Makroekonomia gospodarki otwartej
–
wybrane zagadnienia
Makroekonomia gospodarki otwartej obejmuje analizę gospodarki z uwzględnieniem transakcji, jakie zawiera dany kraj z zagranicą.
Transakcje, które zawiera dany kraj z zagranicą wiążą się zarówno z przepływami towarów (dóbr i usług) jak i kapitałów.
W gospodarce otwartej o sytuacji makroekonomicznej gospodarki kraju decydują także uwarunkowania międzynarodowe. Gospodarka taka realizuje bowiem swoje cele makroekonomiczne w określonych ramach międzynarodowych.
W poszczególnych częściach analizy funkcjonowanie gospodarki w jej otoczeniu międzynarodowym kolejno omówimy następujące zagadnienia:
polityką handlową rządu i jej instrumenty – możliwości oddziaływania na eksport i import
funkcjonowanie rynku walutowego i systemy kształtowania kursu walutowego
determinanty bilansu płatniczego kraju z uwzględnieniem sposobów jego równoważenia przy różnych systemach kursu walutowego
skuteczność polityki fiskalnej i pieniężnej w gospodarce otwartej ze swobodnym przepływem kapitału przy różnych systemach kursu walutowego
Trudno wyobrazić sobie rozwój współczesnych gospodarek bez uczestnictwa w handlu międzynarodowym. Handel międzynarodowy sprowadza się do wymiany towarów i usług między zainteresowanymi krajami. Podstawą tej wymiany jest specjalizacja produkcji między uczestniczącymi w niej krajami. Specjalizacja produkcji polega na ograniczeniu asortymentu wytwarzanych dóbr w celu zwiększenia efektywności wykorzystania dostępnych czynników produkcji w krajach uczestniczących w międzynarodowej wymianie. Korzyści ze specjalizacji produkcji wynikają z różnic w wyposażeniu krajów w czynniki produkcji (surowce, pracę, technikę), w konsekwencji prowadzi to do różnic w kosztach wytwarzania i cenach towarów między krajami biorącymi udział w wymianie międzynarodowej.
Podstawy teoretyczne wyboru specjalizacji produkcji między krajami zainteresowanymi wymianą towarów stworzył D. Ricardo (1772 – 1823) – ekonomista angielski – przedstawiciel szkoły klasycznej, twórca tzw. teorii kosztów komparatywnych. Teoria ta twierdzi, że możliwości korzystnej wymiany międzynarodowej istnieją wtedy, gdy każdy kraj specjalizuje się w produkcji dóbr o niższych kosztach względnych (komparatywnych). Koncepcja ta zakłada zatem, że korzyści z wymiany międzynarodowej czerpią kraje, gdy istnieją między nimi różnice w kosztach względnych, a nie w kosztach absolutnych produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych dóbr, które może wytworzyć relatywnie taniej, w przypadku których jego względna przewaga w kosztach produkcji nad innymi krajami jest największa.
Koncepcję D. Ricardo przedstawiamy na uproszczonym przykładzie dwóch krajów Anglii i Portugalii, z których każdy wytwarza dwa produkty: wino i sukno.
Każdy kraj dysponuje tymi samymi zasobami pracy wynoszącymi 5400 jednostek roboczogodzin: z czego każdy kraj zasobów pracy przeznacza na produkcję sukna, a – na produkcje wina.
Koszty i wielkość produkcji sukna i wina w Anglii i Portugalii ilustrują dane w poniższej tabeli:
Tabela 9.1. Nakłady jednostkowe i rozmiary produkcji przed i po specjalizacji
| Kraj | Nakłady jednostkowe na produkcję | Wielkość produkcji przed specjalizacją | Wielkość produkcji po specjalizacji |
| Sukno (mb) | Wino (l) |
Sukno (mb) |
|
| Anglia | 2 | 6 | 1200 |
| Portugalia | 6 | 9 | 300 |
| Razem | 1500 |
Z powyższego przykładu wynika, że Anglia ma bezwzględną przewagę w kosztach jednostkowych produkcji (niższe koszty jednostkowe) obydwu dóbr nad Portugalią. Dysponując tymi samymi zasobami pracy osiąga większą produkcję zarówno sukna jak i wina.
