Perwin – Pojęcie Ja
DLACZEGO ZAJMOWAĆ SIĘ POJĘCIEM JA?
- dotyczy ono wielu zjawisk z życia codziennego, ponieważ do niego odwołują się takie pojęcia jak: samokontrola, poczucie własnej wartości, samolubność czy miłość własna – określenie te oraz związane z nimi uczucia stanowią stały temat wszystkich sesji terapeutycznych (niezadowolenie z Ja lub niektóre aspekty jego funkcjonowania)
- Ja wpływa na sposób spostrzegania świata
Pojawia się w okresie niemowlęcym i w znacznym stopniu decyduje o tym, jak dziecko konstruuje rzeczywistość
Posiadając zdolność odróżnienia siebie od innych i zastanawiania się nad sobą, posługujemy się naszym obrazem samych siebie w celu oceny i porządkowania napływających informacji
Nowe informacje na temat Ja SA konfrontowane ze starymi strukturami i albo zostają w nie włączone, albo też prowadzą do zmian
Nie chodzi tylko o doznawanie siebie, ale również o funkcjonowanie całego systemu poznawczego człowieka.
- Ja pomaga zrozumieć pewne niespójne i oderwane od siebie zjawiska (różnice między nimi) – np. dlaczego ludzie inaczej zachowują się gdy mają cel i są zaangażowani, a inaczej kiedy specjalnie się nie przejmuje. Inaczej mówiąc- nadaje ono spójność rozmaitym przejawom ludzkiego funkcjonowania w różnych okolicznościach.
- Podsumowując: Ja jest ważnym wymiarem naszego doświadczenia i konstruowania świata oraz odgrywa wielką rolę w naszym zachowaniu i zapewnia spójność bytowaniu.
TEMAT JA W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ
- Pojęcie Ja zostało wprowadzone do psychologii amerykańskiej przez Williama Jamesa w 1890 r.
Jego zdaniem stanowi ono sedno wszystkich doświadczeń, a cały świat dzielimy na Ja i Nie-ja
Późniejszy teoretycy zgadzali się z tym rozróżnieniem, jak i z poglądem, że definiujemy je na podstawie naszych interakcji z innymi ludźmi
Nasze poczucie je ma charakter zwrotny – budujemy je na podstawie tego, jak naszym zdaniem wyglądamy w oczach ważnych dla nas ludzi
Znaczącą częścią Ja są też emocje związane z naszym poczuciem własnej wartości
Decydujące dla naszego obrazu samych siebie są kontakty z innymi ludźmi – człowiek ma tyle Ja, ilu jest ludzi, którzy go znają i mają o nim pewne wyobrażenie
Ludzi można podzielić na klasy, więc można powiedzieć, że każdy ma tyle różnych Ja, ile jest klas ludzi, z którymi opiniami się liczy
Ja może być: zawodowe, rekreacyjne, szkolne, rodzinne itp.
