Niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza
Niedokrwistość (potocznie nazywana anemią) jest patologicznym stanem, o którym mówimy, kiedy dochodzi do zmniejszenia liczby erytrocytów (czerwonych krwinek), poziomu hemoglobiny (barwnika erytrocytów odpowiedzialnego za transport tlenu) we krwi oraz wskaźnika zwanego hematokrytem (stosunek objętości erytrocytów do objętości krwi). Schorzenie to rozpoznajemy, jeżeli wartości te spadają o więcej niż 2 odchylenia standardowe od wartości prawidłowej.
1. Ogólne:
osłabienie stopniowo postępujące
duszność
słaba tolerancja wysiłku
zwiększona podatność na infekcje
2. OUN:
szum w uszach
mroczki przed oczami
zawroty i bóle głowy
senność
3. Układ sercowo-naczyniowy:
tachykardia, kołatanie serca
bóle wieńcowe
czynnościowy szmer skurczowy nad zastawką dwudzielną
zastoinowa niewydolność krążenia
4. Skóra i błony śluzowe:
bladość
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest konsekwencją zbyt małej zawartości żelaza w ustroju. Głównymi przyczynami niedoboru żelaza w organizmie człowieka jest jego utrata razem z krwią. Zatem najbardziej narażone na anemię z niedoboru żelaza są kobiety, u których żelazo tracone jest wraz z krwią miesiączkową, szczególnie jeżeli krwawienia są zbyt częste lub zbyt obfite. W niektórych sytuacjach obserwujemy większe zapotrzebowanie na żelazo – jest to okres dojrzewania, okres ciąży oraz karmienia piersią, a także u dzieci urodzonych przedwcześnie i noworodków niekarmionych mlekiem matki.
1. Krwawienie = zwiększona utrata:
drogi rodne, układ moczowy (miesiączki, kamica, nowotwory)
przewód pokarmowy
choroba wrzodowa żołądka, dwunastnicy,
choroby zapalne jelit,
uchyłkowatość,
polipowatość,
żylaki odbytu
inne
nowotwory
zbyt częste upusty krwi
2. Zwiększone zapotrzebowanie
ciąża, laktacja,
szybki wzrost,
w czasie leczenia niedokrwistości megaloblastycznej
3. Zaburzenia wchłaniania
stany po operacjach p. pok. zmniejszające powierzchnie wchłaniania
zespół złego wchłaniania
biegunki
rozległe nacieczenie błony śluzowej przez nowotwory (np. Chłoniak)
4. Niedobór w diecie
dieta uboga w Fe, z przewagą pokarmów mlecznych
1. Morfologia krwi:
- niedokrwistość
- mikrocytoza
- hipochromia
- liczba leukocytów prawidłowa
- liczba płytek krwi najczęściej prawidłowa, możliwa nadpłytkowość
2. Rozmaz krwi obwodowej: mikrocytoza, hipochromia
3. Liczba retykulocytów zwykle prawidłowa (podwyższona po krwawieniu)
4. Stężenie żelaza w surowicy obniżone
5. ZWŻS /TIBC/ zwiększona
6. Stopień wysycenia transferyny obniżony
7. Stężenie ferrytyny obniżone
8. Badanie szpiku: odczyn erytroblastyczny
9. Sideroblasty w szpiku - obniżone lub brak
Kolejność postępowania w niedokrwistości z niedoboru żelaza
1. Ustalenie przyczyny i możliwe jej usunięcie
- kał na obecność krwi utajonej
- badanie p.pok., dróg moczowych, narządu rodnego,
- badania wykluczające zaburzenia wchłaniania Fe - krzywa wchłaniania Fe
2. Usunięcie niedokrwistości
3. Uzupełnienie zapasów
4. Profilaktyka
Leczenie preparatami żelaza
1. Leczenie niedokrwistości: (150mg Fe - oczekiwany przyrost 1g/dzień)
- Hemofer 2x1draż p.o. lub
- Ascofer 3x2 draż p.o. lub
- Sorbifer Durules 2x1 draż. p.o. lub
- Tardyferon 1x1 tabl. p.o.
(oczekiwany przyrost Hb 0,25g/dzień/ po upływie 14 dni)
- Jectofer 100mg i.m., lub
- Ferrum-Lek 100mg i.m.
2. Uzupełnienie niedoboru żelaza zapasowego /6 - 12 miesięcy !/
- Hemofer 1x1draż p.o. lub
- Ascofer 3x1 draż p.o. lub
- Sorbifer Durules 1x1 draż. p.o. lub
- Tardyferon 1 x 1 tabl. p.o.
