Etapy integracji europejskiej

Proces integracji europejskiej przebiegał w następujących etapach, które możemy nakreślić następująco:

1. zainicjowanie strefy wolnego handlu;

2. działania zmierzające do zaistnienia unii celnej;

3. powstanie wspólnego rynku;

4.ukształtowanie się unii gospodarczej;

5. pełna integracja gospodarcza

W praktyce życia politycznego możliwe są oczywiście pewne przesunięcia- i tak np.:

Dwa pierwsze etapy (strefę wolnego handlu oraz unię celną) przeprowadzono w sposób zintegrowany. Unię gospodarczą, z kolei, poszerzono o dodatkowy aspekt- unię walutową. Kierunkiem zmian integracyjnych w Europie było doprowadzenie do jednoczesnego zjednoczenia w sferze gospodarki i polityki (polityka wewnętrzna, zagraniczna i wymiaru sprawiedliwości, czy też obronna).

1. Wspólny Rynek

Wspólny Rynek (z ang. Common Market) formalnie został utworzony dzięki zapisom Traktatu o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej podpisanego w Rzymie

25 marca 1957 r. przez państwa założycielskie: Francję Belgię, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Traktat ten wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.

W preambule traktatu określone zostały najważniejsze cele organizacji (m. in.)

• Stworzenie podstaw oraz ściślejszej, trwałej jedności narodów europejskich.

• Zapewnienie postępu gospodarczego i społecznego państw poprzez usunięcie barier dzielących Europę.

• Stałą poprawę warunków życia i pracy narodów.

• Zharmonizowane działanie dla zapewnienia trwałości rozwoju, równowagi w dziedzinie wymiany oraz uczciwej konkurencji.

• Działanie na rzecz zjednoczenia gospodarek i zapewnienia ich harmonijnego rozwoju poprzez zmniejszenie różnic pomiędzy poszczególnymi regionami oraz zmniejszenie zacofania regionów mniej uprzywilejowanych

• Zniesienie ograniczeń w wymianie międzynarodowej

W art. 3 Traktatu Rzymskiego między innymi skoncentrowano się na zniesieniu w obrocie między państwami należącymi do Wspólnoty ceł oraz ograniczeń ilościowych w imporcie i eksporcie towarów; ustanowieniu wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich; zniesieniu przeszkód w wolnym przepływie osób, usług i kapitałów. Zakładano też wprowadzenie zasad wspólnej polityki w rolnictwie, transporcie; zbliżenie ustawodawstw poszczególnych krajów w zakresie niezbędnym do funkcjonowania wspólnego rynku. (za: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, www.eur-lex.europa.eu.pl)

Znalazły się tu również zapisy o ustanowieniu Europejskiego Funduszu Socjalnego (European Social Fund), (zgodnie z wytycznymi z preambuły Traktatu- wyrównywanie harmonijnego rozwoju poprzez zmniejszenie różnic pomiędzy poszczególnymi regionami oraz zmniejszenie zacofania regionów mniej uprzywilejowanych). Miał on przyczyniać się do rozwiązywania problemów związanych z zatrudnieniem oraz stymulować wzrost stopy życiowej w państwach członkowskich. Utworzono także Europejski Bank Inwestycyjny ( ang. European Investment Bank) - główne "narzędzie" polityki finansowej Wspólnoty, którego zadaniem jest ułatwianie jej rozwój gospodarczego.

W artykule Traktatu o EWG znalazły się zapisy dotyczące wspólnego rynku. Założono, że wspólny rynek będzie tworzony etapami, (podczas kolejnych dwunastu lat podzielonych na trzy czteroletnie okresy). Najpierw zniesiono ograniczenia o charakterze ilościowym w handlu między państwami- członkami Wspólnoty. Stało się to w 1961 roku. Kolejny etap, w którym zredukowano cła oraz powoli uskuteczniano wspólną taryfę zewnętrzną trwał od stycznia 1959 roku do lipca 1968. Oznaczało to utworzenie przez państwa założycielskie EWG unii celnej.