Niektórzy będą mieć wiele Ja, inny kilka
Rodzaje Ja nie muszą być izolowane, oddzielone od siebie nawzajem, a raczej przeciwnie- są zintegrowane i tworzą bardziej jednolite poczucie Ja
Wszystkie procesy psychiczne można zrozumieć jedynie poprzez pryzmat Ja
- Rozwój behawioryzmu zahamował zainteresowanie Ja
J. B. Watson, ojciec psychologii behawioralnej, przeciwstawiał się badaniom procesów wewnętrznych i stosowaniu fenomenologicznych samopisów
Zadaniem psychologów wg niego było obiektywne uchwytnych z zewnątrz zachowań
- w latach czterdziestych ponowny wzrost zainteresowania Ja, a zwłaszcza w pracach Gordona, Allporta, Carla Rogersa
- prowadzone do tej pory badania nad Ja napotkały liczne problemy np. wiele różnych definicji Ja oraz wiele różnych i słabo do siebie przystających sposobów opisów
- w latach sześćdziesiątych perspektywy nad dalszym rozwojem Ja były niepewne, dopiero rozmyślanie nad Ja wróciło w 1973 r. (wyparcie behawioryzmu przez psychologię poznawczą – sięganie innych dziedzin psychologii do osiągnięć psychologii poznawczej)
ROZWÓJ JA
- psychologowie rozwojowi wyróżnili kolejne etapy rozwoju pojmowania samego siebie, od niemowlęctwa do wieku młodzieńczego
- rozróżnienie spostrzegania siebie od świadomości siebie – chodzi tutaj o odróżnienie przez dziecko, że istnieje oddzielnie od innych ludzi czy przedmiotów, od zdolności myślenia o sobie, czyli samoświadomości (Ja egzystencjalne i Ja kategorialne lub Ja (działa i obserwuje) i Mnie (jest przedmiotem obserwacji i samowiedzy)
- rozwój poznawczy jest ważnym składnikiem rozwoju Ja, a samoświadomość stanowi jakościowy postęp w stosunku do spostrzegania siebie (całkiem możliwe, że inne zwierzęta są zdolne do spostrzegania siebie, ale samoświadomość charakteryzuje tylko człowieka i wielkie małpy np. szympansy)
Oddzielenie Ja od innych ludzi i przedmiotów: spostrzeganie siebie
- ok. 3 miesiąca życia dziecko zaczyna odróżniać siebie od innych ludzi i otaczających go przedmiotów, czyli nabiera świadomości siebie jako oddzielnej jednostki – w znacznej części opiera się to na różnicach zmysłowych związanych z Ja cielesnym, przeciwstawionym Ja niecielesnemu
Inaczej odczuwa się dotykanie własnego ciała, a inaczej otaczających przedmiotów
Inaczej doświadcza się ruchu kręcąc główką, a inaczej kiedy głowa pozostaje nieruchoma
- stwierdzono też, że niemowlę na dźwięk własnego głosu reaguje inaczej niż na głosy innych dzieci – już po urodzeniu dziecko szybciej się uspokoi słysząc własny płacz niż płacz innych dzieci
- wkrótce po urodzeniu niemowlęta zaczynają dostrzegać związki między ruchem własnej ręki czy nogi a zmianami w otoczeniu, widzi też, że ruchy rąk otaczających go ludzi działają inaczej (potrafi odróżnić skutki własnych działań od skutków działań innych ludzi)
- wzrasta też poczucie stałości swojego istnienia, a także stałości istnienia innych ludzi i przedmiotów w różnych sytuacjach – nawet jeżeli w danym momencie czegoś nie widzimy to nie oznacza to, że tego nie ma
- między 3 a 18 miesiącem życia dziecko rozwija umiejętność spostrzegania siebie
Rozumienie ciągłości własnego ciała w różnych sytuacjach
Rozpoznanie, że doznaje się ciała w inny sposób niż otaczających przedmiotów
Poczucie związku między własnymi działaniami a skutkami
Rozwój samoświadomości
- ok. 15 miesiąca życia pojawiają się pierwsze sygnały samoświadomości – zdolności do refleksji nad sobą oraz do traktowania siebie jako przedmiotu
- Gallup (1970) – badania nad reakcjami szympansów na ich zwierciadlany wizerunek
- Lewis I Brooks-Gunn (1979) – matka wycierała dziecku nos chusteczką i zostawiała mu na nosie czerwoną plamę, następnie następowało porównanie zachowania przed lustrem 3 grup dzieci w wieku:
9-12 miesięcy – uśmiechały się do lustra i dotykały go, ale nie zwracały uwagi na czerwona plamę, traktowały odbicie w lustrze jak inne dziecko
15-18 miesięcy – pojawia się świadomość tego, że patrzą na siebie i reagowały na plamę
21-24 miesięcy – najbardziej widoczna samoświadomość
Wynik badania: spostrzeganie siebie w zakresie poszczególnych właściwości rozpoczyna się ok. 15 miesiąca życia, a ok. 2 roku życia jest już silnie utrwalone.
