Temat: Pedagogika pracy jako

dyscyplina pedagogiczna

1.Rodowód pedagogiki pracy,

2.Przedmiot, zadania i działy pedagogiki pracy oraz dominujace tereny badań,

3.Miejsce pedagogiki pracy wsród nauk pedagogicznych i nauk o pracy

1. Pojęcie pedagogiki pracy-powstanie i rozwój pedagogiki pracy:

Pedagogika pracy, chociaż jest młodą dyscypliną pedagogiczną, ma jednak — jak wykazuje Tadeusz Nowacki — długi rodowód. Związana jest nierozłącznie z ruchami społecznymi, szczególnie z za­gadnieniem stosunku człowieka do pracy.

Pierwsze wyraziste i konsekwentne określenie wysokiej wartości pracy w wychowaniu znajdujemy w poglądach takich przedstawi­cieli utopijnego kierunku filozofii, jak Thomas Morę, Tomasso Cam-panella, Morelly i inni, którzy zajmując się wychowaniem wyzna­czali pracy szczególną rolę. Od tego okresu zagadnieniem pracy i wychowaniem przez pracę zajmują się niemal wszyscy myśliciele, w tym Jan Amos Komensky, Samuel Hartlib, William Petty, John Bellers, John Locke i Jean Jacąues Rousseau, a także encyklope­dyści.

W Polsce problematyka wychowania przez pracę żywo intere­suje i nurtuje takich reformatorów Komisji Edukacji Narodowej, jak Grzegorz Pirambwicz, Antoni Popławski, Adolf Kamieński i in­ni, który uznani być mogą za prekursorów pedagogiki pracy. Oni właśnie postulowali to, co dziś nazwalibyśmy kształceniem poli­technicznym, a także propagowali objęcie kształceniem zawodowym chłopów i mieszczan.

Mimo że w czasach Komisji Edukacji Narodowej idea wychowa­nia przez pracę i przygotowania młodzieży do pracy w gospodar­stwie przyjęła już treści konkretne, to jednak realizacja tychże przypadła dopiero Stanisławowi Staszicowi. Właśnie jemu zawdzię­czamy głównie koncepcję i realizację kształcenia i wychowania za­wodowego na potrzeby gospodarki kraju, gdyż nadał on relacji: człowiek — wychowanie — praca realne treści i kształty. Z tego też względu S. Staszica nazywamy ojcem polskiego szkolnictwa za­wodowego. W XIX w. problematyka, wchodząca w skład dziedziny, zwanej dzisiaj pedagogiką pracy, żywo interesuje twórców marksi­zmu. Szczególnego znaczenia nabierają poglądy Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a w późniejszym okresie poglądy Włodzimie­rza Iljicza Lenina i Nadieżdy K. Krupskiej. Interesujące są też poglądy i dążenia twórców różnych odmian szkoły pracy.

W latach międzywojennych w Polsce omawiana problematyka interesuje Władysława Przanowskiego, Wiktora Ambroziewicza, Władysława Spasowskiego, Stefana Rudniańskiego, Henryka Rowi-da i innych propagatorów wychowania przez pracę oraz kształce­nia politechnicznego. Ich ideę przewodnią stanowiły w dużym stop­niu poglądy pedagogiczne K. Marksa, W. I. Lenina i N. K. Krup­skiej

W pierwszych latach powojennych najwięcej uwagi poświęcono tworzeniu nowego szkolnictwa zawodowego, przy czym, ze zrozu­miałych względów, dominowały prace organizacyjne oraz progra­mowe. Dopiero od lat sześćdziesiątych można wyraźniej dostrzec początki wyodrębniania się nowej dyscypliny pedagogicznej — pe­dagogiki pracy. Rola inicjatywna i sterująca przypadła, i przypada nadal, prof. dr T. Nowackiemu.

2. Przedmiot,zadania i działy pedagogiki pracy oraz dominujące tereny badań:

Obszary problemowe pedagogiki pracy:

W latach (siedemdziesiatych) opacowano główne obszary pedagogiki pracy, a zarazem działy pedagogiki pracy, stało się to gł. z inicjatywy Zygmunta Wiatrowskiego.

