Samorząd terytorialny II

Dr hab. Paweł Swianiewicz prof. UW

FINANSE LOKALNE

Literatura:

• Swianiewicz „Finanse lokalne: praktyka i teoria” 2004

• Misiąg „Budżet gminy dla praktyków” 2004

• Tygodnik „Wspólnota”, bieżące rankingi

POTRZEBA NIERYNKOWEJ INTERWENCJI (fundusze lokalne)

1. Sytuacja, gdy napotyka się dobra publiczne = brak możliwości wykluczenia = niekonkurencyjne

Tabelka przedstawiająca charakt. dobra publiczne i dobra prywatne

	Konkurencyjne	Niekonkurencyjne
Możliwość wykluczenia	Dobro prywatne	Dobro „klubowe”
Brak możliwości wykluczenia	Dobro mieszane	Dobro publiczne

Dobro publiczne – nie można wykluczyć np. zieleń miejska, obrona narodowa, oświetlenie ulic

Rynek nie może zadziałać na dobra publiczne, bo opiera się na konkurencyjności, dlatego dobra publiczne finansowane są z podatków/funduszy lokalnych

- koszt nie rośnie wraz z ilością korzystających

- satysfakcja konsumenta nie ma wpływu na innych

- dobra rykowe, gdyby były odpłatne padałyby łupem „gapowiczów”

Dobra prywatne – np. transport miejski, miejsca parkingowe, mieszkania komunalne

Dobra klubowe – np. telewizja kablowa, wieczory panieńskie ;)

Dobra mieszane – Swianiewicz nie był w stanie podać przykładu :P

1. Monopol naturalny (wytwarzanie dobra jest naturalne, gdy monopol jest tańszy niż wytwarzanie dobra przez wiele przedsiębiorstw) np. usługi wodociągowo-kanalizacyjne, centralne sieci ciepłownicze

2. Silne efekty zewnętrzne (korzyści/niekorzyści) – skutki transakcji rynkowych odczuwane przez osoby nie biorące udziału np. utylizacja odpadów (jeżeli ktoś nie ma umowy z MPO ucierpi także okolica), ochrona środowiska, ochrona przeciwpożarowa

3. Dobra społeczne – ze względu na system wartości wśród społeczeństwa, uznawane za dobra publiczne, możliwość korzystania przyznana wszystkim np. służba zdrowia, edukacja

KATEGORIE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA SAMORZĄDÓW

• Dochody własne

• -przekazane w całości i bezterminowo

• -powiązane z lokalną bazą ekonomiczną

• -zakres lokalnej swobody decyzji

Ad 1. W ustawie określono co jest dochodem, ustawa coroczna, obecnie określenie nie ma daty końca

Ad 2. Maleją, gdy np. spada PKB/mieszkańca

Ad 3. Samorząd sam określa wysokość podatków, ulg, itd.

Dochód własny:

->opłaty za usługi (np. za autobus) /dochody bieżące

->podatki lokalne /dochody bieżące

->dochody z majątku samorządu (np. sprzedaży gruntów, wynajmu lokali itp.) /dochody majątkowe

Dochody majątkowe można dzielić na:

-amortyzacyjne

-zyski bieżące (np. w wypadku wynajmu)

• Transfery (dotacje i subwencje)

• Subwencja – transfer o charakterze ogólnym, można wydać na co się chce, niewykorzystane środki przechodzą na następny rok /d. bieżące

• Dotacja – ma charakter celowy, przekazujący środki określa na co mają zostać wydane, mają ograniczone ramy czasowe – po określonym czasie niewykorzystane środki muszą zostać zwrócone /d. bieżące i d. majątkowe

• Udziały we wpływach z podatków państwowych

• Nie są traktowane jako dochody własne, gdyż samorząd nie ma swobody decydowania o tym podatku

• Np. PIT – wysokość podatku zależy od wysokości kwoty w gminie

• Udziały wg ustawy są zaliczane do dochodu własnego

• Środki z kredytów i pożyczek

• Pożyczki nie są odnotowywane w dochodach, ale w wydatkach. Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami daje deficyt. Deficyt łatany jest przychodami (!), do których można zaliczyć… (?)