TRZY POGLĄDY NA STRUKTURE JA
Fenomenologiczna teoria Carla Rogersa
- reprezentował fenomenologiczny punkt widzenia tzn. starał się zrozumieć ludzi na podstawie tego jak spostrzegają siebie i otaczający świat; uważał, że każdy widzi świat inaczej
- pole fenomenologiczne- indywidualne pole, na które składają się spostrzeżenia na temat świata, obejmujące zarówno dane świadome jak i nieświadome
Zachowania ludzi zdrowych kształtują się jednak przede wszystkim pod wpływem spostrzeżeń świadomych lub takich, które mogą być dostępne świadomości
Najważniejsza część tego pola dotyczy Ja danego człowieka i składa się z tych spostrzeżeń i znaczeń, które da się przedstawić w kategoriach Ja, Mnie i Siebie
Pojęcie własnej osoby stanowi zorganizowany i spójny wzór spostrzeżeń – może ulegać zmianom, ale zawsze zachowuje ten sam, uporządkowany charakter
Ja nie kontroluje zachowania człowieka, ale ma na niego wpływ
Ja idealne – wymarzony obraz siebie, składają się na niego reprezentacje i znaczenia ważne dla danego człowieka i wysoko przez niego cenione
Zgodność Ja i doświadczenia –pochwały rodziców formułują u dziecka poczucie własnej wartości, czując aprobatę i wsparcie rodziców, dziecko może włączyć w obręb własnego Ja nowe doświadczenia
Jeżeli rodzice obwarowują poczucie własnej wartości dziecka pewnymi warunkami, to doświadczenia te zagrażające samoocenie mogą zostać odrzucone. Doświadczenia niezgodne ze struktura Ja zostają zniekształcone lub odrzucone, w wyniku czego powstaje rozbieżność między doświadczeniem a Ja.
Na początku Rogers przychylał się do poglądu, że Ja musi być spójne, to potem zmienił na pogląd, że ważniejsze jest, żeby mieć pozytywny obraz siebie
Badanie Ja – metoda Q-sort
Psychoanalityczna koncepcja Ja
- Freud i jego zwolennicy nie przykładali wielkiej wagi do pojęcia Ja
- uważali, że ego jest odpowiednikiem Ja
- teoria psychoanalityczna koncentrowała się raczej na popędach-instynktach oraz konflikcie między nimi a rzeczywistością lub superego, tak więc pojęcia Ja nie było w centrum tej teorii
Interpersonalna szkoła psychiatrii Sullivana
- Harry Stack Sullivan opracował alternatywne podejście do psychoanalizy, zwane interpersonalną szkołą psychiatrii
Nasik na społeczne, interpersonalne podstawy rozwoju osobowości, a zwłaszcza więzi miedzy niemowlęciem a matką
Ja kształtuje uczucia doznawane podczas kontaktu z innymi oraz odzwierciedlone oceny, czyli to, jak dziecko spostrzega, że inni je widzą i oceniają
Ważne składniki Ja, zwłaszcza w zakresie uczucia lęku lub poczucia bezpieczeństwa:
Dobre Ja – kojarzone z przyjemnymi doznaniami
Złe Ja – związane z bólem i zagrożeniem
Nie-ja – reprezentujące aspekty Ja odrzucone z powodu niesionego przez nie lęku, przekraczające wytrzymałość jednostki
Teorie relacji z obiektem
- koncentrują się na relacjach interpersonalnych, a nie na zaspokajaniu popędów, jak klasyczna psychoanaliza
- w ramach tych teorii bada się, w jaki sposób relacje z ważnymi ludźmi w przeszłości stają się reprezentacjami siebie i innych oraz wzorami relacji na linii Ja – Inni, a następnie wpływają na relacje w wieku dojrzałym
- elementy pojmowania Ja oraz reprezentacji siebie wspołne wszystkim teoretykom relacji z obiektem wg Westena:
1. Relacje Ja są wielowymiarowe – każdy człowiek przedstawia sobie siebie opierając się na licznych elementach, w tym np. na dźwiękach i zapachach, reprezentacje te mogą stanowić spójną całość, mogą być izolowane od siebie, a nawet pozostawać w konflikcie.
