Ziewonia a Mickiewicz – różnice w ideach słowianofilskich
XVIII-wieczne poglądy Herdera stanowiły podstawę myśli słowianofilskiej w XIX w., która wiązała się także z etnocentrycznymi koncepcjami narodowości oraz aspiracjami niepodległościowymi Słowiańszczyzny.
Jednym z pierwszych głoszących idee słowianofilskie był Jan Paweł Woronicz („Świątynia Sybilli” 1800: wyjątkowa pozycja Słowian w historii świata).
Herder: „Myśli o filozofii dziejów”, zapowiedź przyszłej cywilizacji słowiańskiej, w której Słowianie mają odegrać ważną rolę w historii. H. podkreślał również negatywne cechy dawnych Słowian (brak wytrwałości, zgody, pierwiastek samozagłady), ale romantycy tego nie zauważali. Czerpali za to z opisywanej przez niego łagodności usposobienia Słowian, ich łączności z naturą itp.
Zorian Dołęga Chodakowski: „O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” (1818), utopia retrospektywna, postulował powrót do wartości rdzennie słowiańskich, odkrycie prawdziwie narodowej kultury bez obcych naleciałości. Jego Słowiańszczyzna była pogańska i antychrześcijańska, bo to chrześcijaństwo obwiniał autor o zatracenie wartości pierwotnych i narodowych. Postulował zwrot w stronę ludowości i zbliżenie z Rosją. Słowianie byli dla niego „synami Sławy”, którzy wykazali męstwo w walce z obcą przemocą, co niosło szczególnie ważne przesłanie dla współczesnych.
Do 1830 r. myśl słowiańska kształtowała się w 2 ośrodkach: w Warszawie (Brodziński inspirowany Herderem i poematami rolniczymi klasyków) i we Lwowie (Towarzystwo Zwolenników Słowiańszczyzny, Chodakowski).
Po powstaniu listopadowym idee słowianofilskie wiązano ze sprawą odzyskania niepodległości, sytuując narodowość w obszarze różnie rozumianej Słowiańszczyzny.
Galicja – obszar kilku kultur słowiańskich, tu działała Ziewonia, która sformułowała (lata 30.) postępowy program łączący w całość różne narody i tradycje Słowian, istniejące tu pod berłem Habsburgów. Była to orientacja środkowoeuropejska, zakładała istnienie różnych nacji w formie demokratycznej federacji, dającej dużo swobody w sferze kultury, tradycji i religii. Temu zbliżeniu Słowian towarzyszyło wiele działań literackich, np. tłumaczenie utworów współczesnych i dawnych z różnych słowiańskich krajów. Słowiańszczyzna była więc dla Ziewończyków otwarciem się na świat. Zapatrzenie w mit wielkości dawnej Słowiańszczyzny, naród słowiański połączony prakulturą i językiem (dialektami). Ziewonia podkreślała także swoistość dziejów Polski oraz jej odrębność wynikająca z miejsca między Wschodem a Zachodem (np. twórczość Dominika Magnuszewskiego). Ich osiągnięcia to przełamywanie stereotypów o Słowiańszczyźnie, a także kreowanie nowego obrazu w świadomości ogółu – Słowiańszczyzny walczącej o niepodległość (wątek ten pojawił się po powstaniu). Była to idea braterstwa Słowian połączonych wspólnym losem, zniewolonych i mających w przyszłości zaistnieć na arenie dziejów. U Bielowskiego przerodziło się to w koncepcję polocentryczną: wspólnota słowiańska, której przewodzi Polska.
Mickiewicz: przeciwstawiał się koncepcji zjednoczenia Słowian pod egidą Rosji (Chodakowski), najważniejsza była dla niego misja, jaką Słowianie mają wypełnić w przyszłości.