IDEALNY SYSTEM FINANSOWANIA SAMORZĄDÓW

• Podział zadań zgodnie z zasadą subsydiarności

• Podział zadań dostosowany do organizacji terytorialnej

• Podział źródeł dochodów odpowiada podziałowi zadań

• Możliwie duża część dochodów powinna pochodzić ze źródeł własnych

-dlaczego? Aktywizacja społeczeństwa, gdyż to z ich pracy dostarczane są do budżetu samorządu i chcą mieć większą kontrolę nad pieniędzmi

-więcej powodów do interesowania się działalnością samorządu

-samorząd będzie ostrożniej wydawał pieniądze i nakładał podatki

-stwarzanie możliwości prowadzenia odmiennej, własnej polityki rozwoju

• System wyrównywania wspomaga jednostki słabsze

• Zadania bieżące z dochodów bieżących, a inwestycje z dochodów kapitałowych

• System przejrzysty dla obywateli i kredytodawców = dostępny, jawny

• Samorząd ma znaczące uprawnienia decydowania o wydatkach (w rzeczywistości istnieją normatywy ograniczające swobodę i elastyczność)

PODSTAWY SYSTEMU FINANSOWANIA JST W POLSCE

Dokumenty:

• Europejska Karta Samorządu Lokalnego

• Konstytucja RP (rozdział o samorządzie) przepisy:

-klasyfikacja dochodów

-dochody odpowiednie do zadań

-nowe zadania ze wskazanymi źródłami finansowania

-prawo ustalania podatków i opłat lokalnych

• Ustawa o finansach publicznych

• Ustawa o dochodach JST (2003r.)

• Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

• Ustawa o podatku rolnym (podatek rolny nie jest zaliczany do podatków lokalnych, mimo że uprawnienia samorządu do tego podatku są takie same jak do podatków lokalnych)

• Ustawa o Regionalnych Izbach Obrachunkowych (RIO)

KLASYFIKACJA BUDŻETOWA

• 4 poziomy

1. Części budżetu

2. Poziom działów – określa sektor gospodarki, zapisana za pomocą trzech cyfr np. 600 – TRANSPORT, 801 – OŚWIATA

3. Poziom rozdziałów – sektory szczegółowo, zapisana 5 cyframi np. 60004 – LOKALNY TRANSPORT PUBLICZNY

4. Poziom paragrafów – niezależnie od 1) i 2) poziomu, klasyfikacja oddzielna dla wydatków i dochodów, klasyfikacja logiczna, zapisana 4 cyframi

- 4 cyfra wskazuje na finansowanie zagraniczne np. 0 – finansowanie polskie, 1 – współfinansowanie europejskie, 9,9 – fundusze spójności i strukturalne

*działy i rozdziały skonstruowane są dla dochodów i wydatków razem

Ad. Dochodów np. 031 podatek od nieruchomości, 600 dotacje inwestycyjne -> pierwsze cyfry mówią o pochodzeniu, 2-5 subwencje

Ad. Wydatków - pierwsza cyfra:

2-dotacje, 3-świadczenia, 4-bieżące wydatki inne, 6-wydatki majątkowe, 8 – obsługa długu publicznego

DOCHODY WŁASNE

• Bieżące:

-podatki lokalne

-opłaty za usługi

• Kapitałowe:

-dochody z majątku (sprzedaż, dzierżawa)

TRENDY W STRUKTURZE DOCHODÓW

• Wzrost zadań samorządów, w związku z tym utrata części kontroli, bo

-moda na prywatyzację (samorząd – regulator)

-wprowadzenie bezp.. zdrowotnych

• Wzrost znaczenia opłat za usługi mające charakter dóbr prywatnych

• Podatki – tradycyjne:

-od nieruchomości (spadek jego znaczenia, mniejsze wpływy)