Wspólną politykę handlowa wobec państw trzecich zaczęto realizować z dniem 1 stycznia 1970 roku. Główne jej założenia to przede wszystkim: zawieranie umów celnych i handlowych oraz ustanowienie wspólnej taryfy celnej. Politykę tę prowadzi z ramienia Wspólnot Europejskich- Komisja Europejska. Podejmuje ona negocjacje, jak również wypowiada się w związku z wszelkimi ustaleniami dotyczącymi traktatów, czy też porozumień handlowych, (m. in. na temat Układu Ogólnego o Cłach i Handlu ( ang. General Agreement on Tariffs and Trade GATT), czy też Światowej Organizacji Handlu (ang. World Trade Organisation WTO).

Wspólną polityką objęto również newralgiczny sektor rolniczy. Jak się miało później okazać, zajmie on szczególne miejsce jako "element" budżetu wspólnotowego (największe transfery środków Unia przeznacza właśnie na ten obszar gospodarki). Założenia Wspólnej Polityki Rolnej realizowano stopniowo- szczególnie istotne było utworzenie systemu gwarantowanych dochodów rolniczych. Do rzeczywistego ujednolicenia polityki rolnej doszło w roku 1969.

Kolejne lata zintensyfikowały współpracę wspólnotową na niwie polityki przemysłowej, czy też fiskalnej, ale również regionalnej i o czym należy pamiętać- energetycznej (szczególne miejsce zajęła tutaj energia atomowa. Całą problematyką energii jądrowej zajęła się wspólnota powstała równocześnie z EWG- Europejska Wspólnota Energii Atomowej- EURATOM. Jednym z podstawowych zadań tej Wspólnoty było również stworzenie wspólnego rynku energii atomowej oraz nawiązanie i utrzymywanie z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi kontaktów mogących przyczynić się do postępu w pokojowym użytkowaniu energii atomowej.)

Lata 70. to rozpoczęcie współpracy w dziedzinie polityki walutowej. Istotnym wydarzeniem, dzięki któremu zainicjowano stopniowe dochodzenie do Unii Gospodarczej i Walutowej było powstanie Europejskiego Systemu Walutowego (ang. European Monetary System - EMS) w dniu 13 marca 1979 r. Najbardziej doniosłym wydarzeniem było tutaj wprowadzenie europejskiej jednostki walutowej ECU.(ang. European Currency Unit ).

2. Jednolity Rynek

Pomimo tego, że Traktat ustanawiający EWG był krokiem milowym na drodze do pełnej integracji gospodarczej, to jednak realizacja jego założeń sprowadzała się często jedynie do realizacji wytycznych dotyczących wprowadzenia unii celnej. Nie było to działanie na tyle wystarczające, by pobudzić integrację gospodarczą. Zbyt ogólnikowo potraktowano tak istotne sprawy jak choćby: swoboda konkurencji, czy też wolny przepływ towarów, usług, kapitału oraz siły roboczej. O różnych niepowodzeniach, zahamowaniu tych procesów decydowały różnego rodzaju bariery formalne, takie jak np. niejednorodne przepisy prawne. Nie wspomagały także procesu m. in. wymiany kontrole graniczne. Konieczne stało się podjęcie działań, które wsparłyby w sposób rzeczywisty powstanie jednolitego rynku europejskiego.

Zadania tego podjął się przewodniczący Komisji WE- Jacques Delors. Komisja w 1985 roku przedstawiła projekt zwany Białą Księgą. Dokument ten zawierał koncepcję zbudowania rynku wewnętrznego. Jego akceptacja wiązała się również ze zmianami w Traktatach założycielskich Wspólnot Europejskich (Jednolity Akt Europejski, podpisany 17 lutego 1986 roku w Luksemburgu (JAE) ).

