Akt normatywny
Akt normatywny
dokument władzy publicznej zawierający normy prawne, regulujący zespół stosunków społecznych
Systematyka aktu normatywnego
rola systematyki
* wykładnia systemowa
* komunikatywność tekstu
* zmiana, uchylanie i dodawanie przepisów
Budowa aktu normatywnego
* tytuł
* przepisy merytoryczne
* przepisy nowelizujące
* przepisy przejściowe i dostosowujące
* przepisy końcowe
** uchylające
** wprowadzające
** o wygaśnięciu mocy obowiązującej
* podpis
* załączniki
Tytuł aktu normatywnego
* oznaczenie rodzaju aktu prawnego
* data wydania
* określenie przedmiotu
* podstawa prawna
* preambuła (arenga)
W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji
i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej
i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 2010 nr 33 poz. 178)
Przepisy merytoryczne
* część ogólna
* część szczegółowa część ogólna
* określenie zakresu spraw i podmiotów dotkniętych ustawą
* przepisy wspólne
* wyłączenia
* słowniczek (definicje legalne)
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (stan prawny na marzec 2010)
Rozdział 1 Przepisy ogólne
Art. 1.
Ustawa reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania organów w tym zakresie.
Art. 2.
Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
(...)
Art. 3.
Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej
w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (stan prawny na marzec 2010)
Art. 82.
1. Nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Nie dotyczy to sytuacji, gdy:
1) ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;
2) przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
3) kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów;
4) przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego; (...)
Art. 84a.
Przepisów art. 79, 79a, 80, 80a, art. 81 ust. 2, art. 81a, 82 i 83 nie stosuje się wobec działalności gospodarczej przedsiębiorców w zakresie objętym:
(...)
2) nadzorem weterynaryjnym, na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, z późn. zm.28), ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne...
Art. Ilekroć w ustawie jest mowa o: (...)
4) dziecku – oznacza to dziecko własne, małżonka, przysposobione oraz dziecko, w sprawie którego toczy się postępowanie o przysposobienie, lub dziecko znajdujące się pod opieką prawną;
15) pełnoletniej osobie niepełnosprawnej – oznacza to osobę pełnoletnią, legitymującą się orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, a także osobę, która ukończyła 75 lat;
Ustawa z 23 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2006, nr 139, poz. 992 ze zm.)
16) rodzinie – oznacza to odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków,
rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25 roku życia, a także dziecko,
które ukończyło 25 rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne; do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego
w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko;
Ustawa z 23 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2006, nr 139, poz. 992 ze zm.)
16a) rodzinie wielodzietnej – oznacza to rodzinę wychowującą troje i więcej dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego;
17a) osobie samotnie wychowującej dziecko – oznacza to pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem;
Ustawa z 23 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2006, nr 139, poz. 992 ze zm.)
część szczegółowa
* przepisy prawa materialnego
* ustrojowe (organy władzy publ.)
** utworzenie
** zadania i kompetencje
** obsada
** umiejscowienie w systemie adm. publ. (nadzór)
* proceduralne
* przepisy karne
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (stan prawny na marzec 2010 roku)
Rozdział 3 Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
Art. 23.
1. Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej, zwaną dalej „CEIDG”.
2. CEIDG prowadzi w systemie teleinformatycznym minister właściwy do spraw gospodarki.
3. Zadaniem CEIDG jest:
1) ewidencjonowanie przedsiębiorców będących osobami fizycznymi (...)
Art. 26.
1. Osoba fizyczna składa wniosek o wpis do CEIDG za pośrednictwem formularza elektronicznego dostępnego na stronie internetowej CEIDG (...)
Art. 27.
1. Wpis do CEIDG jest dokonywany jeżeli wniosek jest złożony przez osobę uprawnioną i jest poprawny. (...)
Art. 27a. (uchylony przed wejściem w życie).
Art. 27b. (uchylony przed wejściem w życie).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (stan prawny na listopad 2009 roku)
Rozdział 1 Przepisy ogólne
Art. 1.
Ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach – w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.
Art. 2.
Przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej.
Art. 3.
1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. (...)
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(stan prawny na listopad 2009 roku)
Rozdział 4 Przepisy karne
Art. 23.
1. Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.(...)
Przepisy nowelizujące
* zmiana
* dodanie
* skreślenie
* zastąpienie
Przepisy przejściowe (intertemporalne, kolizyjne)
* toczące się postępowania
* skuteczność dokonanych czynności
* zachowanie uprawnień i obowiązków (ochrona praw nabytych)
* utrzymanie w mocy przepisów wykonawczych
Przepisy dostosowujące
* sposób powołania nowych organów, przekształcenia lub likwidacji
Przepisy końcowe
* uchylające (derogacyjne)
* wprowadzające akt normatywny
** w całości
** w częściach
Ogłaszanie aktów normatywnych
* Dziennik Ustaw
* Monitor Polski
* Monitor Polski B
* dzienniki urzędowe ministrów
* dzienniki urzędowe urzędów centralnych
* wojewódzkie dzienniki urzędowe
Monitor Polski B
* sprawozdania finansowe przedsiębiorstw - bilanse, rachunki zysków i strat (banków, zakładów ubezpieczeniowych, spółek z o.o., uczelni wyższych, szpitali, organizacji)
* informacje, komunikaty, ogłoszenia, obwieszczenia
Monitor Sądowy i Gospodarczy
* ogłoszenia wymagane przez prawo handlowe, prawo cywilne i ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
Sygnatura akt VII Ns Rej. EwP 301
Postanowieniem z dnia 24 września 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, VII Wydział Cywilny, Rejestrowy, w składzie: Przewodniczący SSO Krystyna Nowak, po rozpoznaniu w dniu 24 września 2010 r. w Warszawie, na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Leszka Lachety, Piotra Zemełki i Ryszarda Zawadzińskiego o wpisanie partii politycznej do ewidencji partii politycznych, postanawia:
1. wpisać do ewidencji partii politycznych: Polska Partia Internetowa; (...)