- Jectofer 100mg i.m., lub
- Ferrum-Lek 100mg i.m. (podawane rzadziej)
Uwagi praktyczne przy leczeniu doustnymi preparatami żelaza:
- odpowiednia dawka dzienna - 200 mg dziennie w okresie indukowania remisji, a następnie dawki o 50% mniejsze
- odpowiednio długi okres czasu , w zależności od stopnia niedokrwistości,
- leki winny być podawane na czczo/pokarm hamuje absorpcję żelaza w jelicie/
- 2-3krotny wzrost retykulocytów w 7-10 dniu
- wzrost Hb o 2g% po 2-3 tygodniowej terapii
Przyczyny niepowodzeń w leczeniu doustnymi preparatami żelaza:
- utrzymywanie się krwawienia
- znaczne upośledzenie wchłaniania żelaza
- nie pobieranie leku przez chorego
- nieprawidłowe rozpoznanie
Leczenie parenteralnymi preparatami żelaza:
- wskazania:
* zaburzenia wchłaniania żelaza
* konieczność szybkiego wyrównania niedokrwistości
*nietolerancja preparatów doustnych
- preparaty dożylne: Venofer, Ferrum Hausmani, Jectofer, Ferrum Lek,
- próba: 25 mg i.v. powoli, potem 100 mg
- łączna dawka Fe i.v. : 150x(stęż. Hb docelowe - stęż. Hb obecne)+500mg
Rola żelaza jest związana przede wszystkim z procesami oddychania tkankowego. Uczestniczy w syntezie DNA, odgrywa istotną rolę w zwalczaniu wirusów i bakterii przez układ immunologiczny, ułatwia detoksykację niebezpiecznych substancji w wątrobie. W szpiku kostnym, żelazo wykorzystywane jest w procesie tworzenia krwinek czerwonych.
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo:
| Grupa | Zapotrzebowanie |
|---|---|
| Dzieci (1-3 lat) | 3-7mg |
| Dzieci (4-9 lat) | 4-10 mg |
| Kobiety (19-50lat) | 8-18 mg |
| Kobiety (51- >75 lat) | 6-10mg |
| Kobiety ciężarne | 23-27 mg |
| Mężczyźni | 6-10mg |
*wg. M. Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, 2012, s. 221
Dieta powinna zwierać produkty bogate w przyswajalne sole żelaza.
Żelazo hemowe, zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego jest najlepiej przyswajalne. Znajdziemy je w podrobach (zwłaszcza w wątróbce i nerkach), wędlinach, mięsie, jajkach.
Żelazo niehemowe można znaleźć w produktach roślinnych i w rybach. Fasola, natka pietruszki, pszenica, soja – to one są najbogatszym jego źródłem.
Żelazo hemowe jest lepiej przyswajane niż żelazo niehemowe.
Z uwagi na to, że niedokrwistość jest coraz powszechniejszym problemem, możemy znaleźć żywność wzbogaconą w ten pierwiastek. Najczęściej dodaje się żelazo do mieszanek mlecznych dla niemowląt, wzbogacane są także płatki zbożowe czy soki owocowe.
Jakie związki utrudniają wchłanianie żelaza?
Są to związki chelatujące żelazo: fosforany(używane jako konserwanty żywności),taniny (znajdziemy je m.in. w kawie, herbacie, kakao, czekoladzie), fityniany (obecne w produktach zbożowych z pełnego przemiału), szczawiany (zawarte w szczawiu, burakach, rabarbarze, szpinaku), leki: alkalizujące, tetracykliny.
Witamina C (kwas askorbinowy), kwas bursztynowy, fruktoza, cysteina, glutation (obecne w owocach i warzywach).
Kwas askorbinowy jest wrażliwy na wysoką temperaturę, dlatego najlepiej jest spożywać świeże owoce i warzywa.
Bogate w witaminę C są: cytrusy, papryka czerwona, natka pietruszki, pomidory, brokuły, czarna porzeczka, aronia, truskawki.
Zatrucie żelazem zdarza się dość rzadko, np. w przypadku przedawkowania preparatów zawierających żelazo. Wtedy najczęściej występują wymioty, smoliste stolce, bóle brzucha, brak apetytu. Znana jest nam również hemochromatoza, choroba genetyczna, polegająca na nadmiernej kumulacji żelaza w organizmie. Dotyka ona 1 na 250 Europejczyków. U kobiet objawy tej choroby pojawiają się dopiero po menopauzie.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest częstym i poważnym problemem. Powoduje obniżenie wydajności pracy, opóźnienie rozwoju psychoruchowego u dzieci, natomiast anemia u ciężarnych jest przyczyną wcześniactwa oraz niskiej masy urodzeniowej dziecka. Niezbędna jest edukacja żywieniowa na temat właściwego komponowania jadłospisu, tak aby wykorzystać wszystkie potrzebne nam składniki mineralne.
Bibliografia:
J. Chojnacki, Kliniczne aspekty żywienia w chorobach wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, 2008, s.283-290
E. Gowin, W. Horst- Sikorska, Żelazne zapasy- komu w XXI wieku grozi niedobór żelaza?, Farmacja Współczesna 2010;3, 139-146
G. Orlicz- Szczęsna, J. Żelazowska- Posiej, K. Kucharska, Niedokrwistość z niedoboru żelaza, Curr Probl Psychiatry 2011; 12(4): 590-594
M. Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja, IŻŻ 2012, s. 128-130
Szczeklik A., Gajewski P., Choroby wewnętrzne. Kompendium Medycyny Praktycznej, MP, Kraków 2009
J. Daniluk, G. Jurkowska, Zarys chorób wewnętrznych dla studentów pielęgniarstwa, Czelej, Lublin 2005
Wykonali:
1. Marta Baranowska gr IV
2. Agnieszka Huppert gr IV
3. Maciej Molski gr I