Jednakże różnice w kosztach produkcji nie są jednakowe. Koszty produkcji sukna są w Anglii trzykrotnie niższe niż w Portugalii , zaś w przypadku wytwarzania wina są tylko półtorakrotnie niższe niż w Portugalii .
Z tych obliczeń wynika, że Portugalia ma względne koszty niższe w produkcji wina niż sukna w stosunku do Anglii. Biorąc pod uwagę różnicę kosztów względnych, Portugalia powinna specjalizować się w produkcji wina, a Anglia w produkcji sukna. W przypadku takiej specjalizacji Anglia i Portugalia przy tych samych zasobach pracy, wytwarzają wino i sukno w większych ilościach niż przed specjalizacją. Dodatkowa produkcja sukna wynosi 1200 mb, a wina 100 l – jest to miarą korzyści czerpanych przez Anglię i Portugalię ze specjalizacji. Dzięki specjalizacji oraz wytwarzaniu tylko jednego towaru na rynek krajowy i na eksport zwiększa się całkowita produkcja każdego z dóbr, co w wyniku zadziałania korzyści skali pozwala obniżyć jednostkowe koszty produkcji.
Partycypacja każdego z krajów w korzyściach wynikających ze specjalizacji zależy od relacji wymiennej sukna i wina na rynkach międzynarodowych i wpływu konkurencyjnego rynku międzynarodowego.
Teoria kosztów komparatywnych wskazuje, że kraje powinny produkować i eksportować te dobra, których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach, a importować zaś te dobra, których niższe są koszty produkcji w innych krajach.
Zasada przewag komparatywnych stanowi główne kryterium wymiany międzygałęziowej dotyczącej produktów wytwarzanych w różnych gałęziach np. eksport maszyn rolnych do Indii i import bawełny w przeciwnym kierunku.
Współczesna międzynarodowa wymiana towarowa coraz częściej koncentruje się na produktach z tych samych gałęzi – tzw. wymiana wewnątrzgałęziowa. Jest ona charakterystyczna dla krajów wysoko rozwiniętych, w których w ramach tej samej gałęzi produkuje się towary zróżnicowane jakościowo i gatunkowo, będące bliskimi substytutami.
Rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej uzasadniają:
zróżnicowany popyt konsumentów – możliwość wyboru między różnymi markami towarów,
specjalizacja krajów w produkcji wybranych marek, gatunków ze względu na korzyści skali,
ograniczenie dotyczące kosztów transportu (większy zakres wymiany wewnątrzgałęziowej między bliżej położonymi krajami).
Warunkiem istnienia wymiany międzynarodowej są zatem: przewagi komparatywne związane ze względną obfitością czynników produkcji w poszczególnych krajach decydujące o zakresie wymiany międzygałęziowej oraz specjalizacje wewnątrzgałęziowe wynikające z korzyści skali.
Udział w międzynarodowej wymianie ma odzwierciedlenie w bilansie handlowym danego kraju. Bilans handlowy jest zestawieniem wpływów i wydatków dewizowych danego kraju z tytułu eksportu oraz importu dóbr i usług w ciągu roku.
W bilansie handlowym uwzględnia się zatem obroty z tytułu eksportu i importu dóbr oraz obroty z tytułu usług np. transportowe, bankowe, turystyczne.
Porównując wpływy i wydatki dewizowe z tytułu eksportu oraz importu towarów i usług ustala się saldo bilansu handlowego.
Jeżeli wartość eksportu (X) przewyższa wartość importu (Z) to saldo bilansu handlowego jest dodatnie – kraj osiąga nadwyżkę handlowa. W przeciwnym przypadku, gdy wartość eksportu jest mniejsza od wartości importu to saldo bilansu handlowego jest ujemne – kraj osiąga deficyt handlowy. Gdy wartość eksportu równa się wartości importu to saldo bilansu handlowego jest zerowe, a kraj ma zrównoważony bilans handlowy.
Dodatnie saldo bilansu handlowego powoduje, ze wytworzony w kraju PKB jest większy od PKB podzielonego. Z kolei ujemne saldo bilansu handlowego zmniejsza poziom wytworzonego PKB w stosunku do PKB podzielonego.