Wyróżniono trzy nastepujace dzialy:

2. Pedagogikę przedzawodową

3. Pedagogikę zawodową

4. Pedagogikę zakladu pracy

I.Pedagogika przedzawodowa.

Obszar pedagogiki przedzawodowej obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym kształcenie zawodowe i co zbliża ją do wyboru za­wodu zgodnie z warunkami osobistymi i potrzebami społecznymi. W obszarze tym mieści się kształcenie ogólne widziane jako podsta­wa kształcenia zawodowego, wychowanie przez pracę realizowane w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole ogólnokształcącej (podstawowej i średniej), kształcenie politechniczne, preorientacja oraz orientacja szkolna i zawodowa, wreszcie — przyuczenie do za­wodu realizowane głównie w szkole ogólnokształcącej i w zakła­dzie pracy.

II.Pedagogika zawodowa.

Obszar pedagogiki zawodowej zawiera kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w róż­nych instytucjach kształcenia zawodowego, głównie w szkole za­wodowej i w zakładzie pracy, prowadzące do uzyskania kwalifi­kacji zawodowych oraz warunkujące przydatność zawodową, wy­soką wydajność i zadowolenie z wykonywanej pracy, W obszarze tym znajdują się cele, treści i programy kształcenia i wychowania zawodowego, proces kształcenia zawodowego, formy, metody i środ­ki kształcenia zawodowego, warunki skuteczności i wyniki kształ­cenia zawodowego, w tym powodzenia i niepowodzenia szkolne uczniów szkół zawodowych, losy oraz przydatność zawodowa absol­wentów szkół zawodowych, wreszcie — orientacja i poradnictwo zawodowe oraz struktura i organizacja kształcenia zawodowego w Polsce i na świecie, jak również problematyka wychowania w szkole zawodowej.

III.Pedagogika zakładu pracy.
Obszar pedagogiki zakładu pracy obejmuje doskonalenie zawodowe realizowane w całym okresie aktywności zawodowej pracownika i prowadzące do nieustannego

wzbogacania osobowości człowieka pracy oraz do mistrzostwa w za­wodzie. W obszarze tym mieści się dokształcanie zawodowej pracu­jących, doskonalenie ogólne i zawodowe pracujących, w tym funk­cje doskonalenia zawodowego, szczeblowy system doskonalenia za­wodowego, dochodzenie do bogatej osobowości człowieka pracy i do mistrzostwa w zawodzie, poradnictwo zawodowe, problemy kształ­cenia ustawicznego oraz zakład pracy jako środowisko wycho­wawcze.

Naukowe i metodologiczne podstawy pedagogiki pracy. W obsza­rze naukowych i metodologicznych podstaw pedagogiki pracy mieści się związek pedagogiki z innymi dyscyplinami naukowymi, historia kształcenia zawodowego i przygotowania do pracy zawodowej, wpływ rewolucji naukowo-technicznej na proces kształcenia i do­skonalenia zawodowego oraz na proces pracy człowieka, kształcenie i doskonalenie zawodowe w jednolitym systemie edukacji narodo­wej, teoretyczne podstawy kształcenia i doskonalenia zawodowego, problemy zawodoznawstwa, problemy osobowości i postawy zawo­dowej ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy i świadomości za­wodowej oraz motywacji i umiejętności, wreszcie problemy pedeutologiczne i metodologiczne.

Tereny badawcze pedagogiki pracy

Jak z powyższego wynika wykaz problemów i zagadnień składa­jących się na przedmiot pedagogiki pracy jest stosunkowo długi i bogaty, a przecież jeszcze nie zamknięty.

Do najbardziej typowych terenów badawczych pedagogiki pra­-
cy należą:

1. dom rodzinny, przedszkole i szkoła oraz inne ośrodki wycho­
   wania przez pracę i kształtowania osobowości młodego człowieka,

2. szkoły i inne ośrodki (instytucje) wychowania spełniające
   funkcję przygotowania młodzieży do wyboru zawodu (dom rodzin­
   ny, szkoła ogólnokształcąca, organizacje młodzieżowe, środki maso­
   wego przekazu itp.),

3. szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze realizujące
   proces przygotowania do pracy zawodowej (w tym i zakłady pracy),

4. ośrodki kształcenia ustawicznego pracowników, w tym szko­
   ły dla pracujących, kursy i studia podyplomowe, zakłady pracy
   i organizacje społeczne prowadzące różne formy ustawicznej oświa­
   ty zawodowej,

5. ośrodki prowadzące badania nad organizacją i skutecznością
   kształcenia i doskonalenia zawodowego,

6. zakłady pracy traktowane jako znaczące środowiska wycho­
   wania.

