GŁUPI MACIUŚ

Był sobie zamożny wieśniak, który miał trzech synów: dwóch rozumnych, a trzeciego wszyscy za głuptaska mieli.

Ojciec wzdychał, matka płakała patrząc na niego, bracia się śmiali, ludzie ramionami wzruszali i mówili: co z tego biedaka będzie?

Maciek miał dobre serce, powolny był, posłuszny, praco­wity, ale wygadać się jak inni nie umiał, i co mu kto powiedział, wszystkiemu wierzył.

Gdy poszedł w pole do roboty, a miał z sobą w koszyku albo w dwojaczkach jedzenie - spotkał ubogiego albo nawet głodne psisko, zaraz częstował, dzielił się, czasem i wszystko oddał, a sam powracał głodny. Ale śmiał się z tego i wesół był, a drudzy też wyśmiewali się z niego. Nigdy się nawet za to nie pogniewał i powiadał im: „Na zdrowie!" Litowano się nad nim powszechnie, bo stary ojciec przewidywał, że gdy umrze, a Maciek zostanie sam na kawałku gruntu, z gospodarstwem nie da sobie rady i zejdzie prędko na dziady. Na opiekę starszych braci niewiele można było liczyć, bo ci go lekceważyli, a myśleli tylko o sobie. Matka też popłakiwała nad przyszłym jego losem, frasując się, co z niego będzie.

Rodzice już nie byli młodzi, więc najprzód staruszce się zmarło, a ojciec, zatęskniwszy za nią, wkrótce się położył i na śmierć się dysponował. Nim zaś nadeszła ostatnia godzina, zawołał jeszcze wszystkich synów do siebie, starszym zalecając, aby nad Maćkiem opiekę mieli, nie opuszczali go pamiętając, że on jest im rodzonym bratem.

Po śmierci ojca, pogrzebie i stypie, zaczęli bracia dzielić się ojcowizną.

Maciek tam oczywiście żadnego głosu nie miał, siadł pod piecem i powiedział: „Co mi dacie, to wezmę".

Bracia, niedobrzy chłopcy, myśleli tylko, jakby się Maćka pozbyć. Gruntu mu dawać nie chcieli, pieniędzy nie znaleźli w skrzyni; gdyby i były jakie, pewnie by ich Maćkowi nie wydzielili. Z bydełka, roboczych wołów i koni, co było, tego potrzebowali do gospodarstwa, które między sobą na połowę rozdzielili. Maćka chcieli wykwitować lada czym, i starszy mu rzekł:

- Co ty będziesz robił? Głupi jesteś, poszedłbyś w świat po rozum, może byś go na drodze napytał. My cię za parobka wziąć nie możemy, boby ludzie na to sarkali...

- Ruszaj sobie gdzieś na służbę! Jużci, na drogę coś ci się da rzekł młodszy - abyś nie biedował, póki znajdziesz służbę... Dostaniesz kożuszynę przenoszoną, a bodaj i starą siermięgę po ojcu, a czapka nieboszczyka też niezła... no i kij jego w dodatku, abyś się miał czym psom opędzać.

Nie bardzo się Maćkowi z tej chaty chciało iść, do której był nawykł, prosił więc, aby go choć za parobka lub pastucha zostawili, ale cóż, kiedy bracia się na to w żaden sposób zgodzić nie chcieli.

- Z ciebie dla naszego rodu tylko pośmiewisko; żaden z nas żony nie dostanie, póki ty tu w chacie będziesz. Ruszaj, gdzie cię oczy poniosą!

Naglili tak i nastawali, że w końcu zgodził się Maciek iść precz, byleby mu dali się czym okryć i jaki grosz na drogę.

Gdy Maćka już w podróż trzeba było wyprawiać, bracia poszli do komory i wybierali odzienie co najstarsze i najgorsze śmiejąc się, a opowiadając, że to jeszcze dla niego aż nadto dobre było. Maciek się ani spierał, ani napierał, brał, co mu dawali.

Dostał więc, jak postanowili, starą kożuszynę wynoszoną po ojcu, starą jego siermięgę, czapkę baranią i kij, buty jedne podarte i parę łapci na zapas.

Nie straciwszy mimo to serca do braci, pięknie się z nimi pożegnał, starszego w rękę pocałował, młodszego uścisnął, nawet z psem Burkiem, który go za wrota przeprowadził, przystojnie się rozgadał, no i poszedł w świat.

Na drogę dali mu bracia dziesięć trzygroszniaków.

Szedł tedy Maciuś polem, borem, gdzie oczy niosły, ale naprzód zawrócił pod wsią na cmentarz, aby się na grobie ojca i matuli pomodlić. A był dzień wiosenny piękny i na tej bożej roli tak kwiatki bujały i rosły jak na najweselszej łące, i pachniało dokoła, i ptaszęta śpiewały.

Znalazł Maciek w rogu cmentarza mogiłę, na niej krzyż, który on sam z drzewa wyciosał, przykląkł tedy, zmówił Anioł Pański, a potem siadł odpoczywać i dumać. Kiedy tak sobie myśli o ojcu i matuli, i o tym, co ze sobą robić będzie i gdzie ma chleba szukać, patrzy, aż tu siadła na ogrodzeniu sroczka i kiwa do niego główką, jakby się z nim witała. Maciek się też jej pokłonił, bo sroka sroką, a każdemu dobrze życzył i nikomu uchybić nie chciał. Patrzył on na nią, aż otworzyła dziobek i poczyna gawędkę:

- Jak się masz, Maćku?

- Bądź zdrowa, sroczko! Bóg zapłać.

- Coś ty taki markotny?

- Ano widzisz, szukam służby. Nie wiem, czy znajdę. Braciom trzeba było ojcowizny ustąpić, idę w świat.

- No, no - odezwała się siedząca na płocie sroczka - przecież ty tak biedny nie jesteś. Ojciec wiedział dobrze, że ci bracia dadzą pewnie jego starą siermięgę. Popatrz no w niej dobrze; całe życie w nią dukaty zaszywał. Porozpruwaj rękawy i kołnierz, znajdziesz za co sobie chatkę i kawał gruntu kupić...

Zakręciła sroka ogonkiem, zaśmiała się i poleciała.

Myśli tedy Maciek - a może i prawda. Bo ptaki różne rzeczy wiedzą.

Wziął się tedy do siermięgi i począł pruć, aż posypały się obrączkowe dukaty, a było ich tyle, że w dobry skraj koszuli zawiązawszy je, nabrało się z pół garnca.

Podziękowawszy tedy ojcu poszedł wprost Maciek do pobliskiego dworu i chatę z ogrodem jak należy i z kawałkiem gruntu kupił, a jeszcze mu przy garść została na początek gospodarstwa. Trzeba było i koni, i wołów, i owieczki, i świnki, i wszystkiego, co w podwórku i chlewkach być powinno. Musiał tedy iść na targ do miasteczka, a że mu bez chłopca w chacie trudno było samemu, a trafił się sierotka, wziął go sobie do pomocy. Dopieroż ani dnia, ani nocy nie szczędząc do roboty się jął Maciek, jako to na swym własnym, z wielką ochotą. A szło mu wszystko jak z płatka. Nie wyszedł rok, gdy już głupi Maciek tak zasobny był i tak u niego wszystko ślicznie się udawało, że mu sąsiedzi zazdrościli. Już mu tedy i żonę swatano, ale nie chciał się żenić, dopóki się dobrze nie rozpatrzy.

Jednego wieczora, gdy na przyzbie sobie siadłszy chleb zajadał, a serem przygryzał, patrzy: drogą jedzie wóz, krowa chuda z wołem do niego zaprzężona, a na wozie jeden z jego braci siedzi napity, drugi leży - jadą i kłócą się. Zobaczywszy Maćka zdziwili się mocno i stanęli...

- Cóż to, ty tu służysz, a jak się gospodarz zowie, co cię wziął?

Na to Maciek śmiejąc się powiada:

- Tak się zowie jako i ja... Nie ma go teraz w chacie, wstąpcie, proszę, bo oto chłopak wieczerzę szykuje, będzie na nas trzech.

Bracia z wozu wylazłszy, do chaty szli dziwując się zamożności i porządkowi; zasiedli tedy za stołem. Maciek piwa kazał przynieść i braci częstował. Gadu a gadu, począł im rozpowiadać o gospodarstwie, o zbiorze, o dostatkach, aż w końcu śmiejąc się dołożył:

- Widzicie, że mi Pan Bóg poszczęścił, bo gospodarzem, u którego służę, ja sam jestem, wszystko, co tu widzicie, moje!

- Jakże to być może! - zawołali bracia - kiedyś goły jak palec z domu wyszedł.

- Ano, daliście mi przecież starą ojcowską siermięgę, a w niej znalazłem, co mi nieboszczyk tatulo przeznaczył.

Porwali się bracia za włosy, widząc, że się oszukali przez chciwość swoją, bo chata i gospodarstwo Maćkowe więcej było warte niż ojcowizna. Poczęli tedy krzyczeć i wymyślać, że oszukał ich i okradł.

- Wiecie co? - rzekł na to Maciek - ojcowizna, mówicie, gorsze gospodarstwo, krowę, widzę, do wozu zaprzęgacie. Mówicie, żem was pokrzywdził - głowa na głowę zamieńmy się.

Bracia poszli się rozpatrzeć. Maćkowa część lepsza od ich obu razem.

- Zgoda! - zawołali. - Ruszaj ty do naszej chaty, my bierzemy twoją, a wynoś się zaraz, jak stoisz!

- Tylko starą siermięgę ojcowską zabiorę z sobą i bywajta zdrowi! - rzekł Maciek. - Milsza mi ojcowizna, choć nędzna, niż wszystko. Szczęść Boże!

Skinąwszy tedy na sierotę swego poszedł do woza krową zaprzężonego, chcąc go z sobą zabrać, bo mu się on należał wedle umowy, ale bracia i tego nie dali. Przepędzili go kijem za wrota.

Szedł tedy Maciek znowu, ale co by się miał smucić, radował się wielce. Dopiero gdy do chaty dobił się, a zobaczył ją pustą, kołkiem podpartą, w oborach nędzę, w stodole pustki, wszędzie brud i nieład, serce mu się okrutnie ścisnęło. Jeszcze obchodził powyłamywane płoty dokoła, gdy na jednym z nich, patrzy: siedzi sroczka i ogonem wywija.

- Dobry dzień, Maćku!

- A nie bardzo on dobry - westchnął nowy gospodarz - widzicie, co tu za bieda, rąk nie ma za co zaczepić, jak ja sobie radę dam?

- Ale, ba! - odparła jejmość z białym kołnierzykiem - a Boża opieka? Jakoś to będzie. W komorze, w rogu podłubcie, jest tam garnuszek dla was, co go matula zakopała.

Roześmiała się poczciwa sroczka i frunęła. Maciek, choć doświadczył, że nie kłamała, ale nie bardzo chciał wierzyć. Jednak do komory poszedł, łopatą poruszył ziemię, no - i garnuszek znalazł, ale dukatów w nim nie było, tylko talary; dobra miara, około garnca. Panu Bogu tedy dziękował, odwagi nabrał, i dopiero całe gospodarstwo na nowo wielką pracą i zachodem zaczął podnosić. A szło mu i tak jak z płatka. Nieraz zdawało mu się, że ojca i matulę koło siebie widywał, jakby czasem mu co szeptali i podpowiadali, a cieszyli się; niekiedy sroczka na płocie siadała i wesołą z nim rozpoczynała rozmowę, a zawsze jakąś dobrą dała radę. Sąsiedzi niezmiernie się dziwowali, że głupi Maciek był tak rozumny i szczęśliwy, ale że się wygadać i chwalić nie umiał, nazywali go przecie głupim Maćkiem i żartowali z niego. Markotno mu to było, bo już się dla gospodarstwa i z tęsknoty, że się sam jeden został, żenić chciał, a za głupiego Maćka nikt córki nie chciał dać. Gdzie się tylko zeswatał, odprawiano go z kwitkiem, aż jednego razu idąc poza wsią, pod płotem, patrzy: siedzi dziewczątko obdarte i płacze. Stanął tedy i pyta:

- Coś ty za jedna? co ci jest?

Nierychło mu, dla wielkiej żałości i płaczu, poczęła rozpowiadać powoli, że ją matula odumarła i tak sama jedna została na świecie.

Serce mu się ścisnęło na tę niedolę patrząc, a że sam jej skosztował, ulitowawszy się nad sierotą, wziął ją za rękę i poprowadził do sołtysowej żony, Barciechy.

- Barciecho, matko - rzekł - oto biedna sierota jest, która przytułku nie ma, mnie jej do chaty brać nie godzi się, bo tam matki i opieki nie znajdzie, przyjmijcie wy ją i hodujcie jak najlepiej, a ja zapłacę... I choćby nie wiem co miało kosztować - niech u was sierocie dobrze będzie!

Zgodziła się na to sołtysowa zmiarkowawszy zaraz, że i posługę mieć będzie, bo jej sierota i ziela przyniesie, i gęsi popasie, i wody zaczerpnie, i Maciek głupi zapłaci jeszcze. Sierotka tedy została u niej, a Maciek się o nią raz wraz dowiadywał, i tak mu w oczach rosła i piękniała, że już myśleć zaczął, żeby się z nią ożenić. Sierotka przez wdzięczność bardzo się do niego przywiązała i, gdy miał przyjść, czekała na niego na drodze z uśmiechem i dobrym słowem. Sołtysowa też się jej odchwalić nie mogła, bo była pracowita, zręczna i roztropna.

Upłynęło parę lat, gospodarstwo Maćkowe szło znowu doskonale, a ojcowizna tak się polepszyła, że mu sąsiedzi zazdrościli.

- Nie ma to, jak być głupim - mówili - człowiek ma szczęście. Ot, i ten Maciek, niezdara, trzech zliczyć nie umie, a tak mu idzie jak po maśle.

Jednego razu, gdy Maciek wracał z pola i chciał sierotkę swą odwiedzić, nie znalazł jej iak zwykle w podwórku ani przy studni. Patrzy, w progu sołtysowa stoi i fartuchem łzy ociera. Tknęło go coś, zbliżył się.

- Nie ma naszej Marysi! - rzekła. - Wczoraj jacyś wielcy państwo przyjechali i wzięli ją jak swoją, powiadając, że ich była. Nawet jej się z tobą pożegnać nie pozwolili, z czego mocno płakała i kazała tylko powiedzieć, że póki żywa o tobie nie zapomni.

Poczciwy Maciek co by był miał się zgryźć, że ją utracił, począł Panu Bogu dziękować, że ją szczęście spotkało, ale poszedł do domu jak struty... Nic mu już w smak nie było...

Jakoś wprędce potem, jednego dnia, kiedy siedział nad misą klusek i jeść mu się nie chciało, posłyszał huk wielki: wpadli do chaty bracia jego, którzy już gospodarstwo od niego odebrane zmarnowali, precz go wygnali z ojcowizny jak przywłaszczyciela odgrażając się, że zabiją, jeżeliby się śmiał pokazać i o cokolwiek upominać. Maciek nawet nie zaprzeczając za kij wziął i poszedł w świat.

Idzie tedy, idzie polem - aż szóstego dnia spotkał dziewczątko przy dworze, niby ową sierotkę, ale tak wystrojoną i wypiękniała, że mu ją trudno było poznać. Ta zaś Maćka z dala poznawszy rzuciła mu się na szyję i gwałtem do swej rodziny zaprowadziła jako dobroczyńcę, co ją w biedzie ratował.

Został tedy Maciek przy dworze, niby w służbie, a jak go lepiej rodzice poznali, że sierotka bardzo go kochała, wydali ją za niego...

Trudno uwierzy ć, ale tak ci było, bo i mnie na wesele prosili, i ja tam byłem, miód i wino piłem... po brodzie ciekło, a w gębie nic nie było... I koniec.

O OBRUSIE SAMOKARMIE, RÓZDZE SAMOCHŁOSTCE, PASIE SAMOPŁYWIE I O KAPELUSZU SAMOPALE

Był sobie pasterz trzody królewskiej i miał trzech synów: dwaj starsi byli rozumni, a trzeci - głupi.

Synowie rozumni byli pomocą ojcu, bo wspólnie z nim trzody paśli; a głupi był ni to, ni owo: hultaj i śpioch co się zowie, jakiego ani oko widziało, ani ucho słyszało.

Całe dni i noce całe w słodkim mu śnie upływały, a ciepły piec tak miłował, że bez nagłej potrzeby lub musu nie opuszczał go nigdy, i czasami tylko, kiedy mu przypiekło albo głód lub pragnienie dokuczyło, z boku na bok się przewracał o strawę lub napój prosił.

Nie zawsze jednak dostawał, bo go ojciec nie lubił, darmozjadem nazywał, a bracia często krzywdzili, gwałtem z pieca ściągali, jeść mu i pić nie dawali.

Tylko matka, zawsze tkliwa, kochająca, litościwa, do serca go przytulała, drogim synem nazywała, i to jawnie, to skrycie, karmiła go sowicie.

Bo czyż jego to wina, że się głupcem urodził?... zresztą, kto wiedzieć może, jakie zrządzenie Boże: czasem rozumu władza być szczęśliwym zawadza, czasem zaś głupstwo istne bywa dobre, korzystne, zwłaszcza kiedy cnotliwe.

Raz bracia przyszli z pola, głupca z pieca ściągnęli, w kapotę go odziali, czapkę nań nasunęli, na dziedziniec wywiedli, wytargali, wybili, wprost za bramę wywlekli i pchnąwszy go w kark, rzekli:

- Nie marnuj, głupcze, czasu, bez noclegu, popasu, ruszaj prosto do lasu, grzybów nazbieraj.

Głupiec stanął, podumał, bo nie całkiem zrozumiał, co mu bracia mówili.

Jednak po krótkiej chwili poskrobał się po głowie i ruszył ku dąbrowie.

Kędy tylko rzuci wzrokiem, każdym dziwi się widokiem, wszystko nowość dla niego.

Idzie, idzie, wtem pień zoczył: stanął, podumał, przyskoczył, ciepłą swą czapkę nań wtłoczył i rzecze:

- Każde drzewo w tym lesie gdzieś tam w obłoki pnie się i ma czapkę zieloną, a tyś bez niej niebożę! chłód zaszkodzić ci może; ty między braćmi twymi jak ja między swoimi głupcem pewnieś się urodził... masz więc czapkę ode mnie!

I objąwszy go czule, szczerze biedak zapłakał.

Wtem dąb przy pniu rosnący nagle zaskrzypiał, zaszumiał - głupiec podwinąwszy poły chciał już drapnąć z przestrachu, gdy dąb ludzkim rzekł głosem:

- Stój, nie uciekaj! chwilkę zaczekaj, słuchaj coć rzeknę: ten pień - me dziecię przed czasem ścięte, marnie uschnięte... prócz mnie biednego nikt syna mego nie pożałował... tyś się zlitował, łzami goś zrosił - o cokolwiek byś więc prosił, otrzymasz, rzeknij tylko:

Dębie złotożołędny!

Tyś mi w biedzie niezbędny,

Błagam cię w imię nieba,

Daj wnet, czego mi trzeba.

Skoro głupiec wyrzekł te słowa - zaszumiało, zahuczało i złotych żołędzi tyle się nasypało, że głupiec zanadrze nimi napełnił, pokłonił się, podziękował i do domu powędrował.

- Stój, głupcze - jeden z braci zawołał - gdzie twe grzyby?

- Grzyby z dębu zebrane, w zanadrzu mam schowane.

- Jedzże grzyby dębowe, nic dziś więcej nie dostaniesz, A gdzie czapka?

- Stał pień bez czapki przy drodze, żeby więc nie zziąbł na chłodzie, oddałem czapkę niebodze.

To mówiąc głupiec wlazł na piec, położył się i gdy żołędzie z zanadrza wysypał - jak od słońca izba cała złotym blaskiem zajaśniała...

Gdy to bracia spostrzegli, wnet do głupca przybiegli, mimo dąsów i krzyku żołędzie odebrali, ojcu swemu oddali, a ojciec, pasterz królewski, skoro trzodę do dworu przypędził, złote żołędzie zaniósł do króla i powiedział, że mu je syn jego, głupiec, z lasu przyniósł.

Do bliskiej zatem dąbrowy wysyła król całą straż z dworu i daje rozkaz surowy, żeby złotożołędny dąb odszukała.

Próżna jednak była praca, straż z niczym do króla wraca i mówi, że w lesie, między dębami, ze złotymi żołędziami żadnego dębu nie ma.

Tego król się nie spodziewał, zrazu się więc był zagniewał, ale wreszcie gniew uśmierza i po trzody swej pasterza posyła i rzecze:

- Powiedz synowi-głupcowi, by dziś jeszcze do wieczora, czy z dąbrowy, czy tam z boru, prosto do mojego dworu beczkę do samych krawędzi przyniósł złotych żołędzi; a za spełnienie mej woli ni na chlebie, ni na soli, ni na królewskiej wam łasce nie zbraknie.

Ojciec objawił głupcowi rozkaz królewski, a on na to;

- Król, jak widzę, tani kupiec, kiedy chce, żeby mu głupiec, któremu kazał, nie prosił - za obiecanki cacanki złotych żołędzi nanosił - nie pójdę!

I tak się uparł, że ni prośby, ni groźby nie pomagały mu wcale.

Dwaj więc bracia przyskoczyli, głupca z pieca ściągnęli, w kapotę go odziali, nową czapkę włożyli, na dziedziniec wywiedli, wytargali, wybili, wprost za bramę wywlekli i pchnąwszy go w kark, rzekli:

- Nie marnuj, głupcze, czasu, bez noclegu, popasu, ruszaj prosto do lasu i bez złotych żołędzi nie wracaj!

Cóż miał robić? - popłakał, pomruczał, przeżegnał się i do lasu ruszył.

Idzie, idzie, wtem spostrzega: przy drodze pień w czapce stoi, a tuż przy nim dąb mu znany.

Zdjął zatem czapkę, pokłonił się i rzecze:

Dębie złotożołędny!

Tyś mi w biedzie niezbędny,

Błagam cię w imię nieba,

Daj wnet, czego mi trzeba.

Zaszumiało, zahuczało i zamiast złotych żołędzi do rąk głupca spada obrus, i dąb rzecze:

- Obrus, coć daję, niechaj zostaje tylko u ciebie, i tak w potrzebie mawiaj do niego:

Obrusie samokarmie!

Kto tu pragnie, kto tu łaknie,

Niech mu na niczym nie braknie.

Dąb umilkł, głupiec pokłonił się, podziękował i na powrót powędrował.

Idzie sobie głupiec i rozmyśla, co też teraz bracia mu powiedzą i jak matka będzie rada, gdy się dowie, że posiada obrus samokarmny.

Wtem w pół drogi napotyka go ubogi i prosi: - Otom starzec osiwiały, chory, obdarty, zgłodniały, błagam ciebie w imię nieba o grosz lub kawałek chleba!

Głupiec samokarmny obrus na murawie przydrożnej rozesłał i rzecze:

Obrusie samokarmie!

Kto tu pragnie, kto tu łaknie,

Niech mu na niczym nie braknie.

Zaszumiało, mignęło i w mgnieniu oka stanęło jakby na uczcie u dworu: mnóstwo potraw do wyboru, szklanice miodu pełniutkie, w kielichach wina słodziutkie i przykrycie okazałe, ze srebra i złota całe!

Głupiec z ubogim obaj usiedli, przeżegnali się, pojedli i gdy się miodu i wina napili, w jednej chwili zaszumiało, mignęło, wszystko z obrusa zniknęło!... Głupiec obrus próżny zwinął i już chciał iść dalej, gdy ubogi rzekł do niego:

- Oddaj mi ten obrus samokarmny, a ja dam ci za niego tę oto rózgę samochłostkę, która, gdy takie a takie wymówisz słowa, rzuci się na wskazaną osobę i taką jej chłostę sprawi, że byle się od razów uwolnić, wszystko odda.

Głupiec chcąc swych braci rózgą samochłostką uraczyć, wziął ją, obrus samokarm oddał i poszedł w swą drogę, a ubogi w swoją.

Po chwili, kiedy ubogi był już daleko, głupiec zaczął rozmyślać, że mu dąb złotożołędny samemu tylko z obrusa użytkować kazał i że bez niego nie będzie mógł swej matce miłej niespodzianki sprawić - rzekł więc do rózgi:

Rózgo, rózgo samochłostko!

Po mój obrus w pogoń leć,

Chcę go znów na powrót mieć.

Rózga w pogoń się rzuciła, ubogiego dopędziła i jak zacznie go chłostać, a chłoszcząc przymawiać:

Za cudzy obrus, coć w guście!

Masz oszuście! Masz oszuście!

Zrazu ubogi drapnął był w nogi. Lecz gdy mu to nie pomaga, bo go rózga ciągle smaga i jedno a jedno prawi - choć więc obrus był mu miły, rzucił go i co miał siły znowu uciekać zaczął.

Rózga samochłostka z obrusem samokarmem do głupca wróciła; głupiec wziął ją do ręki, obrus w zanadrze schował i znów sobie powędrował.

Idzie głupiec i rozmyśla, jak swych braci, gdy zobaczy, samochłostką wnet uraczy i jak matka będzie rada, gdy się dowie, że posiada obrus samokarmny.

Wtem jakiś z dala podróżny, trzymając w ręku trzos próżny, rzecze do niego:

- Ach, człowieku, stój, dla Boga, daleka mi jeszcze droga, trzos mój całkiem wypróżniony, a jam tak srodze zgłodzony, że błagam cię w imię nieba o grosz lub kawałek chleba.

Głupiec swój obrus rozściela i rzecze:

Obrusie samokarmie!

Kto tu pragnie, kto tu łaknie,

Niech mu na niczym nie braknie.

Zaszumiało, mignęło i w mgnieniu oka stanęło jakby na uczcie u dworu: mnóstwo potraw do wyboru, szklanice miodu pełniutkie, w kielichach wina słodziutkie i przykrycie okazałe, ze złota i srebra całe.

Głupiec z podróżnym obaj usiedli, przeżegnali się, pojedli i, gdy się miodu i wina napili, w jednej chwili zaszumiało, mignęło i wszystko z obrusa zniknęło!... Głupiec obrus samokarm zwinął i chciał iść dalej, wtem rzekł podróżny:

- Oddaj mi ten obrus samokarm, a ja dam ci za niego ten oto pas samopływ, do którego gdy rzekniesz:

Pasie, pasie samopływie,

Ku potrzebie, nie zabawie,

Niech w łodzi pływam po stawie!

zmieni się w staw głęboki i będziesz po nim pływał w łodzi.

Głupiec chcąc ten pas ojcu podarować, by pasąc królewskie trzody nie brakło mu dla nich wody - wziął pas samopływ, przepasał się nim, obrus samokarm oddał i z rózgą samochłostką w ręku poszedł dalej, a podróżny w swoją ruszył drogę.

Po chwili, kiedy podróżny był już daleko, głupiec zaczął rozmyślać, że mu dąb złotożołędny samemu tylko z obrusa użytkować kazał i że bez niego nie będzie mógł swej matce miłej niespodzianki sprawić - rzekł więc do rózgi:

Rózgo, rózgo samochłostko!

Po mój obrus w pogoń leć,

Chcę go znów na powrót mieć.

Rózga w pogoń się rzuciła, podróżnego dopędziła i jak zacznie go chłostać, a chłoszcząc przymawiać:

Za cudzy obrus, coć w guście!

Masz oszuście! Masz oszuście!

Podróżny z bólu i trwogi zrazu rzucił się w nogi, lecz gdy mu to nie pomaga, bo go rózga ciągle smaga i jedno a jedno prawi - choć więc obrus był mu miły, rzucił go i co miał siły znowu uciekać zaczął.

Rózga samochłostka z obrusem samokarmem do głupca wróciła, głupiec wziął ją do ręki, pas na sobie poprawił, obrus w zanadrze schował i szczęśliwie powędrował.

Idzie głupiec i rozmyśla, jak to swych braci, gdy obaczy, samochłostka wnet uraczy; jak ojciec rad będzie z pasa, gdy czy w polu, czy wśród lasu, dla królewskiej swojej trzody będzie miał dostatek wody, i jak matka będzie rada, gdy się dowie, że posiada obrus samokarmny.

Wtem z daleka żołnierz biedny i kaleka, gęsto bliznami okryty, niegdyś wojak znakomity, rzecze do niego:

- Otom żołnierz ubogi, uciska mnie los srogi, bo przez młodość mą całą biłem się z wielką chwałą i cóż przez to zyskałem?... ot, kaleką zostałem i na bezludnej drodze udręcza mnie głód srodze - zlituj się więc nade mną, niech nie proszę daremno, choć kawałek daj mi chleba.

Głupiec na murawie siada, obrus samokarm rozkłada i rzecze:

Obrusie samokarmie!

Kto tu pragnie, kto tu łaknie,

Niech mu na niczym nie braknie.

Zaszumiała, mignęło i w oka mgnieniu stanęło jakby na uczcie u dworu: mnóstwo potraw do wyboru, szklanice miodu pełniutkie, w kielichach wina słodziutkie i przykrycie okazałe, ze srebra i złota całe.

Głupiec z żołnierzem obaj usiedli, przeżegnali się, pojedli i, gdy się miodu i wina napili, w jednej chwili zaszumiało, mignęło, wszystko z obrusa zniknęło!... Głupiec obrus samokarm zwinął i chciał iść dalej, gdy żołnierz rzekł do niego:

- Oddaj mi ten obrus samokarm, a ja ci dam za niego ten oto sześciorożny kapelusz samopał, który, gdy na głowie pokręcisz mówiąc:

Kapeluszu samopale!

Czy ci nie żal, czy ci żal,

Kogo wskażę, tego pal!

wystrzeli tak celnie, że wróg choćby był o milę, wkrótce ujrzy się w mogile, bo od wystrzałów polegnie.

