Danuta Chwastniewska, Czytanie i pisanie jako kompetencje kluczowe w dalszej nauce dziecka „Metoda 101 kroków” na tle innych podręczników w edukacji wczesnoszkolnej, (w:) Edukacja czytelnicza wyzwaniem współczesnej pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, pod red. A. Jakubowicz- Bryx, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2011, s. 138-151.
Przygotowanie dziecka do nauki czytania jest procesem długotrwałym, wkraczającym w różne dziedziny rozwoju i wychowania. Przygotowanie to odbywa się w dwóch sferach: motywacyjnej ( pozytywne nastawienie do nauki) oraz umysłowej (obejmującą dojrzałość w zakresie umiejętności spostrzegania, pamięci, mowy i myślenia oraz wytrwałości w pokonywaniu trudów nauki).
W jakim stopniu podręczniki w nauczaniu zintegrowanym zachęcają do czytania
Pierwsze teksty szkolne znacznie różnią się od tych, z którymi dzieci spotykają się, zanim zaczną samodzielnie czytać. Różnice dotyczą:
Języka, którym operują autorzy czytanek: jest tak nienaturalnie prosty składniowo, że dziecko nie usiłuje ich zrozumieć;
Tematyka, która w wypadku pierwszych tekstów szkolnych ogranicza się do codziennych sytuacji z życia modelowej rodziny, podczas gdy w przekazach z jakimi dziecko zetknęło się wcześniej, dominuje niezwykłość (wydarzeń, miejsca, bohatera);
Fabuły , której praktycznie w czytankach nie ma, a w lekturach jest raczej skromna, natomiast dziecko jest przyzwyczajone do fabuły obfitującej w niesamowite wydarzenia, do szybkiego biegu akcji;
Postaci bohatera, którym w tekstach szkolnych jest zazwyczaj dziecko osadzone w banalnych sytuacjach, zaś w horyzoncie oczekiwań jest to bohater- heros.
Prowadzi to do wniosku, że wartość poznawcza czytanek zawartych w elementarzach i podręcznikach kształcenia zintegrowanego jest nie najlepsza. Pierwsze teksty szkolne są dla uczniów mało interesujące. Nie wprowadza się nowych, ważnych dla rozwoju dziecka informacji. Dostarczanie nowych informacji, nowych zadań prowadzi do zróżnicowania się doświadczeń aż do granic wyznaczonych możliwościami dziecka. Wyznaczenie zadań dydaktycznych wymaga uwzględnienia określonych przez Lwa Wygotskiego dwóch poziomów rozwoju ( strefy aktualnego rozwoju oraz strefy najbliższego rozwoju). Nauczyć dziecko można tylko tego, czego ono się nauczyć potrafi. Zadania przekraczające dotychczasowy próg poznania umożliwiają „nurkowanie: w strefę najbliższego rozwoju, a więc są warunkiem koniecznym uczenia się. Teksty w podręcznikach do klasy pierwszej nie spełniają tych warunków.
Wybrane podręczniki szkolne a nauka czytania- na podstawie analizy M. Willmy-Burzyńskiej (2009, s.69-106)
Autorka badań wybrała do analizy kilka dość zróżnicowanych pozycji, najchętniej dobieranych przez nauczycieli w województwie pomorskim. Badania pilotażowe miały miejsce w 2007 roku, a w latach 2008-2009 autorka prowadziła dokładną analizę podręczników nauczania zintegrowanego, których tytuły wyszczególniła podczas badań pilotażowych. Należą do nich: Szkoła marzeń, Wesoła szkoła, Moja szkoła, Już w szkole oraz Ja, Ty- My. Porównawczo dokonała także analizy podręcznika do nauki czytania i pisania istniejącego od niedawna- Metodę 101 kroków- Poczytam ci, mamo!, cz.1 i 2. Analiza dotyczyła następujących aspektów istotnych w nauce czytania:
Liczby ćwiczeń z zakresu analizy i syntezy słuchowo-wzrokowej;
Liczby czytanek wprowadzających i utrwalających poznawane litery, a w ich obszarze także liczby wyrazów zawierających daną literę oraz wyrazów zawierających litery jeszcze nie wprowadzone.
Ćwiczenia z zakresu analizy i syntezy wzrokowej
Najwięcej tego rodzaju ćwiczeń zawiera Metoda 101 kroków. W podręczniku tym są one także bardzo zróżnicowane- aż 8 rodzajów zadań. Tyle samo rodzajów zadań jest w Wesołej Szkole. Jest ona też druga pod względem liczby ćwiczeń. Na trzecim miejscu ulokowała się Już w szkole.