2. Reprezentacje Ja są silnie nasycone emocjami – podstawę stanowią związki z różnymi emocjami, podstawa struktury reprezentacji Ja jest powiązanie jej z takimi emocjami jak: radość, podniecenie seksualne, smutek czy wstyd
3. Reprezentacje Ja wiążą się z pragnieniami i lękami – motywacyjny charakter wynika z powiązania z emocjami, na najbardziej podstawowym poziomie reprezentacji wiążą się z przyjemnością albo bólem, ostatecznie więc przybierają postać jakości o charakterze motywacyjnym do realizowania pragnień i unikania leków.
4. Reprezentacje Ja mogą być:
Świadome
Nieświadome
5. Jednostka przedstawia sobie nie tylko siebie, ale również innych ludzi oraz relacje między nimi
6. Reprezentacje Ja, innych osób oraz relacji z nimi, które tworzą zorganizowany system – człowiek stara się utrzymać spójność i łączność nieszczególnymi jego elementami
- podczas psychoterapii ujawnia się związek aktualnych reprezentacji Ja, innych osób oraz siebie w relacji z wcześniejszymi reprezentacjami, powstałymi w wieku niemowlęcym i wczesnych dzieciństwie – takie reprezentacje Ja sięgają do pierwszych, niezwykle intensywnych emocjonalnie relacji z ważnymi dla danego człowieka ludźmi, włączając w to rówieśników
Społeczno-poznawcza koncepcja Ja
- wynika z założeń psychologii poznawczej
Podstawy w teorii konstruktów osobistych Kelly-ego
Ludzie obserwują rzeczywistość na wzór naukowców i tworzą konstrukty pozwalające uporządkować zjawiska i przewidywać przyszłość
Konstrukt, tak jak schemat, jest sposobem percypowania, konstruowania lub interpretowania rzeczywistości
Konstrukty tworzą system, w którym jedyne z nich SA nadrzedne, a inne podrzędne\
Konstrukty centralne - o dużym znaczeniu, i peryferyjne – o mniejszym znaczeniu, poboczne
W tej teorii jest pojęciem Ja jest osoba lub rola, do której odnoszą się konstrukty, jednak Ja może być również konstruktem i to centralnym czy nadrzędnym
Każdy konstrukt ma 2 bieguny, przeciwieństwem Ja może być Nie-ja, albo np. Dobre-ja i Złe-ja – powstają one na podstawie zaobserwowanych podobieństw między danym człowiekiem a innymi ludźmi
Test Konstruktów Osobistych ujawnia pewne konstrukty (zadowolona – niezadowolona z siebie, pewna – niepewna siebie), które mogą służyć określeniu Ja
Ważny jest spójny system konstruktów, który jest warunkiem snucia przewidywać, natomiast niespójny system nie może działać
Teoria ta nie wywarła wielkiego wpływu na społeczne-poznawcze ujęcie Ja
Dopiero później Epstein stworzył koncepcję Ja w wielu miejscach do niej nawiązującą
Wg niego Ja można traktować jako uporządkowany zbiór pojęć lub teorii, ludzie mają teorie o sobie i różnych aspektach świata zewnętrznego
Ja zawiera wiele składników (wiele Ja), porządkuje informacje (doświadczenia) i kieruje działaniem
Część tych teorii jest świadoma, a część nie i ludzie dbają o integralność i spójność tych teorii
Ludzie starają się maksymalizować przyjemność i minimalizować ból, utrzymywać relacje z innymi i jak najlepiej myśleć o sobie
Poglądy Epsteina nie wywarły wielkiego wpływu na psychologię, ponieważ nie dały one ani nowego spojrzenia na człowieka, ani nowej metodologii
Przełomowy model Hazel Rose Markus (1977)
Ludzie tak samo tworzą struktury poznawcze dotyczące siebie i dotyczące świata zewnętrznego – struktury te nazwała schematami Ja
Schematy Ja są poznawczymi uogólnieniami człowieka na własny temat, powstałymi na podstawie wczesnych doświadczeń i kierującymi przetwarzaniem informacji o sobie