Monitor Sądowy i Gospodarczy,
nr 230/2010 (3588) z 26 listopada 2010 r., poz. 14321.
Dzienniki urzędowe urzędów centralnych
* Głównego Urzędu Miar
* Głównego Urzędu Statystycznego
* Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej
* Komendy Głównej Policji
* Komisji Nadzoru Finansowego
* Urzędu Komunikacji Elektronicznej
* Urzędu Lotnictwa Cywilnego
* Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
* Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty
Ogłaszanie aktów normatywnych c.d.
* tekst autentyczny
* sprostowania
* nowelizacje
* tekst jednolity
§ 6. Przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie
i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych
w nich norm wyrażały intencje prawodawcy.
§ 7. Zdania w ustawie redaguje się zgodnie z powszechnie przyjętymi regułami składni języka polskiego, unikając zdań wielokrotnie złożonych.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (Dz.U. 2002, nr 100, poz. 908).
Obowiązywanie prawa
obowiązywanie prawa
obowiązywanie normy prawnej
prawo obowiązuje ponieważ jest prawem
norma prawna obowiązuje ponieważ spełnia wymogi formalne systemu prawnego
tautologia (gr. tautologia) = zdanie powtarzające to, co już w wypowiedzi zostało zawarte
Słownik Wyrazów Obcych PWN
obowiązywanie systemu prawnego
dlaczego prawo obowiązuje?
dlaczego JA mam przestrzegać przepisów?
obowiązywanie prawa
* w teokracji
* monarchii
* totalitaryźmie
** faszyźmie
** socjaliźmie
* demokracji
prawo jako rozkaz suwerena
John Austin (1790 - 1859)
a co jeśli suweren przestanie istnieć?
kiedy suweren przestaje istnieć?
Uchwała sejmu o detronizacji Mikołaja I
Działo się na posiedzeniu połączonych Izb Sejmowych dnia 25 stycznia 1831 r. w Warszawie.
Najświętsze i najuroczystsze umowy o tyle są nienaruszalne, o ile wiernie są dotrzymywane przez obie strony. Długie cierpienia nasze znane są całemu światu. Przysięgą poręczone przez dwu panujących, a pogwałcone tylekroć swobody – nawzajem i naród polski od wierności wobec dzisiejszego panującego uwalniają. Wyrzeczone na koniec przez samego Mikołaja słowa, że pierwszy ze strony naszej wystrzał stanie się na zawsze hasłem zatracenia Polski, odejmując nam wszelką nadzieję sprostowania naszych krzywd, nie zostawiają jak rozpacz szlachetną.
Naród zatem polski, na sejmie zebrany, oświadcza: iż jest niepodległym ludem i że ma prawo temu koronę polską oddać, którego godnym jej uzna, po którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa.
czy prawo będzie stosowane? czy będzie obowiązywało? czy będzie przestrzegane?
* z przyzwyczajenia?
* z potrzeby? (ponieważ będzie potrzebne?)
* bo będzie przydatne?
* z braku innych norm?
* dlatego, że nikt go nie uchyli? (nie będzie nowego suwerena?)
* dotąd aż ktoś wymyśli nowe?
* ponieważ zostało przyswojone i zaakceptowane?
różnica między "potrzebą"
a "przydatnością" prawa
potrzebny = konieczny, niezbędny (nacisk na subiektywne odczucie braku czegoś)
przydatny = użyteczny, pożyteczny, praktyczny (nacisk na obiektywną cechę czegoś)
prawo obowiązuje ponieważ:
* jest zgodne z prawem naturalnym
* opiera się na normie podstawowej (Hans Kelsen)
* wynika z reguły uznania (Herbert Hart)
Hans Kelsen (1881 - 1973): austriacki prawnik, filozof prawa, twórca koncepcji "czystej nauki prawa" i idei "normy podstawowej" (Grundnorm). Ujmował system prawa jako hierarchiczną całość, na szczycie którego znajdować się ma abstrakcyjna norma podstawowa.
Herbert Hart (1907 - 1992): angielski prawnik, filozof prawa, przedstawiciel analitycznej teorii prawa, twórca koncepcji "reguł uznania". Reguła uznania ma pozwolić na określenie, które z reguł (pierwotnych lub wtórnych) należą do systemu prawnego. "Reguła uznania" ma zaś określać, czy dana norma obowiązuje, czy też nie. Prawo dla swego obowiązywania musi być uznane przez społeczeństwo (nawet jeśli jest niemoralne).
obowiązywanie systemu prawnego c.d.
kiedy prawo obowiązuje?
obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym
* zgodność z normami boskimi
* normami moralnymi
* zasadami rozumu
* prawami człowieka
obowiązywanie prawa w ujęciu formalnym
* zostało legalnie ustanowione
* promulgowane, ogłoszone, obowiązuje, weszło w życie
* nie zawiera sprzeczności
* nie zostało uchylone
* nie zostało uznane za sprzeczne z Konstytucją
obowiązywanie prawa w ujęciu realistycznym
* prawo obowiązuje, gdy jest przestrzegane przez ludzi; gdy jest skuteczne odwyknienie (desuetudo)
obowiązywanie prawa w ujęciu psychologicznym
* prawo obowiązuje, gdy składa się na przeżycia psychiczne o dwustronnym charakterze imperatywno-atrybutywnym
* gdy istnieje wewnętrzne przekonanie adresatów norm o istnieniu obowiązków i odpowiadającym im uprawnieniom innych osób, które mogą domagać się spełnienia tychże obowiązków
Leon Petrażycki (1867 - 1931): polski i rosyjski prawnik, filozof prawa, propagator psychologicznej teorii prawa, autor Teorii prawa i państwa w związku z teorią moralności (wyd. 1959).
terytorialne obowiązywanie prawa
obowiązywanie prawa na określonym terytorium:
* ląd
* wody terytorialne (12 mil morskich, mila morska = 1,852 km)
* przestrzeń powietrzna
samoloty, statki, ambasady
zwierzchnictwo terytorialne
sprawowanie wyłącznej władzy w stosunku do składników terytorium i osób na nim się znajdujących
zwierzchnictwo terytorialne a zasada suwerenności
prawo społeczności międzynarodowej do interwencji humanitarnej
zasady:
* lex patriae (zasada prawa ojczystego)
* lex rei sitae (zasada prawa miejsca położenia rzeczy)
* lex loci actus (zasada miejsca dokonania czynności)
obowiązywanie prawa co do osób
obowiązywanie prawa w czasie
* w przypadku prawa zwyczajowego
* prawa stanowionego
"obowiązywanie" a "wejście w życie"
* możliwość wydania aktów wykonawczych
* dopuszczalność nowelizacji a nawet uchylenia
* vacatio legis
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (stan prawny na marzec 2010 roku)
Art. 23.
1. Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej, zwaną dalej „CEIDG”.
2. CEIDG prowadzi w systemie teleinformatycznym minister właściwy do spraw gospodarki.
3. Zadaniem CEIDG jest:
1) ewidencjonowanie przedsiębiorców będących osobami fizycznymi (...)
Art. 27.
1. Wpis do CEIDG jest dokonywany jeżeli wniosek jest złożony przez osobę uprawnioną i jest poprawny. (...)
Art. 27a. (uchylony przed wejściem w życie).
Art. 27b. (uchylony przed wejściem w życie).
Ustawa z 10 lipca 2008 roku o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw. (Dz. U. 2008 nr 141 poz. 888) - Dziennik Ustaw z 5 sierpnia 2008 roku.
Art. 1. W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 i Nr 180, poz. 1280 oraz z 2008 r. Nr 70, poz. 416 i Nr 116, poz. 732) wprowadza się następujące zmiany:
8) po art. 27 dodaje się art. 27a i 27b w brzmieniu:
"Art. 27a. 1. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej oraz wznowienie wykonywania działalności gospodarczej następuje na wniosek przedsiębiorcy (...).
Art. 27b. 1. Wniosek o wpis informacji o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 27a ust. 1, złożony organowi ewidencyjnemu, powinien zawierać dane wymienione w art. 27 ust. 2 pkt 1-3, 6 i 7 oraz oświadczenie przedsiębiorcy o niezatrudnianiu pracowników (...).
Art. 14. Ustawa wchodzi w życie po upływie 45 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 8-13, które wchodzą w życie z dniem 31 marca 2009 r.
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 2009 nr 18 poz. 97). - Dziennik Ustaw z 4 lutego 2009 roku.
Art. 1. W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
6) art. 23-39 otrzymują brzmienie:
"Art. 23. 1. Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej, zwaną dalej "CEIDG". (...)
Art. 72. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem:
1) art. 1 pkt 2-4, art. 13, 14 i 17, art. 22 pkt 2, art. 24, art. 65-67 oraz art. 69 - które wchodzą w życie z dniem 31 marca 2009 r.;
2) art. 68 - który wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2011 r.
"obowiązywanie" a "wejście w życie" c.d.
* z punktu widzenia obywatela
* z punktu widzenia ustawodawcy
problem wejścia w życie aktów normatywnych z dniem ogłoszenia
zalety i wady rozwiązania
vacatio legis (spoczywanie prawa) = okres od momentu opublikowania do wejścia w życie aktu normatywnego
lex retro non agit
(prawo nie działa wstecz)
lex severior non agit
(prawo surowsze nie działa wstecz)
lex mitior retro agit
(prawo korzystniejsze działa wstecz)
określenie początku i końca obowiązywania aktu prawnego
* w samym akcie prawnym
* akty normatywne okresowe (budżet)
* derogacja
* uchylenie przez Trybunał Konstytucyjny
** uchylenie z odroczeniem utraty mocy obowiązującej
Czy Trybunał Konstytucyjny mógłby samodzielnie zmieniać i wydawać akty normatywne?
Wykładnia prawa
wykładnia prawa
proces ustalania znaczenia przepisów prawnych
interpretacja humanistyczna
* zrozumienie utworu i twórcy (motywów, wyznawanych wartości itp.)
* odtworzenie ich
* założenie racjonalności twórcy
* kontekst cywilizacyjny (społeczny, polityczny, ekonomiczny, medyczny, historyczny)
* związek przyczynowo - skutkowy
* przeżycie reakcji emocjonalnych
Jerzy Kmita (ur. 1931): polski filozof i teoretyk kultury, profesor Uniw. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zaliczany do poznańskiej szkoły metodologicznej, napisał "Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej" (wyd. 1971).
walidacja poprzedzająca właściwy proces wykładni
ustalenie obowiązywania przepisu
decyzja walidacyjna
cel i zakres wykładni prawa
* klaryfikacyjna koncepcja wykładni
* derywacyjna koncepcja wykładni
koncepcja klaryfikacyjna
clara non sunt interpretanda
1. wieloznaczność języka użytego przez ustawodawcę
2. błędy w tekście prawnym
3. klauzule generalne
4. "starzenie" się przepisów
5. zbyt ogólna treść normy
klauzula generalna = zwrot zawarty
w przepisie prawnym, odsyłający
do pozaprawnego systemu norm
Kodeks Cywilny
Art. 705 par. 1. Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. (...)
koncepcja derywacyjna
wykładnia prawa jest konieczna zawsze, nawet
w przypadku - zdawałoby się - jasnych przepisów
ustawodawca racjonalny
* cele możliwe do osiągnięcia
* adekwatne środki
* poszanowanie zasad konstytucyjnych
* spójny system wartości i norm prawnych
* racjonalność = "rozumność"
ratio legis = racja przemawiająca za uchwaleniem przepisów; cel jakim się kierował ustawodawca; stan rzeczy, który ma być osiągnięty.