W następstwie powyższych ustaleń i wymagań naukoznawczych pedagogikę pracy przyjęlo się okreslać jako subdyscyplinę naukową, której przedmiotem badań sa pedagogiczne aspekty relacji: czlowiek-wychowanie-praca, chociaż często akcentuje się też drugą relację trójczlonową:czlowiek-obywatel-przcownik- jako również dobrze oddajacą istotne problemy i zadania tej nowej dyscypliny pedagogicznej. Wynika z tego ,że o przedmiocie pedagogiki pracy stanowią te wszystkie uklady i związki przedmiotowo-tresciowe, przez które nade wszystko przewija się idea przygotowania czlowieka do przcy zawodowej, ale także idea pomyslnego oraz wielostronnie skutecznego udzialu czlowieka w tej pracy.

Konkretyzujac tę myśl, można stwierdzić, że: przez pedagogikę pracy rozumiemy dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, przygotowa­nia do pracy zawodowej i doskonalenia ogólnego oraz zawodowego pracowników, a także problemy wychowawcze zakładu.

3.Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk pedagogicznych i nauk o pracy:

Klasyfikacja nauk pedagogicznych

Nauki pedagogiczne stanowią już rozbudowaną grupę nauk zaj­mujących się zagadnieniami wychowania, kształcenia i oświaty. Jak stwierdza Stefan Wołoszyn1, globalny charakter myślenia trady­cyjnej pedagogiki rozwijanej jako „sztuki wychowania" zastępuje współcześnie coraz bardziej zróżnicowany i wyspecjalizowany sy­stem dyscyplin pedagogicznych.

W literaturze spotkać się. można z różnymi próbami klasyfikacji nauk pedagogicznych. W ujęciu ogólniejszym, przy tym tradycyj­nym, wyróżnia się: pedagogikę ogólną, teorię wychowania, historię wychowania i dydaktykę. Szczegółowa analiza prowadzi jednak do klasyfikacji bardziej złożonej. Niżej zamieszczono wykaz i struk­turę dyscyplin pedagogicznych, tworzących system nauk pedago­gicznych, w koncepcji Polskiej Akademii Nauk, zmodyfikowanej przez autora niniejszych rozważań.

System nauk pedagogicznych

2. 3.

1.Pedagogika ogólna

Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych

Teoria wychowania

2. Teoria wychowania społeczno-moralnego

3. Teoria wychowania fizycznego

3.3Teoria wychowania estetycznego
4.Dydaktyka

2. Dydaktyka ogólna

3. Dydaktyka rozwojowa

4. Dydaktyka szczegółowa

5. Technologia dydaktyczna
   5. Teoria kształcenia ustawicznego
   6.Pedagogika kierunkowa

6. Pedagogika wychowania rodzinnego

7. Pedagogika wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego

8. Pedagogika wychowania szkolnego (ze szczególnymuwzględ­nieniem szkoły ogólnokształcącej)

9. Pedagogika szkoły wyższej

10. Pedagogika pracy (przed zawodowa, zawodowa, zakładu pra­cy)

11. Pedagogika społeczna (w tym opiekuńcza)

12. Pedagogika dorosłych (andragogika)

13. Pedagogika specjalna

7.

6.9. Gerontologia pedagogiczna
Inne dyscypliny pedagogiczne

2. Pedagogika porównawcza

3. Pedeutologia

4. Pedagogika cybernetyczna

5. Polityka oświatowa

6. Ekonomika oświaty

Wspomniany już S. Wołoszyn wyraża pogląd, że można stoso­wać zamiennie nazwy — nauki pedagogiczne i pedagogika, jednak pod warunkiem pojmowania pedagogiki w znaczeniu globalnym, a więc jako ogólnej nauki o wychowaniu człowieka.