Porównywanie ludzi określających siebie jako zależnych lub niezależnych z takimi, którzy nie potrafili ocenić siebie w tych kategoriach
Pierwsza grupa miała wyrazisty schemat Ja w tym zakresie (schematyczna), a druga nie (aschematyczna)
Osoby ze schamtem niezależności funkcjonowały inaczej niż ludzie ze schematem zależności, a obydwie grupy funkcjonowały inaczej niż ludzie niemający żadnych schematów Ja w tym zakresie
Ludzie posiadający wyraziste schematy Ja:
szybciej przetwarzali informacje
dawali więcej przykładów dotyczących tych schematów
opierali się informacjom niezgodnych z nimi
łatwo dokonują procesu przetwarzania informacji, znajdują dla nich odpowiednie zachowanie i zdecydowanie przeciwstawiają się informacjom sprzecznym z ich schematami
kiedy schematy Ja uformują się, wywierają różnorodny wpływ na liczne procesy poznawcze (np. szybciej reagujemy na informacje ważne niż nieważne dla Ja, łatwiej je sobie przypominamy)
założenia koncepcji:
1. Schematy Ja są strukturami poznawczymi funkcjonującymi podobnie jak inne struktury poznawcze
2. Wszystkie napływające bodźce są oceniane wedle ich znaczenia dla Ja
3. Mamy skłonność do preferowania informacji potwierdzających nasze schematy Ja
Cantor i Kihlstrom
Pojęcie Ja, należy ujmować tak samo, jak każde inne (zastanawiając się nad pojęciem pojazdy, myślimy o wielu ich rodzajach, którym można nadać pewną hierarchię – pojazdami są samochody osobowe, ciężarówki, autobusy, a te dzielą się na mniejsze pojęcia)
Istnieje więc wielość Ja, rodzina Ja, której można nadać hierarchię (np. zawodowe, rodzinne, społeczne, prywatne, a w ramach każdego z nich można wyróżnić podrodzaje)
Konstrukcja Ja jest różna w różnych sytuacjach, zarazem istnieją punkty wspólne tych wielu Ja (w szkole mogę być inny niż w domu, ale istnieją jednak pewne podobieństwa, dzięki którym można mnie rozpoznać)
3 podstawy poczucia jedności naszej osobowości:
Podobieństwa Ja
Poczucie jedności daje nam nasz życiorys, a więc ciągłość w czasie
Zawsze możemy się skoncentrować na naszym podstawowym Ja – choć w życiu codziennym zmieniamy Ja zależne od sytuacji, posługując się za każdym razem operacyjnym pojęciem własnej osoby, to zawsze możemy wrócić do podstawowego poziomu widzenia siebie
- społeczno-poznawcza koncepcja Ja obejmuje zarówno jej aspekty strukturalne, jak i wpływ obrazu siebie na przetwarzanie informacji
- obecnie uważa się, że każde z Ja cząsteczkowych ma wymiar emocjonalny, a emocje mogą stanowić podstawę kategoryzacji
- Markus – koncepcja Ja możliwych – obejmująca osobowości, którymi ludzie mogliby się stać, chcieliby się stać lub baliby się stać – nie tylko służy przetwarzaniu informacji, ale stanowi również potężną siłę motywacyjną, kierująca nas ku pewnym rzeczom, a od innych nas odwodząc
- kulturowe uwarunkowania tworzenia Ja:
W społeczeństwach faworyzujących indywidualność, Ja opiera się na swoistych cechach danej jednostki (Jestem studentem, Jestem Pania X)
Ja opiera się na tym co ktoś posiada lub osiągnął
Szczególną estymą cieszy się niezależność i samowystarczalność
Większe znaczenie ma Ja prywatne
W społeczeństwach faworyzujących grupy ludzkie, Ja opiera się na związkach z grupą (Jestem Warszawiakiem, Jestem Pani <nazwisko rodowe>)
Ja opiera się na przynależności do grupy
Ważna cnota jest posłuszeństwo
Większe znaczenie ma Ja publiczne
- w większości społeczeństw Ja umieszczane jest w granicach ciało, czasem może być ono umieszczane poza (Indianie, Ja ma charakter duchowy)
-Procesy motywacyjne ważne dla Ja:
- autoweryfikacja- obejmuje dążenia jednostki do uspójnienia spostrzeżeń na własny temat, jak również swoich spostrzeżeń na własny temat z informacjami pochodzącymi z zewnątrz (chcemy być uważani za takich jacy jesteśmy lub wierzymy, że jesteśmy)
- autowaloryzacja (dbałość o samoocenę) – wyraża się szczególnym wyczuleniem na informacje, które je podtrzymują lub podnoszą (chcemy być uważani za tych, którymi pragniemy być)
- poczucie spójności Ja daje nam poczucie integralności wewnętrznej, podczas gdy jej brak wiąże się z konfliktem i stresem oraz umożliwia przewidywanie, podczas gdy jej brak nie pozwala prorokować co do własnego zachowania
- poczucie spójności prowadzi do autoweryfikacji, czyli skonfrontowania naszych własnych wyobrażeń na swój temat z opiniami innych, uzgodnienia naszych Ja prywatnych z publicznymi – wybieramy sytuacje, które potwierdzają posiadany przez nas obraz samych siebie, nawet jeśli nie wpływa on korzystnie na naszą samoocenę
- dbając o utrzymanie i podnoszenie samooceny posługujemy się mechanizmami:
Kąpania w cudzej chwale – kojarzymy siebie z osobami wzbudzającymi podziw
Porównywania – unikamy porównań nimi
Większość z nas chciałaby uchodzić za przyjaciół ważnych ludzi, ale nie chciałaby się z nimi porównywać.
- potrzeba wysokiej samooceny przynosi nieoczekiwane rezultaty:
Stawiając sobie bariery na drodze do sukcesu, możemy spychać na nie winę za porażki
Możemy też usuwać się w cień, aby nie rozczarować siebie albo innych
Ból z powodu złamania się poczucia własnej wartości bywa tak wielki, że ludzie szukają ucieczki przed nim w alkoholu, narkotykach, objadaniu się, samobójstwie
- Swann (1992) – konflikt poznawczo-afektywny – sytuacja, w której nasza poznawcza potrzeba spójności albo autoweryfikacji wchodzi w konflikt z emocjonalną potrzebą autowaloryzacji
Badania nad wyborem partnerów ze względu na naszą samoocenę – ludzie mający o sobie dobre zdanie wybierali partnerów oceniających ich pozytywnie, a ludzie mający o sobie złe zdanie woleli partnerów oceniających ich negatywnie
Ludzie o niskiej samoocenie sami stają się ofiarami konfliktu poznawczo-afektywnego między preferencjami dla negatywnych ocen z zewnątrz, potwierdzającymi ich obraz siebie, a pragnieniem pochwał, które podnosiłyby ich poczucie własnej wartości
RI W ZAKRESIE JA I ZWIĄZANYCH Z NIM PROCESÓW
Koncepcja poczucia własnej skuteczności Bandury
- poczucie własnej skuteczności- odnosi się do zdolności radzenia sobie w określonych sytuacjach, a dokładniej chodzi tutaj o opinię człowieka na ten temat, w podejściu społeczno-poznawczym pojęcie to dotyczy procesów psychicznych
- człowiek nie ma struktury związanej z Ja, lecz koncepcje na swój temat oraz procesy samokontroli, odmienne w różnych momentach i sytuacjach
- ludzie mają wiele Ja, tak samo jego poczucie własnej skuteczności przybiera wiele postaci
- choć ludzie różnią się poziomem i charakterem własnej skuteczności, to jest ono tak dalece uzależnione od sytuacji, że nie uważa się go za cechę osobowości
- poczucie własnej skuteczności zależy od 4 czynników:
1. rzeczywiste osiągnięcia - podstawowe źródło o własnej skuteczności, w ten sposób człowiek dowiaduje się o swoich mocnych i słabych punktach, o swoich talentach o ograniczeniach
2. doświadczenia zastępcze – wynikają z obserwowania sukcesów i porażek innych ludzi i porównywania się z innymi, w procesie uczenia poprzez obserwację dowiadujemy się nowych rzeczy o świecie i o sobie, oglądając życie innych, a aby się czegoś nauczyć nie trzeba doświadczać tego osobiście