Głupiec chcąc ten kapelusz posiadać, by czasem w smutnej potrzebie broniąc króla, kraj lub siebie, mógł go przeciw wrogowi użyć - wziął kapelusz samopał, włożył go na głowę, obrus samokarm oddał, pas samopływ sobie poprawił, z rózgą samochłostką idzie dalej, a żołnierz ruszył w swoją drogę.

Po chwili, kiedy żołnierz był już daleko, głupiec zaczął rozmyślać, że mu dąb złotożołędny samemu tylko z obrusa użytkować kazał i że nie będzie mógł swej matce miłej niespodzianki sprawić - rzekł więc do rózgi:

Rózgo, rózgo samochłostko!

Po mój obrus w pogoń leć,

Chcę go znów na powrót mieć.

Rózga w pogoń się rzuciła, żołnierza wnet dopędziła i jak zacznie go chłostać, a chłoszcząc wciąż przymawiać:

Za cudzy obrus, coć w guście!

Masz oszuście! Masz oszuście!

Żołnierz, mimo ran dość żwawy, stanął wnet do rozprawy, by na odwet swej urazy razami odpierać razy - ale rózga samochłostka, jak gdyby żaka podrostka, jak go zacznie smagać - żołnierz z bólu, nie z trwogi, cisnął obrus i w nogi!...

Rózga samochłostka z obrusem samokarmem do głupca wróciła, głupiec wziął ją do ręki, obrus w zanadrze schował i znów sobie powędrował.

Idzie głupiec, idzie, wyszedł z lasu, wszedł na pole i już domek widział w dali, wtem go bracia napotkali i skwapli­wie zapytali:

- Gdzie, głupcze, żołędzie złote?

Głupiec spojrzał, zaśmiał się, wzniósł rózgę i rzecze:

Rózgo, rózgo samochłostko!

Kto dał powód do urazy,

Sypnij temu tęgie razy!

Rózga z rąk głupca śmignęła, ku rozumnym poskoczyła i jak zacznie ich chłostać, a chłoszcząc tak przymawiać:

Krzywdziliście brata nieraz,

Macie teraz! macie teraz!

Rozumni jak wrzątkiem zlani krzyknęli, wrzasnęli i tak szybko drapnęli, że się wzniosła kurzawa, i wkrótce w niej zniknęli.

Więc z powróconą rózgą samochłostka głupiec do domu przybywa, wlazł na piec, matkę przywołuje i opowiadając jej Wszystko, rzecze:

Obrusie samokarmie!

Kto tu pragnie, kto tu łaknie,

Niech mu na niczym nie braknie.

Zaszumiało, mignęło i w oka mgnieniu stanęło, jakby na uczcie u dworu: mnóstwo potraw do wyboru, szklanice miodu pełniutkie, w kielichach wina słodziutkie i przykrycie okazałe, ze srebra i złota całe.

Głupiec z swą matką obok usiedli, przeżegnali się, pojedli i gdy się miodu i wina napili, w jednej chwili drzwi się na oścież otworzyły, wchodzi ojciec głupca, pasterz trzody królewskiej.

Stanął, patrzy zdziwiony, lecz wkrótce zaproszony zaczął wspólnie ucztować i, gdy się już nasycił - zaszumiało, mignęło, wszystko nagle zniknęło, jak gdyby nic nie było!

Powróciwszy pasterz do dworu to, co widział i wiedział, królowi wnet opowiedział.

Śle król do głupca wojewodę, który, znalazłszy go na piecu, rzecze:

- Słuchaj, jeślić miłe zdrowie, co poseł królewski powie: ów obrus, co sprawia gody, niech przez ręce wojewody przejdzie w królewskie władanie, a król tak tutaj jak wszędzie w swojej cię łasce mieć będzie; jeśli się tak nie stanie, głupiec głupcem pozostanie i w przypadku coś dostanie, co zwykle służy dla tłumu, by go nauczyć rozumu!...

- O, rozumiem! I odpowiem tak, jak umiem:

Rózgo, rózgo samochłostko!

Kto dał powód do urazy,

Sypnij temu tęgie razy!

Rózga z rąk głupca świsnęła i jak błyskawica właśnie, trzykroć po twarzy jak chlaśnie!... Wojewoda drapnął w nogi, lecz nim przebył głupca progi, samochłostka wciąż chłostała, a chłoszcząc tak przemawiała:

Obiecanki - czcze cacanki,

Nie szafujcie nimi, panki!

To oszustwo zbyt wam w guście –

Masz oszuście! masz oszuście!

Zafukany, osmagany, jakby pędem wichru gnany, wojewoda zadyszany prościutko do króla wpada i wszystko mu . opowiada.

Król jak się tylko dowiedział, że głupiec rózgę samochłostkę posiada, tak jej zapragnął, że o obrusie samokarmie zapomniał i przyboczną straż swą posyła, żeby ją koniecznie od głupca dostała i niezwłocznie mu przyniosła.

Wchodzi straż zbrojna do chatki głupca, znajduje go na piecu i mówi:

- Oddaj nam wnet rózgę samochłostkę, król zapłaci za nią, ile zechcesz; jeśli zaś dobrowolnie nie oddasz, przemocą ci ją odbierzemy.

Zamiast odpowiedzi, głupiec pas samopływ poprawił i rzecze:

Pasie, pasie samopływie,

Ku potrzebie, nie zabawie,

Niech w łodzi pływam po stawie!

Zaszumiało, mignęło, wszystko sprzed oczu zniknęło, a pośród łąk i zarośli nagle stanął staw nad stawy: jak długi i szeroki, wszędzie równo głęboki, w brzegi biją wciąż fale, a po jego krysztale z perłowymi oczkami, z tęczowymi skrzelami, ćma złotych rybek igra; na środku zaś toni, ze złotym wiosłem w dłoni, w srebrnej łodzi człek pływa.

Straż, co u brzegu stała, w człeku głupca poznała - czas więc jakiś postawszy, z niczym wrócić musiała.

Jak się król dowiedział, że cuda przez straże opisane były to skutki pasa samopływa, który głupiec posiadał - tak go wnet mieć zażądał, a za radą wojewody zbrojną rotę wojska wyprawił i kazał, żeby głupca oskoczyła, pojmała go, skrępowała, i ze wszystkim, co przy nim będzie, niezwłocznie przed królem stawiła.

Żołnierze głupca pojmali, i gdy już go skrępowali, głupiec kapelusz pokręcił, i rzecze:

Kapeluszu samopale!

Czy ci nie żal, czy ci żal,

Kogo wskażę, w tego pal.

Nagle błysnęło, huknęło, sto kul w powietrzu gwizdnęło, jedni żołnierze polegli, inni w lasy się rozbiegli i, co słyszeli, widzieli, królowi opowiedzieli.

Król się gniewa, dąsa, zżyma, że na głupca rady nie ma, a chciałby jednak koniecznie, iżby wnet posiadał wiecznie: obrus samokarm, rózgę samochłostkę, pas samopływ, a najbardziej ów sześciorożny kapelusz samopał, co sam na nieprzyjaciela jakby z tysiąca dział strzela.

Pomyślawszy czas niejaki król wpada na pomysł taki:

- Powiedz synowi-głupcowi - rzekł król do przywołanej matki głupca - że ja, król i moja córka, prześliczna królewna, zasyłamy mu ukłony, by sam przybyć do nas raczył, swoje nam cudne rzeczy pokazał i jeśli mi je odda, ja mu połowę królestwa zapiszę, swym go następcą mianuję, a córka za swego męża go obierze.

Bieży matka do syna, wszystko mu opowiada i czule prosi, by nie zwlekając ni chwili, ze wszystkim, co posiada, szedł natychmiast do króla.

Głupiec przepasał się pasem samopływem, obrus samokarm schował w zanadrze, kapelusz samopał na głowę włożył i wziąwszy w rękę rózgę samochłostkę idzie do dworu.

Król naówczas nie był w domu, więc w zastępstwie wojewoda spotkał go na ganku, straż honory mu oddała, muzyka nagle zabrzmiała, słowem, tak był przyjęty, jak się ani spodziewał.

Wszedłszy do komnaty tronowej głupiec zatrzymał się przed tronem, zdjął swój kapelusz sześciorożny, pokłonił się i rzekł:

- Spełniam króla żądanie - jak chciał, niech się tak stanie: u podnóża jego tronu składam rózgę samochłostkę, pas samopływ, obrus samokarm i kapelusz samopał!... a za te ofiary moje niech łaska króla mojego spłynie na mnie niegodnego.

- Powiedzże mi, głupcze, przecie, za te wszystkie twe rupiecie wiele byś pieniędzy żądał?

- U mnie, głupca, pieniądz - fraszka, nie mami mnie ta igraszka!... za te zaś liche rupiecie wszakże król obiecał przecie... połowę kraju darować, następcą swoim mianować i z królewną ożenić - tego też żądam.

Wojewoda, zazdroszcząc szczęścia głupcowi, nagle ręką na straż skinął, straż wnet chłopca chwyciła, na dziedziniec wywlekła, szablami go posiekła - zabębniła, zatrąbiła i wnet ziemia go przykryła.

Kiedy jeden z żołnierzy ciął go w serce pałaszem - krew z piersi trysnęła i kilka kropli aż przed oknem królewny upadło.

Królewna to widziała, gorzko więc zapłakała i gdy miejsce krwią zlane łzami zrosiła - cud nad cudy ujrzała!

Z owych kilku krwi kropel wyrosła jabłoń tak spora, że zielone jej gałązki w parę godzin o szyby okna królewny zaszeleściły, o południu pięknym i wonnym kwieciem zakwitła, a ku wieczorowi śliczne rumiane jabłuszko wydała.

Odemknąwszy okno królewna nie mogła się widokiem tak pięknego jabłuszka nacieszyć; wtem jabłuszko jakby żywe, gdy je królewna dotknęła, powoli się poruszyło, z gałązki swej zeskoczyło i przed królewną stanęło.

Królewna pięknym jabłuszkiem ciągle się bawi, a tymczasem słonko zaszło, całkiem już zmierzchło, w całym pałacu wszyscy posnęli prócz straży, wojewody i królewny.

Straż nie spała, bo czuwać musiała; królewna jabłuszko lube to otacza, to podrzuca i spać się jej nie chce; a wojewoda, choć się położył, nagły go szelest wnet strwożył, patrzy: rózga samochłostka przed nim stanęła, rozmachała się, skoczyła i tak go kropić zaczęła, że biegając po pokojach nie mógł miejsca znaleźć sobie - wszędzie go samochłostka ściga, doścignąwszy go chłoszcze, a chłoszcząc tak przemawia:

Wojewodo, nic dobrego!

Nie zazdrość łask króla twego,

Nie czyń - co niesprawiedliwe,

Nie zwij prawdą - co fałszywe,

Nie przywłaszczaj - co nie twoje,

Masz za swoje! masz za swoje!

Wojewoda jęczy, błaga - nic to jednak nie pomaga, samochłostka wciąż go smaga!...

Królewna jęk posłyszała, z rozrzewnieniem zapłakała, wtem - o nowe cudo!...

Jabłuszko tak ulubione, od łezki królewny zroszone, nagle mignęło, błysnęło, i oto z jabłuszka stał się chłopiec hoży - ten sam, którego rano przed jej oknami zabito!...

- Pozdrawiam cię, piękna królewno! - odezwał się głupiec odrodzony - złość wojewody rano mnie zabiła, tyś mi łzą żalu życie przywróciła, ojciec twój przyrzekł dać mi cię za żonę - czy zgadzasz się na to?

- Jeśli taka króla wola, zgodzę się - królewna rzekła, za rękę jego ujęła i czule mu w oczy spogląda.

Na głos głupca drzwi się otwierają, na głowę mu kapelusz samopał wlatuje, pas samopływ sam się koło niego okręca, obrus samokarm wpada mu w zanadrze; rózga samochłostka skacze do ręki i tuż za nią wpada król zadyszany i na widok głupca wraz z królewną stanął jak wryty.

Głupiec lękając się pierwszego wybuchu gniewu króla zawołał:

Pasie, pasie samopływie,

Ku potrzebie, nie zabawie,

Niech w łodzi pływam po stawie!

Zaszumiało, mignęło, wszystko sprzed oczu zniknęło, a pośród łąk i zarośli nagle stanął staw nad stawy: jak długi i szeroki, wszędzie równie głęboki, w brzegi biją wciąż fale, a w wód jego krysztale z perłowymi oczkami, z tęczowymi skrzelami, ćma złotych rybek igra; na środku zaś wód toni ze złotym wiosłem w dłoni w srebrnej łodzi głupiec z królewną pływa.

Król, stojąc tuż u brzegu, pomyślał, pomyślał i skinął, by głupiec ku niemu płynął.

Głupiec z królewną oboje do nóg królowi upadli, wszystko mu opowiedzieli, wzajemną ku sobie miłość wyznali i gdy król im błogosławił, nagle staw zniknął i znowu się w królewskim pałacu, w pokoju królewny ujrzeli.

Król przywołał swą radę, wszystko jej opowiedział, połowę królestwa głupcowi zapisał, następcą go swym mianował, swą mu córkę zaręczył, a wojewodę do więzienia wtrącił.

Głupiec oddał królowi obrus samokarm, rózgę samochłostkę, pas samopływ i kapelusz samopał; nauczył, jak ich w potrzebie używać, jakie do nich słowa zaklęcia wymawiać.

Nazajutrz wszystko, co się życzyło, co do słowa się spełniło: głupiec z królewną się ożenił, połowę królestwa otrzymał i następcą całego został; król zaś świetną ucztę wydał, mnóstwo gości sprosił i tak wszystkich serdecznie przyjmował, że ani oko widziało, ani ucho słyszało, tak się tam piło, jadło i hulało.

O SIEDMIU KRUKACH

Pewien wieśniak miał siedmiu zdrowych, ślicznych synów, lecz i on, i żona jego gorąco pragnęli córki, więc gdy po niejakim czasie urodziła się dziewczynka, radość ich nie miała granic. Dziecko było wątłe i delikatne, toteż rodzice kochali je bardzo i otaczali niezwykłym staraniem, zaniedbując chłopców.

Raz dziewczynka zachorowała i spała snem niespokojnym, a braciszkowie jej bawili się przed chatą; wtem, śmiejąc się i swawoląc, z impetem wpadli do izby. Dziewczynka zbudziła się wystraszona. Matka rozgniewana, że chłopcy przerwali sen jej pieszczotce, zawołała niebacznie: „bodajbyście się w kruki zamienili, utrapione chłopaki".

Zaledwie słowa te wyrzekła, chłopcy zniknęli, usłyszała szum skrzydeł i ujrzała siedem kruków, odlatujących do lasu z żałosnym krakaniem. Przelękła się nieszczęśliwa kobieta i łzami się zalała, nie mogła już cofnąć zaklęcia i rozpacz ją ogarnęła, że taki los okrutny zgotowała dzieciom. Wkrótce nadszedł ojciec z pola i na wieść o tym nieszczęściu żal jego nie miał granic. Jedyną osłodą w ich cierpieniu była im córeczka, która ślicznie się rozwijała i co dzień stawała się piękniejsza. Była ona bardzo dobrym dzieckiem; widząc smutek rodziców, którego przyczyny nie znała, bo rodzice nigdy nie wspominali przy niej o synach, starała się rozweselać ich figlami, pieszczotą - i czasem udawało jej się uśmiech na ich stroskane twarze wywołać.

Już siedem lat miała, gdy przechodząc raz koło domu sąsiadów usłyszała, jak rozmawiali o niej: „choć dziewczynka dobra jest i miła, zawszeć to ona winna nieszczęściu swych braci".

Mała pędem pobiegła do matki z zapytaniem, czy miała kiedyś braci i co się z nimi stało? Biedna matka nie mogła dłużej prawdy taić, uspokoiła jednak córeczkę, że była ona tylko pośrednią przyczyną nieszczęścia, a winna była jedynie ona, matka.

Dziewczynka zmartwiła się szczerze; myśl o nieszczęśliwym losie braci nie opuszczała jej ani na chwilę, utraciła dawną wesołość i swobodę, ciągle tylko myśląc nad tym, jak braciszków odnaleźć i wybawić.

Pewnego ranka powiedziała rodzicom, że nic jej powstrzymać nie zdoła, że musi iść na poszukiwanie braci, że choć są w kruków postaci, pozna ich i wróci rodzicom.

Nie pomogły prośby i łzy rodziców, dziewczynka pożegnała ich serdecznie, zabrała bochenek chleba i dzbanuszek na wodę i ruszyła w drogę. Szła dzień jeden, szła drugi, weszła na szczyt wysokiej góry i zapytała słońca, czy nie widziało jej braciszków, lecz słońce paliło żarem i milczało samotnie na niebie. Dziewczynka szła jeszcze dzień cały i wieczorem zwróciła się do księżyca; księżyc był lodowato zimny i mrukliwy.

- Nic nie wiem o twoich braciach - odrzekł na jej pytanie odejdź stąd.

Biedne dziewczątko upadało ze znużenia, ale odważnie szło dalej i zwróciło się do gwiazdek. Gwiazdki mrugały uprzejmie, ale także nic o jej braciach nie wiedziały i dopiero gwiazdka poranna widząc smutek dziewczynki podniosła się i rzekła:

- Czy braciszków swoich szukasz, dziecino? Siedem kruków znajdziesz daleko, daleko, w kryształowej górze, to są właśnie bracia twoi. Masz tu oto złoty kluczyk, bez niego nie mogłabyś kryształowej góry otworzyć, ale jak masz braciszków z zaklęcia wybawić, tego nie wiem.

Dziewczynka podziękowała gwiazdce i chciała ruszyć dalej, ale tak ją już nogi bolały, że iść dalej nie mogła.

- Oto chmurka mknie - dodała litościwa gwiazdka - siądź na nią, a wietrzyk ją zagna do kryształowej góry.

I liliowa chmurka pomknęła z wiatrem, i poniosła dziewczynkę hen, daleko, aż do kryształowej góry. Dziewczynka złotym kluczykiem bramę zamkową otwiera, ciekawie i trwożnie rozgląda się wkoło.

We wnętrzu góry stała mała chatka, a na progu siedział krasnoludek w czerwonym ubraniu z długą brodą jak srebro lśniącą.

- Czego chcesz, maleńka? - zapytał.

- Szukam kruków, braci moich.

- Panów kruków nie ma w domu, ale jeśli chcesz czekać na nich, to wejdź do izby.

Dziewczynka weszła i żeby nie spłoszyć kruków, ukryła się za drzwiami; krasnoludek tymczasem przygotowywał dla nich jedzenie.

Wtem dał się słyszeć szum skrzydeł i krakanie - siedem kruków wleciało i żarłocznie rzuciło się na jadło. Dziewczynce stojącej za drzwiami mocno zabiło serduszko i łzy cisnęły się do oczu; widziała braci-kruków, ale nie umiała przywrócić im ludzkiej postaci.

Gdy słońce skryło się za górę z kryształu, nagle czarne pióra z nich opadły, zakrzywione dzioby zniknęły i wkoło stołu ujrzała dziewczynka swoich braciszków.

- Ach - mówi najstarszy - ciężki jest nasz los! Ta jedna godzina, kiedy wolno nam wrócić do ludzkiej postaci, mija szybko jak chwila; żyjemy w wiecznej tęsknocie za naszymi kochanymi rodzicami, a i oni tęsknią za nami; widzieliście, gdyśmy dziś przelatywali nad polem naszym, jak biedny ojciec przygarbił się i posiwiał? Ciężko mu tak pracować na stare lata, a z nas miałby już dzielnych pomocników. I pomyśleć, że tak trwać będzie wiecznie, gdyż wybawić nas może tylko istota niewinna, która nie lękałaby się niczego i podczas tej godziny, gdy w ludzkiej jesteśmy postaci, piórka by nasze spaliła.

Na te słowa wbiegła do izby dziewczynka i nie witając nawet braci, z obawy, aby tymczasem nie minęła godzina, pochwyciła pióra i w ogień je wrzuciła. Potem, płacząc ze szczęścia, rzuciła się w objęcia odzyskanych braciszków i natychmiast wraz z uradowanymi chłopcami w powrotną drogę się wybrała. Pierwszy i ostatni raz żałowali chłopcy, że skrzydeł nie mają, aby lotem ptaków do rodziców polecieć.

Jaka tam radość była w chacie, opisywać wam nie będę, bo sami się domyślacie.

O KRÓLEWICZU-KMIOTKU, PIESKU-SZCZECZKU, KOTKU-MRUCZKU I CZARODZIEJSKIM PIERŚCIENIU

Był sobie kmiotek poczciwy, tak uczynny, litościwy, że chociaż szczerze pracował, z każdym się groszem rachował, ni­gdy go jednak długo nie uchował, bo to oddał ubogiemu, to udzielił potrzebnemu, to wsparł wdowę lub sierotę - słowem wydał to na to, to na to, a za to, choć zawsze zdrów i wesoły, bywał jednakże tak goły, że się z niego naśmiewano i szydząc, królewiczem-kmiotkiem nazywano.

Szedł raz drogą kmiotek z dwoma trojakami w kieszeni, wtem spotyka człowieka niosącego na ramieniu worek, w któ­rym tak się coś szamoce, że ciekawie zapytał: co by w nim niósł takiego? A ten na to:

- Niosę koteczka-Mruczka, czarniutkiego jak żuczka, miota się jak w ukropie, bo wie, że go utopię.

- Ach, człowieku, dla Boga, za cóż kara tak sroga? Wiesz co? Dam ci trojaka, tylko wypuść biedaka.

Człowiek się nie targował, wziął trojaka i schował, i wy­puściwszy kota, dalej w świat powędrował.

Kot, jak żuczek czarniutki, był tak zgrabny, ładniutki, jak rzadko który z kotków; wzniósł ogon, zamruczał, przyszedł do rąk wybawcy i mordką muskać go zaczął.

Kmiotek cieszy się z kota, chleba kawałek dobył, na dłoni swojej nadrobił, nakarmił go i dalej ruszył. A kot, rzeźwy, wesoły, pobiegł naprzód i przed nim wciąż bieży. Idzie kmiotek, a idzie, a w kieszeni miał już tylko ostatniego trojaczka, wtem znowu napotyka człowieka, który jak ów pierwszy niesie na ramieniu worek, a w tym worku coś szamoce się żywego; więc ciekawie zapyta:

- Powiedz, dobry człowieku, co to niesiesz w tym worku? On na to:

- Pieska-Szczeczka, niezdarę; chociaż psisko niestare, nie chce zajęcy tropić, muszę go więc utopić.

- Szkoda, szkoda biednego! Wiesz co? dam ci za niego ostatnie trzy grosze, tylko puść go, puść proszę.

Człowiek się nie targował, wziął trojaka i schował i wypuściwszy pieska dalej w świat powędrował. Pieseczek wypuszczony był jak mleko bielutki, a tak zgrabny, ładniutki jak rzadko który z piesków; skoro kmiotka zoczył, wnet ku niemu przyskoczył i łasić się zaczął. Kmiotek, ciesząc się z pieska, ostatki chleba dobył, na dłoni swej nadrobił, nakarmił go i dalej ruszył; a kotek i piesek, obaj rzeźwi, weseli pobiegli naprzód i przed nim wciąż biegną. Idzie sobie kmiotek, wtem słońce zaszło, zmierzchać się zaczęło, a na polu, jak okiem rzucić, nigdzie wioski ani chatki nie widać. Usiadł wiec, pieska-Szczeczka i kotka-Mruczka przywołał i bawiąc się nimi rzecze do siebie:

- Co tu począć? Jest wprawdzie gdzie odpocząć, noc ciepła, nie brak murawy, lecz ni chleba, ni strawy, a głód coś tak dokucza!...

Wtem piesek nagle kopać zaczął, wygrzebał coś błyszczącego i podał kmiotkowi. Patrzy kmiotek - aż tu pierścień szczerozłoty, bardzo misternej roboty, z zewnętrznej, owalnej strony w nieznane głoski rzeźbiony, a tak świecący jaskrawie, że lśni się jak gwiazda prawie!

Coś ten pierścień niezwyczajny, czy nie czarodziejski, który, gdy na serdeczny palec lewej ręki włożysz i czoło nim potrzesz, wszystko, co zażądasz, wnet się stanie. — Kmiotek tak pomyślał, włożył pierścień na lewy palec serdeczny i potarł nim czoło mówiąc:

Na usilne me żądanie,

A pierścienia rozkazanie,

Niech tu wnet gospoda stanie!

Nagle błysnęło, mignęło, że aż się w oczach zaćmiło; spojrzy, aż zamiast przy drodze na kamieniu, siedzi sobie sam jeden w gospodzie przy stole, jarzące palą się świece, z posługi nikogo nie ma, a stół sam się nakrywa, potrawa za potrawą staje, miód się do szklanek nalewa. Kmiotek, co chce, bierze, kraje, do sytości najadł się, napił, Szczeczka i Mruczka nakarmił i zawołał:

- Dosyć! Czas by już wypocząć.

Wszystko ze stołu wnet zniknęło, łóżko się samo wniosło przy ścianie stanęło i posłało się jak należy. Kmiotek rozebrał się, wziął Szczeczka i Mruczka do siebie, położył się i zasnął

Nazajutrz z rana wstał, ubrał się, łóżko się wyniosło i stół znowu sam się nakrył. Kmiotek podjadł, napił się, Szczeczka i Mruczka nakarmił i skoro pierścień zdjął z palca, nagle wszystko zniknęło. Przez puste pole ciągnie się droga, Szczeczek i Mruczek po niej biegną, a kmiotek za nimi idzie i wesoło piosnkę nuci.

Idzie kmiotek dzień jeden, drugi i trzeci; na niczym mu nie zbywa, bo z pomocą czarodziejskiego pierścienia ma co jeść i pić; czwartego dnia przychodzi do wioski, aż w niej skupił się lud zebrany, a goniec królewski do zgromadzonych tak mówi:

- Słuchajcie, wierni poddani! Oto z dopuszczenia Boga niezliczone tłumy wroga nagle obiegły stolicę; kto ją oswobodzi i nieprzyjaciół pokona, za tego król swą córkę wyda i następcą go mianuje.

Ogłosiwszy to, goniec na konia wskoczył, dalej popędził; a kmiotek ze Szczeczkiem i Mruczkiem śpiesznie ku stolicy idzie i ujrzawszy ze wzgórza nieprzyjaciela, który stolicę otoczył, pierwsze wały już zdobył i zniszczeniem reszcie grozi - czarodziejski pierścień włożył, potarł czoło i zawołał:

Na usilne me żądanie,

A pierścienia rozkazanie,

Niech tu liczne wojsko stanie.

Zahuczało, zaszumiało, gdzieś tam w dali zatętniło i wnet wojsko, cudu dzieło, oblegających okrążać zaczęło tak, że wróg tym przerażony nagle pierzchnął w różne strony. Król ze stolicy część swego wojska w pogoń za wrogiem wysłał, a z resztą na spotkanie wybawcy wyjeżdża i pyta:

- Kto jest tego wojska wodzem? Niech wiem, komum winien ocalenie i jaką mu za to wdzięczność mam okazać.

Królewicz-kmiotek w srebrnym pancerzu i złotym szyszaku, na dzielnym rumaku podjeżdża wprost ku królowi, oddaje mu honory i mówi:

- Jam wódz tego wojska i pogromca twych wrogów, za okazaną ci pomoc chcę, byś podług przyrzeczenia wydał za mnie swą córkę i swym po sobie następcą mianował.

Król po głowie się poskrobał, podumał, na koniec rękę mu podał, do pałacu z nim przybył, królewnie go przedstawił i nie czekając już długo, tegoż jeszcze wieczora królewicz-kmiotek z królewną się ożenił, a król czule ich pobłogosławił, huczną ucztę sprawił, na której tak się bawili, tańczyli, jedli i pili, że nikt we dworze ani w stolicy nie spostrzegł, gdzie królewicza-kmiotka wojsko się podziało: jakby się we mgle rozwiało, śladu po nim nie zostało.

Królewicz-kmiotek z prześliczną swą żoną-królewną szczęśliwie sobie żyje, smacznie je i pije, i nieodstępnych swoich przyjaciół, pieska Szczeczka i kotka Mruczka, hojnie karmi.

VIRAVARA

Jest na świecie wielki gród Caphavati. Panował w nim potężny król imieniem Sudraka.

Sława jego zwycięstw i bogactw brzmiała w całym świecie, od Himalajów po święty Ganges.

Sudraka był władcą mądrym i sprawiedliwym. Pod jego władzą ziemia kwitnęła i ludzie byli szczęśliwi.

Pewnego razu zawędrował do króla Sudraki, przyjaciela wszystkich mężnych, pewien rycerz z wyżyn Malawy i polecił mu swoje usługi.

Nazywał się on Viravara, małżonką jego była Dharmavatti, syn jego zwał się Sattravara, co znaczy odważny, córka zaś miała imię Viravatti.

Viravara miał wielki miecz u boku, a w ręku dzierżył potężną tarczę.

Król Sudraka przyjął go na służbę i przeznaczył do ochrony swego pałacu.

Viravara od wczesnego ranka z mieczem w ręku pełnił straż u bram królewskich.

Pewnego razu ujrzał go król Sudraka z tarasu pałacowego.

Burza szalała nad światem, straszliwy wicher wyrywał drzewa z korzeniami i na wszystko, co żyje, padł strach.

Skroś grzmoty usłyszał mężny Viravara głos królewski:

- Hej, kto tam stoi u wrót mego pałacu?

- To ja, Viravara, królu mój i panie!

Wtedy władca pomyślał:

- Zaiste, wielka jest odwaga i wierność mego sługi!

Następnego dnia, gdy ciemność zaległa dziedzińce pałacu,

znów dał się słyszeć glos Sudraki:

- Kto tam stoi u mych wrót?