-od sprzedaży (zniknął zastąpiony przez VAT)

-od dochodów osobistych (nie jest dochodem lokalnym, a do samorządu trafia jako „udział” w dochodach krajowych)

REWOLUCJA „ANTYPODATKOWA”

- lata 80’, nie doprowadziła do skurczenia roli państwa, ale sprzyjała przechodzeniu od podatków bezpośrednich do podatków pośrednich (podatki pośrednie są mniej widoczne)

-ideologia mówiła o ograniczeniach roli państwa w gospodarce poprzez zmniejszenie podatków (bezpośrednich)

- podatki bezpośrednie mogą być decentralizowane, pośrednie nie mogą

PODATKI I OPŁATY LOKALNE /W GMINIE/

Np. od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportu, „karta podatkowa”, spadków i darowizna, posiadania psów, czynności cywilnoprawnych, opłata skarbowa, opłata targowa, opłata miejscowa i uzdrowiskowa, opłata eksploatacyjna

„karta podatkowa” – podatek od niektórych przedsiębiorstw (mniejszych) np. fryzjer

Czynności cywilnoprawnych – za kupno/sprzedaż np. samochodu

Opłata eksploatacyjna – od surowców

KOMPETENCJE GMINY

• Rada uchwala stawkę nie wyższą niż maksymalną podatków i opłat lokalnych

• Rada uchwala zwolnienia dodatkowe do ustaw

• Burmistrz/wójt/prezydent – ma prawo podejmować indywidualne decyzje dotyczące ulg, zwolnień czy umorzeń

• Stawka maksymalna wyrażona jest w wartościach bezwzględnych, zmienia się pod wpływem inflacji (wzrasta)

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

• Dostarcza ok. 12% budżetu gminy, ponad 50% wpływów z opłat lokalnych

• Wymiar podatku zależy od m² z rozróżnieniem sposobu użytkowania. Nie wiąże się z wartością nieruchomości

-w przypadku budowli (-> konstrukcja trwale związana z gruntem, która nie jest budynkiem np. most, wiadukt, konstrukcja lotniska, maszt, wiatraki -> *mosty i wiadukty wg innego prawa nie podlegają podatkowi) liczy się wartość (maks 1%)

• Plany wprowadzenia podatku „od valorem” (-> rozwiązaniem mogłoby być zróżnicowanie stawek maksymalnych w kraju)

-od wartości nieruchomości

-plusem jest wprowadzenie większej sprawiedliwości

-minusem – sprzeciw społeczny i trudność przy wdrożeniu, a także kosztowność każdorocznego wyceniania nieruchomości

• Ponad 80% zbieranych kwot pochodzi od osób prawnych

• STAWKI MAKSYMALNE:

-budynek mieszk. ∼60gr

-budynek związany z działalnością gosp. ∼18zł

-grunty związane z działalnością gosp. ∼70gr

-grunty niezabudowane związane z mieszk. ∼kilkanaście%

Podatek płaci się w kwartałach w okresie, kiedy spółdzielnia wyśle rachunek.

Podatek od nowowybudowanego budynku płaci się od momenty odbioru (wg prawa budowlanego) przez inspektora (od stycznia następującego po tym terminie)

PODATEK ROLNY

• Podstawą cena kwintala żyta (rynkowa)

• 4-5% budżetu gminy

• W zależności od liczby ha z uwzględnieniem jakości gleb i położenia regionalnego ( w ustawie mowa o warunkach klimatycznych i ekonomicznych)

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

• Od 1998 nie pobierane od samochodów osobowych

• Dla ciągników w zależności od pojemności silnika, dla ciężarówek i przyczep – ładowności, dla autobusów od liczby miejsc

• 1-2% budżetu

• Włączono do ceny podatku od beznzyny (samorządom dodano subwencje)

NADROBIĆ TEMAT 09.03.09! (nie wiem czy został nadrobiony)

OPŁATA MIEJSCOWA I UZDORWISKOWA

• Oddzielone w 2006r.