racjonalność instrumentalna
* podzielanie określonych wartości
* wiara w postęp
* wyznaczenie celów
* arbitralny dobór środków
racjonalność komunikacyjna
* dialog ustawodawcy ze społeczeństwem
prawo wyprzedzające rozwój społeczeństwa
* podzielanie wartości tej części społeczeństwa, które uznajemy za postępowe (arbitralność aksjologiczna)
* zaspokajanie potrzeb społecznych
* wyznaczenie realnych celów
* dobór adekwatnych środków
* ekonomiczność
* dialog ze społeczeństwem
ustawodawca nieracjonalny
gdy dokonujemy wykładni, wcale nie powinniśmy wierzyć, iż ustawodawca był mądry
rodzaje wykładni
* autentyczna
* formalna
* legalna
* operatywna
** sądowa
* doktrynalna
* prywatna
wykładnia autentyczna
dokonywana przez organ, który wydał przepis prawny
wykładnia formalna
dokonywana przez organ państwowy
wykładnia legalna
dokonywana przez upoważniony organ państwowy
wykładnia operatywna
dokonywana przez organy stosujące prawo (organy administracyjne i sądowe)
wykładnia operatywna c.d.
* Trybunał Konstytucyjny
* Sąd Najwyższy
* Naczelny Sąd Administracyjny
rodzaje wykładni c.d.
* językowa
* systemowa
* funkcjonalna
* celowościowa
* logiczna
* historyczna
* porównawcza
wykładnia językowa
* do tekstu przepisu prawnego nie wolno niczego dodawać ani odejmować
* należy zwracać uwagę na spójniki "i" oraz "lub", a także na interpunkcję
* dyrektywa języka potocznego
* dyrektywa języka prawnego
* dyrektywa języka specjalistycznego
* terminy jednobrzmiące należy rozumieć jednolicie
* terminy odmienne należy rozumieć odmiennie
* przepis mający postać zdania opisującego zachowanie należy interpretować jako obowiązek tego postępowania
wykładnia systemowa
ustalanie znaczenia przepisu ze względu na jego miejsce w strukturze aktu prawnego, gałęzi prawa i systemu prawnego
* prymat norm konstytucyjnych (hierarchia norm)
* zgodność z normami międzynarodowymi
* nie należy interpretować norm w sposób prowadzący do sprzeczności (argumentum a coherentia)
* nie należy interpretować w sposób prowadzący do luk
* należy zgodnie z miejscem w strukturze aktu prawnego (argumentum a rubrica)
* przestrzegać relacji między przepisami szczególnymi a ogólnymi (lex specialis derogat legi generali)
* wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco
wykładnia funkcjonalna
interpretacja normy ze względu na warunki w jakich ma funkcjonować i funkcję jaką ma pełnić
wykładnia celowościowa
interpretacja normy zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca
wykładnia porównawcza
porównanie z systemami prawnymi innych państw i normami międzynarodowymi
normatywne teorie wykładni
* statyczna
* dynamiczna
* "aktualnego ustawodawcy"
* porównawcza
wykładnia dynamiczna
* adaptacja przepisów do nowej rzeczywistości
* nadawanie im nowego znaczenia
* używanie współczesnego aparatu pojęciowego do opisu przeszłości
* akcentowanie dynamiki społeczeństwa
Art. 1. Za przemysł w rozumieniu niniejszego rozporządzenia uważa się wszelkie zatrudnienie zarobkowe lub przedsiębiorstwo, wykonywane samoistnie i zawodowo, bez względu na to, czy jest ono wytwarzające, przetwarzające, handlowe lub usługowe.
Prawo przemysłowe (Dz.U.RP 1927, nr 53, poz. 468 ze zm.)
wykładnia aktualnego ustawodawcy
* interpretacja zgodna z preferencjami aksjologicznymi aktualnego ustawodawcy
* dopasowanie norm do nowych warunków społecznych, ekonomicznych, politycznych
łączenie rodzajów wykładni
* językowa i logiczna
* systemowa
* historyczna i porównawcza
* celowościowa i funkcjonalna
rodzaje wykładni c.d.
* literalna (ścisła) <-> językowa
* rozszerzająca
* zwężająca
wykładnia zwężająca i rozszerzająca a zamiar ustawodawcy?
Konstytucyjny system źródeł prawa w Polsce
Konstytucyjny system źródeł prawa w Polsce
* Konstytucja
* ustawy
* rozporządzenia z mocą ustawy
* ratyfikowane umowy międzynarodowe
* rozporządzenia
* akty prawa miejscowego
akty prawa powszechnie obowiązującego
akty prawa wewnętrznego
zamknięty katalog źródeł prawa
Konstytucja
* jeden taki akt prawny w państwie
* najwyższa moc obowiązywania
* szczególny tryb uchwalenia
* trudność zmiany
* treść
* systematyka
Treść konstytucji
* preambuła
* zasady ustrojowe
* prawa i wolności obywatelskie i ich gwarancje
* obowiązki obywatelskie
* ustrój organów władz publicznych
** ustawodawczej
** wykonawczej
** sądowniczej
*** sąd konstytucyjny
* pozarządowe organy władzy centralnej
* samorząd i podział terytorialny
* budżet
Art. 8 Konstytucji z 1997 roku
(...)
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Art. 236.
1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji.
"Małe konstytucje"
1919 rok
1947 rok
1992 rok
Ustawa
akt parlamentu, który może być regulowana każda kwestia społeczna, niebędąca przedmiotem wyłącznej regulacji konstytucyjnej
kodeksy - ustawy specyficzne
Rozporządzenia z mocą ustawy
Art. 234 Konstytucji z 1997 roku
1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (...)
Umowy międzynarodowe
* stosowane bezpośrednio
* ratyfikowane
** bez uprzedniej zgody Sejmu (art. 89 ust. 2)
** za zgodą Sejmu (art. 89 ust. 1)
** w trybie szczególnym (art. 90 ust. 1)
Rozporządzenia wykonawcze
Art. 92. Konstytucji z 1997 roku:
Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania...