Zadania pedagogiki

Zgodnie z przedstawioną wyżej klasyfikacją nauk pedagogicz­nych mówić można o różnych zadaniach tych nauk. W ujęciu ogól­nym podstawowym zadaniem pedagogiki jest wyposażenie tych, którzy zajmują się organizacją procesów dydaktycznych i wycho­wawczych, w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów pe­dagogicznych 1.

Do bardziej szczegółowych zadań pedagogiki ogólnej (globalnej) zaliczyć można2:

— gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej i rze­
telny opis wyników tej obserwacji oraz stwierdzenie jak przebie­
gają procesy wychowawcze, wyrażone w formie zdań sprawozdaw­
czych (opisowych),

— uogólnienie zebranych wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i for­mułowanie wniosków w formie zdań ogólnych przedstawiających prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych,

— dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczy­
wistości wychowawczej, w formie zdań wartościujących i norma­
tywnych.

Tak więc pedagogika ogólna, jako nauka poznająca i uogólnia­jąca praktykę wychowawczą, określa uwarunkowania tych czy in­nych zjawisk obiektywnej rzeczywistości wychowawczej oraz do­starcza wiedzy umożliwiającej realizację podstawowych celów wy­chowania.

Z powyższych względów znajomość wiedzy pedagogicznej jest niezbędna nie tylko dla nauczycieli i zawodowych wychowawców, lecz dla każdego, kto zajmuje się wychowaniem człowieka.

Dyscypliny pedagogiczne związane z pedagogiką pracy

W przedstawionej strukturze systemu nauk pedagogicznych, pe­dagogika pracy stanowi pozornie skromny tylko wycinek tych nauk. W rzeczywistości jej zakres problemowy jest rozległy i bogaty, od­nosi się bowiem, jak już wspomniano, do różnych okresów życia człowieka. Z tego też względu dla należytego zrozumienia i ogar­nięcia podstawowych treści pedagogiki pracy konieczna jest, cho­ciażby tylko krótka, charakterystyka dyscyplin pedagogicznych silnie związanych z pedagogiką pracy. Są to: teoria wychowania, dy­daktyka, teoria kształcenia ustawicznego, andragogika i pedagogika społeczna.

Teoria wychowania. Teoria wychowania jest dyscypliną pedago­giczną zajmującą się problematyką celów, treści, metod i organi­zacji wychowania umysłowego, moralnego, społecznego, estetyczne­go i fizycznego, urzeczywistnianego przez naukę, pracę, sztukę, sport i wypoczynek oraz kolektyw. W wypadku wychowania socja­listycznego teorię wychowania interesuje przede wszystkim ideał człowieka doby socjalizmu, uwzględniający następujące grupy cech:

1. cechy czyniące jednostkę zdolną do pełnego i wszechstron­
   nego osobistego rozwoju oraz osiągania szczęścia osobistego,

2. cechy predysponujące jednostkę do działania na rzecz reali­
   zacji najwyższej wartości etyki socjalistycznej — szczęścia i po­
   żytku ogólnego oraz rozwoju socjalistycznych form życia społecz­
   nego,

3. cechy niezbędne do harmonijnego życia w społeczeństwie socjalistycznym oraz twórczego uczestniczenia w kształtowaniu i roz­wijaniu jego kultury.

Dla pedagoga pracy szczególnego znaczenia nabiera teoria wy­chowania przez pracę oraz teoria wychowania zawodowego. O tych sprawach wiadomo jednak jeszcze zbyt mało. Toteż do pilnych za­dań pedagogiki pracy należy wypracowanie odpowiadającej jej teorii wychowania, a w szczególności teorii wychowania zawodo­wego. Prace takie są prowadzone i w głównej mierze dotyczą wy­chowania młodego robotnika .

Dydaktyka jest nauką pedagogiczną o nauczaniu i uczeniu się, jest systemem poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości naucza­nia -— uczenia się oraz sposobów analizy i przekształcania tych zja­wisk przez człowieka .