I znów skroś ciemność nocy usłyszał król odpowiedź Viravary:

- To ja, królu mój i panie!

Cieszył się król Sudraka, że posiada tak wiernego i dobrego sługę.

Minęło wiele czasu.

Viravara z równą pogodą znosił południowy żar słońca jak rzęsiste strugi ulewy w porze deszczowej. Nieraz nocą huczały straszliwe grzmoty na niebie, a z dżungli dochodziły ochrypłe ryki tygrysów, lecz Viravara nie ruszał się z miejsca i stał niewzruszony na posterunku.

Pewnej nocy król przed spoczynkiem wyszedł na taras pałacu i patrzył w noc. Z dołu dochodziły go miarowe kroki Viravary, który czuwał, jak zawsze, u wrót.

Nagle uszu króla dobiegło rozpaczliwe łkanie kobiece.

- Któż to być może - pomyślał król zdziwiony - co płacze tak gorzko w mym szczęśliwym królestwie? Viravaro! czy słyszysz? Tam w dali płacze jakaś kobieta. Pójdź i zapytaj ją o przyczynę smutku, i przyprowadź przed moje oblicze!

Viravara z mieczem i tarczą w dłoni ruszył w stronę, skąd słychać było płacz.

Szedł ciągle przed siebie, aż znalazł się za miastem, w gęstej dżungli nad rzeką.

Nagle z głębi wody wyłoniła się postać kobiety.

- O bohaterze, o litościwy, o wspaniały!

- Kto jesteś? - pyta Viravara.

- Jestem boginią tej ziemi. I płaczę nad losem króla Sudraki i jego królestwem. Bo umrzeć musi król, zanim słońce trzy razy ukaże swą złotą twarz, a ziemię jego zaleje straszliwa powódź.

Przerażony Viravara pyta:

- Czyż nic nie uchroni mego pana i mego kraju przed zagładą?

Na to Ziemia odpowiedziała:

- Tylko w twojej to jest mocy, o mężny Viravaro!

- Powiedz, co mam uczynić, by ocalić ojczyznę i króla?

- A więc posłuchaj. W ogrodzie pałacowym wzniósł król świątynię bogini Czandiko. Lecz lata mijały, deszcze padały, słońce paliło, liany i pnącze oplotły mury i stara świątynia legła w gruzach. Gniewna bogini zsyła teraz karę na wasz kraj. Aby ją przebłagać, musisz poświęcić jej swego jedynego syna, Sattravarę. Inaczej zginie król i lud ziemi Latty, nim słońce wzejdzie trzy razy.

- Idę już, o bogini - rzecze Viravara.

Bohater pobiegł szybko do domu i opowiedział o wszystkim małżonce swej Dharmavatti i synowi Sattravara.

- Ojcze, chętnie poświęcę swe życie w ofierze za ojczyznę! - rzekł młodzieniec stając przed ojcem.

Viravara uścisnął syna w milczeniu, Dharmavatti tłumiąc łkanie przytuliła go do piersi.

O zmierzchu Viravara udał się wraz z całą rodziną do starej, rozwalonej świątyni bogini Czardiko i tam na ołtarzu złożył Sattravarę.

- Oby ta ofiara przebłagała twe serce, o bogini - szepnął bladymi usty - odwróć swój gniew od mego kraju i od mego pana!

Viravatti - córka Viravary - nie mogła przeżyć śmierci ukochanego brata i serce jej pękło z żalu. Padła bez jęku na ciało młodzieńca. Małżonka Viravary, biedna Dharmavatti, widząc zgon swych dzieci rzekła do męża:

- O pozwól mi umrzeć wraz z nimi!

I z łkaniem rzuciła się na płonący przed ołtarzem bogini stos ofiarny.

Mężny Viravara został samotny przed świątynią. Smutek ogarnął jego serce. Wydobył miecz z pochwy i przebił nim swą pierś.

Król Sudraka, gdy wieść go doszła o bohaterstwie Viravary, padł na kolana przed posągiem bogini i zawołał:

- Wielka pani, zawsze byłem twym wiernym sługą. Spełnij jedyną moją prośbę. - Przywróć życie mężnemu Viravarze, jego dzielnemu synowi Sattravarze, małżonce jego Dharmavatti i córce Viravatti. Indie, o pani, nie mają większych bohaterów!

Zaległa cisza w świątyni i nagle z popiołów stosu powstał Viravara, jego małżonka Dharmavatti, jego syn Sattravara i córka Viravatti.

Viravara jakby ze snu obudzony wziął miecz do ręki i tarczę drewnianą i pośpieszył do pałacowych bram, by pełnić straż jak co dnia. I znów skroś ciemność nocy zabrzmiał głos króla Sudraki:

- Kto tam stoi u mych wrót?

- To ja, Viravara, królu mój i panie. Kazałeś mi szukać płaczącej niewiasty, lecz rozpłynęła mi się w mgłę i nie mogłem jej znaleźć.

A wielki Sudraka pomyślał:

„Zaiste, prawdziwy bohater milczy o swych czynach!"

BAŚŃ O TRZECH SYNACH

Mówimy, żeśmy mądrzy, a starzy powiadają: nie, myśmy mądrzejsi od was byli; a bajka mówi, że kiedy jeszcze dzia­dowie nasi się nie uczyli i praszczurowie nie urodzili, za dziewiątą górą, za dziewiątą rzeką był sobie taki staruszek, co trzech swych synów czytania nauczył i wszelakiej książkowej mądrości. „No, dzieci - mówił im - kiedy umrę, przychodźcie czytać na moją mogiłę". „Dobrze, dobrze tato" - odpowiedziały dzieci.

Starsi dwaj bracia byli zuchy nie lada: i rośli, i dorodni! A zaś młodszy Jasiek od ziemi nie odrósł, chudy był jak kur­czę oskubane - nie udał się. Stary ojciec umarł. A właśnie w tym czasie od króla wieść przyszła, że jego córka Helena, piękna królewna, pałac sobie zbudować kazała z dwunastu kolumnami, z dwunastu wiankami; zasiądzie ona w tym pałacu na tronie wysokim i będzie czekała oblubieńca, pięknego mło­dzieńca, który by na rączym koniku od jednego zamachu po­całował ją w same usteczka. Poruszyło się wszystko, co młode, drapie się za uchem i myśli: Komu też taki honor przypadnie?

- Bracia - powiada Jasiek - ojciec pomarł, kto z nas pójdzie czytać na mogiłę?

- A kto się pyta, niech idzie i czyta! - odpowiedzieli bracia.

I Jasiek poszedł.

A starsi bracia już sobie konie ujeżdżają, loki zawijają, pucują się i pod łokcie biorą...

Przyszła druga noc.

- Bracia! Ja już czytałem - powiada Jasiek - na was teraz kolej, który z was pójdzie?

- Niech idzie, kto doradza, a nam niech nie przeszkadza.

Czapki z fantazją nasunęli, spięli konie i polecieli, pocwałowali szczerym polem! Jaśko czytał znowu; i trzeciej nocy tak samo. A bracia ujeździli konie, wąsa podkręcili i dziś -jutro gotują się już swej zręczności przed Heleną, piękną królewną, dowodzić.

„Czy zabrać młodszego? - myślą. - Nie, gdzie tam jemu! I nam wstyd przyniesie, i sam się ośmieszy; pojedziem lepiej sami".

Pojechali. A Jaśkowi bardzo się chciało popatrzeć na Helenę, piękną królewnę; i zapłakał gorzkimi łzami, i poszedł na ojcową mogiłę.

Usłyszał go ojciec w grobie, wyszedł doń, strząsnął z siebie pył ziemi mówi:

- Nie turbuj się, Jasiu, ja ci w twojej trosce pomogę.

I zaraz starzec się wyprężył, wyprostował jak młodzian, gwizdnął, w ręce klasnął - i już nie wiedzieć skąd koń rączy biegnie, aż ziemia drży, a z nozdrzy i uszu płomień bucha. Parsknął koń, stanął przed starcem jak wryty i pyta: - Co rozkażesz?

Wlazł Jasiek koniowi w jedno ucho i wyszedł przez drugie, i taki się zrobił zuch z niego, że ani w baśni opowiedzieć, ani to piórem opisać!

Dosiadł konia, pod bok się ujął i niby sokół poleciał prosto do Heleny, pięknej królewny. Rozpędził się i skoczył - dwu wianków nie dosięgnął.

Zawrócił, znów wziął rozpęd, skoczył drugi raz - jednego

wianka nie dosięgnął; i jeszcze raz się zwinął, i jeszcze raz koło zatoczył, jak piorun przed oczyma przeleciał, wymierzył celnie i w same usta pocałował Helenę, piękną królewnę.

- Kto to? Kto to? Trzymaj! Łapaj!

A po nim już ani śladu. Przycwałował na grób ojcowski, konia puścił swobodnie na pole, a sam do ziemi przypadł, głowę nisko pochylił i ojcowskiej rady prosi. I doradził mu ojciec. Wrócił Jasiek do domu, jakby nigdy nic. Bracia rozpowiadają, gdzie byli i co widzieli, a ten jakby słyszał pierwszy raz w życiu.

Nazajutrz znowu zbiegowisko: bojarów i szlachty przed pałacem królewny tyle, że okiem objąć trudno. Pojechali starsi bracia, poszedł i młodszy skromnie, zwyczajnie, na piechotę, jakby to nie on królewnę pocałował. Przysiadł daleko w kąciku; Helena, piękna królewna, wzywa oblubieńca; Helena, piękna królewna, chce go całemu światu pokazać, pół królestwa chce mu podarować, a oblubieniec nie przychodzi. Szukają go między bojarami, między generałami, wszystko przetrząsnęli - nigdzie go nie ma.

A Jasiek tylko się uśmiecha i czeka, aż sama oblubienica do niego przyjdzie.

- Jeżelim - powiada - był jej miłym junakiem, niech mnie teraz pokocha prostakiem.

Wstała sama królewna, jasnym spojrzeniem powiodła dokoła, wypatrzyła wśród wszystkich swego oblubieńca, posadziła go obok siebie i zaraz było wesele.

A jaki zuch się zrobił z owego Jaśka, jaki był mądry i śmiały, a jaki piękny!... Jak dosiędzie czasem swego rumaka, czapkę na ucho nasunie, a pod bok się ujmie - nic tylko król, król prawdziwy! Uwierzyć trudno, że to kiedyś był prosty Jasio.

MĄDRALINKA

Zyli dwaj bracia: jeden był bogaty, a drugi biedny. Ubogiego wcześnie odumarła żona i osierociła córkę siedmioletnią, a że dziewczynka była bardzo mądra, przezwano ją Mądralinką.

Bogacz ulitował się nad nią i podarował jej chudego cielaka. Mądralinka karmiła go, poiła i hodowała, aż po pew­nym czasie z chudego cielaka wyrosła piękna krowa, a ta znowu miała cielątko o złotych kopytkach.

Pewnego razu przyszły do chaty w odwiedziny córki bo­gacza; gdy ujrzały cielątko o złotych kopytkach, szybko po­biegły do domu i opowiedziały o tym ojcu. Wkrótce potem przybył do ubogiego brata bogacz i zażądał od niego cielątka o złotych kopytkach.

- Ono jest moje - pienił się ze złości bogacz - podaro­wałem twej córce cielaka, więc przychówek jest mój!

Biedak znów krzyczał, że cielątko należy do niego,

i w końcu postanowili udać się do wojewody, aby ten roz­strzygnął ich spór.

Wojewoda uważnie wysłuchał obu braci, a po długim na­myśle odrzekł:

- Zadam wam trzy zagadki; kto je odgadnie, do tego będzie należało cielątko o złotych kopytkach.

- Powiedzcie mi, co jest najszybsze na świecie? Jutro o świcie musicie mi rozwiązać tę zagadkę.

Późną nocą wrócił biedak smutny do domu.

- Co ci jest, ojcze? - zapytała go Mądralinka.

- Córuchno, córuchno - wojewoda dał mi taką zagadkę, że trudno mi ją odgadnąć, będę musiał oddać naszego cielaka.

- A cóż to za zagadka? - zapytała.

- Co jest najszybsze na świecie?

- Nie martw się, ojcze - ranek jest mądrzejszy od wieczora - uspokoiła go córka.

Jak tylko dniało, obudziła ojca.

- Tatusiu, wstań, śpiesz do wojewody i powiedz mu, że najszybsza na świecie jest myśl.

Chłop co tchu pobiegł do wojewody i tam zastał już swojego brata.

- Czy odgadliście już, co jest najszybsze na świecie? - zapytał wojewoda.

Wtedy wystąpił bogacz i powiedział:

- Ach, wiem, to mój rumak, którego nikt nie dogoni.

- A ty co powiesz? - zwrócił się wojewoda do biedaka.

- Myśl jest najszybsza na świecie - powiedział nieśmiało biedak.

Zadziwił się wielce wojewoda:

- A kto ci to powiedział?

- Moja córka, Mądralinka - odrzekł biedak.

- Dobrze, odgadłeś - a teraz z kolei musicie rozwiązać następną zagadkę. Co jest najtłustsze na świecie?

Bracia wrócili do domu. Gdy tylko biedak zjawił się w chacie, już córka przybiegła do niego i zapytała:

- Jaką zagadkę masz odgadnąć teraz, ojcze?

- O, teraz już nie zgadnę, już po naszym cielaku o złotych kopytkach, bo nigdy się nie domyślę, co jest najtłustsze na świecie.

- Nie martw się, ojcze - pocieszała go Mądralinka - ranek jest mądrzejszy od wieczora.

Ledwie zaświtało, a już budzi ojca.

- Szybko wstawaj, tatusiu, i leć do wojewody; powiedz mu, że najtłustsza na świecie jest ziemia, gdyż ona nas wszystkich karmi.

Chłop pobiegł w te pędy do wojewody, a niedługo po nim zjawił się brat bogacz.

- No, czy odgadliście? - zapytał wojewoda.

Bogacz, jak zwykle pewny siebie, odpowiedział pierwszy:

- Wiem, wiem! zabiłem wieprza, on jest chyba najtłustszy na świecie.

- A ty co powiesz? - zwrócił się do biedaka wojewoda.

- Ziemia jest najtłustsza, gdyż ona nas wszystkich żywi - odpowiedział biedak.

Wojewoda nie mógł się dość nadziwić.

- A kto ciebie takich mądrości nauczył? - zapytał.

- Moja córka - odparł biedak.

- No, dobrze, a teraz macie jeszcze jedną zagadkę do odgadnięcia: Co jest największym szczęściem dla człowieka?

Chłopi wrócili do domu. I znów biedak żalił się przed Mądralinka:

- O, teraz już przepadło - powiedział. - Skąd mogę wiedzieć, co jest największym szczęściem dla człowieka?

- Nie martw się, ojcze - pocieszała go córka - prześpij się, ranek jest mądrzejszy od wieczora.

Zaledwie świtało, a już budzi ojca.

- Wstawaj, ojcze, leć do wojewody i powiedz mu, że największym szczęściem dla człowieka jest sen, gdyż we śnie człowiek zapomina o wszystkich swoich smutkach.

Biedak pobiegł do wojewody, a wkrótce po nim przyszedł jego brat.

- No, odgadliście - zapytał wojewoda - co jest największym szczęściem dla człowieka?

Wtedy bogacz pierwszy szybko zawołał:

- O, ja wiem - pieniądz!

Wojewoda roześmiał się i zwrócił się do biedaka:

- A ty co powiesz?

- Sen jest największym szczęściem dla człowieka - odpowiedział biedak.

Aż się zdumiał wojewoda, tak mądra była odpowiedź chłopa.

- A kto cię tego nauczył? - zapytał.

- A córka moja - odpowiedział.

Gdy to usłyszał wojewoda, poszedł do swojej komnaty, po chwili wrócił stamtąd z dużym sitem pełnym jaj.

- Daj to córce twojej i powiedz jej, aby do jutra wylęgły się z jaj pisklęta.

Chłop z płaczem wrócił do domu i opowiedział córce, czego to od niego żąda wojewoda. Gdy to dziewczynka usłyszała, jak nie zacznie go pocieszać, że się aż biedak uśmiechnął przez łzy.

Rano o świcie obudziła go.

- Ojcze, idź do wojewody, zanieś mu trochę prosa i powiedz, że pisklęta się wkrótce wylęgną, ale muszę je karmić świeżym ziarnem, dlatego proszę go, aby od razu zasiał trochę prosa, a za pół godziny, kiedy ziarno będzie dojrzałe, niech mi je przyśle.

Stary wstał i poszedł do zamku.

Gdy go wojewoda ujrzał, już go z daleka pyta:

- No, a gdzie są pisklęta?

Wtedy biedak powtórzył mu wszystko, co mu poleciła córka.

- Ale czy to możliwe, aby w pół godziny wyrosło i dojrzało ziarno? - zapytał wojewoda zdumiony.

- A czy to możliwe - zapytał nieśmiało chłopek - aby w ciągu nocy wylęgły się pisklęta?

I zrozumiał wojewoda, że go Mądralinka przechytrzyła.

Wtedy wpadł na inny pomysł - dał biedakowi trochę przędzy i rzekł:

- Powiedz twojej córce, aby do jutra utkała płótno i uszyją mi koszulę.

I znów wrócił chłop smutny do domu, i opowiedział wszystko córce.

- Ojcze, nie smuć się, ranek jest mądrzejszy od wieczora, a teraz połóż się spać.

O świcie obudziła ojca.

- Już pora pójść do wojewody - rzekła - zanieś mu trochę nasion lnu i powiedz, że koszula gotowa, ale że nie mam czym obdziergać kołnierza. Niech zasieje len, by natychmiast wyrósł, tak żeby już za pół godziny mógł mi przesłać nici.

Ojciec powtórzył wszystko wojewodzie tak, jak mu poradziła córka.

Gdy to usłyszał wojewoda, zawołał:

- Czy to możliwe, aby len wyrósł w ciągu pół godziny tak, by z niego można było uprząść nici?

- A czy można w ciągu nocy utkać płótno i uszyć koszulę? - zapytał chłop.

I zrozumiał wojewoda, że go Mądralinka znów przechytrzyła.

- Idź do domu, powiedz swojej córce, aby przyszła do mnie nie pieszo i nie na koniu, nie w saniach i nie na wozie, nie nago i nie ubrana, nie z podarkiem i nie bez podarku.

Ojciec wrócił do domu i o wszystkim opowiedział córce.

Następnego dnia skoro świt Mądralinka owinęła się w gęstą sieć rybacką, wzięła ze sobą gołębia i pobiegła na wrotkach do wojewody. Przyszła do niego i dała mu gołębia, ale gołąb wyrwał się od razu z rąk wojewody i pofrunął.

Wojewoda nie mógł wyjść z podziwu, tak mu się spodobała mądra dziewczyna. I oddał jej ojcu cielątko o złotych kopytkach.

Nazajutrz zajechał wojewoda przed chatę biednego chłopa.

Daremnie szukał miejsca, aby przywiązać konia, gdyż nie było ani podwórza, ani płotu, tylko sanie i wóz stały przed domem.

- Hej! - zawołał wojewoda - powiedz mi, dziewczyno, gdzie mam przywiązać konia?

- Między zimą a latem - krzyknęła z daleka Mądralinka i zniknęła.

Długo myślał wojewoda nad tym, co ma oznaczać zima i lato i w końcu wpadł na to, że pewnie figlarka miała na myśli sanie i wóz. Wojewoda przywiązał konia między wozem a saniami i wszedł do izby.

- Gdzie twój ojciec? - zapytał Mądralinki.

- Ojciec w mieście; jeśli pojedzie okrężną drogą, będzie wkrótce w domu, a jeśli pojedzie prostą, to nie wiem, czy za trzy dni wróci.

- Co to ma znaczyć, dziewczyno, kpisz sobie ze mnie w żywe oczy! - powiedział zagniewany wojewoda.

- Wcale nie - odpowiedziała - prosta droga prowadzi przez głębokie bagno, dlatego jest cięższa.

Tak mu się Mądralinka spodobała, że postanowił ją poślubić, ale pod jednym warunkiem - żeby się nie mieszała w jego sprawy.

- Jeśli nie dotrzymasz przyrzeczenia, to odeślę cię z powrotem do ojca. Będziesz mogła zabrać wtedy ze sobą tylko to, co ci najdroższe.

I zamieszkali w zamku po hucznym weselu.

Pewnego razu poprosił jakiś chłop sąsiada o pożyczenie konia dla zwiezienia buraków z pola. Sąsiad pożyczył mu konia.

Do późnej nocy zwoził chłop buraki i postanowił dopiero rankiem zwrócić sąsiadowi konia. Na noc przywiązał go do swojego wozu. Kiedy nad ranem wstał, ujrzał pod wozem maleńkie źrebiątko. Zawołał sąsiada i powiedział:

- Źrebiątko jest moje, bo znalazłem je pod moim wozem.

- Źrebiątko jest moje, bo koń jest mój - odparł sąsiad. Cały dzień sprzeczali się ze sobą, aż w końcu postanowili pójść do wojewody. Wojewoda rozstrzygnął spór następująco:

- Źrebiątko należy do tego, pod czyim wozem leżało. Gdy to usłyszała Mądralinka, z oburzeniem powiedziała mężowi, że wyrok jego był niesłuszny.

Wojewoda rozgniewał się i kazał jej natychmiast opuścić zamek, gdyż nie dotrzymała warunku i mieszała się w jego sprawy.

Tego samego dnia wojewoda po sutym obiedzie usnął snem twardym. Wówczas Mądralinka kazała go ostrożnie przenieść, położyć na wozie i zawieźć do swojego domu. Jakie było zdziwienie wojewody, kiedy po krótkim czasie obudził się w chacie biedaka!

- A skąd ja się tu wziąłem? - zapytał.

- Ja cię tu przywiozłam - odpowiedziała jego żona. - Pamiętasz naszą umowę? Pozwoliłeś mi wtedy zabrać ze sobą tylko to, co mi jest najdroższe. No, i zabrałam ciebie.

O PASTUSZKU ASZWILIM, CO MIAŁ CUDOWNY SEN

Zył raz pewien chłopiec, imieniem Aszwili, który miał złą macochę.

Pewnego razu macocha wysypała zboże na klepisko i ka­zała mu go pilnować.

Aszwili siedział długie godziny przed stodołą, aż wreszcie zasnął.

Przyszły kury i zaczęły dziobać ziarno.

Nagle zjawiła się macocha i gdy to zobaczyła, zaczęła okła­dać pasierba kijem.

- Mamo, przestań mnie bić, opowiem ci coś - rzekł Aszwili. - Śniło mi się, że jedną nogą stałem w Bagdadzie, a drugą nad Morzem Czarnym. Nad Bagdadem świeciło słoń­ce, a nad morzem wschodził księżyc, a gwiazdy trzymałem w ręku.

Macocha przestała bić chłopca i powiedziała:

- Musisz mi oddać swój sen.

- Ależ mamo, jakże mogę to uczynić, przecież to niemożliwe! - płakał Aszwili.

Wtedy zła macocha wygnała chłopca z domu.

Długo wędrował Aszwili górami i lasami, aż ujrzał pałac króla.

- Dokąd idziesz i czego szukasz, chłopcze? - zapytał go król.

Wtedy chłopiec opowiedział królowi o złej macosze, która go wygnała z domu, i o swoim cudownym śnie.

Król wysłuchał go i powiedział:

- Chłopcze, podoba mi się bardzo twój sen. Oddaj mi go!

- Ależ królu, jakże mogę to uczynić? - odpowiedział przerażony Aszwili.

Wtedy król rozkazał wrzucić młodzieńca do lochu.

A miał król piękną córkę. Kiedy się dowiedziała o losie Aszwilego, przynosiła mu potajemnie do lochu pożywienie, gdyż serce miała dobre.

O rękę królewny starał się podówczas wielki władca Wschodu. Pewnego razu posłał on w darze władcy Zachodu, ojcu królewny, cztery wspaniałe arabskie klacze, i kazał powiedzieć, że król musi zgadnąć, która z tych klaczy jest matką, która jest starszym źrebięciem, a która średnim i najmłodszym. Gdy król nie odgadnie, wtedy królewna musi zostać żoną władcy Wschodu.

Zrozpaczony król opowiedział o tym swej córce. Królewna zalała się łzami, bo nie chciała zostać żoną władcy Wschodu.

Pod wieczór, kiedy jak zwykle zanosiła Aszwilemu jedzenie, rzekła do niego:

- Biedny Aszwili, co teraz będzie z tobą? Niedługo zabierze mnie daleki władca Wschodu, a ty, biedaku, umrzesz z głodu!

I opowiedziała Aszwilemu historię czterech klaczy.

- Bądź spokojna, księżniczko - odpowiedział Aszwili. - Pomogę ci! Trzeba konie porządnie nakarmić, lecz do owsa dosypać dużo soli i potem zamknąć je w stajni. Nie wolno klaczy wypuścić aż do następnego dnia. A gdy je wypuścicie, to będziecie wiedzieli, że pierwsza wybiegnie pić matka, za nią najmłodsze źrebię, po nim średnie, a w końcu najstarsze.

Królewna opowiedziała swojemu ojcu o tym, co jej poradził Aszwili.

Tak się też stało. Król odgadł bez trudu wiek klaczy.

Wtedy władca Wschodu pomyślał o innym sposobie zdobycia królewny. Wypuścił z łuku strzałę, która tak mocno wbiła się w gzyms pałacu ojca królewny, że nikt nie mógł jej wyciągnąć.

Jeśli w ciągu dnia nikt nie wydobędzie strzały z muru, królewna będzie musiała zostać żoną władcy Wschodu.

I znów zmartwiona królewna poszła po radę do Aszwilego.

- Nie smuć się - rzekł do niej młodzieniec. - Wypuść mnie tylko potajemnie z lochu, a wyciągnę strzałę na pewno.

I tak też zrobił. Wyciągnął strzałę bez trudu, a potem wrócił do swojego lochu.

Kiedy król zobaczył, że strzałę wyciągnięto, rzekł uradowany:

- Temu, kto to uczynił, oddam moją córkę za żonę.

Wielu z dworzan pragnęło ręki królewny. Wielu twierdziło, że to oni wyciągnęli strzałę. Ale stary król był przezorny... I dodał:

- Ale ten, kto ją wyciągnął, musi strzałę stąd odrzucić aż do granic królestwa Wschodu.

Wielu próbowało, ale nikt nie mógł ruszyć strzały z miejsca, na którym położył ją Aszwili.

- Ojcze - rzekła królewna - pozwól, niech przyjdzie Aszwili.

Król zgodził się na to, wysłał giermka po młodzieńca.

Aszwili przyszedł, lekkim ruchem podniósł strzałę, naciągnął łuk i strzała ze świstem przeszyła powietrze.

Utkwiła w pałacu władcy Wschodu.

Wtedy król oddał Aszwilemu swą córkę za żonę.

Kilka lat żyli szczęśliwie, ale zazdrosny władca Wschodu palił i niszczył ziemię sąsiada. Pewnej nocy napadł na pałac, w którym mieszkała siostra królewny, i porwał ją do swego kraju. Tam uwięził ją w wieży gdyż nie chciała zostać jego żoną.

Wtedy rzekł Aszwili do króla:

- Muszę pokonać władcę Wschodu i wyrwać biedną królewnę z jego mocy. Inaczej nigdy nie będę miał spokoju.

I wyruszył na daleką wyprawę.

W drodze spotkał chłopa, który bronował pole i co chwila potykał skibę ziemi.

- Człowieku - rzekł Aszwili - co ty robisz? Przecież ziemi się nie je, to niemożliwe!

- Biedny sierota Aszwili dokazał większych rzeczy. Poślubił córkę władcy Zachodu i teraz ponoć idzie na wojnę z królem Wschodu, jak gadają w wiosce - odparł chłop.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź moim przyjacielem.

Chłop, który jadł skiby ziemi, zgodził się i poszli dalej.

W drodze spotkali człowieka, który siedział nad morzem i chciwie łykał słone fale.

- To niemożliwe! - wykrzyknął Aszwili. - Pić tyle słonej wody to śmierć!

- Nic to wobec czynów, jakich dokonał biedny sierota Aszwili, który pojął za żonę córkę naszego króla, a teraz idzie podobno na wojnę z władcą Wschodu - odparł człowiek.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną, dobry człowieku i bądź moim przyjacielem.

I poszli dalej we trójkę.

Wtem ujrzeli człowieka, który miał do nóg przywiązane ciężkie głazy i mimo to lekko jak jeleń pędził za zającem.

- Och, to chyba strasznie ciężko tak biegać z kamieniami u nóg? - rzekł doń Aszwili.

- Eh, to drobnostka wobec tego, co uczynił Aszwili, biedny sierota, który pojął za żonę córkę naszego króla, a teraz ponoć idzie na wojnę z władcą Wschodu - odparł człowiek.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź moim przyjacielem.

I cała czwórka poszła w dalszą drogę.

Wtem zauważyli człowieka, który leżał na trawie, przykładał ucho do ziemi i przy tym coś szeptał po cichu.

- Co ty czynisz? - zapytali go wszyscy zdziwieni.

- Tam pod ziemią mrówki wypowiedziały sobie wojnę, a ja im pomagam i udzielam rad.

- To chyba bardzo trudno! - rzekł Aszwili.

- O, to fraszka wobec tego, czego dokonał biedny sierota Aszwili, który pojął za żonę córkę władcy Zachodu, a teraz idzie ponoć na wojnę z władcą Wschodu.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź moim przyjacielem!

I poszli dalej już w piątkę.

Pod lasem spotkali myśliwca; trzymał w ręku łuk i z zadartą głową śledził coś w powietrzu.

- Czego ty tam szukasz? - zapytali.

- Trzy dni temu wypuściłem strzałę z łuku i właśnie widzę, jak leci z powrotem.