Stan salda bilansu handlowego wywiera istotny wpływ na poziom rezerw dewizowych i zadłużenie kraju. Ujemne saldo bilansu handlowego oznacza konieczność sfinansowania części importu z innych źródeł niż wpływy z eksportu. Źródłami tymi mogą być: rezerwy dewizowe (zasoby walut obcych utrzymywane przez bank centralny) lub kredyty. Utrzymywanie się tego stanu w dłuższym okresie doprowadza do zadłużenia kraju. W celu spłaty zadłużenia kraj musi osiągać nadwyżkę handlową (dodatnie saldo), aby uzyskać niezbędne środki finansowe na spłatę rat kredytowych wraz z należnymi odsetkami.
Terms of trade.
Na zakres korzyści czerpanych przez dany kraj z handlu zagranicznego mają wpływ zmiany cen towarów eksportowanych i importowanych na rynkach międzynarodowych.
Do porównania dynamiki cen towarów eksportowanych i importowanych służy wskaźnik cenowego terms of trade (warunków wymiany) (Wptot)
gdzie:
pex – średnie ceny eksportowe
pim – średnie ceny importowe
0 – okres bazowy
1 – okres bieżący
– wskaźnik cen dóbr eksportowych
– wskaźnik cen dóbr importowanych
Wskaźnik cenowego terms of trade przedstawia relację zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych.
Wartość tego wskaźnika wyraża wpływ warunków wymiany na kształtowanie się obrotów handlu zagranicznego.
Jeżeli ceny dóbr eksportowanych rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych, to - oznacza to, że warunki wymiany na międzynarodowych rynkach towarowych poprawiły się dla danego kraju.
W takim przypadku kraj mógłby zwiększyć import, eksportując tę samą ilość towarów.
Jeżeli ceny dóbr importowanych rosną szybciej niż ceny dóbr eksportowanych, to , co oznacza, że warunki wymiany pogorszyły się. W tej sytuacji kraj musi zwiększyć ilość eksportowanych towarów, aby utrzymać import na dotychczasowym poziomie.
Gdy ceny dóbr eksportowanych zmieniają się w tym samym terminie jak ceny dóbr importowanych, to , oznacza to, że warunki wymiany dla danego kraju nie zmieniły się.
Na skalę korzyści osiąganych przez kraj z handlu zagranicznego istotny wpływ wywiera polityka handlowa rządu. Polityka handlowa to oddziaływanie rządu na międzynarodową wymianę przy pomocy określonych narzędzi. Celem polityki handlowej rządu najczęściej jest oddziaływanie na poziom i strukturę eksportu oraz importu, tak aby osiągnąć założone saldo bilansu handlowego w danym roku.
Teoretycznie wyróżnia się trzy rodzaje polityki handlowej realizowanej przez rząd danego kraju:
autarkii,
protekcjonizmu,
liberalna.
Polityka autarkii polega na izolacji gospodarki kraju od otoczenia zagranicznego. Przejawia się w samodzielnym rozwijaniu możliwie wszystkich dziedzin produkcji. Jest to z reguły nieefektywna polityka handlowa, gdyż skala produkcji krajowej jest z reguły mała, a przez to koszty i ceny wytwarzanych dóbr wysokie. Brak konkurencji z zagranicy i niedostatek pewnych czynników produkcji nie pozwalają na rozwój nowoczesnych dziedzin wytwórczości. Efektem zatem polityki autarkicznej jest zamykanie się gospodarki i nieliczenie z kosztami wobec braku konkurencji między produkcją krajową a importem.
Polityka protekcjonizmu, zakładając zróżnicowanie potencjału ekonomicznego i konkurencyjności poszczególnych krajów, skupia swoją uwagę na ochronie rynku wewnętrznego przed importem oraz aktywnym stymulowaniem własnego eksportu. Obecnie, najczęściej protekcjonizm w polityce handlowej przejawia się w stosowaniu ograniczeń w handlu zagranicznym w celu:
zrównoważenia bilansu handlowego i płatniczego,
ochrony nowo powstających gałęzi i sektorów gospodarki,
ograniczenia konkurencji zagranicznej na niektórych segmentach rynku krajowego,
ochrony sektora militarnego gospodarki i innych gałęzi strategicznych tj. przemysł spożywczy, lotniczy, paliwowo – energetyczny.
Stosowanie w dłuższym okresie polityki protekcjonizmu przyczynia się do osłabienia konkurencji zagranicznej, spadku zainteresowania producentów krajowych innowacjami i szeroko rozumianą poprawą efektywności produkcji.