Podobnie jak inne dyscypliny pedagogiczne, dydaktyka spełnia wielorakie funkcje. Najważniejsze funkcje dydaktyki:

1. funkcja diagnostyczna, polegająca na gromadzeniu wiedzy dotyczącej przedmiotu jej badań, tj. obiektywnej rzeczywistości dy­daktycznej,

funkcja prognostyczna, polegająca na określaniu przebiegu
zjawisk przyszłych, zmian i rozwoju rzeczywistości dydaktycznej na podstawie poznanych prawidłowości procesu dydaktycznego

— funkcja instrumentałno-techniczna, tj. dostarczanie wiedzy

0 metodach, środkach i warunkach realizacji zadań dydaktycznych.

W literaturze pedagogicznej przyjęło się mówić o dydaktyce ogólnej i dydaktykach szczegółowych. Podział taki jednak w ma­łym tylko stopniu odpowiada wymogom praktyki pedagogicznej. Bardziej właściwy, ze względu na kierunki dydaktyki, byłby po­dział przedstawiony niżej.

2. Dydaktyka ogólna

3. Dydaktyka rozwojowa uwzględniająca kierunek i poziom kształ­cenia

4. Dydaktyka szkoły ogólnokształcącej (podstawowej i śred­
   niej)

5. Dydaktyka kształcenia zawodowego (realizowanego w szko­
   le zawodowej i w zakładzie pracy)

6. Dydaktyka szkoły wyższej

7. Dydaktyka szkoły dla pracujących

8. Dydaktyka szkoły specjalnej

9. Dydaktyka doskonalenia zawodowego

10. Dydaktyki szczegółowe związane z poszczególnymi przedmio­
    tami nauczania

11. Technologia dydaktyczna

12. Metodyki nauczania związane z poszczególnymi przedmiotami
    nauczania

13. Metodyki przedmiotów ogólnokształcących (języka polskie­
    go, matematyki itp.)

14. Metodyki teoretycznych przedmiotów zawodowych

5.3. Metodyki zajęć praktycznych (praktycznego nauczania za­
wodu)

6. Małe formy metodyczne.

Teoria kształcenia ustawicznego. Główne założenia i postulaty teorii kształcenia ustawicznego zawarte są w zadaniach kształcenia ustawicznego.

Pierwszym zadaniem jest zapewnienie możliwości kontynuowa­nia nauki i doskonalenia wykształcenia po ukończeniu szkoły obo­wiązkowej.

Drugie zadanie polega na umożliwieniu w każdym wieku uzu­pełniania, odnawiania albo dostosowywania nabytych wiadomości do nowych potrzeb. Dotyczy to w szczególności umoż­liwienia adaptowania się do nowości we wszystkich dziedzinach, kształcenia zdolności zrozumienia postępu naukowo-technicznego społecznego i kulturalnego, jak również stwarzania możliwości do­skonalenia kwalifikacji.

Kolejne zadanie kształcenia ustawicznego obejmuje ułatwianie rozumienia problemów narodu i świata. Chodzi tu o umożliwianie każdej jednostce

zrozumienia zachodzących w świecie zmian, uświa­domienie każdemu

własnych możliwości oddziaływania na środo­wisko, stwarzanie możliwości „bycia autonomicznego" oraz o ułat­wianie i ulepszanie stosunków jednostki ze społeczeństwem.

Ostatnim zadaniem jest tworzenie warunków do stałego i wszechstronnego rozwijania osobowości człowieka, warunkującej pełną

identyfikację jednostki z rodziną, pracą zawodową i grupą społeczną, jak największą aktywność zawodową i społeczną utrwa­loną pozytywnym

systemem motywacyjnym

W teorii kształcenia ustawicznego szczególne miejsce przypada:

1. procesom kształcenia, dokształcania i doskonalenia oraz sa­
   mokształcenia tworzącym harmonijny i dopełniający się układ,

2. koncepcji szczeblowego systemu doskonalenia zawodowego .

Bibliografia:

1. T.Nowacki, Pedagogika jako dyscyplina padagogiczna, [w:] „ Pedagogika Pracy”- Rocznik 1, Warszawa.

2. Z. Wiatrowski, U podstaw pedagogiki pracy,[w:], Szkola- Zawód-Praca, Warszawa.

3. S. Woloszyn, Pedagogika czy system nauk pedagogicznych. „Oświata i Wychowanie”nr.16

4. H. Muszyński, Wstęp do metodologii pedagogiki. PWN Warszawa, 1971.