Jednolity Akt Europejski stanowił istotny krok w pogłębieniu dzieła integracji. Zmiany jakie wprowadzał ten dokument dotyczyły przede wszystkim prawa europejskiego. Ustanowił nowe procedury ustawodawcze dające większe uprawnienia Parlamentowi Europejskiemu,

(między innymi tzw. procedura współpracy, dająca Parlamentowi uprawnienia związane ze zwiększeniem wpływu na decyzje Rady). Ograniczył podejmowanie decyzji w Radzie Wspólnot Europejskich (obecnie Rada Unii Europejskiej) na zasadzie jednomyślności na rzecz głosowania większościowego. Wprowadził również nową instytucję- Radę Europejską, organ mający za zadanie wytyczanie ogólnych kierunków polityki Wspólnot, składający się z szefów państw i rządów. JAE połączył też trzy Wspólnoty w jedną Wspólnotę Europejską(przy zachowaniu ich podmiotowości prawnej).

W JAE postanowiono również o utworzeniu rynku wewnętrznego (wolny przepływ towarów, usług, kapitału oraz osób), co miało się stać do 31 grudnia 1992 roku i co uskuteczniono dnia 1 styczna 1993 roku. Na proces budowania tego rynku składało się po pierwsze- przyjęcie, a następnie wdrożenie 282 aktów prawnych.

W Jednolitym Akcie Europejskim podjęto również sprawę polityki spójności charakteryzującej w sposób szczególny Wspólnotę Europejską. Stworzono w związku z tym programy pomocy dla biedniejszych krajów członkowskich (ustanowiono Fundusz Spójności (ang. Cohesion Fund). Początkowo korzystały z niego; Irlandia, Grecja oraz Hiszpania i Portugalia.

Ideę wspólnego rynku uskuteczniono ostatecznie 1 styczna 1993 roku.

3. Unia Europejska

Kolejnym krokiem w dziele integracji europejskiej był Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht, 7 lutego 1992 r.,(wszedł w życie - 1 listopada 1993 r).

Unię Europejską, którą ustanowił Traktat z Maastricht, budują trzy filary. Pierwszy to Wspólnota Europejska powstała jako wynik połączenia trzech istniejących wcześniej Wspólnot (głównie sprawy gospodarcze oraz społeczne, np. prawa konsumenckie i ochrona zdrowia, kultura, obywatelstwo UE, czy też edukacja). W filarze tym znalazły się również zagadnienia łączące się z Unią Gospodarczą i Walutową.

Drugi filar to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, wreszcie- trzeci to Wspólna Polityka Spraw Wewnętrznych i Wymiar Sprawiedliwości. W znaczący sposób, poprzez takie zapisy traktatowe zintensyfikowano kooperację w ramach polityki europejskiej.

Zapisy traktatowe zakładały m. in. powstanie Unii Gospodarczej oraz Unii Walutowej. Zakładano dojście do niej drogą etapową(3) w ciągu 8-10 lat. Pierwszy etap to działania dostosowawcze, wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej oraz ocena postępu zaangażowania poszczególnych państw w dostosowywaniu się do założeń unijnej polityki gospodarczo-finansowej (Rada). W etapie drugim (od 1 stycznia 1994) utworzono Europejski Instytut Walutowy- który później przekształcono w Europejski Bank Centralny.

Wprowadzono również wytyczne dotyczące nadzoru procesu realizacji generalnych wytycznych Rady co do założeń polityki makroekonomicznej, głównie zachowywania dyscypliny finansowej. Traktat w swoich zapisach ustanawiał również warunki uczestniczenia państw w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.(kryteria konwergencji- kryteria zbieżności). Były to:

• niska inflacja- stabilność cen, najlepiej poniżej 1,5%;

• deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB;

• dług publiczny nie większy niż 60% PKB;

• stabilny kurs walutowy

Zainicjowanie trzeciego etapu przewidziano na dzień 1 stycznia 1997 r.,( data najwcześniejsza). Ostateczny termin wyznaczono na 1 stycznia 1999 roku. Założeniem podstawowym było spełnianie powyższych kryteriów przez minimum siedem krajów. Z wejścia do etapu trzeciego zrezygnowała Wielka Brytania, także Dania nie była pewna swej decyzji odnośnie uczestnictwa w etapie końcowym.

4. Unia Gospodarcza i Walutowa

Dnia 3 maja 1998 r. Rada UE zadecydowała, że jedenaście państw członkowskich UE (były to: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Niemcy i Włochy) wypełnia zakres koniecznych warunków przystąpienia do unii walutowej i w związku z tym zadecydowała o powołaniu Europejskiego Banku Centralnego.

