INSECTA (owady)

Charakterystyka ogólna:

• segmentacja heteronomiczna

• rozdzielnopłciowe

• jama ciała - miksocel

• ciało złożone z głowy (6), tułowia (3) i odwłoka (6 – 12 segm.)

• 1 para czułków

• 3 pary przysadek gębowych

• 3 pary odnóży krocznych

• narządy oddechowe - tchawki

• u niektórych wyst. 1 lub 2 pary skrzydeł

• pełna segmentacja (21 segm) może ulec zróżnicowaniu, hypertrofi (redukcja lub zlanie segmentów)

• płytki segmentacyjne: tergit – grzbietowa, sternit – brzuszna i dwie boczne – pleuryty.

entomologia - nauka o owadach

Głowa

1. Puszka głowowa:

• jednolita, pierwotnie złożona z 6 segmentów: akronu, czułkowego, wstawkowego, żuwaczkowego, szczękowego i wargowego.

• ze wzgl. na położenie otworu gębowego wyróżniamy głowę:

  • hypognatyczną – po stronie brzusznej

  • prognatycza – bardziej z przodu

  • opistognatyzna – przesunięty do tyłu

• w puszce głowowej hypognatycznej wyróżniamy:

  • wargę górną – labrum

  • warga dolna - labium

  • nadustek – clypeus

  • czoło – frons

  • ciemię – vertex

  • policzki – genae pochodne tergitów

  • zapoliczki - postgenae

• podgębie – hypopharynx, czyli fałd dzielący jamę gębową na część:

  • przednią – cibarum z otworem gębowym pochodne

  • tylna – salivarium z gruczołami ślinowymi

  • przysadki gębowe:

  • żuwaczki – mandibulae na granicy tergitów

  • szczęki – maxillae i sternitów

  • warga dolna – labium

2. Czułki - antennae:

• przydatki drugiego segmentu głowowego

• składają się z:

  • trzonka – scapus, połączony stawowo z puszką głowową, poruszają nim mięśnie czaszkowe

  • nóżki – pedicellum

  • biczyka – flagellum (u niektórych jako obrączka – annulus), wieloczłonowy, bez mięśni

• na czułkach znajdują się narządy zmysłów – dotyku i powonienia

Tułów

1. Tułów – thorax:

• złożony z 3 segmentów

• zaopatrzony w narządy ruchu – odnóża i skrzydła

• wyróżniamy: przed -, śród – i zatułów

• pleuryt wzmocniony grzebieniem pleuralnym, który dzieli go na część przednią – episternum (episternit) i tylną – epimerum (epimeryt). W przedłużeniu grzebienia znajduje się kolumienka - columella, która stanowi punkt podporowy dla skrzydła.

• od sternitu w głąb tułowia odchodzi poprzeczna, długa apofyza – widełki skoczne (furca).

2. Nogi:

• osadzone między pleurytem a sternitem

• zbudowane z:

  • biodra – coxa

  • krętacza – trochanter

  • uda – femur

  • goleń – tibia

  • stopa – tarsus

3. Skrzydła:

• skrzydła osadzone są na śród – i zatułowiu za pośrednictwem stawów skrzydłowych

• powstają jako uchyłki ściany ciała, w które wchodzą nerwy, tchawki i hemolimfa

• u większości wyst. skrzydła błoniaste

• u niektórych (chrząszcze, karaczany) skrzydła przednie ulegają sklerotyzacji i funkcjonują jako pokrywy lub półpokrywy.

Odwłok

1. Odwłok – abdomen:

• pierwotnie składa się z 12 segmentów

• wyróżniamy część:

• pregenitalną – przednią, w której mieści się serce, przewód pokarmowy, gonady, ciało tłuszczowe

• tylną, na którą składają się segmenty: genitalne (8 i 9) i postgenitalne (10 i 11)

• otwór płciowy żeński mieści się na 8 lub 7 sternicie, natomiast męski na 9.

2. Przysadki odwłokowe:

• funkcje przysadek: rozród, lokomocja, oddychanie i inne

• wyróżniamy m. in.:

  • aparat skoczny – złożony z cewki brzusznej, hamowidła i widełek

  • wyrostki rylcowe – aerci

  • nogi rzekome, od 2 – 8 par

  • skrzelotchawki

  • przysadki męskie – znajdują się na 9 segmencie: walwy, homologiczne z odnóżami oraz narząd kopulacyjny – aedeagus

  • przysadki żeńskie tworzą u niektórych pokładełko do składania jaj.