3. perswazja werbalna – polega na tym, że inni ludzie mówią nam, jacy jesteśmy i czego możemy dokonać
4. pobudzenie emocjonalne – pozwala nam ocenić jego rzeczywisty poziom w danej sytuacji
2. Koncepcja samoobserwacji kontrolującej Snydera
- różni ludzie w różnym stopniu podlegają wpływowi okoliczności
- Snyder opracował skalę służącą pomiarom owym różnic indywidualnych
- osoba w dużym stopniu dokonująca samoobserwacji kontrolującej jest bardzo wrażliwa na wymogi sytuacji i dostosowuje do nich swoje zachowanie, w skrajnej formie osoba taka staje się kameleonem, zmienia się z sytuacji na sytuację i nigdy nie jest pewna, kim naprawdę jest
- osoba, która w małym stopniu przeprowadza taka obserwację zwraca mniejsza uwagę na informacje dochodzące z otoczenia społecznego i zachowuje się zgodnie z uczuciami i impulsami wewnętrznymi, w skrajnej formie osoba taka jest zupełnie niewrażliwa na uczucia i pragnienia innych ludzi
- średni wskaźnik samoobserwacji kontrolującej oznacza zrównoważenie wrażliwości na zmieniające się sytuacje oraz poglądy innych ludzi w z niezależnościa i siłą charakteru
- między osobami o wysokim (WSK) a niskim (NSK) poziomie samoobserwacji kontrolującej stwierdzono liczne różnice:
WSK lepiej niż NSK wyrażają oraz komunikują swoje emocje
WSK łatwiej zawodzą innych w bezpośredniej rozmowie
WSK trafniej odgadują stan emocjonalny innych ludzi
WSK lepiej rozróżniają sytuacje i dopasowują do nich swoje zachowanie
WSK są uważani za bardziej towarzyskich, wylewnych, ekstrawertycznych, a mniej lękliwych i nerwowych
WSK w mniejszym stopniu podlegają swoim nastroją
WSK pamiętają więcej informacji na temat innych ludzi i wyciągają więcej wniosków na temat ich charakteru
3. Teoria kontroli oraz prywatnej i publicznej samoświadomości Carvera i Scheiera
- opracowali model funkcjonowania człowieka (model kontroli), który bazuje na mechanizmie systemów kontroli i uwydatnia RI między ludźmi w zakresie podporządkowywania się prywatnym i publicznych aspektom Ja
- przykładem kontrolnych systemów regulacji może być termostat (reguluje odpowiednio temperaturę – jak jest zimno to włącza ogrzewanie, a jak za ciepło- wyłącza, działa przez cały czas)
- w podobny sposób ludzie ustanawiają normy i pilnują ich przestrzegania – jeśli wskaźnik jakiegoś zjawiska jest zbyt wysoki, człowiek stara się zmniejszyć różnice między standardem a rzeczywistością – proces ten trwa przez cały czas
- każdy człowiek ma wiele standardów oraz pomiarów kontroli, mają one strukturę hierarchiczną – niektóre są ważniejsze i bardziej wpływowe niż inne
- poszczególni ludzie mogą różnić się między sobą poziomami i typami mechanizmów kontrolnych należących do ich systemu samoregulacyjnego (człowiek skupia uwagę na świecie zewnętrznym bądź wewnętrznym)
- Skala Samoświadomości – umożliwia mierzenie RI dotyczących prywatnej i publicznej samoświadomości
Składa się z 10 pozycji dotyczących prywatnej samoświadomości, 7 pozycji dotyczących publicznej samoświadomości, 6 pozycji dotyczących lęku społecznego
Osoby o wysokim poziomie prywatnej samoświadomości:
przykładają dużą wagę do własnych uczuć,
pragnień i standardów,
maja bardziej intensywne życie emocjonalne i lepiej rozumieją swoje uczucia,
ich oceny własnego zachowania w większym stopniu pokrywają się z ich rzeczywistym zachowaniem,
maja bardziej rozwinięte teorie na temat Ja
sa bardziej wyczuleni na bodźce płynące z wewnątrz
Osoby o wysokim poziomie publicznej samoświadomości:
przejmują się tym, co innych o nich myślą, jak wypadają oraz zewnętrznymi standardami