Liczba wyrazów i czytanek wprowadzających nową literę
Pod względem ilości wyrazów utrwalających nowo poznaną literę, które nie zawierają innych, niepoznanych jeszcze znaków, zdecydowanie przoduje Metoda 101 kroków. Pozostałe podręczniki prezentują się dość podobnie. Duża ilość tekstów, nie zawsze oznacza, że w wystarczający sposób pomagają one utrwalić nowy materiał. Zdarza się także, że w tekście występuje wiele wyrazów zawierających niepoznane jeszcze litery, co u części dzieci może powodować problemy z jego odczytaniem. Pod względem ilości czytanek przypadających na literę, najlepiej wypada Metoda 101 kroków. Następny jest podręcznik Ja, Ty- My. Przybliżona ilość tekstów występuje kolejno w : Wesołej szkole, Mojej szkole oraz Szkole marzeń. Najmniej czytanej znajduje się w podręczniku Już w szkole.
Podsumowanie wyników badań
Im więcej w podręczników tekstów i różnego rodzaju ćwiczeń usprawniających naukę czytania i pisania, tym większa wygoda zarówno nauczycieli i rodziców. Bowiem czas przeznaczony na przygotowanie czy poszukanie dodatkowych pomocy dydaktycznych można spożytkować w inny sposób, np. na dodatkową pracę z dziećmi mającymi problemy z nauką. Biorąc pod uwagę tak ogromne zróżnicowanie podręczników, widać wyraźnie, jak ogromne efekty nauczania może przynosić nauka czytania i pisania.
Geneza Metody 101 kroków
Wykształcenie odpowiednich umiejętności i nawyków wymaga systematycznej pracy nad doskonaleniem wielu zmysłów zaangażowanych w naukę czytania i pisania. Każdy następny krok w tej metodzie bazuje na osiągniętych wcześniej umiejętnościach. Krok po kroku dziecko dochodzi do osiągnięcia umiejętności czytania. Metoda ta zakłada, że dziecko po przeczytaniu 101 tekstów ( 46 w pierwszej i 55 w drugiej części) oraz wykonaniu ćwiczeń znajdujących się obok każdej czytanki, osiągnie umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem.
Wyróżniki Metody 101 kroków:
Naukę czytania i pisania traktuje się jako kompetencje kluczowe, niezbędne w osiągnięciu sukcesów w dalszej nauce. Dlatego kształcenie tych umiejętności jest wielostronne- zarówno w czytankach, jak i ćwiczeniach.
Każda nowo poznana litera utrwalana jest w kilku czytankach. Daje to dziecku większą szansę zapamiętania każdej litery i zapobiega pomyłkom typowym dla osób z dysleksją w dalszej nauce.
Obok każdej strony z czytanką znajduje się strona z ćwiczeniami, utrwalającymi nową literę oraz kształcącymi funkcję konieczne przy nauce czytania i pisania: wzrokowe, słuchowo-językowe, percepcję, koncentrację uwagi, koordynację wzrokowo-ruchową, orientację w kierunkach, logiczne myślenie, płynność czytania ze zrozumieniem.
Na stronie ćwiczeniowej, na której wprowadzana jest nowa litera znajdują się ćwiczenia, ułatwiające dziecku złożenie głosek w sylaby. Od tego ćwiczenia można rozpocząć naukę zanim dziecko zacznie czytać zafalbankowany fragment w czytance.
Proponuję się metodę czytania sylabami. W tym celu zastosowano dwa kolory sylab oraz tzw. falbanki, ale w ćwiczeniach obok tekstów stosuje się również metodę głoskowa i całościową.
Zastosowano różne wielkości czcionki- tekst zafalbankowany jest zawsze większy od tekstu podzielonego na sylaby tylko kolorami (bez falbanek).
Oprócz tego w każdej czytance znajdują się zdania, które różnią się od pozostałych kolorem i krojem czcionki. Zastosowano dwa kolory: brązowi i zielony.
Kolorem brązowym wyróżniono pytania, na które odpowiedź znajduje się w tekście danej czytanki lub w jednym z poprzednich tekstów.
Kolorem zielonym wyróżniono fragmenty tekstu, które bezpośrednio bądź pośrednio zawierają informację niezbędne do udzielenia odpowiedzi na pytania.
Czytanki kształcą umiejętność samodzielnego i logicznego myślenia, właściwego wnioskowania i dedukowania, kojarzenia i rozumienia.
Do każdej części elementarza dostosowano kaligrafię, która dodatkowo zawiera wiele ćwiczeń z zakresu grafomotoryki i koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Jest to podręcznik przygotowany z wielką starannością, o czytelnej, przejrzystej szacie graficznej i pięknych ilustracjach. Wykorzystano w nim wyniki najnowszych badań, dlatego można go uznać za elementarz XXI wieku.