Pozostałe źródła
* uchwały Sejmu i Senatu
* regulaminy Sejmu i Senatu
* układy zbiorowe pracy
Kultura prawna
Kultura =ogół wytworów materialnych i niematerialnych stworzonych przez człowieka
Jan Szczepański (1913 - 2004)
Kultura, a cywilizacja
* wielość kultur - wielość cywilizacji
Definiowanie kultury
* opisywanie składników (perspektywa opisowa)
* dorobek pokoleń (historyczna)
* zespół norm (normatywna)
* zbiór dyspozycji psychicznych (psychologiczna)
* struktura
* zjawisko niebędące naturą (genetyczna)
Wpływ kultury na życie społeczne
* socjalizacja i kształtowanie osobowości
* kreowanie systemu norm
* ustalanie wzorców zachowania
* tworzenie instytucji społecznych
Uczestnictwo w kulturze
* przyswajanie
* tworzenie
Kultura a prawo
* system prawny jako system kontroli społecznej
* społeczny charakter prawa
* rola wartości, norm i orientacji politycznych
* wyprowadzanie wartości prawnych (równość, wolność, pewność obrotu prawego)
* stabilizacja ładu społecznego
* narodowy charakter prawa
Świadomość prawna
* część świadomości społecznej
* jednostkowa i grupowa
* role społeczne - role prawne
* elementy
** wiedza o prawie (ogólna, operacyjna, profesjonalna)
** oceny
** postawy
** zachowania
Oceny wobec prawa
* zasadnicze (słusznościowe)
* celowościowe (utylitarne)
Postawy wobec prawa
* legalistyczna
* oportunistyczna
* konformistyczna
Kultura prawna
zespół zjawisk i cech porządku prawnego, ponadnarodowych, dotyczących pojmowania prawa, jego funkcji, źródeł, konstrukcji rozumowania prawniczego, mechanizmu edukacji prawniczej, socjalizacji prawnej, zasad funkcjonowania organów ochrony prawnej itp.
Kultura prawna c.d.
prawo stanowione (civil law)
prawo precedensowe (common law)
Aspekty kultury prawnej
* rozumienie i pojmowanie prawa - jego roli w życiu społecznym
* funkcje i cele prawa (ochrona wolności obywateli, instrument panowania politycznego)
* podstawy aksjologiczne prawa
* socjalizacja prawna (internalizacja)
Aspekty kultury prawnej c.d.
* rola prawników i orzecznictwa sądowego - stosunek do administracji publicznej
* edukacja prawna (nauka norm w rodzinie i środowisku) i prawnicza (uniwersytecka nauka prawa)
* rozumowania prawnicze
Aspekty kultury prawnej c.d.
* sposób tworzenia prawa - źródła prawa - miejsce konstytucji
* wpływ religii i instytucji wyznaniowych na prawo - laicyzacja prawa
* represyjność prawa
* funkcjonowanie władz publicznych, samorządu terytorialnego, organów ochrony prawnej
Normatywne ujęcie kultury prawnej
wąskie ujęcie kultury prawnej: wiedza o prawie, stosunek do niego, poglądy, oceny i postulaty zmian
Normatywne ujęcie kultury prawnej
szerokie ujęcie kultury prawnej: kultura prawa w ujęciu wąskim + stan prawa, doktryny prawne, nauka prawa, normy prawne, instytucje prawne, relacje z polityką i moralnością
Kultura prawna a język etniczny
środek utrwalania i obiektywizacji prawa a zarazem element narodowej kultury prawnej
Europejska kultura prawna
* wspólnota wartości - tradycja - filozofia grecka - prawo rzymskie - religia chrześcijańska - prawa człowieka - demokracja - personalizm - legalizm - pluralizm - intelektualizm - ekocentryzm - zasady prawa
Europejskiej
* ponadnarodowa kultura prawna: wspólnota wartości i zasad (wartości i zasady) - wspólnota językowa (język) - instytucjonalna (instytucje) - jednolitość orzecznictwa (sądy)
* edukacja i wychowanie
* przesłanki integracyjne: globalizacja - obrót gospodarczy - upowszechnienie praw człowieka - mobilność ludzka - kontakty międzykulturowe - rozwój komunikacji
* wpływ Rady Europy i Unii Europejskiej
Kultura prawna a kultura polityczna
wzajemne zależności...
Prawo a normy pozaprawne
Wielość norm
* moralnych
* religijnych
* obyczajowych
* korporacyjnych
Wymiar kulturowy norm
* świat kultury a świat natury
* normy kulturowe
* wzory zachowań
** normatywne
** nienormatywne (tradycja, mit, przesąd)
* role społeczne
Kultura =ogół wytworów materialnych i niematerialnych stworzonych przez człowieka
Jan Szczepański (1913 - 2004)
Jan Szczepański (1913 - 2004): polski socjolog, profesor Uniw. Łódzkiego, rektor w latach 1952 - 1956, poseł na Sejm w okresie PRL, członek Rady Państwa, doktor honoris causa Sorbony (1980).
Kultura to tradycja wszystkich zmarłych pokoleń, ciążąca jak zmora na umysłach żyjących.
Karol Marks (1818 - 1883)
Tradycja to dyktatura starców.
Martha Nussbaum (ur. 1947)
Normy moralne
* ocena zachowań z punktu widzenia idei dobra, prawdy, słuszności, sprawiedliwości itp.
* zewnętrzne zachowanie i przeżycia wewnętrzne
* stosunek wobec siebie, przyrody, bóstwa
* heteronomiczność i jednoczesna autonomiczność - internalizacja
* brak formalizacji, promulgacji, kodyfikacji
* naśladownictwo i modelowanie
* sankcja rozproszona, spontaniczna - wewnętrzne przeżycia naruszenia normy (wyrzuty sumienia, wstyd, żal itp.)
podejście maksymalistyczne (perfekcjonistyczne)
* dążenie do doskonałości moralnej
* nakazy i zakazy
* ideały i cnoty
* problem majątku
podejście minimalistyczne (solidarnościowe)
* spełnienie podstawowych obowiązków wobec siebie i innych
Moralność = zespół norm regulujących ludzkie zachowanie z punktu widzenia dobra i zła
Etyka = nauka o moralności
Etyka zawodowa
nauka o normach moralnych związanych z wykonywaniem danego zawodu
Etyka zawodowa c.d.