- Dokonałeś wielkiej rzeczy - powiedział Aszwili.

- O! to głupstwo wobec czynów, jakich dokonał biedny sierota Aszwili, który pojął za żonę córkę naszego króla, a teraz ponoć idzie na wojnę z władcą Wschodu.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź mi przyjacielem!

Myśliwiec zgodził się i poszli dalej.

W drodze ujrzeli człowieka, który zakradł się do stada gołębi i pozamieniał im skrzydła, ale tak zręcznie, że ptaki tego nawet nie zauważyły.

- O, to jest sztuka! - rzekł Aszwili.

- E, to fraszka wobec tego, czego dokazał biedny sierota Aszwili, który pojął za żonę córkę króla Zachodu, a teraz ponoć wyrusza na wojnę przeciwko władcy Wschodu.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź moim przyjacielem.

I poszli dalej. Było ich już siedmiu.

Nagle usłyszeli śpiew i ujrzeli wielki kościół. Po nabożeństwie kapłan wziął kościół na plecy i poszedł do sąsiedniej wioski.

Zdumieli się wędrowcy i mówią do kapłana:

- Jesteś wielkim siłaczem, chyba ci bardzo ciężko taki gmach dźwigać na plecach?

- Och, to nic wielkiego. Trudniej było Aszwilemu poślubić córkę wielkiego króla Zachodu. Słyszę, że teraz ponoć wyrusza na wojnę z władcą Wschodu.

- To ja jestem Aszwili, pójdź ze mną i bądź moim przyjacielem!

Kapłan się zgodził i poszli dalej. Było ich ośmiu.

Przybyli do pałacu władcy Wschodu i zażądali uwolnienia siostry królewskiej.

- Dobrze, oddam ją wam - rzekł król - ale przedtem musicie spełnić moje polecenia. W przeciwnym razie poucinam wam głowy. Rozkażę piekarzowi pałacowemu napiec w ciągu trzech dni i nocy chleba, a wy musicie go zjeść w ciągu godziny.

Wtedy wszyscy spojrzeli na zjadacza ziemi i rzekli:

- Jeśli mogłeś jeść skiby ziemi, to chyba dasz sobie radę i z chlebem?

- Ależ to głupstwo! Nie zostawię nawet okruszynki!

Słudzy królewscy znosili olbrzymie góry chleba, a pożeracz ziemi połykał je lekko i bez wysiłku.

Po godzinie nie zostało nawet okruchów.

- Dobrze - powiedział król. - A teraz musicie się napić trochę wina. Jeśli na jednej uczcie wypijecie wino, jakie wam zwiozą na sześciu arbach (wozach), to oddam wam królewnę.

- Świetnie - powiedzieli przyjaciele i spojrzeli na połykacza morskich fal.

Gdy zobaczył konwie wina, uśmiechnął się tylko i w mig opróżnił wszystkie.

- A teraz posłuchajcie - rzekł król. - Wyślecie kogoś ze swoich, a ja swego sługę, po wodę, która znajduje się o trzy dni drogi. Jeśli z wodą pierwszy wróci wasz sługa, to oddam wam siostrę królewską.

- To ja pójdę - wystąpił ten, który z kamieniami u nóg gonił zająca.

I ruszył w drogę wraz ze sługą władcy Wschodu.

Minął dzień. Goniec królewski był już zmęczony, a łowca zajęcy, jakby nigdy nic, biegł w podskokach przed siebie. Wtedy sługa obmyślił taki podstęp:

- Wiesz co? Odpocznijmy - rzekł.

Łowca zajęcy zgodził się chętnie. Usiedli na trawie, posilili się i popijali wino. Ale chytry sługa wsypał łowcy zajęcy do wina proszku nasennego. Szybkobiegacz wypił wino i usnął pod drzewem.

Tymczasem sługa wstał i puścił się w drogę po wodę.

Biegł dwa dni, aż przybył do źródła. Napełnił naczynie i wracał do pałacu. Już dzień cały był w drodze powrotnej, a łowca zajęcy jak spał, tak spał.

Wtem Aszwili, który wyszedł im naprzeciw, rzecze do myśliwego, co to strzelał z łuku, a miał tak bystre oko, że widział strzałę, o trzy dni drogi w dali:

- Spójrz no! Czy mnie wzrok nie myli? Zdaje mi się, że wraca goniec królewski, ale gdzie jest nasz łowca zajęcy?!

Myśliwy spojrzał i rzecze:

- Biada! On usnął i leży pod drzewem na połowie drogi, a goniec z wodą powraca i jest już blisko.

- Ratunku! - krzyknęli wszyscy.

Wtedy strzelec napiął łuk i wypuścił strzałę. Strzała pomknęła jak wiatr i zadźwięczała na kamieniach przywiązanych do stóp łowcy zajęcy.

Dźwięk obudził go. Zerwał się szybko na nogi i jak wicher poleciał do źródła po wodę. Napełnił naczynie i puścił się w drogę powrotną. W minutę przegonił sługę królewskiego, który ostatkiem sił wlókł się do zamku. W podskokach przybiegł do króla i postawił przed nim naczynie z wodą.

- No, dzielnych masz przyjaciół, królu Aszwili - rzekł władca Wschodu. - Ustępuję. Oddam ci siostrę królewską, ale przedtem muszę was ugościć i wyprawić wam ucztę pożegnalną.

I rozkazał swoim ludziom potajemnie dosypać trucizny do mis gości.

Ale to polecenie usłyszał człowiek, który rozmawiał z mrówkami. Powtórzył to temu, który pozamieniał skrzydła gołębiom, a on tak zręcznie poprzestawiał półmiski, że zatrute dostały się królewskim dworzanom. Wielu z nich rozchorowało się po uczcie.

- No - rzecze król, gdy przyjaciele zabierali się do odjazdu - ktoś z was musi udźwignąć skarby, jakie daję siostrze królewskiej, aby o mnie pamiętała.

Wtedy wystąpił kapłan, który nosił na plecach kościół.

- Tylko dajcie, a wszystko udźwignę. - I wziął skarby wielkie na plecy razem z kościołem.

Wszyscy przyjaciele wyruszyli w drogę powrotną niosąc w złotej lektyce siostrę królewską.

Droga trwała pięć lat. Tymczasem na dworze Aszwilego biegał już jego mały synek.

Kiedy Aszwili wrócił do zamku, zapanowała wielka radość.

Ojciec wyprawił wspaniałą ucztę. Aszwili usiadł na tronie, po prawej stronie posadził swoją żonę, po lewej siostrę królewską, a u stóp jego bawił się mały synek.

Wtedy Aszwili rzecze do króla:

- Pamiętasz mój sen, który chciałeś mi zabrać? Oto po prawej mej ręce słońce, po lewej księżyc, a u stóp gwiazdy.

O TYM, JAK DRWAL OSZUKAŁ CZARODZIEJA I OŻENIŁ SIE Z KRÓLEWNĄ

Pewnego razu zauważył drwal w lesie tchórza. Pobiegł za nim i chciał go zabić. Ale w żaden sposób nie mógł go dogonić. Tymczasem ściemniło się i trzeba było myśleć o noclegu.

Wdrapał się na wierzchołek drzewa i tam ułożył się do snu wśród gałęzi. Świtało już, gdy obudziły go jakieś krzyki. Drwal spogląda z przestrachem w dół, a tu lew, wyżeł, kot, orzeł, kogut, mrówka i dzięcioł stoją nad martwym jeleniem i kłócą się ze sobą.

- Ja mu zaśpiewam pieśń pogrzebową! - Nie, to ja chcę mu zaśpiewać! - krzyczy jeden przez drugiego.

Mucha drze się, że to ona ma pierwszeństwo, bo całe życie brzęczała jeleniowi nad uchem, wyżeł znów, że on, gdyż czę­sto biegł z nim w zawody, orzeł i mrówka jako najbliżsi jego sąsiedzi w puszczy, a kot, że przyjaźnił się z jego żoną. Wszystkie zwierzęta przekrzyczał kogut.

- Kukurykuu! Cicho! Ja mam najpiękniejszy głos z was i ja mu zaśpiewam pieśń żałobną!

Drwal siedział cały czas cichutko na drzewie i czekał, aż skończy się kłótnia i będzie mógł nareszcie zleźć z drzewa.

Nagle zwierzęta zauważyły go i zwróciły się do niego z prośbą, aby zszedł do nich na dół i poradził im, kto z nich ma odśpiewać pieśń nad martwym jeleniem.

Drwal zlazł z drzewa, namyślił się i powiedział:

- Najlepiej będzie, kiedy ja sam ją odśpiewam!

- Wspaniale! - zawołały zwierzęta - to jest świetny pomysł! A za to, że nam tak mądrze poradziłeś, damy ci takie ziele, że ile razy zechcesz zamienić się w lwa, muchę, orła, wyżła, dzięcioła i koguta, wystarczy ci je powąchać i pomyśleć o którymś z nas, a natychmiast życzenie twe będzie spełnione.

Drwal zanucił nad jeleniem tak piękną pieśń żałobną, że wszystkie drzewa, ptaki i zwierzęta popłakały się ze smutku.

Gdy tylko skończył pieśń, powąchał cudowne ziele i pomyślał o lwie. W tej samej chwili przybrał jego postać i wybiegł pędem z puszczy.

Gdy już był na skraju lasu, ujrzał płaczącego rzewnie pastuszka.

- Co ci jest, chłopcze? - zapytał zamieniwszy się w drwala.

- Czarodziej porywa mi ciągle jakąś owieczkę z mej trzody. Wkrótce nie będę miał już co paść!

- Jak to się stało? - zapytał drwal.

- A, bo winien jest sam król - odrzekł pastuszek. - Było to tak: przed kilkoma dniami król zabłądził w lesie. Kiedy się już ściemniło, zjawił się czarodziej i powiedział: "Wyprowadzę cię z lasu, ale musisz mi przyrzec, że codziennie dostanę od ciebie owieczkę, a jeżeli nie będzie już owiec w twoim stadzie, to musisz dać mi swoją córkę za żonę".

Król zgodził się na ten warunek i czarodziej wyprowadził go z lasu.

Gdy tylko wrócił do pałacu, kazał obwieścić w całym kraju, że kto zabije czarodzieja - temu odda rękę swej córki.

Gdy to usłyszał drwal, poszedł do pałacu królewskiego i prosił króla, aby pozwolił mu strzec jego trzody.

Król zgodził się. Już zdawało się, że pierwszy dzień minie w spokoju. Nagle wyskoczył czarodziej i porwał owieczkę ze stada. Wtedy drwal pognał całą trzodę do domu, a sam powąchał cudowne ziele, przybrał postać wyżła i jak wicher pogonił za czarodziejem.

- Dobry wieczór, drogi wyżle, widzisz, jaki ciężar dźwigam na sobie? - rzekł czarodziej.

- Ciężar nie ciężar - nie pora teraz o tym mówić. Za siedmioma lasami, na skraju ósmego lasu, chce się wyrwać wilk z potrzasku, ale nie może. Poleć lepiej tam do niego, zamiast męczyć się tą głupią, małą owieczką, która ci starczy na jeden kęs.

- Drogi wyżle, czy to aby prawda? Potrzymaj mi, proszę cię, tę owieczkę, pobiegnę tam migiem i wnet będę z powrotem. Podzielę się z tobą owieczką w zamian za przysługę.

Wyżeł wziął owieczkę na plecy.

Gdy tylko czarodziej znikł w lesie, pies zamienił się zaraz w drwala i pognał owieczkę do domu.

Następnego dnia znów zjawił się czarodziej i porwał owieczkę. Wtedy drwal przemienił się w orła, zatoczył nad nim wielki łuk w powietrzu i zapytał:

- Czy już tak źle z tobą, że musisz porywać nędzne owce? Kiedy dziś fruwałem nad drugim światem, usłyszałem straszny płacz: to czarny kruk porwał jakiegoś jelonka. Poleć tam i zabierz go.

- Czy to aby prawda, drogi orle? - zapytał czarodziej. Wyrwał z ziemi dąb, do jamy wrzucił owieczkę i co tchu popędził na drugi świat.

Tymczasem orzeł zamienił się w drwala, zabrał owieczkę i zadowolony wrócił do domu.

Trzeciego dnia nie zjawił się jakoś czarodziej. Już zmrok zapadał, już drwal wrócił z całym stadem do domu, ale w drodze pomyślał sobie:

- Coś w tym musi być! Na pewno przyjdzie w nocy. Muszę przemienić się w koguta i czekać na płocie.

Około północy zjawił się czarodziej. Wtedy kogut zapiał i czarodziej uciekł. Ale na nieszczęście królewna, zbudzona pianiem koguta, podeszła do okna. Czarodziej porwał ją i uniósł z sobą do lasu.

Gdy to zobaczył drwal, puścił się za nim w pogoń.

Szedł, szedł, aż ujrzał przed sobą wysoką samotną górę.

A gdy podszedł do niej blisko, zauważył maleńką szczelinę. Szybko powąchał ziele, zamienił się w muchę, usiadł na ziarenku i wśliznął się do wnętrza.

Oniemiał z zachwytu. Znajdował się przed wspaniałym kryształowym pałacem. W oknie pałacu siedziała królewna i gorzko płakała.

-Dlaczego płaczesz? - zapytał drwal, który szybko zrzucił z siebie postać muchy.

Królewna poznała go natychmiast.

- Odejdź stąd szybko, bo jak przyjdzie czarodziej, to cię zabije - powiedziała.

Gdy tylko wymówiła te słowa, zjawił się czarodziej.

Wtedy drwal szybko przemienił się w lwa, rzucił się na czarodzieja i zabił go.

Szczęście królewny nie miało granic. Z całego serca dziękowała szlachetnemu drwalowi, że wyrwał ją z rąk czarodzieja.

Ale wnet zasmuciła się:

- Jak my się wydostaniemy teraz na boży świat?

I nagle przypomniała sobie tajemnicę, którą sowa powierzyła swoim siostrom, a którą opowiedziała jej stara piastunka, że w gnieździe na najwyższej topoli leży perłowy kamyczek. A ma on taką właściwość, że gdy tylko dotknąć nim listków topoli, to można wraz z podziemnym pałacem wznieść się w górę.

Gdy to usłyszał drwal, szybko powąchał cudowne ziele i przemienił się w dzięcioła. Poleciał do gniazda i przyniósł stamtąd w dziobku perłowy kamyczek.

Królewna dotknęła kamyczkiem listków topoli i natychmiast uniósł się podziemny pałac kryształowy w górę i stanął na ziemi.

Drwal ożenił się z królewną i żyli długo i szczęśliwie w kryształowym pałacu, a żaden czarodziej nie trapił ich do końca życia.

KŁAMIESZ

Był pewnego razu król, który miał mądrą i dowcipną córkę.

Gdy była już dorosła i trzeba było pomyśleć o małżeństwie, oświadczyła ojcu:

- Wyjdę za mąż tylko za tego, który mnie potrafi zadziwić, który będzie umiał wymyślać takie nieprawdopodobne historie, że mu będę musiała powiedzieć: to nie może być, kłamiesz!

Król kazał obwieścić w całym kraju o postanowieniu jedy­naczki.

Najmądrzejsi, najprzebieglejsi i najdowcipniejsi książęta, władcy dalekich stron i bliskich, przewinęli się przez dwór królewski starając się o rękę królewny. Zabawiali ją najcu­downiejszymi i nieprawdopodobnymi opowieściami.

Królewna słuchała wszystkiego z obojętną i znudzoną minką i od czasu do czasu rzucała:

- To nic dziwnego! Phi! To wszystko mogło się zdarzyć

rzeczywistości!

Pewnego razu postanowili dwaj młodzi książęta spróbować szczęścia. Wyruszyli do kraju, w którym mieszkała królewna. Niedaleko stolicy płynęła rzeka. Aby nie okrążać zbyt daleko, postanowili książęta przeprawić się przez rzekę wozem.

Gdy tak stali i szukali brodu - ujrzeli na łące pastucha.

- Słuchaj, chłopcze - krzyknęli - czy będzie można przeprawić się przez tę rzekę?

- Ależ po co? Przecież droga okrężna jest krótsza - odparł pastuch.

Ale książęta nie słuchali pastucha i skierowali wóz w wodę.

Na środku rzeki ugrzązł wóz w mule i długie godziny minęły, nim z pomocą pastucha ruszyli z miejsca.

- A mówiłem wam przecież, że droga okrężna będzie krótsza. Gdybyście nią jechali, już bylibyście w pałacu rzekł śmiejąc się pastuch.

Książętom tak się spodobał mądry chłopak, że postanowili przebrać go w szaty książęce i pójść z nim do pałacu.

Zaprowadzono go przed oblicze króla.

- Królu, przychodzę z dalekiego kraju, chcę mówić z twoją córką!

- Królewna jest w ogrodzie - odparł władca.

Pastuch skłonił się i wyruszył na poszukiwanie królewny, Znalazł ją w sadzie, gdzie stała nad grządkami kapusty. Przebrany za księcia pastuch skłonił się nisko i pozdrowił ją:

- Piękna jest twoja kapusta, o pani! Ale u mego ojca obrodziły w zeszłym roku tak piękne i wielkie głowy, że dwunastu kowali mogło pracować w ich cieniu i jeden nie słyszał, jak drugi uderzał młotem w kowadło.

- To dobrze - rzekła królewna.

- To wcale nie było tak dobrze - rzecze pastuch - bo kiedy ojciec chciał zrobić zapasy na zimę, nie mógł znaleźć nigdzie tak wielkiej beczki.

- O, to źle.

- Nie tak znów źle, gdyż ojciec mój wpadł na pomysł: sprzedał wszystkie grządki i zostawił sobie tylko jedną. Za pieniądze kupił las bukowy, wynajął tysiąc bednarzy. Każdy bednarz przyszedł z trzema czeladnikami i zrobili tak wielką beczkę, że aby zmierzyć jej szerokość, trzeba było ją obchodzić trzy dni wkoło, wysoka zaś była na pół dnia podróży. Gdy beczka była gotowa, wtedy ojciec mój, ja i wszyscy sąsiedzi wtłoczyliśmy poszatkowaną kapustę do beczki.

- No, to bardzo dobrze - mieliście przynajmniej dużo kapusty - rzekła królewna.

- Dobrze? To było bardzo źle. Męczyliśmy się strasznie, zanim udeptaliśmy kapustę i przygnietliśmy ją kamieniami. Cały miesiąc musieliśmy zwozić te kamienie na stu wozach. Stu ludzi i sto koni pracowało przy zwózce i wielu przy tym poraniło się o głazy.

- O, to źle!

- Nie tak znów źle, gdyż przy wykopywaniu skał i głazów ludzie natrafili na słone źródło.

- To dobrze, mieliście sól.

- Tak, ale do beczki daliśmy zbyt wiele soli i kapusta była nie do użytku.

O, to źle - rzecze królewna.

- Nie tak znów źle, bo ojcu memu przyszło na myśl wytoczyć beczkę na rolę i wyrzucić z niej kapustę, aby w ten sposób użyźnić pole.

- No, to dobrze zrobiliście!

- Dobrze, ale nie bardzo, bo okazało się, że pomyliliśmy się i nawieźliśmy cudzą ziemię, nie naszą.

- A, to źle!

- Nie tak znów źle, bo wtedy podnieśliśmy rolę wraz z kapustą tak jak prześcieradło i przenieśliśmy na nasze pole.

- To dobrze!

- Tak, ale zgniła kapusta tak cuchnęła, że nie można było Wytrzymać. Mieszkańcy stu okolicznych wsi musieli wędrować dalej i porzucić swoje domy.

- O, to źle!

- Źle, ale nie bardzo, bo gdy zapach wywietrzał, ziemia była tak urodzajna, że ojciec mój nawet jej nie musiał bronować, a tylko zasiał zboże i miał taki urodzaj, że sto tysięcy ludzi nie mogło go zżąć.

- To bardzo dobrze.

- Wcale nie, gdyż mój ojciec tak się wzbogacił, że nie wiedział, co począć z tym majątkiem, i zupełnie zgłupiał.

- A, to źle!

- Tak, ale ojciec po całym świecie szukał największego konia, który by mógł zwieźć to zboże do stodoły. W końcu znalazł takiego konia. Był on tak długi, że od ogona do łba trzeba było wędrować cały boży dzień.

- To dobrze!

- O, to wcale nie było dobrze, bo dla tego konia nie było odpowiedniego wozu. Ile to mój ojciec musiał się namęczyć, zanim znalazł kowala i kołodzieja, którzy by mu zmajstrowali największy na świecie wóz. Wydał na to wszystkie swoje pieniądze do ostatniego grosza.

- To źle!

- Et, to wcale nie tak źle, przynajmniej nie męczył się dłużej tym majątkiem i mógł nareszcie żyć w spokoju. Na to, czego nie mógł dokonać dawniej na stu wozach i przy pomocy dwustu koni, teraz wystarczył mu jeden wóz i jeden koń.

- To dobrze!

- Tak, ale dawne powodzenie przewróciło memu ojcu w głowie i teraz trudno mu się było przyzwyczaić do nowego życia. Pewnego razu, gdy wracaliśmy z lasu z wozem naładowanym pniami dębów, które zrąbaliśmy dla zbudowania nowej chaty, memu ojcu zachciało się koniecznie przeprawić się wozem przez rzekę, zamiast jechać prostą drogą. Oczywiście wóz ugrzązł w mule na środku rzeki. Okładaliśmy konia biczem ile wlezie, ale nic nie pomagało. Koń męczył się strasznie i nie mógł wyciągnąć wozu. Gryzł wędzidło, pianę toczył z pyska i nagle ta piana zamieniła się w biały kawałek papieru. Był to list, w którym ktoś napisał, że twój ojciec - obecny król, był przez siedem lat pastuchem u mego ojca.

- Kłamiesz! - przerwała mu z oburzeniem królewna. Kłamiesz! To nie może być!

- No, jeśli ja kłamię - to ty musisz zostać moją żoną - odparł pastuch ze śmiechem.

O ZŁOTORUNYM BARANKU

Pewnego razu myśliwy polował w lesie. Nagle ujrzał przed sobą barana o złotej wełnie. Myśliwy napiął łuk i wypuścił strzałę chcąc zabić barana. Wówczas baran rzucił się na niego i przebił go rogami.

Żona myśliwego przechowywała długo łuk męża, a kiedy podrósł jej syn Marko i chciał wziąć łuk ojcowy, by pójść na polowanie, matka wyrwała mu broń z ręki.

- Twój ojciec zginął w lesie, a teraz ty chcesz zginąć. Nie pozwolę na to.

Pewnego dnia jednak chłopiec zdjął łuk ze ściany i pota­jemnie poszedł na polowanie.

Zaledwie znalazł się w lesie na polanie, zastąpił mu drogę złoty baran i przemówił do niego:

- Przed laty zabiłem twego ojca, a teraz ciebie zabiję!

Dzielny młodzieniec nie przestraszył się, lecz napiął łuk i zabił barana. Zdjął z niego skórę i uradowany poszedł do domu.

Wiadomość o czynie chłopca i złotej wełnie dotarła do dworu cesarskiego. Cesarz dał rozkaz, aby młodzieniec na­tychmiast stawił się na dworze ze skórą barana.

Gdy Marko zjawił się u cesarza trzymając w ręku złote runo, cesarz zapytał:

- Powiedz mi, młodzieńcze, co chcesz otrzymać w zamian za tę złotą wełnę?

- Nie ma takiej ceny na świecie, za którą oddałbym mój skarb komukolwiek.

A miał cesarz doradcę, który był człowiekiem okrutnego serca. Powiedział cesarzowi:

- Jeśli ten młodzik nie zechce oddać skóry swemu władcy, to daj mu, o panie, taki rozkaz, którego nie będzie mógł spełnić.

Cesarz zawezwał młodzieńca i rozkazał mu zasadzić winną latorośl. A po upływie siedmiu dni miał mu przynieść z tej winnicy młode wino do picia. W przeciwnym razie wtrąci go do lochu i odbierze mu złote runo.

Daremnie błagał Marko cesarza, aby zmienił swój rozkaz i nie żądał odeń rzeczy niemożliwych do spełnienia.

Cesarz był nieubłagany.

Zrozpaczony młodzieniec powrócił do domu i opowiedział o wszystkim swojej matce.

- Tak, wiedziałam, że ten łuk przyniesie ci nieszczęście tak jak twemu ojcu - rzekła matka w strapieniu.

Marko opuścił dom matki i udał się w drogę. Nagle ujrzał przed sobą piękną dziewczynę, która wyszła z lasu.

- Dlaczego jesteś taki smutny? - zapytała.

Początkowo nie chciał jej nic mówić, ale tak nalegała.

i okazała mu tyle współczucia, że opowiedział jej o rozkazie cesarza.

- Słuchaj - rzekła wtedy dziewczyna - wróć na dwór cesarski i zapytaj, gdzie masz zasadzić tę winnicę. Zażądaj, aby ci wytyczono to miejsce. Weź ze sobą gałązkę basilicum * (* „Ziele królewskie" o cudownym zapachu.), wetknij ją w ziemię, na której masz zasadzić winnicę i połóż się tam pod drzewem. Po siedmiu dniach będziesz miał dojrzałe winogrona.

Młodzieniec uczynił wedle słów dobrej dziewczyny. Poszedł na dwór cesarski, tam wytyczono mu miejsce pod winnicę, posadził gałązkę basilicum i położył się spać. Gdy się obudził o świcie - ujrzał nad sobą wyrosłą bujnie winną latorośl. Następnego dnia zieleniły się już małe winogrona, a po siedmiu dniach owoce były już słodkie i dojrzałe.

Zerwał wspaniałe kiście, wycisnął je i podał cesarzowi dzban młodego wina i gałązki świeżych winogron. Cesarz wraz z całym dworem nie mogli wyjść z podziwu.

Ale okrutny doradca znów podszepnął cesarzowi nowe polecenie.

Cesarz wezwał młodzieńca znów do siebie i polecił mu zbudować pałac z kości słoniowej.

I znów Marko wrócił zrozpaczony do swej matki i opowiedział jej o wszystkim.

Matka zapłakała gorzko nad synem, ale poradzić mu nic nie umiała.

Młodzieniec opuścił dom rodzinny i wyruszył w drogę, sam nie wiedząc dokąd.

- Dlaczego znów jesteś smutny? - usłyszał głos dziewczyny, gdy przechodził pod wielkim dębem na polanie leśnej.

Była to ta sama dziewczyna, która go pierwszym razem wybawiła.

Marko opowiedział jej o okrutnym cesarzu i swej doli nieszczęsnej.

- Nic łatwiejszego - powiedziała dziewczyna - zażądaj od cesarza statku, trzystu tysięcy beczek wina, trzystu tysięcy galonów wódki i dwunastu cieśli. Wsiądź na statek i wypłyń na rzekę. Przepłyniesz między dwiema górami i wjedziesz do płytkiego rozlewiska rzeki. Tu wyczerp wodę wiadrami, a na jej miejsce wlej wódkę i wino. Wieczorem przyjdą tam słonie do wodopoju, upiją się wódką i usną. Wtedy rozkaż cieślom, by szybko odpiłowali im kły. Przewieziesz potem kość słoniową na miejsce, w którym ma stanąć pałac. Tam połóż się pod drzewem, a po siedmiu dniach ujrzysz piękny, gotowy pałac i kości słoniowej.

Marko uczynił tak, jak mu poradziła dziewczyna. Poszedł do cesarza, zażądał statku, trzystu tysięcy beczek wina, trzystu tysięcy galonów wódki i dwunastu cieśli. Przypłynął do rzecznego rozlewiska, wlał wódkę i wino do osuszonego bajora. Potem zaczekał do wieczora. Przyszły słonie, upiły się wódką i zasnęły. Wtedy cieśle odpiłowali im kły. Marko przywiózł kość słoniową na miejsce, na którym miał zbudować pałac, położył się pod drzewem i zasnął.

Po siedmiu dniach pałac był gotowy.

Kiedy cesarz ujrzał biały pałac, nie posiadał się z radości.

Ale okrutny doradca jeszcze raz szepnął mu do ucha:

- Daj mu jeszcze trzecie, ostatnie zadanie do spełnienia.

Cesarz zawezwał Marko i powiedział:

- Jeśli mi nie przywieziesz księżniczki, która mieszka za górami, za lasami, w złotym pałacu, a na jej ramieniu siedzi biały gołąb, każę cię zabić i odbiorę ci złotą wełnę.

Marko smutny wrócił do swej matki i opowiedział jej o nowym rozkazie cesarza.

Stara matka zapłakała nad synem i rzekła:

- Idź, mój synu, dobra wróżka i tym razem ci pomoże.

I znów wyruszył Marko w podróż.

Kiedy przechodził pod dębem na polanie, usłyszał głos dzieweczki:

- Dlaczego znów jesteś smutny?

Marko opowiedział jej o wszystkim.

- Idź do cesarza, zażądaj odeń wielkiego statku, każ na statku rozbić dwanaście namiotów, w każdym namiocie rozwieś najpiękniejsze jedwabie i złotogłów. Potem zażądaj, by ci dano dwunastu wspaniale ubranych, najpiękniejszych w kraju młodzieńców. Każdy z nich będzie sprzedawcą w namiocie. Kiedy wszystko będzie gotowe, udaj się w drogę. W drodze spotkasz człowieka, który będzie niósł żywego orła. Zapytaj go, czy zechce ci go sprzedać. Jeśli się zgodzi - to kup orła. Potem spotkasz człowieka w czółnie, który będzie miał karpia o złotych łuskach. I tego karpia musisz dostać za wszelką cenę. Na końcu spotkasz człowieka, który będzie niósł żywego gołębia. Ten gołąb musi być twój. Jeśli to wszystko zdobędziesz, to wyciągnij z ogona orła jedno pióro, z grzbietu karpia weź złotą łuskę, z lewego skrzydła gołębia wyrwij pióro, a potem puść orła, gołębia i karpia na wolność. Gdy tylko przyjedziesz do królestwa księżniczki, każ rozbić dwanaście namiotów. Wtedy zejdą się wszyscy mieszkańcy pałacu i będą podziwiali twoje towary. I rozniesie się wieść, że dotychczas nie widzieli jeszcze tak pięknego statku, tak cudownych kupców i tak wspaniałych towarów.