są szczególnie wyczuleni na sygnały płynące od innych
odrzucenie przez innych sprawia im większy ból
potrafią też zmienić poglądy, aby dostosować się do obowiązujących norm społecznych
są bardziej wyczuleni na bodźce płynące z wewnątrz
Osoby o wysokim poziomie lęku społecznego:
często czują skrepowanie i niepokój w towarzystwie innych ludzi
4. Teoria ukierunkowań Ja Higginsa
- teoria ta łączy koncepcje Ja wynikające z założeń psychologii poznawczo-społecznej i z teorii relacji z obiektem
- ukierunkowania Ja to standardy, którym jednostka ma sprostać - tak jak inne schematy Ja są one strukturami poznawczymi wpływającymi na sposób przetwarzania informacji
- będąc często w użyciu mają właściwości konstruktów chronicznie dostępnych, a więc schematów pobudzanych niewielką liczba informacji
- mogą też być automatyczne i nieświadome tzn. że człowiek może się nimi posługiwać nie wiedząc, że z nich korzysta
- aspekt rozwojowy wyraża się tym, że ukierunkowania Ja są wynikiem wczesnych doświadczeń społecznych oraz emocjonalnych konsekwencji sprostania lub niesprostania pewnym wymogom
Ja idealne –
określa właściwości, które chcielibyśmy mieć, opinie ważnych dla nas ludzi oraz nas samych na nasz temat
wiążę się z pozytywnymi osiągnięciami i wywodzi się z uczucia przyjemności wynikającego ze spełnienia standardów ustanawianych przez ważne osoby z wczesnego dzieciństwa
Ja powinnościowe –
obejmuje takie właściwości, którymi (jak nam się wydaje) powinniśmy się charakteryzować, należą do nich obowiązki oraz obowiązania nakładane na nas przez innych oraz przez siebie
wiąże się z porażkami i wywodzi się z przykrych uczuć wynikających z niewypełnienia zobowiązań narzuconych przez ważne osoby z naszego dzieciństwa
- dążymy do zmniejszenia różnicy między tym, jak siebie spostrzegamy, a tym jakimi chcielibyśmy być (rozbieżność Ja realne a Ja idealne), a także między tym, jak siebie spostrzegamy, a tym jakimi powinniśmy być (Ja realne a Ja powinnościowe)
- dążenie to wynika z stąd, że w okresie wczesnego dzieciństwa doszło do powiązania przyjemnych uczuć ze sprostaniem ideałom i powinnościom, a przykrych uczuć z niesprostanie im
- Kwestionariusz Ukierunkowania Ja – bada ukierunkowania własne
respondentów prosi się o sporządzenie listy cech czy właściwości określających ich Ja idealne, Ja realne i Ja powinnościowe
prosi się ich również o ocenienie, w jakim stopniu dana cecha odnosi się do ich Ja
co ważne respondenci sami nazywają te właściwości, a nie zaznaczają je na z góry przyjętej liście – chodzi o to aby kwestionariusz zawierał te cechy, które są rzeczywiście ważne i dostępne dla danej osoby
następnie oblicza się poziom rozbieżności między Ja realny a idealnym (RI) oraz między Ja realnym a powinnościowym (RP)
badania wykazują, że rozdźwięki te mają poważne konsekwencje emocjonalne
rozbieżność między ja realnym a idealnym wiążę się z uczuciem smutku, rozczarowania, niezadowolenia – smutek wynika z z utraty pozytywnych gratyfikacji (nadzieja, pragnienia, ideały się nie spełniły)
rozbieżność między ja realnym a powinnościowym wiążę się z niepokojem, lękiem i poruszeniem – niepokój wynika z zagrożenia karą za niewypełnienie zobowiązań
istnieje relacja między niskim poziomem poczucia własnej skuteczności a osłabieniem systemu immunologicznego, podobnie jak rozbieżność między Ja realnym i powinnościowym
podczas tego badania wykorzystano procedurę uprzedzenia do aktywizowania poszczególnych uwarunkowań Ja i wzbudzania poszczególnych rozbieżności