* dotyczy wszystkich zawodów, w szczególności zaufania publicznego
* oblicze, status zawodu i korporacji
* relacje z klientami
* relacje z członkami korporacji
* z władzami publicznymi
* reguły techniczne wykonywania zawodu
Normy prawne a moralne
* ocena zewnętrznego zachowania i wewnętrznych pobudek
* heteronomiczny charakter
* formalizacja i promulgacja
* sankcja sformalizowana
* szeroki zasięg podmiotowy (normy generalne i abstrakcyjne)
Normy religijne
* uzasadnienie w kategoriach dobra i zła, dobrych i złych uczynków, grzechu
* odwołanie się do autorytetu bóstwa
* sankcja pośmiertna i wykluczenie z grona wyznawców
Normy religijne c.d.
* obyczajowe
* obrzędowe
* wewnątrzorganizacyjne
Wtedy wyznaczył Mojżesz trzy miasta za Jordanem na wschodzie, by tam mógł uciec zabójca, który by nieumyślnie zabił bliźniego, nie mając przedtem do niego nienawiści. Chroniąc się do jednego z tych miast, będzie mógł ocalić życie.
Księga Powtórzonego Prawa (Pwt) 4.41-42.
Normy obyczajowe
* konwencja społeczna i środowiskowa
* zmienność czasowa i terytorialna
* anonimowość źródła
Normy korporacyjne
Związki treściowe między prawem a moralnością
* różny zakres regulacji
** zachowania obojętne prawnie istotne moralnie
** obojętne moralnie istotne prawnie
** istotne moralnie i prawnie
* zbieżność regulacji = wzajemne wzmacnianie norm
* rozbieżność = wzajemne osłabienie
Prawo jako minimum moralności zalety i wady rozwiązania
*wielość i różnorodność systemów moralnych
* zróżnicowana hierarchia norm
* związek moralności z polityką
* powody ustanowienia norm prawnych
* laicyzacja i autonomia prawa
* niezależność światopoglądowa od prawa i moralności
* zabezpieczenie i wzmocnienie podstawowych zasad moralnych prawem
* korelacja zmian w prawie i moralności
* prawo w służbie interesów władzy lub większości
Związki funkcjonalne między prawem a moralnością
* oddziaływanie - odsyłanie - wspieranie - osłabianie
* na polu tworzenia - stosowania - interpretacji - przestrzegania prawa
* wprowadzanie zasad moralnych do prawa
* zbliżanie prawa do społeczeństwa
* przełamywanie "sztywności" prawa
* oddziaływanie poprzez prawo na zasady moralne pewnych grup społecznych
* wpływ moralności na funkcjonowanie prawa
* wspólność zasad a różne rozumienie ich treści
Konflikt między prawem a moralnością
na poziomie normy prawnej
na poziomie systemu prawnego
Zmowa powszechna przeciwko rządowi
Edward Abramowski (1868 - 1918)
Zasada neutralności prawa
w państwie demokratycznym prawo nie służy doprowadzeniu ludzi do doskonałości
Przestrzeganie prawa
Przestrzeganie prawa
zachowanie adresata normy prawnej zgodne z jej dyspozycją w warunkach określonych hipotezą
przeżycia psychiczne?
przestrzeganie a realizowanie prawa
posłuszeństwo wobec prawa a normy pozaprawne
Postawy wobec prawa
* legalistyczna
* oportunistyczna
* konformistyczna
a) nie kradnę, ponieważ prawo tego zabrania
b) nie kradnę, ponieważ nie mogę (nie mam okazji, boję się kary)
c) nie kradnę, ponieważ inni nie kradną (nie wypada kraść, potępią mnie za to)
Koncepcja legalizmu krytycznego
Nieprzestrzeganie prawa
* naruszenie prawa
* obejście prawa
* obywatelskie nieposłuszeństwo
* nadużycie prawa
Obywatelskie nieposłuszeństwo
* celowe, świadome, pokazowe naruszenie prawa
* protest i manifest przeciwko prawu uważanemu za niesłuszne i niesprawiedliwe
* zgoda na sankcjęKażdy, kto podporządkowuje się niesprawiedliwemu prawu, ponosi odpowiedzialność za to wszystko, co jest tego konsekwencją. Toteż, jeżeli prawo i sprawiedliwość są
w konflikcie, musimy wybrać sprawiedliwość i nieposłuszeństwo wobec prawa.
Mohandas Karamchand Gandhi (1869 - 1948)
Zasady współżycia społecznego
Kodeks Cywilny z 23 kwietnia 1964 roku. (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93 ze zm.)
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. (...)
Fikcja powszechnej znajomości prawa
ignorantia iuris nocet
Znajomość prawa
* inflacja przepisów prawnych
* zmiany w prawie
* specjalizacja
* dostępność
* rola mediów
* doświadczenia własne i wiedza potoczna
* szkolenia i samokształcenie
* wiedza prawników
Skuteczność prawa
* skuteczność finistyczna
prawo jako środek do celu i osiągnięcie celu dzięki przestrzeganiu prawa
* skuteczność behawioralna
kształtowanie zachowania adresatów
prawo - między pełną skutecznością, a całkowitą nieskutecznością...
