KONCEPCJE PROGRAMOWE: ANTROPOCENTRYCZA (PODMIOTOWA) I KULTUROZNAWCZA
Ogólną ramę kształcenia językowego ( dyskurs) wyznacza triada: uczeń- język- nauczyciel ( układ o charakterze dynamicznym i interaktywnym) Jest to więc układ komunikacji, który sam uczy komunikacji. Język jawi się jako system i jego rozmaite realizacje; wiedza o jego składnikach, o relacjach w jakich pozostają, zostaje podporządkowana rozwijaniu konkretnych umiejętności w zakresie mówienia i pisania, a przy wzięciu pod uwagę odbiorcy także w zakresie słuchania i czytania.
Współczesna pedagogika szkolna, przyjmując stanowisko antropocentryczne, eksponuje pozycje ucznia jako jednego z dwóch ( obok nauczyciela) podmiotów wszystkich procesów dydaktycznych. Jest to podmiot działający za pośrednictwem języka, obdarzony zdolnością do zachowań kreatywnych, oraz prawem do samodzielnego zdobywania informacji pod kątem swoich potrzeb i organizowaniu ich tak, by służyły w rozwiązywaniu konkretnych i w znacznej mierze zindywidualizowanych problemów: nie tylko edukacyjnych, ale i życiowych. To DLA ucznia, z jego powodu istnieje szkoła i odbywa się nauczanie. To on jako beneficjant wspomnianego procesu i jako dyspozytor osiągniętej wiedzy, nie zaś sama wiedza stanowi cel zabiegów dydaktycznych. Uczestnicząc zaś w kształceniu językowym ma stać się znawcą polszczyzny, po to by stać się jej skutecznym użytkownikiem.
Uczeń przejawia określone potrzeby, jest ich w znacznej mierze świadom, kieruje się ku nim jego wola. Motywują też jego zachowania językowe ( celowy wybór określonej odmiany polszczyzny jako kodu porozumiewania się). Istnieją też potrzeby obiektywne o charakterze edukacyjnym, o których podmiot uczący się nie zawsze zdaje sobie sprawę ( tu należą różnorakie błędy i braki). Wszystkie kategorie sygnalizowanych potrzeb powinien brać pod uwagę nauczyciel, uwzględniając je zarówno w planowaniu pracy na lekcjach, jak i w kierowaniu samokształceniem ucznia, za pomocą określonych poleceń, zadań i wskazówek.
Znaczące też są cechy osobowościowe ucznia, decydują one o obrazie całej grupy, w której skład wchodzą poszczególne jednostki ( tu działanie za pośrednictwem sterowanego samokształcenia- indywidualizacji pracy).
Nauczycielowi przypada rola szczególna, to do niego należy inicjatywa i decyzja w ramach ucznia. On organizuje je, określa jego przebieg, wyznacza mu cele. Dysponuje prawem do kontroli i oceny. Z drugiej jednak strony pełni funkcje faktycznie służebną w stosunku do ucznia. Narzuca mu ją edukacyjny antropocentryzm z uczniem po środku. Jednocześnie to on jest jednak odpowiedzialny za rezultaty kształcenia. Znajduje się więc w sytuacji niełatwej, co niesie ze sobą coraz częściej faktyczne niebezpieczeństwo ( tu przydało by się zdaniem ponowne zinterpretowanie tzw. partnerstwa nauczyciela i uczniów).
Od współczesnego polonisty wymaga się: wiedzy nie tylko ogólnopedagogicznej, specjalistycznej zarówno językoznawczej ale i literaturoznawczej, ale i wiedzy kulturoznawczej, ma być on wszechstronnym humanistą, który zna się na filozofii, socjologii i retoryce.
Podobnie jak i uczeń wnosi do swojego warsztatu swe cechy osobowościowe: uzdolnienia, zainteresowania, zamiłowania, szczególne umiejętności, etc. Nie należy o tych zapominać, gdyż mogą one przynieść jego wychowankom korzyści i wymierny pożytek.