Dowie się o tym księżniczka i tak długo będzie prosiła swego ojca, aż pozwoli jej obejrzeć namioty cudzoziemskich gości. A kiedy się zjawi ze swymi towarzyszkami na statku, prowadź ją od namiotu do namiotu i rozłóż przed nią najpiękniejsze i najdroższe materie. Zabawiaj ją tak długo, aż zmrok zapadnie. A gdy już będzie zupełnie ciemno, rozepnij żagle. Księżniczka będzie miała na ramieniu białego gołębia, a kiedy statek zacznie odbijać od brzegu, wypuści go ona, by opowiedział królowi o tym, że ją chcą porwać. Wtedy spal pióro orła, a król ptaków ukaże się przed tobą i każesz mu schwytać skrzydlatego posłańca księżniczki. Księżniczka wrzuci wtedy do wody zaczarowany kamyczek, który zatrzyma okręt w biegu. A ty spalisz złotą łuskę i ze wszystkich stron zjawią się karpie. Rozkaż im poszukać na dnie kamyczka. Karpie znajdą go i połkną, a wtedy statek ruszy.

Długo będziecie jechali spokojnie, aż zobaczycie dwie góry. Tam statek zatrzyma się i zamieni w kamień. Przestraszona księżniczka zacznie cię błagać, byś przyniósł jej wody ze źródła życia. Wtedy spal piórko gołębie. W tej samej chwili nadleci gołąbek, daj mu buteleczkę, a on ci przyniesie wody życia. Skropisz statek tą wodą i popłyniesz dalej szczęśliwie aż do pałacu cesarza.

Marko uczynił, jak mu kazała dzieweczka.

W drodze zdarzyło się wszystko jota w jotę wedle jej słów.

Kiedy szczęśliwie dobijali do brzegu przed pałacem cesarskim, ujrzał go cesarz i jego zły doradca. Rzekł on do cesarza:

- Gdy tylko ten śmiałek wysiądzie na brzeg, musisz go zabić, panie, inaczej zawładnie twym królestwem.

Już statek zarzucił kotwicę, już wszyscy wysiedli na brzeg. Marko wysiadł za księżniczką. Zaledwie postawił stopę na brzegu, ścięto mu głowę z rozkazu cesarza.

Teraz cesarz podszedł, by przywitać księżniczkę. Wtedy ona gniewnie zawołała:

- Coś ty uczynił z Marko? Nie chcę cię znać, zły królu.

Podeszła do ciała młodzieńca, skropiła je wodą życia i Marko podniósł się z ziemi. Jakby nowe siły wstąpiły weń pod wpływem wody życia, rzucił się z mieczem na cesarza i jego doradcę i zabił ich.

A księżniczka nie skropiła ich wodą życia i pozostali martwi.

Marko poszedł na zamek wraz z księżniczką. Tam wyprawili wspaniałą ucztę.

Pewnego razu rzekł Marko do księżniczki:

- Muszę iść do domu mojej matki i zabrać ją do siebie do pałacu. I muszę odszukać dobrą wróżkę, dziewczynę z leśnej polany. Jej to zawdzięczam przecież wszystko.

Na to księżniczka roześmiała się wesoło i rzuciła mu się w ramiona.

- Marko, toż to ja byłam tą dziewczyną!

Teraz już nic nie mąciło ich szczęścia. Matkę sprowadzili na zamek, a złote runo barana wisiało nad łożem Markowym.

O KRÓLU, CO MIAŁ ZABIĆ SWEGO WYBAWCĘ, O WIERNEJ PAPUDZE I CUDOWNEJ JABŁONI I JASTRZĘBIU, CO ŻYCIE OCALIŁ SUŁTANOWI

Był raz potężny król. Po jego śmierci postanowili trzej jego synowie wyruszyć w świat, by szukać przygód. Wędrowali długo, aż zmęczeni zatrzymali się pod wielkim platanem.

- Wiecie co? Tędy musiał przejść niedawno wielbłąd ślepy na jedno oko, gdyż tylko po jednej stronie drogi wyskubał trawę. Z jednego boku musiał być obładowany mio­dem, bo widzę na drodze pełno pszczół z pozlepianymi słodyczą skrzydełkami, a u drugiego boku przywiązano mu do siodła beczkę z octem, gdyż z tej strony ścieżki leżą trupy małych, czarnych muszek.

- Na wielbłądzie jechała jakaś kobieta - rzekł najmłodszy królewicz - i tutaj odpoczywała, poznaję to po wygnie­cionej trawie.

I bracia po krótkim odpoczynku ruszyli w dalszą drogę.

Wkrótce spotkali jakiegoś człowieka. Siedział pod drzewem i płakał.

- Dlaczego płaczesz? - zapytali bracia.

- Zginął mi wielbłąd. Szukam go i nie mogę nigdzie znaleźć. To cały mój majątek!

- Czy twój wielbłąd był ślepy na jedno oko? - zapytał najstarszy brat.

Zdumiony starzec kiwnął głową:

- Tak, tak, widziałeś go?

- Czy twój wielbłąd był obładowany miodem i octem? - zapytał średni brat.

Mężczyzna znów kiwnął głową w zdumieniu.

- Czy na twoim wielbłądzie nie jechała kobieta? — zapytał najmłodszy.

- Tak - starzec porwał się z ziemi - wy na pewno musieliście natknąć się gdzieś na mego wielbłąda!

- Nie widzieliśmy go na oczy! - odparli bracia.

- Jeśli go nie widzieliście, to skąd o wszystkim wiecie? - zaczął wrzeszczeć właściciel wielbłąda.

Wtedy bracia opowiedzieli mu, w jaki sposób odgadli, że wielbłąd był obładowany miodem i octem i że na nim jechała kobieta.

Ale właściciel wielbłąda nie chciał uwierzyć ich słowom i zaprowadził ich przed króla, aby Wydał na nich wyrok.

Kiedy przyszli do pałacu i stanęli przed królem, właściciel wielbłąda zaczął oskarżać braci o kradzież, a trzej królewicze opowiedzieli królowi, w jaki sposób domyślili się wszystkiego.

- Zanim wam uwierzę, muszę was wypróbować - rzekł król.

Wszedł do sąsiedniej komnaty, zawinął czerwone jabłko w chustkę, pokazał braciom i zapytał:

- Zgadnijcie, co trzymam w ręku?

- To musi być coś okrągłego - rzekł najstarszy.

- To na pewno jest coś czerwonego - rzekł średni.

- To jest jabłko - odpowiedział najmłodszy.

Królowi spodobały się odpowiedzi braci, prosił ich więc, aby zostali na jego dworze, a właścicielowi wielbłąda kazał szukać prawdziwych złodziei.

Po pewnym czasie trzej bracia musieli po kolei odbyć przy osobie królewskiej nocną straż.

Pierwszy czuwał najstarszy brat, ale noc minęła spokojnie. Następnej nocy czuwał średni, ale i wtedy nie zdarzyło się nic szczególnego.

Potem przyszła kolej na najmłodszego. Już kilka godzin czuwał u wezgłowia króla. Nagle o północy do komnaty królewskiej wśliznęła się olbrzymia żmija i była już blisko łoża śpiącego władcy, kiedy młodzieniec w mgnieniu oka wyciągnął miecz z pochwy i zabił żmiję. W tej samej chwili, gdy wsuwał miecz do pochwy, obudził się król. Porwał się z łoża i krzyknął:

- Podły morderco! Chciałeś mnie zabić!

Rozkazał go związać i wrzucić do lochu. Zawezwał następnego dnia kata, aby zgładzić królewicza. Gdy się o tym dowiedział najstarszy brat, rzucił się na kolana przed królem:

- Królu, nie zabijaj brata mego, zanim mnie nie wysłuchasz!

Król rozkazał katowi zatrzymać się chwilę z wykonaniem wyroku.

Wtedy najstarszy brat opowiedział królowi następującą historię:

- Przed laty żył sułtan. Miał on uczoną papugę, do której był bardzo przywiązany. Pewnego razu sułtan zauważył, że ptak posmutniał, przycichł i nie krzyczał wesoło na jego widok.

- Co ci jest? - zapytał papugi.

- Wkrótce ma się odbyć ślub papuziego króla. Właśnie przysłał mi zaproszenie i jest mi smutno, że nie mogę polecieć na to wesele.

Wtedy sułtan zlitował się nad swym ulubionym ptakiem i powiedział:

- Spełnię twoje życzenie, ale musisz mi przyrzec, że wrócisz do mnie!

Uradowana papuga przyrzekła sułtanowi, że wróci po dniach czterdziestu i poleciała na ślub papuziego króla.

- Ona już nigdy nie wróci - rzekł wielki wezyr do sułtana. - Może się założymy; jeśli papuga nie wróci po czterdziestu dniach, to ja zostanę sułtanem, a jeśli wróci, to będę musiał napełnić twój skarb złotem i srebrem.

Sułtan zgodził się na ten zakład.

Zbliżał się czterdziesty dzień od odlotu papugi. Zapadał już wieczór, a niepokój sułtana wzrastał coraz bardziej, bo ptaka ani nie widać, ani nie słychać. Nadchodziła już północ. Wtem dał się słyszeć lekki szelest skrzydeł i papuga z wesołym krzykiem usiadła na ramieniu sułtana.

Uradowany sułtan odetchnął z ulgą, a zasmucony wezyr musiał oddać władcy swoje wszystkie skarby.

Odtąd myślał tylko o zemście nad nienawistnym ptakiem i za wszelką cenę postanowił usunąć papugę z dworu sułtana.

- Czy przywiozłaś mi jakiś podarunek od swego króla? - zapytał sułtan papugi.

- Tak - odpowiedział ptak - złota ci nie przywiozłam, ale za to otrzymasz ode mnie inny podarunek.

I z dziobka wyrzuciła małe ziarenko, i prosiła, aby je sułtan zakopał w swoim ogrodzie.

O dziwo! Następnego dnia z tego maleńkiego ziarenka wyrosła piękna, wysoka jabłoń, drugiego dnia była już obsypana biało-różowym, cudownym kwieciem, a trzeciego zwisały już z jej gałęzi duże, wspaniałe owoce.

Stary ogrodnik zerwał z rana kilka jabłek i pośpieszył do sułtana, aby mu je pokazać. Przed pałacem sułtana spotkał wielkiego wezyra, który go zatrzymał, zabrał mu jabłka i kazał mu przynieść złotą misę.

Ogrodnik po chwili wrócił ze złocistą misą, a tymczasem wezyr zdołał posmarować owoce trucizną i zabronił ogrodnikowi przed upływem pół godziny pokazywać się sułtanowi.

O oznaczonej porze zjawił się ogrodnik z jabłkami u władcy.

Gdy jednak uradowany sułtan wziął jabłko z misy i chciał skosztować, wtedy wezyr wyrwał mu. je szybko z ręki i zawołał:

- Panie, każ sprowadzić małpkę z twego ogrodu.

Sułtan zdziwiony zgodził się. Przyprowadzono małpkę i gdy tylko zjadła kawałek jabłka, natychmiast padła na ziemię skręcając się z bólu.

Wtedy sułtan rozgniewany rozkazał natychmiast zabić papugę, która przywiozła mu taki zatruty podarunek.

I zabito ulubionego ptaka sułtana.

Po pewnym czasie udał się sułtan do ogrodu, aby obejrzeć cudowną jabłoń.

Kazał przywołać starego ogrodnika, ale o dziwo! Zamiast starca zjawił się przed nim młody chłopak około lat czternastu.

- Czy nie widziałeś gdzieś mojego ogrodnika? - zapytał sułtan.

- O! Panie! to ja jestem właśnie twoim ogrodnikiem - zawołał chłopak ze śmiechem.

- Co za głupstwa! przecież mój ogrodnik był starcem - rzekł rozgniewany sułtan.

- Władco mój! - odpowiedział chłopak - gdy zjadłem jabłko z tej jabłoni, w jednej chwili stałem się taki młody.

Wtedy sułtan zerwał z drzewa jabłko i gdy tylko je zjadł - zamienił się w pięknego młodzieńca. I dopiero wtedy pojął, jak strasznie skrzywdził swego ukochanego ptaka i jak przedwczesny był jego wyrok. Ale cóż! Było już za późno! Nie mógł go już ożywić.

Kiedy król wysłuchał opowieści, spojrzał na młodzieńca surowo i rozkazał katowi wykonać wyrok.

- O! litościwy mój panie! nie zabijaj mojego brata nie wysłuchawszy mnie - począł go błagać średni brat.

Król wstrzymał rękę kata i pozwolił mówić średniemu bratu.

- Żył niegdyś sułtan, który miał cudownego jastrzębia. Nie rozstawał się z nim nigdy. Ilekroć udawał się na polowanie, zabierał go zawsze ze sobą. Pewnego razu pojechał sułtan na polowanie. Wziął ze sobą jastrzębia i złoty kielich. Było bardzo gorąco. Nigdzie nie było źródełka, aby ugasić pragnienie. Wtem ujrzał sułtan wysoką skałę, z której sączyła się woda.

Sułtan podstawił kielich, a kiedy już do połowy się napełnił, jastrząb uderzył weń skrzydłem i rozlał wodę. Wtedy sułtan podstawił kielich po raz drugi. Gdy zapełnił się do połowy, jastrząb znów rozlał mu płyn. Wtedy rozgniewał się sułtan srodze i zabił jastrzębia, rozbijając mu kielich na głowie.

Potem wdrapał się na skałę, by pić z samego źródła. Z przerażeniem ujrzał na skale martwą żmiję. Woda była zatruta.

I pojął sułtan, że mądry jastrząb dwa razy ocalił mu życie.

Smutny powrócił do domu i odtąd już nigdy nie polował.

Wysłuchawszy tej opowieści król, niewzruszony w swym postanowieniu, znów rozkazał katowi wykonać wyrok.

Wtedy przemówił skazaniec:

- O Panie! zanim umrę, zajrzyj pod twoje łoże, a potem każ mnie zabić.

Wtedy król zajrzał pod łoże i - o zgrozo! - dostrzegł tam posiekaną na kawałki żmiję. I zrozumiał, że młodzieńcowi, którego chciał zgładzić, zawdzięcza swe życie, i prosił go o przebaczenie. Rozkazał obdarzyć braci złotem i srebrem i uczynił ich swymi doradcami.

DŻULEK BATYR

Niegdyś przed laty żył sobie Ali-Bej wraz ze swą żoną Nirzą. Mieli oni trzech synów. Najmłodszy nazywał się Dżulek-Batyr. Od najwcześniejszych lat Batyr kochał konie i stale przebywał w stajni. A była tam piękna arabska klacz o białej grzywie, zwała się „Wierna".

Dziwnym trafem każde nowourodzone źrebię w tajemniczy sposób znikało ze stajni.

Kiedy się miało urodzić nowe źrebiątko, rzekł ojciec do najstarszego syna:

- Idź, synu, do „Wiernej" i czuwaj, by nikt nie porwał nam znowu źrebięcia.

I poszedł najstarszy syn, uzbrojony w łuk i strzały, by czu­wać w stajni. Już zbliżała się północ, gdy zmorzył go sen. Wtedy ukazał się w drzwiach stajni jakiś olbrzymi cień, pochwycił źrebiątko i zniknął w ciemności nocy.

Już dniało. Już mułła nawoływał z minaretu do azanu (modlitwa poranna).

- No, mój synu - zapytał ojciec - czy stało się co tej nocy?

- O, mój ojcze! Czuwałem do północy przy „Wiernej"

i białym źrebiątku. W końcu usnąłem i ktoś je porwał.

Upłynął pewien czas.

I znów miało się urodzić źrebiątko.

Rzekł wtedy ojciec do średniego syna:

- Idź, synu, do „Wiernej" i czuwaj, by nikt nie porwał źrebięcia.

I poszedł średni syn uzbrojony w łuk i strzały, by czuwać przy „Wiernej".

Zbliżała się północ, gdy w końcu zmorzył go mocny sen. Wtedy ukazał się w drzwiach stajni jakiś potworny cień i w tej samej chwili zniknęło nowourodzone źrebiątko w ciemnościach nocy.

Już dniało. Już mułła nawoływał do azanu.

- No, mój synu - zapytał ojciec - czy stało się co tej nocy? Czy upilnowałeś źrebiątka?

- O, mój ojcze! czuwałem do północy przy „Wiernej" i czarnym źrebiątku. W końcu usnąłem i ktoś je porwał.

I znowu upłynął pewien czas. I znów „Wierna" miała źre­biątko.

Wtedy rzekł najmłodszy syn Ali-Beja do ojca:

- Pozwól mi, ojcze, czuwać tej nocy w stajni!

- Nie, nie, mój synu! Jesteś za młody. Przed tobą czuwali twoi starsi bracia i nie mogli ustrzec źrebiątka przed złodzie­jem, a cóż dopiero ty!

Lecz młody Batyr tak długo nalegał i prosił, że w końcu ojciec ustąpił.

Uzbrojony w łuk i strzały poszedł Batyr do stajni.

Zbliżała się północ, gdy Batyr poczuł ogromną senność. Wtedy wyjął z kieszeni nożyk, naciął sobie mały palec u ręki, a rankę posypał solą. Ból był tak straszny, że odpędził sen z powiek Batyra. Nagle ujrzał, że do stajni wchodzi cicho jak duch jakiś ogromny cień, porywa źrebię i unosi ze sobą.

Batyr szybko napiął łuk. Padła strzała. Lecz cień już zniknął. Na ziemi leżał tylko odstrzelony ogon źrebięcia i olbrzymie kopyto Diva (potwora).

Już dniało. Już mułła nawoływał do azanu.

- No, mój synu - zapytał ojciec - czy stało się coś tej nocy?

- Ojcze - odpowiedział Batyr - znów coś porwało źrebiątko, ale odstrzeliłem mu ogon, a potworowi kopyto.

- Co ty mówisz? Muszę zobaczyć, jak wygląda kopyto Diva - rzekł ojciec i poszedł do stajni.

Kopyto było ogromne, czarne, wielkości wielbłąda. Jakże straszliwy musiał być sam potwór!

- Ojcze, a teraz muszę odnaleźć źrebiątko - powiedział Batyr.

- Źrenico mojego oka! Jakże mi się rozstać z tobą?

- Na pewno wrócę, mój ojcze, ze źrebiątkami - zapew­niał Batyr i wkrótce wyruszył w drogę.

Gdy już był daleko od domu, nagle ujrzał swoich dwóch braci.

- Dokąd idziecie? - zapytał.

- Postanowiliśmy także wyruszyć na poszukiwanie źre­biąt - odparli bracia.

I tak wędrowali czterdzieści dni i czterdzieści nocy, aż do­tarli do rozstajnych dróg w polu.

Tam ujrzeli napis na kamieniu:

Kto pójdzie na prawo - wróci.

Kto pójdzie prosto przed siebie - wróci albo nie.

Kto pójdzie na lewo - nie wróci.

Najstarszy z braci poszedł na prawo, średni wprost przed siebie, a Batyr obrał drogę, skąd nie ma powrotu.

I znowu szedł bez wytchnienia czterdzieści dni i czterdzie­ści nocy. Aż doszedł do jakiegoś wysokiego wzgórza. Stąd rozejrzał się wokół i dostrzegł w dali, o trzy dni drogi od niego, wspaniały ogród.

Skierował się w tamtą stronę.

Wszedł do ogrodu i usłyszał śpiew:

Pośród gajów i łąk

słowików jasny śpiew

trąca strunami ech,

lecz, chłopcze, uchodź stąd,

gdyż czarny na cię czyha Div

w wichury pędzie –

gdzie skrzydłem trąci - dziw!

śmierć niesie wszędzie!

To śpiewała służka pięknej Pari (nimfy). Wracała właśnie od studni niosąc wodę w złotym dzbanie. Ujrzała młodzieńca, który leżał na murawie, i pędem przybiegła do Pari.

Posłuchaj - na polanie

jakiś młodzieniec śpi.

Kto on? Czy tu zostanie?

Ach! powiedz, powiedz mi!

Szybko Pari kładzie złote pantofelki, przywdziewa biały przejrzysty welon i biegnie na polanę w gaju.

- Skąd jesteś, cudzoziemcze? - pyta Pari.

- Jestem Dżulek Batyr, syn Alego, przychodzę z daleka. Jestem zmęczony i głodny.

Pari odpowiada: - Przed tobą stoi misa mięsiwa i dzban wina. Jedz i pij.

Patrzy Batyr, a tu na trawie jawią się wspaniałe naczynia pełne najcudowniejszych potraw i złote dzbany, i puchary kryształowe.

Gdy się posilił, pyta Batyr Pari:

- Powiedz mi, kto jest panem tej krainy?

- Czarny Div - rzecze Pari.

- Skąd on przybędzie? - pyta Batyr.

- Z dalekiego stepu przylatuje jak wicher. Batyr postanowił czekać na Czarnego Diva. Ukrył się za skałą przy drodze i czeka.

Nagle w dali ukazał się w szumie wichury Czarny Div.

Jak chmura pędził przed siebie na ogromnym, czarnym koniu.

Nagle rumak: stanął dęba i nie chciał jechać dalej.

- Na pewno wietrzysz tu gdzieś niedaleko Batyra - powiedział Div.

Wtedy Batyr wyskoczył zza skały i zawołał:

- Co wolisz, Czarny Divie: czy strzelać się ze mną, czy mocować?

Div odpowiedział: - No, strzelać się możesz z ludźmi, ze mną będziesz się mocować!

Trzy dni i trzy noce borykał się Batyr z Czarnym Divem. Wichura ryczała i waliła go z nóg trzydzieści trzy razy. Za każdym razem Batyr podnosił się i dalej walczył z potworem. W końcu pokonany Div legł u jego nóg. Rzekł wtedy Batyr do rumaka:

- Teraz mój średni brat będzie twym panem.

I udał się Batyr na koniu w dalszą drogę. Czterdzieści dni i czterdzieści nocy pędził bez wytchnienia, aż stanął u źródła, które biło u stóp góry. Orzeźwił się chłodną wodą i wdrapał się na szczyt góry. Stamtąd ujrzał, że coś w dali migoce i błyszczy. Prędko podjechał tam na rumaku. Był to złoty płot. Batyr przeskoczył płot i znalazł się przed wspaniałymi wrotami ze złota. Uderzył dłonią we wrota, złote wierzeje otworzyły się na ścieżaj i młodzieniec znalazł się przed złotą altaną.

A w altanie królewna

piękna jak zloty sen.

Szata na niej powiewna,

włosy jasne jak len.

Królewna czesała właśnie swe złote włosy przed złotym zwierciadłem. Nie zauważyła młodzieńca, a on zsiadł z konia i nagle napadła go taka senność, że upadł na murawę przed altaną i zasnął głęboko.

Służka królewny wracała właśnie od studni niosąc wodę w złotym dzbanie. Ujrzała Batyra leżącego na ziemi, postawiła dzban przed altaną i rzekła do Pari:

Posłuchaj - na polanie

jakiś młodzieniec śpi.

Kto on? Czy tu zostanie?

Ach! powiedz, powiedz mi!

Szybko Pari wkłada złote pantofelki, przywdziewa przej­rzysty biały welon i wybiega z altany.

Budzi Batyra i pyta:

- Kto jesteś, młodzieńcze?

- Jestem Dżulek-Batyr, syn Alego. Przychodzę z daleka. Jestem zmęczony i głodny.

- Przed tobą stoi misa mięsiwa i dzban wina z Samarkandy. Jedz i pij - zaprasza Pari.

Patrzy Batyr, a tu na trawie jawią się wspaniałe naczynia pełne najcudowniejszych potraw i złote dzbany, i puchary kryształowe.

Gdy się posilił, pyta Batyr Pari:

- Powiedz mi, kto jest panem tej krainy?

- Czerwony Div - odpowiada Pari.

- Skąd on przychodzi?

Pari odpowiada:

Jak słońca żar jego oczy.

Płomienie ulatują z szat.

Ognista Śmierć przed nim kroczy,

od jego gniewu płonie świat!

Batyr postanowił czekać na Czerwonego Diva i ukrył się za skałą.

Nagle poczuł, że powietrze staje się coraz gorętsze i od ziemi bije żar. Ze wszystkich stron buchnęły płomienie czerwone jak krew. W kłębach dymu przybywał Czerwony Div.

Jego ognisty rumak zatrzymał się w pędzie pod skałą.

- Hej! - wrzasnął Div - czy wietrzysz tu Batyra?

Wtedy Batyr wyskoczył zza skały i zawołał:

- Co wolisz, Czerwony Divie: czy strzelać się ze mną, czy mocować?

Div odpowiedział: - No, strzelać się będziesz z ludźmi, ze mną będziesz się mocować.

Trzy dni i trzy noce borykał się Batyr z Czerwonym Divem.

Walczyli jak lwy. Batyr, mimo że miał osmaloną głowę, nie ustępował na krok. W końcu obaj poczuli tak silne pra­gnienie, że zaprzestali walki. Wtedy Batyr pierwszy pobiegł do źródełka i wypił całą wodę. Gdy Div nadbiegł, w źródełku już nie było kropli wody.

Batyr pokrzepiony stanął znów do walki i z łatwością pokonał Czerwonego Diva. Zabrał mu ognistego rumaka i rzecze:

- Mój starszy brat będzie teraz twym panem!

Potem wrócił do złotej altany, gdzie mieszkała Pari i spę­dził tam kilka dni na odpoczynku i ucztach.

Lecz tęsknota za braćmi i rodzicami nie dawała mu spo­koju.

Pewnego dnia wyruszył z pałacu Pari w dalszą drogę. Je­chał na czarnym bachmacie, a czerwony biegł luzem obok.

Jechał tak czterdzieści dni i czterdzieści nocy. W końcu znalazł się na szerokim stepie. Wśród burzanów płynęła ogromna rzeka.

Na środku rzeki widniała wysepka porośnięta trzciną i gę­stymi krzakami.

Batyr wjechał wraz z końmi w fale rzeki i podpłynął do wysepki.

I - o dziwo! Ujrzał przed sobą złotą altanę, ukrytą wśród rzecznego szuwaru.

A w altanie królewna

piękna jak złoty sen.

Szata na niej powiewna,

włosy jasne jak len.

Królewna czesała właśnie swe złote włosy przed złotym zwierciadłem. Nie zauważyła młodzieńca, a on zsiadł z konia i nagle napadła go taka senność, że upadł na murawę przed altaną i zasnął głęboko.

Służka Pari wracała właśnie od studni niosąc wodę w złotym dzbanie. Ujrzała Batyra leżącego na ziemi, postawiła dzban przed altaną i rzekła do Pari:

Posłuchaj - przy altanie

jakiś młodzieniec śpi.

Kto on? Czy tu zostanie?

Ach! powiedz, powiedz mi!

Szybko Pari wkłada złote pantofelki, przywdziewa przej­rzysty biały welon i wybiega z altany.

Budzi Batyra i pyta:

- Kto jesteś, młodzieńcze?

- Jestem Dżulek-Batyr, syn Alego. Przychodzę z daleka. Jestem zmęczony i głodny.

- Przed tobą stoi misa mięsiwa i dzban wina z Samarkandy. Jedz i pij - zaprasza Pari.

Patrzy Batyr - a tu na trawie jawią się wspaniałe naczy­nia pełne najcudowniejszych potraw i złote dzbany, i puchary kryształowe.

Gdy się posilił, pyta Batyr Pari:

- Powiedz mi: kto jest panem tej wyspy?

- Zielony Div.

- Skąd on przychodzi - pyta Batyr - i w jakiej postaci?

Bałwany wodne ma u stóp,

a brodę z rzecznych traw.

Batyrze, co uczynisz? Mów!

Czy walczyć z Divem pragniesz znów?

Dam ci, o mężny, płomień w darze.

Nie lękaj się mu spojrzeć w twarz;

ogień zielone cielsko sparzy.

Od lat, nieszczęsna, o tym marzę.

To mówiąc Pari dała mu czarodziejską pochodnię do ręki. Batyr postanowił czekać na Zielonego Diva i ukrył się w gąszczu.

Wtem zapieniły się wody, zakołysały się trzciny i w szumie fal ukazał się Zielony Div na białym rumaku. Z rykiem pędził do altany. Nagle rumak zatrzymał się w biegu.

- Hej! - wrzasnął Div - czy wietrzysz tu Batyra?

Wtedy mężny Batyr wysunął się z ukrycia z płonącą pochodnią w ręku.

Siedem dni i siedem nocy walczyli ze sobą Zielony Div i Batyr. Zielona woda zalewała ich strumieniami, lecz nieulękły Batyr nie poddawał się. Siódmego dnia płomienie cudownej pochodni wysuszyły wodę i Div padł na ziemię pokonany. Ogromne zielone cielsko leżało martwe u stóp Batyra.

Złotowłosa Pari z radością powitała młodzieńca, który uwolnił ją z zaklęcia i rzekła:

- Batyrze, spójrz, Div nie ma jednego kopyta!

Rzeczywiście, Div nie miał jednego kopyta.

Teraz Batyr już wiedział, kto porywał źrebiątka z ojcow­skiej stajni. Toż to ten sam potwór, do którego strzelał wtedy w ojcowskiej stajni.

- Powiedz, o Pari, gdzie Div trzyma źrebiątka skradzione memu ojcu?