Konsekwencją tego stanu rzeczy jest utrwalanie się przestarzałych struktur w gospodarce i osłabienie konkurencyjności w handlu zagranicznym. Zagrożenie jest tym większe im niższy jest stopień konkurencji wewnętrznej i wysoki stopień zmonopolizowania gospodarki.
Liberalna polityka handlowa rozwija się od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Zakłada ona znoszenie wszelkich barier w międzynarodowych obrotach towarowych i alokację zasobów zgodną z zasadą przewagi komparatywnych. Oznacza to daleko posuniętą redukcję oddziaływania rządu na poziom i strukturę handlu zagranicznego.
Celem ostatecznym liberalnej polityki handlowej jest zapewnienie swobody w dostępie do rynków zagranicznych dla przedsiębiorstw i produktów krajowych.
Narzędzia polityki handlowej obejmują:
bariery taryfowe (cła),
ograniczenie parataryfowe,
rozwiązanie pozataryfowe.
Podstawowym narzędziem polityki handlowej rządu ograniczającym import jest cło. Cło jest opłatą (ustalana w postaci stawki lub narzutu procentowego do wartości granicznej lub ilości towaru importowanego), formą podatku nakładanego na towary importowane, który musi wnieść importer na rzecz Skarbu Państwa. Cło podwyższa cenę krajową dóbr importowanych.
Konsekwencje rynkowe cła importowego przedstawiono na poniższym rysunku.
Rysunek 9.1. Skutki rynkowe wprowadzenia ceł.
Krzywe DX i SX przedstawiają krajowy popyt i podaż dobra „X”. Zakładając doskonałą substytucję między krajowymi i importowanymi dobrami „X”, konsument krajowy przy podejmowaniu decyzji o zakupie będzie brał pod uwagę tylko cenę dobra „X”.
Zakładając, że początkowa cena na rynku krajowym jest równa cenie światowej P0 (bez cła); import nie jest obciążony cłem. W tej sytuacji krajowa podaż dobra „X” wynosi ; a krajowy popyt - . Całkowity popyt krajowy na dobro „X” jest większy od krajowej podaży, a występujący niedobór – pokrywa import.
Wprowadzenie cła podnosi cenę krajową importowanego dobra „X” do poziomu P1 . Krajowa podaż dobra X przy cenie P1 wynosi - , a popyt - . Rozmiary importu zmniejszają się pod wpływem cła, które podwyższyło cenę krajową dobra „X”. Cło, podnosząc cenę krajową, pobudza produkcję krajową z do , gdyż stwarza ochronę dla produktów krajowych przed konkurencją zagraniczną. Część krajowych producentów, których koszty krańcowe mieszczą się między P0 i P1 mają – pod osłoną ceł – zapewnioną opłacalność produkcji. Natomiast podwyższona o cło cena dobra „X” ogranicza popyt krajowy z do . Zatem z punktu widzenia konsumentów cło działa podobnie jak podatek pośredni – podwyższa cenę krajową dobra „X”.
Wprowadzenie cła na importowane dobro „X” skutkuje także korzyściami i kosztami dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Po wprowadzeniu cła konsumenci muszą ponieść dodatkowe wydatki wynikające ze wzrostu ceny krajowej . Zwiększone wydatki konsumentów częściowo trafią do budżetu państwa jako transfer płatności – w rozmiarach . Następną część zwiększonych wydatków konsumentów uzyskują przedsiębiorstwa krajowe w postaci dodatkowego zysku. Po wprowadzeniu cła, producenci krajowi dobra „X” sprzedają swoje wyroby po wyższej cenie. Rozmiary zysku przedsiębiorstw krajowych odzwierciedla pole trójkąta ograniczonego literami ACF. Jest to nadwyżka dodatkowych dochodów producentów krajowych uzyskanych dzięki wyższym cenom, a dodatkowymi kosztami zwiększonej produkcji.
Natomiast pole trójkąta ograniczonego literami BEG przedstawia koszty (utracone korzyści) konsumentów krajowych, którzy po wprowadzeniu cła musieli zapłacić wyższą cenę za dobro „X” ograniczającą ilość nabywanego dobra na rynku krajowym.
Reasumując można stwierdzić, że odejście od wolnego handlu przez wprowadzenie taryfy celnej prowadzi do powstania korzyści dla rządu i producentów krajowych (dodatkowe transfery pieniędzy) oraz strat dla konsumentów.