• W miejscowościach wpisanych na listę (gmina występuje o wpisanie jej do listy gmin turystycznych) przez wojewodę

• Kilka % budżetu

OPŁATA TARGOWA

UDZIAŁY SAMORZĄDÓW W PODATKACH PAŃSTWOWYCH

• PIT i CIT

	PIT	CIT
lata	99-03	Od 04
Gminy	28%	39%
Powiaty	1%	10%
Województwa	1,5%	2%

• Najwięcej dostają gminy

• Z citem jest problem, bo oddziały nie płacą w gminach, w których się znajdują, ale tam gdzie jest baza centralna

BRAKUJĄCY TEMAT

STRUKTURA DOCHODÓW SAMORZĄDÓW W POLSCE (2007)

Województwa: duże udziały w PIT i CIT (około połowa budżetu), mniejsze subwencje i dotacje inwestycyjne, dotacje na wydatki bieżące, mało innych dochodów własnych <5%

Dochody własne w powiatach ∼10% - najwięcej subwencji, dotacji na wydatki bieżące, udziały w PIT i CIT, najmniej dochodów inwestycyjnych

Gminy – przyzwoity udział dochodów własnych

Podatek od nieruchomości w miastach ok. 15%, gminach (chyba)miejskich ok. 11%, podobnie w miastach na prawach powiatu

W gminach – z PITów ważne dochody, w miastach na prawach powiatu dość duże znaczenie wpływów z podatków

W gminach wiejskich (czysto rolniczych) nie płaci się PITu (rolnicy go nie płacą)

Np. jeżeli udziały z podatków państwowych traktowanych jak dochody własne to np. w województwie byłoby to 55%, a bez nich 3%

Wady(chyba?) dochodów własnych – zróżnicowane w skali kraju, więc niezbędna jest pomoc takim samorządom, takie zróżnicowanie jest też wadą udziałów. Udziały jednak nie mają zalet tych, które mają dochody własne

Subwencje – ok.40% budżetu w gminach wiejskich

Ewolucja struktury dochodów gmin (1992 – 2005)

-udział dochodów własnych obniżał się w latach 90tych (niekorzystna przez: przekazywanie nowych zadań samorządom (głównie szkoły podstawowe), nowe zadania finansowane spoza dochodów własnych

-2004r. – wzrost drastyczny udziałów w PIT i CIT w powiatach i województwach

Chyba brakuje jakiejś strony…

Także: + uszczuplanie dochodów własnych np. 1998 – włączenie podatków od środków transportowych w cenę paliwa, obecnie tylko za ciężarówki, autobusy płacimy

Rekompensata – subwencje (więc obniżył się udział dochodów własnych, bo zostały zastąpione przez np. subwencje)

Spadek udziału dochodów własnych z ok. 50% o ok. 30% (obecnie), ale to i tak dobrze

Jakich zmian można/należy oczekiwać?

-samorządy chcą więcej udziałów w PIT i CIT i chcą z VAT udziały (chociaż to absurdalne)

-reforma dochodów własnych: przekształcenie udziałów w PIT i CIT na lokalne/regionalne podatki, reforma podatków od nieruchomości

Ale wzmocnienie dochodów własnych sprawiłoby wzrost obciążenia podatkami (lokalnymi) więc potrzeba zreformować cały system finansów publicznych – np. zmniejszenie obciążenia podatkami państwowymi

Argumenty za transferami zasilającymi samorządy:

-zasada równości pionowej(pomiędzy szczeblami adm. publicznej, udział w dochodach proporcjonalny do przydzielonych zadań) – uzupełnienie dochodów

-zasada równości poziomej – pomiędzy JST tego samego szczebla

Także same usługi ….. powinny być świadczone za tę samą cenę (stawkę podatku) zatem transfer do jst o mniejszej bazie(?) podatkowej

Zjawisko gapowicza( problem „free Rider”) – wspomaganie samorządów świadczących usługi dla mieszkańców innych terenów