Wtedy Pari zaprowadziła go do jaskini na wyspie, gdzie przywiązane do żłobu stały trzy piękne, młode źrebaki, jak dwie krople wody podobne do „Wiernej", ukochanej klaczy Batyra.

Batyr odwiązał konie z łańcuchów i powiódł je do złotej altany.

Co chwila z radością gładził ich lśniącą sierść i wspaniałe grzywy.

- A to się ucieszy ojciec, gdy mu was przyprowadzę! - rzekł. - Teraz już nikt mi was nie porwie.

Batyr długo gościł u dobrej Pari i pokochał ją całym sercem. Ale tęsknota za ojcem i braćmi nie dawała mu spokoju.

- Muszę cię pożegnać, Pari. Trzeba mi iść do rozstajnych dróg, gdzie pewnie na mnie czekają moi bracia i myślą, że zginąłem.

Pari zalała się łzami i rzekła:

- Pójdę z tobą, drogi Batyrze! Nie zostawiaj mnie tutaj!

Wzruszony Batyr uściskał Pari serdecznie i rzekł:

Dziękuję ci, o dobra Pari,

za tyle łask i dobra tyle.

Ucieszy się mój ojciec stary

z synowej słodszej nad daktyle!

Wczesnym rankiem wyruszyli w drogę. Na białym rumaku Zielonego Diva jechała złotowłosa Pari. Batyr jechał na czar­nym koniu i wiódł konia zdobytego na Czerwonym Divie. Przeznaczył był te konie już dawniej dla swoich braci. Trzy źrebaki w podskokach biegły za nimi.

Skórzane sakwy, jakie wieźli ze sobą, pękały od pereł i diamentów Pari.

Czterdzieści dni i czterdzieści nocy wędrowali Batyr i Pari.

Wreszcie stanęli u rozstajnych dróg. Przybyli drogą, „skąd nie ma powrotu".

Pod głazem przydrożnym spoczywali dwaj wędrowcy.

Szaty ich były poszarpane i zakurzone, twarze wynędz­niałe.

Z pleców zwieszały im się sakwy żebracze.

Byli to starsi bracia Batyra.

Radości nie było końca. Trzej bracia zamieszkali w aule pod Samarkandą. Batyr zbudował wspaniałą jurtę, wyłożoną dywanami i makatami. Co dzień odziani w piękne szaty wy­jeżdżali dwaj bracia Batyra w step na wspaniałych bachmatach zdobytych przez Batyra na Divach. Cały auł im zazdro­ścił.

Już zbliżał się dzień, kiedy wyruszyć mieli wszyscy do domu ojca.

Z wieczora starsi bracia, jak zwykle, wyjechali w step.

Wtedy rzekł najstarszy brat do średniego:

- Weźmiemy skarby i konie Batyra.

O świcie, gdy mrok jeszcze zalegał step, wstał Batyr, by przygotować karawanę do wyjazdu. Z daleka usłyszał tętent koni. To źli bracia odjeżdżali w step unosząc skarby swego brata, Batyra.

I poszła Pari złotowłosa z ubogim Batyrem w daleki świat.

Wędrowali czterdzieści dni i czterdzieści nocy, aż znaleźli

się przed domem ojca. Źli bracia ucztowali wesoło przy stołach biesiadnych. Tylko ojciec siedział smutny i wspominał najmłodszego syna, co zginął bez wieści.

Gdy tylko Batyr i Pari weszli w dom, ze stajni wybiegły trzy źrebiątka i przemówiły ludzkim głosem:

- To Batyr-Dżulek! Nasz wybawca! Pogromca trzech straszliwych Divów!

Gdy to usłyszał ojciec, wybiegł naprzeciw ukochanego syna i porwał go w ramiona.

- Źrenico mego oka - synu mój najmłodszy - żyjesz i jesteś zdrów, a jam cię już opłakiwał. Bracia twoi powiedzieli mi, żeś zginął na drodze, „skąd nie ma powrotu".

Wtedy Batyr i Pari opowiedzieli ojcu o wszystkim, o tym jak Batyr pokonał Czarnego, Czerwonego i Zielonego Diva, jak ocalił Pari z zaklęcia, jak uwolnił schwytane źrebiątka, jak spotkał braci i jak oni uciekli ze skarbem.

Gdy to usłyszał ojciec, wygnał złych synów, a Batyr z Pari żyli w domu rodzinnym długo i szczęśliwie.

O ŚWINCE, CO NIE CHCIAŁA PRZEJŚĆ PRZEZ KŁADKĘ

Miała babuleńka świnkę, ale świnka nie chciała przejść przez kładkę. Wtedy powiedziała babuleńka do pieska:

- Piesku, ugryź świnkę. Świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest już ciemno i do domu nie trafię.

Ale piesek nie chciał ugryźć świnki.

Poszła babuleńka dalej i zobaczyła kij. Powiedziała:

- Kiju, uderz pieska, piesek nie chce ugryźć świnki, a świn­ka nie chce przejść przez kładkę. Już tali ciemno, że do domu nie trafię.

Ale kij nie chciał uderzyć pieska.

Wtedy poszła dalej i zobaczyła ogień.

- Ogieńku kochany, spal kij, bo kij nie chce uderzyć pieska, piesek nie chce świnki ugryźć, świnka nie chce przejść przez kładkę, a już tak ciemno, że do domu nie trafię.

Ale ogień nie chciał tknąć kija.

Wtedy poszła babuleńka dalej i stanęła nad wodą.

- Wodulo, wodulo! zagaś ogień! Ogień nie chce spalić kija, kij nie chce pieska uderzyć, piesek nie chce świnki ugryźć, świnka nie chce przejść przez kładkę, a już tak ciem­no, że do domu nie trafię.

Ale woda nie chciała ugasić ognia.

Wtedy poszła dalej i stanęła przed wołem.

- Wypij wodę - rzekła - woda nie chce ugasić ognia, ogień nie chce spalić kija, kij nie chce pieska uderzyć, piesek nie chce świnki ugryźć, świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest już tak ciemno, że do domu nie trafię.

Ale wół nie chciał wypić wody.

I poszła babuleńka dalej, i spotkała rzeźnika.

- Rzeźniku drogi - rzekła - zarżnij wołu! Wół nie chce wypić wody, woda nie chce ugasić ognia, ogień nie chce spa­lić kija, kij nie chce uderzyć pieska, piesek nie chce ugryźć świnki, świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest tak ciemno, że do domu nie trafię.

Ale rzeźnik nie chciał zabić wołu.

Wtedy babuleńka poszła dalej i rzekła do sznura:

- Sznurze drogi, zwiąż rzeźnika, rzeźnik nie chce zarżnąć wołu, wół nie chce wypić wody, woda nie chce ugasić ognia, ogień nie chce spalić kija, kij nie chce uderzyć pieska, piesek nie chce ugryźć świnki, świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest już ciemno i do domu nie trafię.

Ale sznur nie chciał związać rzeźnika.

Poszła dalej i rzekła do szczura:

- Szczurku drogi, przegryź sznur. Sznur nie chce związać rzeźnika, rzeźnik nie chce zarżnąć wołu, wół nie chce wypić wody, woda nie chce zagasić ognia, ogień nie chce spalić kija, kij nie chce uderzyć pieska, piesek nie chce ugryźć świnki, świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest już późno i do domu nie trafię.

Ale szczur nie chciał przegryźć sznura.

Babuleńka poszła dalej i rzekła do kota:

- Kotku kochany, złap szczura, szczur nie chce przegryźć sznura, sznur nie chce związać rzeźnika, rzeźnik nie chce zarżnąć wołu, wół nie chce wypić wody, woda nie chce za­gasić ognia, ogień nie chce spalić kija, kij nie chce uderzyć pieska, piesek nie chce ugryźć świnki, świnka nie chce przejść przez kładkę, a jest już ciemno i do domu nie trafię.

Kotek powiedział: - Przynieś mi trochę mleczka, to złapię szczura.

Babuleńka poszła do krowy, która się pasła na łące.

Krowa powiedziała: - Przynieś mi trochę siana z tego sto­gu, co stoi naprzeciwko, to ci dam mleka.

Poszła babuleńka, wzięła garść siana i przyniosła krowie.

Gdy tylko krowa zjadła siano, dała jej mleka, a babuleńka zaniosła je kotkowi. Wtedy kotek wypił mleczko i zaczął łowić szczura, szczur zaczął gryźć sznur, sznur chciał wiązać rzeźnika, rzeźnik zarzynać wołu, wół pić wodę, woda gasić ogień, ogień palić kij, kij chciał uderzyć pieska, piesek chciał ugryźć świnkę, a wtedy świnka jak nie skoczy przez kładkę i nie po­leci z babuleńką do chaty! Zanim zmrok zapadł, babuleńka była ze świnką w domu.

SMOLUCH

W dawnych czasach żył na Północy bogaty chłop. Miał on siedmiu synów i jedną córkę. Najmłodszy z synów miał przezwisko Smoluch. Kiedy słońce w południe przypiekało i pszczoły brzęczały wśród lip, i nawet małe muszki drzemały ze zmęczenia, wtedy Smoluch lubił kłaść się na ziemi, bawić się promieniami słońca jak dzieci piaskiem na morskim wy­brzeżu.

Wszyscy wyśmiewali go i krzyczeli: Smoluch! Smoluch!

Nawet rodzeni bracia dawali mu najcięższą robotę i bili go często.

Ciężkie było życie Smolucha. Ale miał on siostrę, która go bardzo kochała i starała się ulżyć jego doli. Pewnego razu stracił Smoluch i ją.

A było to tak: w kraju panował potężny król. Miał on je­dyną córkę, księżniczkę Ślicznotkę, i nie było takiego jej życzenia, którego by nie spełnił, bo kochał ją nad życie. Kiedyś król wraz ze świtą udał się na polowanie i wziął ze sobą Ślicznotkę. Właśnie przejeżdżali obok domu, w którym mieszkał Smoluch. Siostrzyczka jego wybiegła przed chatę i przyglądała się z zaciekawieniem wspaniałemu orszakowi. Dziewczynka tak się spodobała Ślicznotce, że tak długo nie dała ojcu spokoju, aż ją zabrał ze sobą na dwór.

Było to wielkie szczęście dla rodziny Smolucha, ale dla biednego chłopca był to najcięższy dzień w życiu. Stał na drodze i płacząc patrzył za nią długo, dopóki nie stracił jej z oczu.

Upłynęło wiele czasu.

Nagle rozeszła się po całym kraju straszliwa wieść. Jakiś rybak złowił w swój niewód tak olbrzymiego potwora morskiego, że paszcza jego spoczywała na Północnym Przylądku, a ogonem dotykał wybrzeży Grenlandii. A kiedy ziewał, to zdawało się, że połknie mieszkańców wyspy: ludzi, zwierzęta, ptaki. Oddech jego był zatruty, tak że niweczył wszystko wo­kół jak pożar. Przerażenie ogarnęło wszystkich na myśl o tym, że potwór może zniszczyć i połknąć cały kraj.

Król zwołał wszystkich swoich doradców. Trzy dni i trzy noce trwały narady. Najstarsi mężowie, nieustraszeni w boju rycerze przemyśli wali nad sposobem uratowania ojczyzny, lecz nic nie mogli wymyślić. Kiedy już mieli się rozejść smut­ni i bezradni, zjawił się nagle na zamku królewskim stary wróżbita.

- Jedno tylko może uratować wasz kraj - rzekł on. - Co pewien czas musicie wybrać siedem najpiękniejszych dziewic i o zachodzie słońca rzucić je na żer smokowi, ale pod jednym warunkiem, że pójdą one na śmierć z własnej woli.

Gdy usłyszeli ten straszny wyrok, omal nie skamienieli ze zgrozy. Ale cóż było robić?

I odtąd siedem dziewic co jakiś czas dobrowolnie szło na śmierć. Na brzegu przywiązywano je do stromej skały zwisa­jącej nad morzem, a potwór z rykiem otwierał paszczę i po­żerał je.

- Kiedy się skończy nasza męka? - jęczały matki i oj­cowie. - Czyż nie ma innej drogi ocalenia naszej ojczyzny?

Mężczyźni z pochylonymi głowami stali nad brzegiem i ponuro wpatrywali się w ziemię.

Nagle dał się słyszeć głos z tłumu:

- Jeśli nikt się nie znajdzie spośród was, dzielni mężowie, kto by zabił smoka i ocalił kraj od zguby - ja to uczynię!

Słowa te wyrzekł Smoluch. Stał on z podniesionym do góry ramieniem, a niebieskie, łagodne jego oczy płonęły ogniem.

- Na pewno oszalał! - krzyknął ktoś z tłumu. A brat, który się tam też znajdował, podszedł doń, uderzył go pięścią i rzekł pogardliwie:

- Wynoś się stąd, głupi Smoluchu, i idź, dokąd cię oczy poniosą!

Smutny wrócił Smoluch do domu, ale myśl o zabiciu potwora nie dawała mu odtąd spokoju.

A tymczasem smok pożerał coraz nowe ofiary i już niewiele było w kraju dziewic gotowych oddać dobrowolnie swe życie za ojczyznę.

I znów zebrała się rada królewska. Król wydał rozkaz, aby sprowadzono wróżbitę.

Zjawił się na zamku i wyrzekł te słowa:

- Jeden tylko widzę ratunek. Niechaj król poświęci swoją Ślicznotkę, a kraj będzie zbawiony.

Zaległa głęboka cisza.

I nagle dał się słyszeć szloch starego króla:

- To jedyne moje dziecko, lecz cóż, jeśli nie ma innego sposobu uratowania mego kraju, oddam je na pożarcie smo­kowi - rzekł.

Wieść o tym, że królewna ma umrzeć, jak błyskawica ro­zeszła się po całym kraju.

Król rozkazał ogłosić, że jeśli się znajdzie ktoś w państwie, bogaty czy żebrak, stary czy młody, który się odważy zabić smoka, otrzyma rękę Ślicznotki wraz z królestwem.

Znalazło się trzydziestu sześciu odważnych rycerzy w kraju. Lecz cóż! Gdy tylko ujrzeli rozwartą paszczę smoka, to dwunastu umarło ze strachu, dwunastu jakby skamieniało z przerażenia, a dwunastu uciekło z obłąkanym lękiem w oczach.

I zbliżał się ów straszny dzień.

Na tronie siedział król. Przywołał do siebie swego wiernego starego druha, który mu towarzyszył w wielu bojach je­szcze w czasach młodości, i kazał mu wyjąć ze skarbca kró­lewskiego cudowny miecz „Nie chybiaj", co należał kiedyś do wielkiego Odyna.

- Królu - rzekł sługa - minęły twoje lata boju. Dzie­siątki zim dźwigasz na swych plecach. Zaniechaj tego planu.

- Milcz - odrzekł król sędziwy. - Czyż mam z założo­nymi rękoma czekać, aż zginie moje jedyne dziecko? Idź i czyń wedle mej woli!

I król wyruszył, aby walczyć z potworem.

Była to straszna noc. Ze wszystkich stron kraju ciągnęły tłumy, aby po raz ostatni zobaczyć królewnę.

Jeden tylko Smoluch musiał pozostać w domu.

- Jakże mi iść w tak daleką drogę? - powiedziała matka Smolucha do męża.

- To nic, nie martw się - odpowiedział ojciec rozglądając się wokoło, czy ktoś nie słyszy ich rozmowy. - Wezmę cię na konia „Szybkobiega". Kiedy chcę, by „Szybkobieg" gnał jak wicher, wówczas daję mu znak na gęsiej dudce, a kiedy chcę, aby stanął, daję mu jednego klapsa po lewej stronie szyi.

Smoluch słyszał tę rozmowę niezauważony przez rodziców. Czuł, że nadeszła jego godzina. Z zapartym tchem wpadł do stajni, uprowadził cudownego konia „Szybkobiega" i jak wicher pognał przed siebie.

Świtało już, gdy dotarł do morskiego wybrzeża.

Nagle ujrzał przed sobą niską chatkę na skraju lasu. Drzwi były otwarte. Smoluch Wszedł do chatki, zabrał z kuchni że­lazny kocioł, włożył doń żarzących się węgli i pojechał na brzeg. Tam zobaczył łódź królewską z rozpiętymi żaglami, strzeżoną przez jednego strażnika.

- Jaki mroźny poranek! - zwrócił się do niego Smoluch. - Zmarzłeś zapewne, idź, ogrzej się trochę, a ja cię tu zastąpię.

- Odpowiadam głową za tę łódź, nie mogę jej opuścić - odpowiedział strażnik.

- Jak chcesz - odrzekł Smoluch i zaczął grzebać nogą w piasku nadbrzeżnym, szukając muszli. Nagle podskoczył i krzyknął: - Złoto, złoto!

Gdy strażnik usłyszał te słowa, zapomniał o wszystkim, o królu, królewnie i łodzi, odepchnął Smolucha i sam zaczął grzebać w piasku.

Wtedy Smoluch skoczył szybko do łodzi i odbił od brzegu.

Już był daleko na morzu, gdy usłyszał rozpaczliwy głos strażnika:

- Łotrze! Oszukałeś mnie!

Tymczasem nadjechał ze swymi zaufanymi król trzymając w prawicy miecz „Nie chybiaj".

Jak ogromne było ich przerażenie, gdy ujrzeli daleko na morzu płynącą łódź. Smoluch żeglował szybko i łódź była już blisko potwora. A kiedy smok w oczekiwaniu żeru rozwarł szeroko swą potworną paszczę, Smoluch wrzucił do niej kocioł z żarem i w tej samej chwili odpłynął do brzegu.

Płomienie ognia buchnęły ze smoczej paszczęki. Potwór wił się w straszliwych bólach, miotał się na wszystkie strony, a ogień spalał mu wnętrzności.

Wypadł mu jęzor i z taką siłą uderzył o ląd, że na tym miejscu powstała głęboka szczelina, do której wpływają wody morza. Szczelina ta stanowi drogę wodną, która łączy Danię ze Szwecją i Norwegią. Niektóre zęby smoka wpadły na dno morza, z niektórych powstały wyspy zwane dzisiaj Orkneys, a z pozostałych biorą początek wyspy szkockie.

W końcu smok zwinął się z bólu w ogromną bryłę i z ciała jego powstała wyspa Islandia. A ogień, który i dziś bucha na Islandii z głębi ziemi, jest to właśnie żar węgli, którym Smoluch pokonał potwora.

Tymczasem na brzegu na widok zabitego smoka powstała nieopisana radość. Ze łzami w oczach król dziękował Smoluchowi, dał mu swą córkę za żonę i przypasał do boku miecz „Nie chybiaj". A tłumy ludu rzuciły mu się do nóg jako swojemu zbawcy.

O STAREJ SOWIE Z KWM KWAWLYD

W lasach Gwernabury żył stary orzeł. Pragnął on dowie­dzieć się, kto jest na świecie najstarszy i najmądrzejszy spośród zwierząt i roślin.

A miał on w Gwent wiernego przyjaciela, jelenia w Rhedynfree. Zapytał go orzeł: - powiedz mi, przyjacielu, kto jest najstarszy spośród zwierząt?

Jeleń odrzekł:

- Spójrz, widzisz ten dąb? Teraz jest on nagi, bez liści i gałęzi, ale pamiętam go, gdy był jeszcze młody i miał piękną koronę; a czy wiesz ty o tym, że trzystu lat potrzebuje dąb, aby się rozwinąć, a potem żyje nowych trzysta lat w pełnym rozkwicie i jeszcze trzysta lat minie, nim schyli się ku ziemi i utraci zieloną szatę, ot tak jak ten. A sowa jest jeszcze star­sza od tego dębu. Ale w Llyn Llifon żyje mój przyjaciel łosoś, który jest starszy ode mnie: zapytaj go, a on ci na pewno odpowie, kto jest najstarszy na ziemi.

I poszedł orzeł do łososia, a on mu tak odpowiedział:

- Tyle lat dźwigam na sobie, ile łusek na mej skórze i ile jajeczek w ikrze, ale kiedy po raz pierwszy w życiu ujrzałem sowę, była ona już wtedy bardzo stara. Ale mam przyjaciela starszego ode mnie, czarnego kosa z Kwilgwi; on wie więcej o sowie niż ja, idź do niego i zapytaj.

I poszedł orzeł na poszukiwanie kosa do Kwiigwi. Kos siedział na starym głazie krzemiennym.

- Drogi mój kosie, opowiedz mi, kiedy ujrzałeś po raz pierwszy sowę?

Kos mu odpowiedział:

- Czy widzisz ten głaz, na którym siedzę? Był niegdyś tak ogromny, że aby go z miejsca ruszyć, trzeba było trzystu par wołów, a teraz jest, widzisz, ot, jaki mały. A stało się tak dlatego, że codziennie, gdy się kładę spać, ostrzę sobie mój dziób o niego, a kiedy się budzę, ocieram moje skrzydła. Ale od kiedy pamiętam, zawsze sowa była już sędziwa. Ale mam przyjaciółkę starszą ode mnie, ropuchę z Kors Fochno, ona opowie ci wszystko dokładnie o sowie.

I poszedł orzeł do ropuchy z Kors Fochno.

- Powiedz mi, kochana ropucho, czy wiesz, odkąd żyje na świecie sowa?

Na to rzekła mu ropucha:

- Odkąd żyję, nic nie jem innego jak proch ziemi i nigdy jeszcze nie najadłam się do syta. Widzisz te góry - olbrzymy dokoła bagna? Pamiętam, że dawno, dawno temu, gdy byłam jeszcze młodą żabką - była to zupełna nizina. Całą ziemię z tych gór strawiłam i zżułam, ale nie pamiętam sowy, aby była kiedyś młoda. Zawsze była stara i od setek lat rozlegał się jej przeraźliwy głos w lasach i górach Kwm Kwawlyd: uhu! uhu!

Odtąd orzeł wiedział, że najstarsze zwierzęta na świecie to jeleń z Rhedenfree, łosoś z Llyn Llifon, kos z Kwiigwi, ropucha z Kors Fochno i sowa z Kwm Kwawlyd.

O ZŁOTYM JABŁUSZKU I ZŁEJ CIOTCE

Zyły raz dwie królowe. Każda z nich miała córkę. Jedna córka była piękna, druga brzydka.

Kiedy piękna królewna wyrosła, powiedziała do matki:

- Chcę odwiedzić mego brata-króla. Pozwól, by ciotka mnie do niego odprowadziła. - Dobrze - odrzekła matka.

Kiedy już miały wyruszyć w drogę, matka królewny wsu­nęła córce do kieszeni złote jabłuszko. Jabłuszko miało tę właściwość, że natychmiast dawało znać matce, gdy tylko jej dziecku działa się krzywda.

Ciotka ze swą córką i siostrzenicą wsiadły na osły i poje­chały.

Kiedy już były daleko od domu, królewna poczuła pragnienie i poszła do źródełka, aby napić się wody.

A gdy się nachyliła nad źródełkiem, złote jabłuszko wpadło do wody.

Wtedy ciotka krzyknęła:

- Spiesz się, niezdaro, czy myślisz, że będę na ciebie czekała?

W tej samej chwili jabłuszko odezwało się głosem królowej, matki dziewczynki:

- Ja to słyszę, wszystko słyszę!

- Jak to? - zapytała przestraszona ciotka -czyżby matka twoja słyszała moje słowa na taką odległość?

- Chodź, moje ty serdeńko - zmieniła nagle głos - pomogę ci znaleźć jabłko i wsiąść na osiołka.

Dziewczynka wydobyła jabłko z wody i pojechały dalej.

W drodze królewnie znów zachciało się pić. Zsiadła z osiołka i zaczerpnęła wody ze strumyka.

Ciotka zaczęła zrzędzić:

- Cóż ty sobie myślisz, że będę ciągle czekać na ciebie, ty wstrętna dziewczyno!

- Ach, ja to słyszę, wszystko słyszę! - zawołało nagle złote jabłuszko głosem matki dziewczynki.

- Jak to? Czyż twoja matka słyszy na taką odległość? - zapytała z przestrachem ciotka.

- Chodź już, droga dziecino! Pomogę ci wsiąść na osiołka. Daj mi tylko swoje złote jabłuszko, bo je w drodze zgubisz. Schowam ci je. - I wzięła od królewny złote jabłuszko, i wrzuciła je do głębokiego stawu.

Kiedy już były blisko królewskiego zamku, ciotką rzekła do dziewczynki:

- Jeśli odważysz się powiedzieć królowi, że jesteś jego siostrą, to cię zabiję.

Gdy król dowiedział się o przyjeździe swej małej siostrzycz­ki, wyszedł z całą świtą naprzeciw.

- Witaj, droga ciotko! Witajcie, dzieci!

Król przypatrywał się obu dziewczynkom i nie wiedział, która z nich jest jego siostrą, gdyż nie widział jej nigdy w życiu.

Wreszcie zapytał ciotki:

- Powiedz mi, która dziewczynka jest moją ukochaną siostrzyczką? - Ta - odpowiedziała ciotka i wskazała na swoją córkę, brzydką i tłustą, co spode łba patrzyła na króla i jego świtę.

- A tamta druga? - zapytał król.

- To jest moja córka. Ale jest zła i leniwa. Musisz jej dać koniecznie jakąś pracę - rzekła ciotka.

- Dlaczego? Cóż za pracę mogę dać tak małej dziewczynce?

- Jeśli jej nie dasz pracy - to o świcie wyjeżdżam; nie mogę się zgodzić, żeby zbijała bąki na zamku i nic nie robiła. Moja córka nie ma brata na tronie i musi się przyzwyczaić do ciężkiego życia.

- Jeśli już tak koniecznie chcesz, ciotko, to niechajże strzeże gąsek na łące - rzekł król.

Wieczorem nie dała siostrzenicy nic do jedzenia i kazała jej posłać na słomie, w stajni, obok osiołków.

Nazajutrz wetknęła dziewczynce kawałek suchego chleba do rączki.

Dziewczynka poszła z gąskami na łąkę.

Tymczasem złote jabłuszko leżąc na dnie stawu, mogło tylko bardzo cicho szeptać matce o tym, co się dzieje z jej córką. Ale i ten słabiutki szept doszedł ucha matki.

- Zła ciotka dręczy królewnę - słyszy królowa pewnego ranka.

I biedna matka zapłakała nad losem swego dziecka.

Tymczasem dziewczynka chodzi po łące za gąskami i mówi:

- Moje śliczne, białe gąski! Macie tu chleb, który dosta­łam na śniadanie. Już dzień mija, jak jestem u mego brata-króla, a on nic nie wie, że jestem jego siostrzyczką i że go bardzo kocham.

I pokruszyła chleb gąskom.

Kiedy zapadł zmierzch, dziewczynka wróciła z łąki z gąskami, głodna, przemokła od rosy i zmęczona. Położyła się spać w stajni na słomie.

Na drugi dzień ciotka znów dała dziewczynce kawałek suchego chleba.

Chodzi dziewczynka po łące za gąskami i mówi:

- Moje śliczne, białe gąski! Macie tu chleb, który dostałam na śniadanie. Ja sobie nazbieram jagódek w gaju. Już drugi dzień jestem w gościnie u mego brata-króla, a on nawet nie wie, że jestem jego siostrzyczką i że go bardzo kocham.

Trzeciego dnia rano ciotka znów wypędziła dziewczynkę na łąkę z kawałkiem suchego chleba.

Chodzi dziewczynka po łące, chodzi i mówi:

- Moje śliczne, białe gąski! Macie, jedzcie chleb, który dostałam na śniadanie od mojej ciotki. Ja sobie nazbieram jagódek. Już trzeci dzień goszczę w zamku mego brata-króla, a on nic nie wie o tym, że jestem jego siostrzyczką i że go bardzo kocham!

Słowa te usłyszał król, jej brat, który jechał właśnie łąką do lasu na polowanie.

Porwał dziewczynkę w ramiona i zawołał:

- Moja ukochana siostrzyczko, a więc ty nią jesteś, nie tamta zła i niegodziwa dziewczynka, co muszkom urywa skrzydełka. Pójdź ze mną. Już nigdy nie będziesz głodna i smutna.

I poszedł wraz z dziewczynką do pałacu. Tam ją nakarmił i napoił, przebrać ją kazał w śliczne sukieneczki, a złą ciotkę wygnał z zamku.

MĄDRY ZAJĄC I OSIEMDZIESIĘCIU TRZECH KSIĄŻĄT

Dawno temu żyło osiemdziesięciu trzech książąt. Byli to rodzeni bracia. Każdy z nich chciał zostać cesarzem, dlatego też dzieliła ich zazdrość, nieufność i kłótnie.

Tylko najmłodszy książę nie pragnął tronu. Marzył on tylko o cudnej księżniczce z prowincji Inaba. Jego osiemdziesięciu dwu braci również słyszało o piękności księżniczki i każdy z nich pragnął ją poślubić.

Pewnego razu postanowili wszyscy wyruszyć do Inaba i starać się o rękę księżniczki.

Najmłodszy książę, Mitsuko, błagał ich ze łzami w oczach, by go zabrali ze sobą. Zgodzili się wreszcie starsi bracia, ale pod warunkiem, że będzie im służył. Bo choć stale się między sobą kłócili, to łączyła ich wspólna nienawiść do najmłodszego brata.

Smutny kroczył Mitsuko za nimi, obładowany tobołami jak wielbłąd.

I tak minęli Kap-Ketta.

Na drodze leżał zając i jęczał z bólu, gdyż miał skórę poranioną. Bracia wyśmiali go i powiedzieli:

- Jeśli chcesz posłuchać naszej dobrej rady, przyjacielu, to wskocz szybko do morza, wykąp się, potem połóż się na skale, gdzie wieje silny wiatr, a zobaczysz, jak ci się rany zagoją!

Biedny zając uwierzył im, podziękował pięknie za dobrą radę i wskoczył do morza. Potem z trudem wspiął się na zbocze górskie, gdzie wiał silny wiatr. Ale wiatr wysuszył szybko wodę na grzbiecie zająca, sucha sól morska wżarła się w rany i biedny zając cierpiał jeszcze bardziej niż przedtem.