Powłoka ciała

1. Powłoka ciała, a także wyściółka układu tchawkowego oraz przedni i tylny odcinek jelita złożone są z:

• naskórka - hypoderma

• oskórka – kutikula, dodatkowo może być pokryta woskiem i warstwą cementową

2. Kutikula:

• zbudowana z chityny, wosków, białek, lipidów, garbników itp.

• wyróżniamy:

  • prokutikulę – gruba, zawiera chitynę i proteiny, jej wzrost i sklerotyzacja odbywa się przed i po linieniu, zróżnicowana na:

    • endokutikulę - elastyczna

    • egzokutikulę – zgarbowana

  • epikutikulę – cienka, pokrywa wszystkie ektodermalne części ciała, wyróżniamy:

    • wewnętrzną (kutikulina) - grubsza, zbudowana z lipidów, białek i fenoli

    • zewnętrzna – cieńsza, lipidowa, inkrustowana minerałami

!!! w niektórych miejscach kutikula wpukla się do środka ciała tworząc grzebienie – apodemy

4. Gruczoły:

• smarowe – u owadów wodnych, natłuszczają szczególnie komorę pomiędzy grzbietem odwłoka i pokrywami, co przeciwdziała zwilżaniu kutikuli i zapewnia prawidłowe oddychanie.

• woskowe – głównie u pluskwiaków, funkcje:

  • aparaty filtracyjne w pobliżu przetchlinek

  • tworzą kokony (czerwce), puparia (mączniki)

  • tworzą komory lub worki jajowe

  • stanowią ochronę przed drapieżcami i niekorzystnymi warunkami zewn.

• żywiczne lub lakowe – u czerwców

• przędne – głównie u larw motyli, chruścików, błonkoskrzydłych i chrząszczy. Są to przekształcone gruczoły ślinowe, które produkują jedwab do produkcji kokonów, domków.

• wonne – np. u motyli są to specjale włoski lub łuski – androkonia, które produkują zapachy służące do odnajdywania partnerów seksualnych (feromony).

• jadowe – połączone z włosami wyst. u gąsienic

• allotroficzne – produkują wydzielinę, którą karmione są larwy (mleczko pszczół).

!!!! Owady mogą się upodabniać do podłoża – barwy kryptyczne lub do innych zwierząt – mimikra. !!!!

Układ mięśniowy

- mm. poprzecznie prążkowane

- duże zróżnicowanie

- brak wora skórno-mięśniowego

Ukł. pokarmowy

- 3 części: jelito przednie, środkowe i tylne (przednia i końcowa wysłana kutikulą)

- jelito środkowe: NIE JEST ZAOPATRZONE W GR. TRZUST-WĄTR.

- cewki Malphighiego - między jelitem środkowym a tylnym

Ukł. nerwowy

- system centralny, obwodowy, sympatyczny

- trójdzielny mózg

- ośrodki asocjacyjne - corpora pedunculata

- protocerebrum - oczy ; deuto - czułki ; trito - wargę górną

- zwój podprzełykowy <-- łączy się z brzusznym łańcuchem nerwowym

Narządy zmysłowe:

- parzyste oczy złożone

- ocelle - 1-3

- narządy prioprioceptywne - odbierają wrażenia powstające wewntrz. organizmu

- włosy czuciowe (czułki)

- narządy węchowe (czułki)

- aparat stydulacyjny - 2 elem. , które się o siebie ocierają, jeden jest zablokowany

- narządy zmysłu mechanicznego - chordotonalne - napięcia powierzchni pancerza i wrażenia słuchowe (tympanalne)

- skolopofor - jednostka funkcjonalna narządów wyżej

Układ oddechowy

- tchawki

- przetchlinki (stigmy) - zamykanie i filtrowanie powietrza

Układ krwionośny

- otwarty

- serce na odwłoku

- 8 par ostiów

- krew: hemolimfa <--- zawiera bezbarwne amebocyty

- wyjątkowy barwnik: erytrokruoryna

Ciało tłuszczowe

- z kom. mezodermalnych

- otacza wszystkie narządy

- trofocyty - tam się odkładają subst. zapasowe

Układ wydalniczy

- cewki Maphighiego - ślepo zakonczone rurki

Układ dokrewny

- linienie, przeobrażenia itp.

- hormon linienia i wzrostu - ekdyzon

- hormon młodzienczy - juvenilis