Reguły wnioskowań prawniczych
argumentum a fortiori
wnioskowanie z silniejszego na słabsze
argumentum a maiori ad minus
wnioskowanie z większego na mniejsze
komu wolno więcej, to tym bardziej wolno mniej
argumentum a minori ad maius
wnioskowanie z mniejszego na większe
komu nie wolno mniej, to tym bardziej nie wolno więcej
argumentum a fortiori
wnioskowanie z silniejszego na słabsze
argumentum a maiori ad minus
wnioskowanie z większego na mniejsze
komu wolno więcej, to tym bardziej wolno mniej
argumentum a minori ad maius
wnioskowanie z mniejszego na większe
komu nie wolno mniej, to tym bardziej nie wolno więcej
argumentum a contrario
wnioskowanie z przeciwieństwa
komu wolno tylko jedno, to nie wolno nic innego
argumentum a simili
wnioskowanie z podobieństwa
analogia legis
analogia iuris
wnioskowanie z celu na środki
reguła instrumentalnego zakazu
reguła instrumentalnego nakazu
argumentum a rubrica
wnioskowanie z systematyki ustawy
argumentum a coherentia
wnioskowanie na rzecz spójności prawa
argumentum ad absurdum
wnioskowanie z doprowadzania do absurdu
argumentum ad iudicium
wnioskowanie przez wzgląd na zdrowy rozsądek
argumentum e consensu gentium
wnioskowanie przez wzgląd na powszechną zgodę
vox populi vox dei
Stosowanie prawa
Stosowanie prawa
sformalizowane działanie organów władzy publicznej, polegające na podejmowaniu decyzji władczych, indywidualnych i konkretnych na podstawie norm abstrakcyjnych i generalnych
indywidualizacja oraz jednostkowe zachowanie
stosowanie dyspozycji lub sankcji
Ideologie stosowania prawa
* ideologia decyzji związanej
* ideologia decyzji swobodnej
* decyzji racjonalnej i praworządnej
Ideologia decyzji związanej
pozytywizm prawniczy
pewność prawa
legalizm
Ideologia decyzji swobodnej
prawo natury
poszukiwanie słusznego prawa
sprawiedliwość
Ideologia decyzji racjonalnej i praworządnej
* przestrzeganie obowiązującego prawa
* prymat norm prawa stanowionego
* wykładnia prawa w oparciu o wartości konstytucyjne
Typy stosowania prawa
* sądowy
* administracyjny
Cechy wspólne obu typów stosowania prawa
* wieloinstancyjność
* postępowanie dowodowe
* prawda materialna
* konkretyzacja i indywidualizacja norm generalnych
* wykorzystanie luzów decyzyjnych i klauzul generalnych
* możliwość kontroli
Sądowe stosowanie prawa
* rozstrzyganie sporów
* wykorzystania "prawa do sądu"
* władza sądownicza (sądy i trybunały)
* pozycja sędziego
** bezstronność
** niezawisłość
** podległość Konstytucji i ustawom
Sądowe stosowanie prawa - zasady
* równość wobec prawa
* kontradyktoryjność
* domniemanie niewinności
* prawo do obrony
* jawność i publiczność
* instancyjność
* zakończenie w rozsądnym terminie
* rzetelny proces
Art. 45 Konstytucji z 1997 roku:
Każdy ma prawo do sprawiedliwego
i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Administracyjne stosowanie prawa
* nierówność stron: organ <-> obywatel
* podległość urzędnika normom prawa wewnętrznego oraz poleceniom służbowym
* działanie na wniosek lub z własnej inicjatywy
* prymat interesu publicznego
Teoretyczna "przewaga" urzędu nad obywatelem
* znajomość przepisów
* możliwość kształtowania przyszłości
ale
* wpływ otoczenia
* stres
* przeciążenie pracą
* chęć szybkiego załatwienia sprawy
* obawa przed kierownictwem
Art. 11 Europejskiego Kodeksu Dobrej Administracji z 2001 roku:
Urzędnik powinien działać bezstronnie, uczciwie i rozsądnie.
Proces stosowania prawa
* wystąpienie faktu, mającego znaczenie prawne
** ustalenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia i jego udowodnienie
* ustalenie normy
* subsumpcja
* podjęcie decyzji
* wykonanie decyzji
Udowodnienie faktu
* ciężar dowodu
* dowody dopuszczalne i niedopuszczalne
** fakty powszechnie znane
** fakty znane sądowi z urzędu
** fakty przyznane
* swobodna a legalna ocena dowodów
* prawda materialna a formalna
* domniemania
** faktyczne i prawneUstalenie normy
* kompetencyjnej
** właściwość
*** miejscowa
*** rzeczowa
*** funkcjonalna
* prawa materialnego
* prawa formalnego
Alternatywne metody rozwiązywania sporów
dlaczego nie działają?
Stosunek prawny
Stosunek prawny
szczególny rodzaj stosunku społecznego, w którym zachowania stron są regulowane normami prawnymi
Cechy stosunku prawnego
* dynamika
* wieloaspektowość
* nieograniczość przedmiotowa i podmiotowa
Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego
FAKT PRAWNY
Fakt prawny
szczególne wydarzenie, z którym norma prawna wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego
fakty prawne
zdarzenia zachowania
czynności konwencjonalne czyny
czynności prawne dozwolone niedozwolone
akty tworzenia prawa
akty stosowania prawa
Zdarzenie prawne
wydarzenie niezależne od ludzkiej woli, wpływające na stosunki prawne
Czynność prawna
świadome, zgodne z normami prawnymi zachowanie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą oświadczeń woli
Oświadczenie woli
każde zachowanie człowieka, które ujawnia jego wolę w sposób dostateczny; złożone w sposób swobodny, zrozumiały i na serio
Art. 60 Kodeksu Cywilnego
Wady oświadczeń woli
* brak świadomości i swobody
* pozorność
* błąd istotny
* groźba
* podstęp
składanie oświadczeń woli w sposób dorozumiany (per facta concludentia)
Elementy stosunku prawnego
* podmioty
* przedmiot
* treść
Podmioty stosunku prawnego
* osoby fizyczne
* osoby prawne
* jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
Stosunki prawne między dwoma osobami wpływające na sytuację osoby trzeciej
Podmioty stosunku prawnego w zależności od gałęzi prawa
* prawo konstytucyjne
* administracyjne
* karne
* cywilne
* naród, wspólnoty samorządowe, organy władzy publicznej, głowa państwa
* obywatele, cudzoziemcy, instytucje publiczne
* organy wymiaru sprawiedliwości, sprawcy (osoby fizyczne, podmioty zbiorowe)
Osoba fizyczna
zdolność prawna
zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna
zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków
Zdolność do czynności prawnych
zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań własnym działaniem
Zdolność do czynności prawnych
* pełna
* ograniczona
* żadna
Brak zdolności do czynności prawnych
* do 13 roku życia
* ubezwłasnowolnienie całkowite
Kodeks Cywilny
Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
* ukończenie 13 roku życia
* ubezwłasnowolnienie częściowe
Pełna zdolność do czynności prawnych
* ukończenie 18 roku życia
* brak ubezwłasnowolnienia
Osoby prawne
* korporacje
* zakłady
+ Skarb Państwa i wspólnoty samorządowe
Powstanie osoby prawnej
* tryb koncesyjny
* tryb rejestrowy
* tryb ustawowy
* tryb notyfikacyjny
osobowość prywatnoprawna = możność nabywania praw
i zaciągania zobowiązań, pozywania i bycia pozywanym.