Niedługo potem nadszedł najmłodszy książę, Mitsuko.

- Co ci jest, biedny zającu? - zapytał ze współczuciem.

- Kochany przyjacielu, zatrzymaj się na chwilę, opowiem ci historię mego życia - odpowiedział zając.

Mitsuko usiadł obok niego na ziemi, a wtedy zając zaczął swą opowieść:

- Żyłem spokojnie na wyspie Oki, aż pewnego razu zachciało mi się koniecznie dostać na ląd. Ale nie wiedziałem, jak się do tego zabrać. Wreszcie wpadłem na pomysł. Zwołałem wszystkie krokodyle i powiedziałem im:

- Musimy policzyć, ile krokodyli żyje na świecie. Ułóżcie się więc rzędem od wyspy Oki do Kap-Ketta. Ja będę biegł po waszych grzbietach i zliczę, ile was jest. Potem przeliczę wszystkie zające i wtedy będziemy wreszcie wiedzieli, czy jest więcej krokodyli na świecie, czy zajęcy.

Krokodyle zgodziły się chętnie, gdyż same chciały wiedzieć, ile ich jest na świecie, ułożyły się więc rzędem tak, że mogłem po ich grzbietach swobodnie przebiec aż do Kap-Ketta. Kiedy już byłem na brzegu, coś mnie podkusiło i zawołałem:

- O, głupie krokodyle, ależ was nabrałem. Dziękuje za trudy!

I to mnie zgubiło. Bo ostatni z brzegu krokodyl jak mnie nie schwyci za skórę, jak nie zacznie tarmosić swymi kłami! Zerwał mi całą sierść z grzbietu, ledwie z życiem uszedłem.

- Sprawiedliwie ci uczynił - zauważył książę Mitsuko.

- Czekaj, to jeszcze nie koniec moich nieszczęść – pisnął zając - Kiedy tu tak leżałem i jęczałem z bólu, przechodziło drogą osiemdziesięciu dwu książąt. Poradzili mi oni, żebym się wykąpał w słonym morzu, a później osuszył na wietrze.

Tak też uczyniłem, głupiec, i czuję teraz tak piekielny ból, że chyba przyjdzie mi już wyzionąć ducha -zakończył z łkaniem zając.

- Idź do najbliższej rzeczki, wykąp się w słodkiej wodzie, potem poszukaj kwiatu trzciny wodnej, rozsyp pyłek kwietny po ziemi i wytarzaj się w nim, a wygoją ci się wnet rany.

Zając uczynił wedle rady księcia Mitsuko. Natychmiast wygoiła mu się skóra, sierść odrosła i była nawet bujniejsza niż przedtem.

Uszczęśliwiony zając nie wiedział jak dziękować dobremu księciu za radę.

- W jaki sposób mogę ci się odwdzięczyć, dobry panie? - zapytał.

Wtedy książę opowiedział mu o wszystkim.

- Kocham piękną księżniczkę z Inaba, ale nie śmiem nawet marzyć o niej, bo na pewno rękę jej otrzyma któryś z moich wspaniałych osiemdziesięciu dwu braci.

Na to zając rzecze:

- Pomogłeś mi, o dobry książę Mitsuko, więc teraz na mnie kolej!

I poszli razem do prowincji Inaba.

W mieście udał się książę z zającem do pałacu księżniczki, gdzie było już osiemdziesięciu dwu jego braci.

Księżniczka z Inaba siedziała za ścianą z bambusu. W ścianie był wycięty maleńki otwór. Przez ten otwór księżniczka wyciągała swą rękę. Każdy że starających się o nią rycerzy musiał z ręki tej odgadnąć, jakie księżniczka ma oczy, jakie włosy i jaki nosek.

Kto nie zgadnie, ten ze wstydem musi uchodzić z Inaba.

- Ten, kto mnie kocha, na pewno odgadnie - mówiła księżniczka.

Osiemdziesięciu dwu książąt siedziało w sali i wpatrywało się w bambusową ścianę. Tymczasem zając wskoczył przez okno do pokoju księżniczki, siadł u jej stóp i zaczął jej opowiadać o swych przygodach. Mówił o krokodylach z wyspy Oki i o tym, jak go oszukało osiemdziesięciu dwu książąt i o dobrym księciu Mitsuko. Księżniczkę tak zaciekawiła ta historia, że zapomniała wyciągnąć rękę przez okno. A wtedy zając wystawił czym prędzej przez otwór swój ogon.

I naraz osiemdziesięciu dwu książąt zawołało:

- Księżniczka wygląda jak zając!

Oburzona księżniczka prosiła ojca swego, potężnego władcę Inaba, aby wygnał osiemdziesięciu dwu książąt, co śmieli tak obrazić jej piękność.

Gdy smutni, ze zwieszonymi ze wstydu głowami, opuszczali pałac, zapytała księżniczka zająca:

- A gdzież jest ów młody i dobry książę Mitsuko? Zając wtedy - hyc! do księcia, który siedział samotny w purpurowej komnacie, i kazał mu podejść do okienka.

Mitsuko ujrzał zwieszającą się z okienka rączkę księżniczki, piękną jak kwiat lotosu. I rzekł bez namysłu:

- Księżniczka z Inaba ma czarne oczy, ogromne jak gwiazdy nocne, a włosy jak skrzydło kruka, postać jej smukła jak pień wiśni, a policzki pachnące jak kwiat magnolii.

Wtedy księżniczka wychyliła się z okienka i rzekła:

- Naprawdę, musisz mnie kochać szczerze, rycerzu! Król wyprawił im huczne wesele, a mądry zając dostał wspaniałą porcję kapusty i zakropił ją winem ryżowym.

O TRZECH BRACIACH, KTÓRZY BYLI DO SIEBIE PODOBNI

Dawno temu żyli trzej bracia, a byli tak do siebie podobni, że nie można było ich odróżnić. Kiedy dorośli, postanowili pójść w świat szukać szczęścia. Rozstając się zakopali w ziemi noże i poprzysięgli, że wrócą po niedługim czasie, a czyj nóż pokryje się rdzą, tego pójdą szukać choćby na koniec świata. I każdy z nich ruszył w inną stronę.

Najmłodszy z braci, imieniem Jurgis, udał się na wschód. W drodze spotkał lwa.

- Czy mogę ci towarzyszyć? - zapytał lew młodzieńca.

- Będę ci bardzo rad - odpowiedział Jurgis i poszli razem.

Niezadługo spotkali niedźwiedzia.

- Czy mogę ci towarzyszyć? - zapytał niedźwiedź młodzieńca.

- Będę ci bardzo rad - odpowiedział Jurgis i wziął nie­dźwiedzia ze sobą.

Potem zaszedł mu drogę lis, w końcu zając i cała ta gro­madka wędrowała wspólnie. Po siedmiu dniach i nocach zna­leźli się w dużym mieście. Długo błąkali się po opustoszałych ulicach, zanim ujrzeli człowieka. Był on blady ze strachu i opo­wiedział Jurgisowi, że kraj cały pogrążony jest w żałobie, gdyż zbliża się dzień, w którym straszny smok ma pożreć królewnę. Gdy to usłyszał Jurgis, nie namyślając się wiele wyruszył wraz ze wszystkimi zwierzętami na wybrzeże morskie.

Świtało już, gdy ujrzeli orszak królewski zmierzający nad morze. Gdy tylko królewna zbliżyła się do brzegu, straszliwy smok o sześciu głowach wynurzył się z wody. Wtedy Jurgis strzelił z łuku, zranił go w ślepia, a zwierzęta rzuciły się na potwora i rozerwały go w kawałki.

Jurgis poszedł dalej swoją drogą nie słuchając dziękczynnych słów królewny.

Tymczasem ocalona od śmierci królewna wróciła do pałacu. Radość jej ojca nie miała granic.

- Ten, kto uratował mą córkę, będzie jej mężem - ogłosić rozkazał w całym kraju.

Wówczas zgłosił się pewien dworzanin i powiedział:

- To ja zabiłem smoka!

Wdzięczny król oddał mu rękę królewny i nazajutrz miał się odbyć ślub. Królewna płakała po kryjomu, gdyż dworzanin ten był bardzo złym i okrutnym człowiekiem. Obawiała się go bardzo i dlatego milczała, i nie opowiedziała ojcu o jego kłamstwie.

Jak wielkie było zdumienie królewny, gdy następnego dnia wśród gości ślubnych ujrzała młodego Jurgisa, swego wybawcę! Upadła wtedy na kolana przed ojcem i wyznała mu całą prawdę Król kazał wtrącić złego dworzanina do lochu.

Wkrótce odbył się ślub Jurgisa i królewny.

Pewnego dnia ujrzał Jurgis na niebie łunę. Szybko kazał osiodłać swego rumaka, zabrał lwa, niedźwiedzia, lisa i zająca i wyruszył w stronę, skąd widać było ogień. Nie wstrzymały go łzy królewny i prośby króla.

Był już niedaleko miejsca, z którego buchały płomienie, gdy wtem ujrzał staruszkę drżącą z zimna.

- Dlaczego nie grzejesz się przy ogniu? - zapytał Jurgis.

- Nie wolno mi - odpowiedziała starucha. - Ale daj mi trochę sierści twoich zwierząt, to wnet się ogrzeję.

Wtedy Jurgis dał jej trochę puchu zajęczego. Starucha rzuciła puch w ogień i w tej samej chwili Jurgis i zwierzęta zamienili się w kamienie.

Tymczasem starszy brat Jurgisa powrócił do rodzinnego domu, wykopał nóż brata z ziemi i... o zgrozo! Nóż był pokryty rdzą! Wtedy pomyślał: muszę go ratować, choćbym miał zawędrować na koniec świata!

Czterdzieści dni i czterdzieści nocy wędrował średni brat, aż przybył do wielkiego miasta. Żałoba panowała w grodzie.

- Kto tu umarł? - zapytał brat jakiegoś mieszkańca.

- Już pół roku minęło, jak waleczny król Jurgis, pogromca smoka, wyruszył w świat i ślad po nim zaginął - odpowiedział człowiek.

Gdy to usłyszał brat, udał się na dwór królewski, a że był podobny do Jurgisa jak dwie krople wody, królewna wzięła go za męża i rzuciła mu się z płaczem w ramiona.

Gdy się dowiedziała, że jest jego bratem, opowiedziała mu o wszystkim. Kilka dni przebywał średni brat na dworze królewskim. Pewnego wieczora ujrzał na niebie ogromną łunę. Kazał osiodłać rumaka i ruszył w drogę. Po drodze spotkał lwa, niedźwiedzia, lisa i zająca. Zwierzęta prosiły, aby je zabrał ze sobą, i. wszyscy razem popędzili dalej.

Niedaleko ognia ujrzał siwą. staruchę, która drżała z zimna.

Na jej prośbę dał jej troszkę puchu z futra niedźwiedzia. Starucha rzuciła puch w ogień i w tej samej chwili średni brat wraz z zwierzętami zamienili się w kamienie.

Gdy bracia długo nie wracali, najstarszy brat udał się do domu rodzinnego, wykopał oba noże i ze zgrozą dostrzegł rdzę na ich ostrzach. Wówczas postanowił odszukać swych braci choćby na końcu świata.

Czterdzieści dni i czterdzieści nocy wędrował przez góry i lasy, aż znalazł się przed murami wielkiego miasta. Miasto pogrążone było w smutku i żałobie.

Od mieszkańców dowiedział się, że kraj cały opłakuje swego dzielnego króla, pogromcę strasznego smoka. Przed rokiem zginął król bez wieści. Nie namyślając się wiele poszedł najstarszy brat na dwór królewski, a że był podobny do Jurgisa jak dwie krople wody, królewna zemdlała na jego widok z radości, myśląc, że to jej ukochany mąż.

Gdy się dowiedziała, że jest jego bratem, prosiła go, by został na dworze i był jej gościem.

Lecz już następnego dnia o świcie, gdy najstarszy brat ujrzał czerwoną łunę na niebie, wyskoczył z łoża, dosiadł rumaka i jak wicher pognał do lasu. Po drodze spotkał lwa, niedźwiedzia, zająca i lisa. Zabrał zwierzęta ze sobą i pojechał dalej.

Niedaleko ognia ujrzał staruszkę drżącą z zimna.

- Dlaczego nie grzejesz się przy ogniu? - zapytał.

- Nie wolno mi; tylko sierść twoich zwierząt może mnie ogrzać!

- A co to za laska leży przy tobie? - rzekł najstarszy brat. To mówiąc wziął kij do ręki i zaczął nim okładać złą wiedźmę.

- Powiedz, zła czarownico, coś zrobiła z moimi braćmi?

- Oto oni - wskazała starucha na kamienie leżące przy ognisku.

- Jeśli mi ich nie ożywisz, zabiję cię - zagroził wiedźmie najstarszy brat.

Czarownica przelękła się słów brata i rzekła:

- Idź do źródełka, które bije za siódma góra i siódmą rzeką, a potem nabierz wody i skrop nią kamienie.

Uczynił brat wedle słów wiedźmy, a gdy tylko krople wody

źródła padły na kamienie, ożyli jego ukochani bracia i wszystkie zwierzęta. Skropił wodą staruchę, a ona w tejże chwili zamieniła się w czarny kamień.

Uradowani bracia wrócili na dwór królewski.

Królewna nie wierzyła swym oczom. Bracia byli tak do siebie podobni, że nie wiedziała, którego jest żoną.

Wtedy najmłodszy, Jurgis, rzucił się jej do kolan i rzekł:

- Ukochana! To ja jestem twoim mężem!

I trzej bracia żyli długo w zgodzie i szczęściu.

Ale tęsknota za domem rodzinnym nie dawała im spokoju. Po wielu latach postanowili odwiedzić starego ojca, który żył samotnie w dalekiej krainie. Wszyscy trzej wraz z królewną i zwierzętami wyruszyli w drogę.

Gdy już zmrok zapadł i trzeba było pomyśleć o noclegu, znaleźli się w lesie. Ujrzeli tam chatkę tak niziutką, że dachem dotykała ziemi. Chatka była pusta. Znużeni ułożyli się do snu. Tylko najstarszy brat nie mógł zasnąć i czuwał przez całą noc.

O północy przyleciały sowy i zaczęły hukać: - Pu-hu! pu-huu! o, gdyby oni wiedzieli, że ich stary ojciec umiera w dalekiej stronie, to nie spaliby tak spokojnie.

Gdy to usłyszał brat, obudził wszystkich, opowiedział im o nocnej rozmowie sów i szybko podążyli w drogę. Zastali ojca na łożu śmierci. Wtedy najstarszy brat skropił ojca wodą ze źródełka zza siódmej góry i siódmej rzeki i ojciec powrócił do zdrowia. Odtąd wszyscy żyli w szczęściu i weselu.

ZŁODZIEJ ORZECHÓW KOKOSOWYCH

Był raz tygrys, a przed jego domem rosła olbrzymia palma kokosowa o wielkich owocach. A że tygrys był skąpy, kazał obwieścić wszystkim zwierzętom, że każdego, kto zerwie choć jeden kokos, rozszarpie na kawałki. Nawet żółw w skorupie o tym się dowiedział, ale żółw, jak żółw, wcale się tym nie przejął.

Było to w okresie dojrzewania kokosów. Żółw wybrał się z wizytą do swego wiernego przyjaciela - wyżła. Mówili o pogodzie, o złych czasach...

- Drogi przyjacielu - rzekł nagle żółw - już dojrzały orzechy tygrysa, czy nie miałbyś ochoty ich skosztować?

- Przyznam ci się, że już od dawna mam na nie chrapkę, jestem nawet gotów pójść z tobą, ale czy słyszałeś o groźbie tygrysa?

- E, to głupstwo, jakoś tam będzie! A więc jutro o świcie wyruszamy w drogę. Ale wiesz, jak mnie ciężko z tym ran­nym wstawaniem, więc przyjdź, drogi przyjacielu, do mnie

i obudź mnie.

Nazajutrz o umówionej porze zapukał wyżeł do mieszkania żółwia.

- Już, już idę - zawołał żółw, wygramolił się przed chatę, zawiesił torbę przez ramię i ruszyli w drogę.

W milczeniu szli przez pewien czas, wtem odezwał się żółw do wyżła:

- Aha, byłbym zapomniał! Muszę ci zwrócić uwagę, że czasami zdarza się, iż orzech spada z palmy na głowę i to jest troszkę bolesne. Musisz mi przyrzec, złotko, że nie będziesz krzyczał, tylko zaciśniesz zęby i zaczniesz sobie nucić po cichu: „hm, hm, hm! makekenbe na motu la motu ma".

- Ależ, czy jestem tak głupi, żeby krzyczeć? Czyż nie wiem, że gdyby tygrys usłyszał, to byłoby po nas!?

- Tak, tak, tobie dobrze mówić, bo ty przecież możesz się zawsze ratować, ale ja na moich krótkich nóżkach!

- Ach, nie martw się, przyjacielu, nawet nie pisnę z bólu - powiedział pies.

Rozmawiając tak znaleźli się niedaleko palmy kokosowej. Na ziemi leżały wielkie głowy kokosów. Żółw chował orzechy do swojej sakwy, a wyżeł zbierał je wymachując ogonem z radości.

Nagle: stuk! To orzech spadł na grzbiet żółwia. Żółw jakby nigdy nic zbierał sobie dalej orzechy, gdyż poprzez swój gruby pancerz prawie nie odczuł bólu.

Po chwileczce znów dał się słyszeć szelest w gałęziach palmy i znów spadł olbrzymi orzech prosto tym razem na łeb psa.

- Hau! hau! - zawył wyżeł, porzucił torbę, podwinął ogon i skomląc uciekł do domu.

- Ach! co on mi narobił! - wyszeptał żółw z przeraże­niem, gdyż w krzakach posłyszał już kroki tygrysa. Był jeszcze na tyle przytomny, że zdołał się ukryć w suchym listowiu mimozy.

Nagle ujrzał przed sobą tygrysa.

- A! złodzieje! - krzyczał rozwścieczony podnosząc sakwę psa z ziemi - ja wam pokażę!

Tygrys chciał już wrócić do domu, gdy nagle ze szczytu palmy doleciał go śpiew ptaka: „pod liśćmi, pod liśćmi, ty­grysie!"

Wtedy tygrys zawrócił i począł szukać złodzieja.

Żółwiowi zrobiło się ciemno przed oczyma, ciarki przeszły mu po grzbiecie, a tu ptaszek śpiewa coraz głośniej: „pod liść­mi, pod liśćmi!"

Tygrys nie mogąc znaleźć nikogo, rozgniewał się na ptaka, gdyż myślał, że z niego drwi, urwał więc dużą gałąź z drzewa i rzucił ze złością w ptaka. Ale nie trafił.

Tymczasem żółw przyczołgał się pod korzenie wielkiego drzewa i był pewien, że niebezpieczeństwo minęło.

A tu ptak zaczyna znów drzeć się ze szczytu palmy: „pod pniem, tygrysie, pod pniem!"

Właśnie tygrys przechodził pod tym drzewem, rozsunął liście łapami i spojrzał wprost w oczy żółwia.

- Aha! mam cię, ptaszka! - zawołał.

Zdjął torbę z pleców i chciał już w niej schować żółwia (a miał drugą starą i podartą zawieszoną przez plecy).

Wtedy żółw powiedział:

- Czy ci nie szkoda tej nowiutkiej torby? Ja jestem taki zabłocony, weź tę drugą!

- Słusznie! - powiedział tygrys i zamknął żółwia w sta­rej torbie. Zaledwie tygrys uszedł kilka kroków, gdy nasz żółw prędko wziął się do roboty i za chwilę odpoczywał sobie na miękkiej trawie. Kiedy już przyszedł trochę do siebie, udał się do swego przyjaciela, wyżła, aby mu opowiedzieć o wszyst­kim.

Tymczasem tygrys wrócił do domu i od razu kazał nastawić wodę w garnku. Syna swego posłał do znajomych i kazał prosić na ucztę z żółwia.

Wszyscy zebrali się już w domu tygrysa, ale jakież było ich zdziwienie, gdy gospodarz zamiast obiecanego żółwia Wyjął z torby kilka orzechów kokosowych. Zaproszeni goście w śmiech, ale potem rozgniewali się, gdyż myśleli, że tygrys z nich zakpił. Wśród przekleństw i wycia opuściły zwierzęta dom tygrysa.

A tymczasem het, daleko, w swej kryjówce spotkał żółw wyżła.

Długo tłumaczył się wyżeł przed żółwiem ze swego po­stępku.

- Wiesz, gdyby mi teraz spadł orzech na głowę, to nawet bym nie pisnął. W razie czego szeptałbym tak jak ty: „hm, hm, hm, makekembe la motu na motu ma" i już!

Odtąd pies i żółw stali się jeszcze serdeczniejszymi przyjaciółmi. Pewnego pięknego ranka postanowili znów wybrać się na kokosy. O umówionej porze zjawił się wyżeł u żółwia i wyruszyli w drogę.

Pod palmą było cicho, na ziemi leżało dużo orzechów i pies wraz z żółwiem szybko napełnili swoje torby.

Nagle dał się słyszeć szelest wśród gałęzi. W tej samej chwili spadł wielki orzech na łeb psa. Wyżeł zapomniał o swym przyrzeczeniu i z wyciem począł uciekać. A biedny żółw uczuł na grzbiecie łapę tygrysa.

Gdy wyżeł odbiegł już daleko, zaczęły go dręczyć wyrzuty sumienia. A żył w lesie stary, mądry wąż. Wyżeł wstąpił do jego chaty i opowiedział mu o wszystkim. Wąż zamyślił się i po chwili powiedział:

- Idź na brzeg morza, nazbieraj dużo wielkich muszli i kamyków, naniż je na włókno liany, potem załóż ten łańcuch na szyję, tak aby przy każdym twym poruszeniu wydawał głośne dźwięki. Tak obwieszony pójdź nad rzeczkę, tam ukry­jesz się w szuwarach i będziesz czekał na tygrysa. Tygrys przyjdzie do wodopoju, a wtedy zrobisz taki wrzask i szczęk przy pomocy muszli i kamieni, że tygrys ucieknie myśląc, że to jakiś straszny potwór siedzi w wodzie. Nawet lew nie odważy się podejść do rzeczki! No, a wtedy twój przyjaciel będzie uratowany.

Wyżeł aż zaszczekał z zachwytu. Wywijając ogonem, popędził drogą.

Tymczasem tygrys wrócił z żółwiem do domu. Wprawdzie w drodze żółw próbował ucieczki, ale na próżno. Wszyscy goście się poschodzili i miała się odbyć wielka uczta. Wtem okazało się, że nie ma w domu wody. Tygrys posłał swe tygrysiątka po wodę do rzeczki, a sam zabawiał gości opowiadaniem, jak to schwytał żółwia pod palmą. Biedny żółw przechodził kolejno z pazurów lwa w łapy pantery.

Nagle posłyszeli wszyscy straszliwe wycie. To tygrysiątka wybladłe ze strachu wracały znad rzeczki. Zaledwie mogły wykrztusić, że jakiś straszny potwór chciał je napaść nad wodą.

Gdy to usłyszał lampart, powiedział:

- Et, głupie szczeniaki, nie wiedziałem, że takie z was tchórze!

I sam poszedł nad rzeczkę. Ale za chwilę wrócił ze zjeżoną sierścią i nic nie chciał mówić z przerażenia.

Poszedł potem leopard, ale wrócił z niczym, wystraszony jak jagnię.

Nawet goryl zawrócił z rykiem i drżał na całym ciele.

Wtedy lew przemówił: - Nie pozostaje mi nic innego, jak samemu pójść do rzeki. Wszyscy, widzę, jesteście tchórze!

I poszedł. Za chwilę przybiegł ze zjeżoną grzywą i przerażeniem w ślepiach.

- Długo już żyję na świecie, ale takiego potwora jeszcze nie słyszałem!

Zwierzęta ogarnął strach. - Co począć?

Wtedy odezwał się słoń: - Ja pójdę, nabiorę wody w trąbę i wrócę.

W wielkim napięciu oczekiwali wszyscy powrotu słonia. Niezadługo posłyszeli straszliwe trąbienie. Nie wróżyło to nic dobrego.

Słoń za chwilę ukazał się przed domem i przerywanym głosem opowiedział o tym, co widział nad rzeczką. Tak się przeląkł, że nawet trąby nie rozwinął, ale zaraz uciekł usły­szawszy ryk potwora.

- Mam plan, drodzy przyjaciele - przemówił w końcu tygrys, który przez cały czas siedział cicho, zmartwiony i smutny. - Tylko wspólnymi siłami uda się nam złapać i zabić tego potwora, który broni nam wodopoju.

Wśród zwierząt zapanowało poruszenie. Jedne były za planem tygrysa, inne, co tchórzliwsze, protestowały, w końcu jednakże wszystkie ruszyły nad rzeczkę. Na czele stał lew, za nim tygrys i słoń, potem reszta zwierząt. Wszystkie dręczył niepokój. Kiedy już ostatnie zwierzę opuściło dom tygrysa, wtedy żółw, o którym wszyscy zapomnieli, wypełzł z chaty i począł się czołgać szybko, byle jak najdalej od siedliska tygrysa.

Kiedy już był daleko w dżungli, usłyszał wesołe szczekanie. To jego przyjaciel wyżeł biegł do niego w podskokach, wesoło wymachując ogonem.

- No, a to ich wywiodłem w pole! Wszyscy ci głupcy stoją opodal rzeczki i drżą ze strachu. Tygrys wypycha lwa, lew słonia, a słoń leoparda. A ja tymczasem pobiegłem do chaty, gdyż myślałem, że cię tam znajdę. Domyśliłem się, że uciekłeś i poleciałem twoim śladem. I oto jestem.

- Ach! mój drogi przyjacielu, więc to ty mnie ocaliłeś od śmierci? A już myślałem, że przyjdzie mi marnie zginąć! Jak ja ci się odwdzięczę!

- Ależ to drobnostka! Czegóż się nie robi dla swych przyjaciół - odparł skromnie wyżeł

I poszli zgodnie swoją drogą.

O MĄDRYM ŻÓŁWIU I OLIWKACH

Dawno, dawno temu mieszkały wszystkie zwierzęta w jednej osadzie, tylko olbrzymi pyton żył samotnie w swojej własnej wiosce wśród skał.

Pewnego roku straszny głód zapanował w całym kraju. Wszystkie zwierzęta miały obwisłą skórę i wystające żebra, tylko pyton był tłusty i najedzony.

Kiedy zwierzęta nie miały już nic do jedzenia w swojej wiosce, postanowiły wysłać na zwiady do pytona antylopę. Ostatkiem sił dowlokła się wychudzona antylopa do skalnej pieczary pytona. Olbrzymi wąż wygrzewał się na słońcu. Skóra jego lśniła i błyszczała.

- Drogi bracie pytonie, powiedz mi, czym ty się żywisz teraz, że tak świetnie wyglądasz, podczas gdy my umieramy z głodu? - zapytała antylopa nieśmiało.

- Bo wy nie wiecie, że gdy nie ma czego innego, można jeść owoce pewnego drzewa. Są one tłuste i pożywne. Spójrz, jaki mam tłusty brzuch! - odparł pyton i powoli rozwinął swe skręty.

- O, dobry bracie pytonie, powiedz mi jak się nazywa to drzewo, abym mogła ocalić mych głodnych towarzyszy - zawołała antylopa.

- Drzewo to nazywa się oliwka - odparł pyton i dał antylopie kilka owoców do spróbowania. Antylopa chciwie rzuciła się na owoce i w mig je połknęła.

Antylopa podziękowała pytonowi i uradowana udała się do domu. W drodze przez cały czas powtarzała sobie nazwę tego cudownego drzewa, które rodzi tłuste owoce.

- Oliwka, oliwka, oliwka - szeptała do siebie. - Jakie to drzewo? - Oliwka - powtarzała. Wtem potknęła się o kamień, który sterczał nad Krokodylim Jeziorkiem, i upadła. I właśnie w tej samej chwili wyleciała jej z pamięci nazwa drzewa.

Zalękniona antylopa szeptała znów: - Jakie drzewo? Mangan... Nie! Banan... Nie! Och! zapomniałam! Co to będzie? I w żaden sposób nie mogła sobie przypomnieć nazwy drzewa.

Gdy była już blisko wioski, wszystkie zwierzęta wyszły jej naprzeciw.

- No, czy dowiedziałaś się, czym się żywi pyton, że jest taki tłusty? - pytały ją na wyścigi.

Przerażona antylopa skłamała i powiedziała, że nie mogła trafić do wioski pytona.

I tak szły coraz to inne zwierzęta do pytona: słoń, lew, leopard, żyrafa, tygrys i wiele innych. Ale wszystkim przy­darzyło się to samo, co naszej antylopie: szły, szły i powta­rzały sobie w pamięci nazwę drzewa oliwkowego, nagle poty­kały się o kamień przy Krokodylim Jeziorze i wnet zapomi­nały, jak się nazywało to drzewo.

W końcu powiedział żółw:

- Widzę, że wszyscy tu pomrzemy z głodu, muszę ja wybrać się do pytona.

Wszystkie zwierzęta zaczęły się pokładać na ziemi ze śmiechu! Jak to, więc one, najściglejsze, najmądrzejsze, najprzebieglejsze były już u pytona i wróciły z niczym, a ten niezdara żółw myśli, że coś wskóra!

Jednak żółw nic sobie nie robił z ich śmiechu i poszedł do pieczary pytona.

- Powiedz mi, drogi bracie pytonie, czym ty się żywisz, że tak świetnie wyglądasz? - zapytał.

- Jem oliwki - odparł pyton i podarował żółwiowi kilka owoców.