( 1 czerwca 1998 r.). Do końca 1998 roku zakończono proces legislacyjny mający na celu wprowadzenie w życie trzeciego etapu Unii Gospodarczo-Walutowej- EMU (ang. Economic and Monetary Union of the European Union).

Wprowadzono nową, unijną walutę -Euro. W związku z tym konieczne było odpowiednie przygotowanie rynków finansowych i takie działania jak usztywnienie kursów centralnych walut należących do strefy Euro( wobec siebie wzajemnie oraz według nowej waluty). Stało się to 1 stycznia 1999 roku. Wyznaczono- dla wprowadzenia nowej waluty bezpośrednio do użytku - trzy lata okresu przejściowego.

Z dniem 1 stycznia 2002 roku Euro ostatecznie weszło do obiegu walutowego i gospodarczego. Od 1 lipca 2002 r. pozostało jedyną jednostką pieniężną na obszarze Unii Gospodarczej i Walutowej (w okresie od stycznia do lipca ważność zachowały jeszcze banknoty starych marek państwowych).

Od 1 stycznia 2001 r. do Unii Gospodarczej i Walutowej należy dwanaście państw, po zniesieniu okresu derogacji dla Grecji (o czym zadecydowała 19 czerwca 2000 r., w Santa Maria da Feira Rada ECOFIN (ang. economic and financial affairs ), organ pomocniczy Rady Unii Europejskiej, tworzony przez ministrów ds. gospodarczych i ministrów finansów państw członkowskich.

Trzeciego etap Unii Gospodarczo-Walutowej oznaczał dla państw "dwunastki" przekazanie kompetencji w zakresie polityki fiskalnej (także ustanowienie stopy procentowej) Europejskiemu Bankowi Centralnemu, instytucji niezależnej w swojej działalności od żadnych innych podmiotów krajowych ani unijnych. (EBC jest jednocześnie centralnym bankiem Unii Europejskiej, ale także bakiem emisyjnym dla wspólnej waluty- Euro. Siedziba Banku znajduje się we Frankfurcie nad Menem).

Tak poważna operacja strukturalna wymagała dla swojego powodzenia znacznego zwiększenia koordynacji oraz włączenia możliwości kontroli nad polityką gospodarczą poszczególnych rządów państw unijnych. Było to szczególnie istotne z uwagi na to, że Traktat z Maastricht właściwie nie wprowadzał zasad dotyczących wspólnotowej polityki gospodarczej prowadzonej partykularnie przez państwa członkowskie.

Jest to zasadniczy kierunek zmian inicjowanych przez kolejne traktaty. Wykazały ten stan rzeczy już zapisy Traktatu Amsterdamskiego podpisanego dnia 17 czerwca 1997 roku, a podpisanego 2 października tegoż roku. Traktat wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Państwa członkowskie coraz wyraźniej zaczynają prowadzić politykę zacieśniania współpracy w takich dziedzinach jak np. ochrona środowiska naturalnego, zwalczanie bezrobocia. W tę stronę zmierza też m. in. unijne prawo ochrony konsumentów.

Ważną częścią polityki fiskalnej jest polityka podatkowa. W tej dziedzinie również można zaobserwować proces ujednolicania prawa. Chodzi tu głównie o tak ważną dla gospodarki strefę podatkową jak szczególnie podatki pośrednie, podatki dochodowego płacone przez przedsiębiorstwa, czy też podatki od zysków kapitałowych.

W kwestiach tych wypowiedziała się Rada Europejska na spotkaniu w Santa Maia da Feira, odbywającym się w dniach 19-20 czerwca 2000 r. Zaakceptowano wówczas tzw. "pakiet podatkowy", w którym znalazły się zapisy dotyczące kwestii opodatkowania oszczędności. Przyjęto również założenia kodeksu postępowania (ang. code of conduct- instrumenty "miękkiego prawa", używane w celu zasygnalizowania, w jaki sposób Komisja Europejska może użyć kompetencji jej przysługujących). W tym wypadku chodziło o podatki oraz zyski kapitałowe.