osobowość publicznoprawna = posiadanie uprawnień władczych, władztwa administracyjnego (publicznego), możliwości jednostronnego kształtowania praw i obowiązków adresatów swoich decyzji
Teorie osoby prawnej
* fikcji (Carl von Savigny)
* majątku celowego (Alois Brinz)
* interesu (Rudolf Ihering)
* kolektywnej własności (Marcel Planiol)
* organiczna (Otto von Gierke)
Carl von Savigny (1779 - 1861): niemiecki prawnik, profesor uniwersytetu w Berlinie, polityk, przedstawiciel historycznej szkoły prawa, autor "O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa
i nauki prawa".
Otto von Gierke (1841 - 1921): niemiecki prawnik, historyk prawa, propagator organicznej koncepcji osoby prawnej, współtwórca niemieckiej ustawy o spółdzielniach.
Przedmiot stosunku prawnego
* zachowanie człowieka wobec, np.:
** drugiego człowieka
** przedmiotu materialnego
** niematerialnego
** praw i zobowiązań
Treść stosunku prawnego
* prawa
* obowiązki
** nakazy
*** sankcjonowane zaniechania
** zakazy
Rodzaje stosunku prawnego
* cywilnoprawne
* administracyjnoprawne
* karnoprawne
Stosunki cywilnoprawne
* równorzędność
* dobrowolność
* swoboda umów
* sankcja nieważności lub egzekucyjna
Stosunki administracyjnoprawne
* nierównorzędność
* przymus
* normy powszechnie obow.
* sankcja egzekucyjna, karna, ew. nieważności
Stosunki karnoprawne
* powstają w wyniku popełnienia czynu zabronionego
* między państwem a sprawcą ew. ofiarą
* sankcja karna i egzekucyjna
Zmiana stosunku prawnego
* podmiotów
* przedmiotu
* treści
Stosunki dwustronne i wielostronne
* dwustronnie zindywidualizowane
* jednostronnie zindywidualizowane
przyrzeczenie publiczne
Kodeks Cywilny
Art. 919. § 1. Kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest przyrzeczenie dotrzymać.
Tworzenie prawa
Tworzenie prawa
proces dokonywany w ramach instytucji państwowych, według określonej prawem procedur
Źródła prawa
* w znaczeniu formalnym
* w znaczeniu materialnym
* instytucjonalnym
* fakty prawotwórcze
* źródła poznania prawa
Stanowienie prawa
proces świadomego, celowego, jednostronnego, tworzenia norm abstrakcyjnych
i generalnych przez uprawniony podmiot władzy państwowej
Sformalizowanie procesu stanowienia prawa
* przez organy władzy publicznej
* w ramach procedur decyzyjnych
* nadawanie formy aktom prawnym
* podawanie do publicznej wiadomości (ogłaszanie, promulgacja)
promulgacja = podpisanie + ogłoszenie
prospektywność a retroaktywność
konstytutywność a deklaratoryjność
Ustawodawca czyli kto?
Umowa jako źródło prawa
* prawa międzynarodowego (prawo traktatowe)
* prawa prywatnego (cywilnego)
+ układy zbiorowe pracy oraz umowy z kościołami i związkami wyznaniowymi
Konsensualne tworzenie prawa
* konsensus, zgoda, akceptacja
* konsultacje, referenda, sondaże
* negocjacje
* dyskurs
* przestrzeganie i legitymacja
Teoria dyskursu
* komunikacja społeczna
* dialog społeczny
* demokratyzm i równość stron
* tworzenie norm w procesie swobodnej dyskusji
* porozumienie (zgoda, konsens)
* w zależności od kontekstu społecznego i na podstawie więzi
Jürgen Habermas (ur. 1929) - niemiecki filozof, socjolog i publicysta, autor "Filozoficznego dyskursu nowoczesności" (1988, wyd. pol. 2000).
Rządy powinny odważyć się na demokrację.
Prawo zwyczajowe
zwyczaj = trwałe praktykowanie określonego wzoru zachowania w grupie
zwyczaj prawny = stabilny sposób stosowania prawa
Prawo zwyczajowe c.d.
* powszechna akceptacja
* konkretyzacja
* sankcjonowanie przez władze publiczne
Prawo zwyczajowe c.d.
przekonanie o długotrwałości i niezbędności posługiwania się na przyszłość
Sąd a prawo zwyczajowe
deklaratywność czy konstytutywność?
Sądowe tworzenie prawa
precedens = orzeczenie rozstrzygające o faktach, o których nikt wcześniej nie orzekał lub nie orzekał w określony sposób
Recepcja prawa obcego
Art. 4. Sędzia odmawiający wyrokowania pod pozorem, że prawo milczy, ciemne jest albo niepełne, może być pociągnięty do odpowiedzialności jako winny odmówienia sprawiedliwości.
Kodeks Napoleona (1804)