- Świetne - mlaskał żółw jedząc chciwie - a jak się nazywa to drzewo, co rodzi takie pyszne owoce?

- Drzewo oliwne - odparł pyton i wyciągnął się leniwie na słońcu.

Przez całą drogę powtarzał sobie żółw: -jakie drzewo? - drzewo oliwne, jakie drzewo? - oliwne. Szedł długo, długo, bo nóżki miał krótkie i ciężko musiał się napocić dźwigając na grzbiecie skorupę. Przy Krokodylim Jeziorze potknął się o kamień, tak jak inne zwierzęta, ale że był mądry, więc nie zapomniał mimo to nazwy drzewa.

Stamtąd udał się do swej rodziny, która w smutku i bez­ruchu leżała w błotnistym bajorze, i powiedział:

- Ruszajcie się, a żywo! Będziemy mieli mnóstwo jedzenia. Bierzcie kosze na grzbiet i w drogę!

Była już ciemna noc, gdy żółwie znalazły się w gaju oliwnym. Narwały całe kosze oliwek i wróciły do domu.

Następnego dnia poszedł żółw do wioski zwierząt i powie­dział:

- To drzewo, którego nazwy nikt z was nie mógł zapa­miętać, nazywa się oliwka.

Wszystkie zwierzęta zerwały się z miejsc i poszły na poszukiwanie owoców do puszczy. Ale wszystkie prawie oliwki były już zerwane przez rodzinę żółwia. Dla niepoznaki żółw powlókł się za nimi. Deszcz padał. Woda w rzece wezbrała

i żółw nie mógł przejść na drugi brzeg.

Wtedy zwrócił się do słonia:

- Słoniu, zabierz mnie ze sobą, wsadź mnie do swego ucha i przenieś na drugi brzeg rzeki, a dam ci część moich oliwek.

Słoń chwycił go trąbą za kark i wsadził sobie do ucha. Kiedy już wszystkie zwierzęta miały wracać do domu i zawie­dzione swarzyły się ze sobą o oliwki, rzekł słoń do żółwia:

- Daj mi zaraz te twoje oliwki, bo jestem bardzo głodny.

- Mam je na drugim brzegu - odparł chytry żółw - gdy mnie przeniesiesz, to ci dam.

Słoń wszedł do wody. Na środku rzeki przypomniał sobie, że już raz w życiu wyprowadził go w pole ten podstępny żółw - i wyrzucił go z ucha. Żółw wpadł do wody. Całe szczęście, że uchwycił się wystającego sęka i usiadł na nim. Wtedy przyszły krokodyle i wzięły żółwia na swe grzbiety. Zaniosły go do chatki ojca-krokodyla. Żółw podziękował im serdecznie i powiedział:

- Bardzo jestem wam wdzięczny za ocalenie. Muszę wam też wyświadczyć przysługę. Przez całe życie jecie tylko surowe ryby i kraby - ja wam ugotuję jajka. Zobaczycie, jakie są świetne! Tylko musicie mi wyszukać taki domek, w którym by było zupełnie ciemno.

Krokodyle wynalazły mu pusty domek i naprzynosiły jajek.

- A teraz przynieście mi ogień! - rzekł żółw.

Gdy mu przyniosły ogień, rzekł żółw: - A teraz musicie wszyscy stąd odejść, bo zaczynam gotować.

Krokodyle odeszły. Żółw zaryglował drzwi, wypił wszystkie jajka i tak poukładał skorupki, że nic nie można było zauważyć.

Wtedy otworzył drzwi i powiedział:

- Wejdźcie już, ale nie ważcie mi się niczego tknąć tak długo, dopóki nie będę na drugiej stronie rzeki.

Najstarszy syn krokodyla poszedł z żółwiem, wsadził go do swej kanu (czółna) i pojechał na drugi brzeg. Kiedy już byli blisko brzegu, krokodyle, nie mogąc wytrzymać z cieka­wości, zajrzały do chatki, w której żółw gotował jajka. Patrzą, a tu puste skorupki!

Wtedy cała rodzina krokodyla pobiegła nad rzekę i zaczęła wołać: - Bracie, zawracaj z tym oszustem i złodziejem - żółwiem!

Krokodyl, który zajęty był wiosłowaniem przy pomocy swego ogona, nie słyszał i zapytał żółwia:

- Czego oni chcą ode mnie, dlaczego tak krzyczą?

Chytry żółw odpowiedział:

- Oni krzyczą, abyś prędzej wiosłował, bo chcą jeść jajka.

Gdy już dobili do brzegu, krokodyl wysadził żółwia z k a n u, a sam powrócił do swoich. Żółw prędko schował się wśród liści. Tylko żaba zauważyła jego kryjówkę.

Kiedy młody krokodyl wrócił do domu, zapytał go ojciec, wściekły:

- Dlaczego nie słuchałeś i płynąłeś dalej z tym złodzie­jem?

I zbił syna ogonem. Potem wziął kanu, wsadził syna i pojechał na to miejsce, gdzie wylądował żółw.

Szukali, szukali i nie mogli znaleźć.

- Siedzi tam, pod liśćmi - powiedziała żaba. Ale głupie krokodyle nie rozumiały języka żab. Zbiły ją i podrapały jej plecy za to, że się wtrąca do ich spraw. Jeszcze do dziś żaby mają na grzbiecie sine cętki.

Tymczasem żółw potoczył się dalej, aż przyszedł do wioski goryla.

- Skąd przychodzisz? - zapytał goryl.

- Przychodzę z daleka - odpowiedział żółw aby obejrzeć sidła, które mój ojciec pozastawiał tu na ptaki.

- Ja mam dużo sideł w lesie, ale się popsuły - powiedział goryl - pójdź ze mną i pomóż mi je naprawić, a dam ci dużo zwierzyny.

I żółw poszedł. Wziął się do roboty, ale tak śmiesznie wy­glądał ze swą skorupą na grzbiecie i z cienką szyjką i tak się wolno gramolił, że gorylowa i gorylątka pękały ze śmiechu. Wtedy goryl pobił je mocno łapami, tak że jęczały z bólu. Żona goryla płakała i kłóciła się z mężem.

Wtedy żółw powiedział do niej:

- Pozwól mi odejść na chwilę, pójdę po jedno wspaniałe ziele. Natrę nim skórę gorylątek i zaraz będą zdrowe.

Gorylowa uradowana puściła go wolno i jeszcze mu dała na drogę parę ptaszków.

- Poczekaj tu na mnie pod tym drzewem baobabu - rzekł żółw i odszedł.

Zrozpaczona żona goryla czekała do późnej nocy, a tym­czasem żółw szukał sobie dogodnej kryjówki. Płacz gorylowej usłyszał leopard i pyta:

- Dlaczego płaczesz?

A gdy dowiedział się o wszystkim, postanowił schwytać łotra, gdyż o jego chytrości mówiła już cała puszcza i wszyst­kie zwierzęta były na niego oburzone.

Żółw właśnie zabierał się do snu pod kupą liści i gramolił się na posłanie, gdy poczuł nagle ciężką łapę na swym grzbie­cie. Był to leopard.

- Mam cię, ptaszku! - zawołał i porwał go do swej chaty.

W domu rzekł do żony: - Ugotuj mi tego żółwia, a ja tymczasem odpocznę.

Leopardowa rzekła do syna: - Weź, dziecko, tego żółwia i przynieś mi go do kuchni.

Młody leopard schwycił żółwia i wziął pęk włókien liany, aby go związać.

Wtedy żółw powiedział: - Nie umiesz, ja ci pokażę, jak trzeba wiązać.

Leopardziątko puściło go na chwilę, a wtedy żółw uciekł i ukrył się w dżungli tak, że go nikt nie mógł znaleźć. Siedział tam trzy dni i trzy noce, a potem wywędrował w inne okolice, bo w tych stronach było już dla niego zbyt niebez­piecznie.

NIEBIESKI KWIAT

Była sobie stara kobieta. Miała ona synka jedynaka. Żyli oni w wielkiej biedzie. Kiedy stara matka czuła już śmierć blisko, przywołała do siebie swego syna i rzekła:

- Synu mój kochany, idź w świat i szukaj szczęścia. Ja wkrótce umrę. Nikt cię nie przygarnie, bo jesteś synem bie­daczki. A teraz posłuchaj - szeptała gasnącym głosem. - Przyjdź o północy na cmentarz i zerwij kwiat z mojej mogiłki, a pilnuj go jak oka w głowie, bo on przyniesie ci szczęście.

Wkrótce potem stara matka umarła i syn pozostał sam na świecie.

O północy poszedł syn na grób matki. Tam ujrzał cudowny niebieski kwiat. Zerwał go ostrożnie i ukrył na swym sercu.

Zaledwie dniało, gdy wyruszył w daleki świat. W drodze spotkał kulawego wilka.

- Drogi chłopcze, wyjmij mi kulę z nogi.

Chłopiec wyjął kulę wilkowi. Wtedy wilk powiedział:

- Nie wiem, jak ci mam się odwdzięczyć za twe dobre serce. Wyrwij mi jeden włos z sierści, a kiedy będziesz w po­trzebie, dmuchnij nań, a ja ci pomogę, czy będę blisko czy daleko.

Chłopiec wyrwał włos z sierści wilka, ukrył go obok niebieskiego kwiatu i ruszył dalej.

Wędrował dniem i nocą, i nigdzie nie mógł znaleźć szczęścia.

Wspomniał swoją matkę i wyjął niebieski kwiat, który zerwał na jej mogile. Wtem kwiat ozwał się ludzką mową:

- Pójdź za mną, pokażę ci, gdzie jest szczęście.

Szedł chłopiec za kwiatem, aż pod wieczór znużony znalazł się pod lasem. Tam ujrzał lisa.

- Drogi chłopcze - rzekł lis - pszczoła wpadła mi do ucha - proszę cię, wyjmij mi ją, bo nie wytrzymam z bólu.

Gdy chłopiec to uczynił, lis rzekł: - Nie mam ci się czym odwdzięczyć za twoją dobroć, ale posłuchaj, co ci powiem. Wiem, że szukasz szczęścia. Znajdziesz je, ale przedtem musisz służyć u złej Urmy (wiedźma). Będziesz u niej trzy dni pod rząd pasał krowę o złotych rogach. Ale pamiętaj, strzeż jej pilnie, bo bez niej nie możesz wrócić do Urmy. Jeśli ci się uda przez te trzy dni paść szczęśliwie tę krowę, to zażądaj w nagrodę starej czapki, gdyż to jest czapka-niewidka.

Skoro lis to powiedział, znikł w lesie.

O świcie ujrzał nagle chłopak przed sobą duży dom z żelaza.

- Ukryj mnie - szepnął cichutko niebieski kwiat, który szedł dotychczas w milczeniu przed chłopcem - i tylko wtedy, kiedy wypowiem twoje imię - wyjmij mnie.

Nagle na progu domu ukazała się Urma.

- Czego tu szukasz? - zaskrzeczała.

- Szukam służby - odrzekł chłopiec.

- Dobrze - odpowiedziała Urma - możesz służyć u mnie. Będziesz codziennie pasał moją krowę ze złotymi rogami, ale pamiętaj, że nie wolno ci bez niej wrócić, bo inaczej cię zabiję. A jeśli ci się uda trzy razy powrócić z pastwiska z krową, spełnię każde twoje życzenie.

Nazajutrz wyprowadził chłopiec krowę na pastwisko.

Zaledwie krowa skubnęła trochę trawy, a już chciała po­gnać do domu. A pędziła tak szybko, że chłopiec nie mógł jej zatrzymać. Już ją prawie tracił z oczu. Wtedy wyjął włos wilka zza pazuchy i dmuchnął nań. Natychmiast zjawił się wilk z całą sforą szarych towarzyszy; wilki dognały krowę, otoczyły ją i zapędziły na pastwisko. Pod wieczór pomogły chłopcu zagnać krowę do domu.

Tak było dnia drugiego i trzeciego.

Wtedy Urma zapytała:

- Czego chcesz w zamian za pasienie mojej krowy?

Wtedy chłopiec szybko zdjął czapkę-niewidkę z gwoździa

i zanim Urma zdążyła mu ją wyrwać, włożył ją na głowę i stał się niewidzialny.

Wtedy udał się w dalszą drogę. Gdy był już daleko od domu Urmy, usłyszał szept niebieskiego kwiatu:

- Wyjmij mnie i pójdź za mną!

Długo wędrował chłopiec śladem błękitnego kwiatu górami i lasami. Już go opuszczały siły, kiedy kwiat zatrzymał się na szczycie wysokiej góry. Chłopiec położył się w cieniu drzewa i usnął twardo ze zmęczenia.

Była jasna, księżycowa noc i góry były pogrążone w głę­bokim śnie. Wtem rozległ się przeraźliwy krzyk. Chłopiec zerwał się z ziemi i ujrzał przed sobą olbrzymią ropuchę, która łapami gniotła maleńkiego karzełka, wysokiego na dwa cale. Chłopiec szybko chwycił kamień, cisnął nim w ropuchę i uwolnił karzełka. Wziął maleńkiego człowieczka na rękę.

- Uratowałeś mi życie - powiedział karzełek - ale teraz musimy się koniecznie skryć, gdyż ropucha to jest stara Urma i zabije nas.

Chłopiec prędko włożył na głowę czapkę-niewidkę i w tej samej chwili tysiące ropuch wyległo z ziemi i zaczęło go szukać. Ale nikogo nie mogły znaleźć - ani chłopca, ani karzełka.

Chłopiec z karzełkiem na ramieniu poszedł dalej, aż znaleźli się przed wrotami wielkiej pieczary.

- Pozwól mi zejść z twojego ramienia - ozwał się karzełek - a uczynię cię bogatym i szczęśliwym.

Chłopiec postawił karzełka na ziemi, a on natychmiast pobiegł w stronę pieczary. Trzykrotnie zapukał do wrót i wołał:

To ja, karzełek, wracam z drogi –

Przyjmijcie mnie w wasze progi!

Wnet rozwarły się podwoje jaskini, a karzełek szepnął chłopcu do ucha:

- Ukryj swoją czapkę-niewidkę, aby cię moi bracia mogli zobaczyć i podziękować ci z całego serca.

Minęli sześćdziesiąt wspaniałych komnat, aż stanęli przed obliczem króla karzełków. Na złotym tronie w otoczeniu tysięcy karzełków siedział król o długiej, białej brodzie.

- Najłaskawszy nasz panie! oto ten chłopiec ocalił mi życie. Zła Urma z gór zamieniła się w ropuchę i chciała mnie zabić. A ten dzielny chłopiec mnie wybawił - rzekł karzełek wskazując na sierotę.

- Uratowałeś życie mojemu najdroższemu słudze - rzekł król karzełków. - Dam ci cos, co cię uczyni najszczęśliwszym z ludzi.

To mówiąc wyrwał srebrny włos z brody i dał go chłopcu.

- Pamiętaj, jak tylko znajdziesz się w potrzebie, spojrzyj na ten włos, a ja wraz z całym moim ludem przyjdę ci z po­mocą.

Następnie król zaprowadził chłopca do srebrnej sali, tam dał mu srebrną butelkę i rzekł:

- Jeśli zwilżysz kamień wodą z butelki, to zamieni się on w złoto.

Stamtąd udał się z nim do żelaznej komnaty.

- Masz tu łuk - z niego nigdy nie chybisz celu. A teraz bądź zdrów, bo nikt spośród zwyczajnych ludzi nie może przebywać dłużej w tym pałacu.

Karzełek, któremu chłopiec uratował życie, wyprowadził go z pieczary i wskazał mu drogę do Szklanej Góry.

- Widzisz tę górę tam w dali? Mieszkają tam trzy naj­piękniejsze na świecie księżniczki. Ale cóż! Więzi je straszli­wy smok. Pamiętaj, jeśli znajdziesz się w niebezpieczeństwie, wezwij nas!

To rzekłszy karzełek znikł.

A chłopiec ruszył w drogę do Szklanej Góry. Pod wieczór dotarł do jeziora. Znużony chciał ułożyć się do snu, gdy wtem ujrzał trzy gęsi o złotych piórach. Napiął łuk i zmierzył do gęsi. Dwie gęsi zniknęły, tylko najmniejsza, trafiona w piórka, zamieniła się w piękną dziewczynę i przemówiła:

- Przywróciłeś mi ludzką postać, którą odebrał mnie i moim siostrzycom straszny smok ze Szklanej Góry. Błagam cię, wybaw teraz moje siostry.

Młodzian udał się wraz z księżniczką do Szklanej Góry, gdzie smok strzegł dniem i nocą obu pozostałych sióstr.

Wtedy wyjął młodzian srebrny włos króla karłów i nagle jakby spod ziemi wyrosły przed nim gromady krasnoludków z królem na czele.

- Wiem, czego żądasz od nas - zawołał król - pragniesz się dostać do Szklanej Góry. Pomożemy ci!

Jak się wzięły karzełki do roboty, jak zaczęły heblować, świdrować, borować, tak wydrążyły wielki otwór w Szklanej Górze.

Z otworu wyfrunęły dwie gęsi o złotych piórach.

Młodzieniec chwycił łuk, wycelował i obie gęsi przeobraziły się w dwie księżniczki cud piękności. A gdy za nimi uka­zał się smok, chłopak tak celnie strzelił, że przebił mu smocze gardło. Smok rozpadł się w proch.

Radość trzech księżniczek była nie do opisania.

Młodzieniec pojął za żonę najpiękniejszą księżniczkę i był najszczęśliwszy na ziemi.

Wtedy niebieski kwiat, który wciąż nosił na sercu, pewne­go dnia przemówił głosem zmarłej matki:

- Synu mój kochany, umierając przyrzekłam ci szczęście. Oto je znalazłeś, a znalazłeś je dlatego, że masz dobre serce i pomagasz zwierzętom i ludziom. Bądź taki zawsze, a szczęście cię nigdy nie opuści.

To powiedziawszy kwiat niebieski znikł i powrócił do mat­czynej mogiły.

O TRZECH BRACIACH

Byli sobie trzej bracia. Byli oni bardzo biedni. Pewnego dnia rzekł najstarszy brat, Haidi:

- Pójdę w świat, a kiedy będę już bogaty, to przyjdę po was.

I wyruszył w daleki świat.

Dniem i nocą wędrował, a głód dokuczał mu bardzo. Zabłądził w gęstym lesie i usnął pod drzewem, zmęczony i osłabiony.

Nagle obudził go jakiś głos.

Wstawaj, leniuchu, już dzień, wstawaj!

Haidi przetarł oczy i ujrzał przed sobą karzełka z dużą, białą brodą do pasa.

- A do czegóż mam Wstawać? Jestem bardzo głodny, a nie mam co jeść!

- Pójdziesz do mojego pałacu - rzekł na to karzełek - tam dam ci srebra i złota, ile tylko zapragniesz. Ale przedtem musisz mi rozwiązać zagadkę.

I poszedł Haidi za karzełkiem do podziemnego pałacu, i ujrzał tam ścianę ze złota i ze srebra.

- A teraz słuchaj - rzekł karzełek - co to jest?

Lipowa deszczułka,

cztery na niej włoski –

gdy pałeczką machniesz,

to usłyszysz piosnki.

- Dobry karzełku, nie wiem - odpowiedział smutny Haidi.

- To są skrzypki, a że nie umiałeś zgadnąć, więc musisz u mnie służyć.

Ciężka była służba u karzełka.

Tymczasem bracia czekali na najstarszego, a kiedy długo nie wracał, wyruszył średni brat w świat, aby go odszukać.

Dniem i nocą wędrował górami i lasami, aż zabłądził w puszczy.

Tu usnął z głodu i zmęczenia pod drzewem.

- Wstawaj, leniuchu! - obudził go głos karzełka. - Dam ci złota i srebra, ile tylko zechcesz, jeśli mi odgadniesz zagadkę. Co to jest:

Nie ma nóg -

po świecie goni,

nie dopędzisz

i w sto koni!

- Nie jestem taki mądry, nie wiem, co to jest - odpowiedział średni brat ze smutkiem.

- To wiatr - powiedział karzełek. - A dlatego, że, nie zgadłeś, musisz zostać u mnie i służyć mi wiernie,

Gdy bracia długo nie wracali do domu, wtedy postanowił

trzeci, najmłodszy, imieniem Aza, wyruszyć na poszukiwania.

„A może zapomnieli o mnie" pomyślał ze smutkiem.

Szedł dniem i nocą, aż zawędrował do ciemnego boru i usnął

pod drzewem.

Nagle zerwał się, gdyż ujrzał przed sobą karzełka o długiej, białej brodzie do pasa. Karzełek powiedział:

- Dam ci złota i srebra, ile tylko zechcesz, ale musisz odgadnąć zagadkę:

Jakie to płótno,

Co na ziemi schnie –

dokądkolwiek pójdziesz,

wnet przed tobą mknie?

- To są drogi w naszym kraju – odpowiedział Aza.

- Dobrze – rzekł karzełek – jesteś najmądrzejszy ze swoich braci, choć jesteś najmłodszy. Dam Ci złota i srebra, ile tylko zechcesz.

Wielka była radość Azy, gdy w podziemnym pałacu ujrzał swych braci. Podzielili się złotem i srebrem, i żyli odtąd w zgodzie i szczęściu długie lata.

DLACZEGO WODA MORSKA JEST SŁONA

Daleko nad morzem żyli dwaj bracia, jeden bogaty, a drugi biedny

Kiedyś, przed Narodzeniem, przychodzi biedny do bogatego i mówi:

— Wolę dawać, bracie, niż prosić, żeby mi dano. Ale tak mi się w tym roku nie powiodło, że nie mam nic dla dzieci na święta. Może podarowałbyś mi trochę jedzenia

Bogaty pomyślał i pyta:

— A zrobisz to, co ci każę? Jeżeli mi przyrzekniesz, że zrobisz, to ci podaruję całą szynkę wędzoną.

— Przyrzekam — odpowiedział biedny.

— No to bierz tę szynkę. A teraz idź z nią do diabła i nie przychodź do mnie więcej.

Słowo się rzekło, trzeba go dotrzymać. Wziął biedak szynkę, westchnął ciężko i poszedł.

Idzie, idzie, diabła szuka, skoro brat kazał iść do diabła.

Zawędrował wreszcie do podziemnej jaskini, w której palił się wielki ogień. Obok ogniska starzec z białą brodą ociosywał Wodę.

— Co robisz? — zapytał wędrowiec.

— Chociaż tu już przedsionek piekła, jednakże zachowujemy ziemskie obyczaje, więc szykuję kłodę Jul na świąteczne ognisko.

— Kiedy tu przedsionek piekła, to może jest i diabeł ?

— Diabeł stróżuje obok, w sieni. Ale pilnuj swojej szynki, bo tam głodują za karę łakomczuchy. Jak zobaczą, że masz szynkę, nie opędzisz się od nich. Najlepiej zrób tak: powiedz im, że sprzedasz tę szynkę, ale nie za pieniądze, tylko za stary, ręczny młynek, który stoi u nich w sieni przy drzwiach. Posłuchaj mojej rady, nie pożałujesz.

Biedak wszedł do piekielnej sieni i zaraz dopadła go zgraja brudnych, wychudzonych potworków ze szczurzymi ogonami. Szczerząc zęby i skamląc starały się wyrwać mu szynkę tak zapalczywie, że diabeł-dozorca nie mógł ich rozpędzić.

— Oddam wam szynkę, ale dajcie mi wasz młynek — zawołał biedak, chociaż co prawda trochę mu było żal tej pięknej szynki.

Potworki zgodziły się, porwały szynkę i zaczęły ją sobie wydzierać, a biedak chwycił młynek pod pachę i uciekł.

— Zaufałeś mi i dobrze na tym wyjdziesz — powiedział starzec w przedsionku. — Co tylko rozkażesz, wszystko ci ten młynek namiele. Tylko nie zapomnij, jak się go zatrzymuje, bo miałbyś z nim kłopot. Widzisz ten guziczek? Naciśniesz go trzy razy, a wtedy młynek stanie.

Biedak podziękował starcowi i poszedł. Dopiero nocą trafił do domu z powrotem.

— Gdzieżeś był tak długo? — spytała go żona. — Czekaliśmy na ciebie aż do wieczora, wreszcie dzieci poszły spać głodne. Choć to dziś takie wielkie święto, nie miałam nawet patyka, żeby rozpalić ogień i nie miałam co włożyć do garnka.

— Nie martw się — zawołał biedak wesoło. — Zaraz będziesz miała wszystko, o czym tylko zamarzysz.

Postawił młynek na stole i kazał mu mleć różne rzeczy po kolei. Młynek aż furkotał, tak się kręcił. Nie minęła godzina, już ogień palił się w kominie i pełno smakołyków gotowało się i piekło.

Na trzeci dzień świąt biedacy zaprosili przyjaciół na ucztę. Przyszedł także bogaty brat. Nie mógł się nadziwić, skąd się wzięły te wyborne potrawy. Poty wypytywał brata, aż ten przyznał mu się do wszystkiego i pokazał mu czarodziejski młynek.

Bogaty pozazdrościł biedakowi i zaczął się napraszać o młynek. Nudził brata i nękał, aż wreszcie wytargował od niego młynek za trzysta talarów. Tamten wymówił sobie tylko, że zatrzyma młynek aż do sianokosów, bo chciał sobie przygotować zapasy.

Kiedy nastała pora sianokosów, bogaty brat zabrał młynek. Jego żona poszła na łąkę z parobkami, ale on był na to za leniwy. Powiedział, że zostanie w domu i przygotuje obiad. Wiedział, że się nie napracuje, bo przecież młynek wszystko zrobi za niego.

Położył się z powrotem pod pierzynę i zasnął. W południe rozkazał:

— Młynie, zmiel zupę na mleku, śledzie i chleb!

Czarodziejski młynek zaczął mleć, a gospodarz tylko podstawiał garnki i półmiski, póki wszystkich nie napełnił.

Ale brat zapomniał mu powiedzieć, jak się młynek zatrzymuje, więc lała się z niego mleczna zupa, wysuwały się śledzie i wyskakiwały kromki chleba bez ustanku, chociaż gospodarz krzyczał i walił go pięściami, żeby przestał nareszcie.

Zupa zalała podłogę. Brodząc po kolana gospodarz z trudem dobrnął do drzwi, szarpnął je z całej siły i otworzył. Biały strumień wylał się przez sień na podwórze, a z podwórza na drogę, niosąc śledzie i chleb.

Gospodyni właśnie wracała tą drogą z robotnikami do domu na obiad, aż tu na ich spotkanie pędzi spieniony biały potok. Zaczęła krzyczeć i wzywać ratunku.

Pobiegł bogaty brat do biednego i woła z daleka:

— Zabieraj z powrotem twój zwariowany młynek, bo nas wszystkich potopi!

— Nie mam już trzystu talarów, żeby ci oddać, kupiłem za nie coś niecoś do gospodarki.

— Oddasz, jak będziesz mógł, ale chodź co prędzej i weź młynek!

Czarodziejski młynek wrócił więc znowu do biednego brata. Po jakimś czasie przestał on być biedny, postawił sobie porządne zabudowania, kupił kawał pola i łąkę, miał krowy, parę koni i owce.

A ponieważ jego dom stał nad samym morzem i były tam przy brzegu niebezpieczne skały, więc kazał młynkowi zemleć, co potrzeba i wystawił obok domu latarnię morską, żeby się statki nie rozbijały. Pokrył ją złotą blachą, więc i w dzień świeciła z daleka.

Niezadługo stał się sławny w całym kraju, wszyscy opowiadali sobie o jego młynku i o latarni.

Minęło parę lat. Kiedyś przypłynął statkiem nieznajomy i wylądował przy latarni morskiej.

— Jestem kapitanem okrętu — powiedział. — Jeżdżę do dalekiego kraju po sól. Przeszedłem wiele niebezpiecznych chwil, kilka razy mój statek omal nie utonął. Chciałbym kupić, panie, twój młynek. Kazałbym mu mleć sól dla całego naszego miasta, a wtedy ja i moja załoga nie potrzebowalibyśmy narażać się na burze i napaści korsarzy. Rozumiem, że tanio tego młynka nie oddasz, ale powiedz, proszę, swoją cenę. Jeśli tylko starczy mi majątku, to go kupię.

Gospodarz pomyślał, naradził się z żoną na osobności, potem wrócił do kapitana i powiedział tak:

— Kiedy zdobyłem ten młynek, byliśmy biedni. Teraz mamy już dobytku aż nadto, nie zaznamy biedy do końca życia, więc słuszne będzie, jeżeli oddamy czarodziejski młynek temu, kto potrzebuje go więcej od nas. Weźcie go, panie, darmo.

Kapitan tak się ucieszył, że pochwycił od razu młynek i pobiegł 2 nim do swego statku.

Gospodarz wyskoczył z domu za nim i wołał:

— Poczekajcie, kapitanie! Nie wiecie jeszcze, jak się młynek zatrzymuje. Wróćcie się, to wam pokażę.

Ale tamten nie słuchał i nie oglądał się za siebie. Bał się, że gospodarz może się rozmyślił i dlatego odwołuje go z powrotem.

Wbiegł na statek, podniósł co prędzej kotwicę, rozwinął żagle i odpłynął.

Kiedy znalazł się na pełnym morzu, postanowił od razu wypróbować swój młynek i kazał mu mleć sól. Posłuszny młynek zatrząsł się, zaterkotał i zaczął pracować tak gorliwie, że wnet napełnił kapitanowi skład na dnie statku. Ale sypał sól i sypał dalej bez ustanku, choć kapitan próbował go zatrzymać na wszelkie sposoby.

Statek zasypany solą byłby zatonął pod ciężarem, więc kapitan z wielkim żalem musiał wrzucić młynek do morza, żeby się ratować.

Teraz młynek leży na dnie i wciąż miele sól, a fale roznoszą tę sól po wszystkich morzach świata.