Ogół ceł, ze względu na pełnioną przez nie funkcję, można podzielić na:
cła ochronne – wprowadzane w celu ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną (nowo powstające gałęzie lub gałęzie przeżywające trudności, gałęzie strategiczne),
cła retorsyjne (odwetowe) stosowane jako środek w odpowiedzi na niekorzystne posunięcia ekonomiczne innych krajów,
cła fiskalne – wprowadzane w celu zapewnienia dodatkowych dochodów budżetowi państwa,
cła antydumpingowe – mające przeciwdziałać dumpingowi, wyrównywać ceny dóbr importowanych do poziomu realnych kosztów produkcji w kraju importera lub do ceny światowej.
Ograniczenia parataryfowe – to z reguły stosowane przez dany kraj opłaty wyrównawcze, które są dodatkowym obciążeniem importu poza stosowanymi cłami.
Opłaty wyrównawcze pozwalają rządowi bezpośrednio regulować ceny dóbr importowanych np. gdy cena światowa danego towaru jest niższa niż cena na rynku wewnętrznym, przez opłatę wyrównawczą obciążającą towar importowany – cenę tego dobra sprowadza się do poziomu ceny krajowej.
Innym stosowanym instrumentem polityki handlowej są rozwiązania pozataryfowe są to: organicznia ilościowe importu, przepisy administracyjne, standardy techniczne, sanitarne i ekologiczne.
Ograniczenia ilościowe oznaczają wprowadzenie limitu ilościowego lub wartościowego importu do danego kraju. Zmniejszenie administracyjne importu powodując ograniczenie podąży na rynku danego dobra wpłynie na podwyższenie ceny tego dobra na rynku krajowym.
Przepisy administracyjne także skutecznie ograniczają import, gdyż mogą wydłużać czas obsługi granicznej, nakazywać administracji rządowej kupowanie towarów produkcji krajowej, wspierać kampanie reklamowe popierające zakupy towarów krajowych.
Natomiast standardy techniczne, sanitarne i ekologiczne - nieznane producentom zagranicznym - ograniczają dostęp towarom zagranicznym do rynku danego kraju, jeżeli nie spełniają tych standardów zgodnie z przepisami obowiązującymi w tym kraju.
Polityka handlowa rządu nie koncentruje się zwykle tylko na ograniczeniu importu. Często rząd aktywnie wpływa także na eksport. W popieraniu eksportu stosuje się subwencje – są to dopłaty do cen dóbr eksportowanych, które z jednej strony powodują podwyższenie ceny i ograniczenie konsumpcji krajowej tych dóbr; a z drugiej strony wywołują wzrost produkcji i eksportu. Konsekwencje subwencji eksportowych przedstawiono na rysunku 9.2.
Rysunek 9.2. Konsekwencje rynkowe subwencji eksportowych
W warunkach wolnego handlu przy cenie krajowej równej cenie światowej (p0) popyt na dobro Y wynosi a podaż – zaś eksport . Po wprowadzeniu subwencji obejmującej wyłącznie eksport, cena krajowa wzrasta do p1 . Sprzedając za granicą producent krajowy otrzymuje wyższą cenę p1; a zatem produkcja na rynek krajowy staje się nieopłacalna – ceny .
W konsekwencji, po wprowadzeniu subwencji, produkcja krajowa zwiększa się z do ; a popyt krajowy spada z do . Efektem tych zmian jest wzrost eksportu z AB do .
W ramach aktywnej polityki proeksportowej rząd może stosować także preferencyjne kredyty i ulgi bądź zwolnienia podatkowe dla ekspertów.
Pełny obraz powiązań gospodarki kraju z otoczeniem zagranicznym ma odbicie w bilansie płatniczym.
Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych dokonanych w ciągu roku między danym krajem a zagranicą. W bilansie płatniczym znajdują się uporządkowane zapisy transakcji zawartych przez podmioty krajowe - (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd) z zagranicą. Przedmiotem zawieranych transakcji z zagranicą są: towary, czynniki produkcji, aktywa rzeczowe i finansowe.
Bilans płatniczy składa się z dwóch zasadniczych części: rachunku obrotów bieżących i rachunku obrotów kapitałowych.
Bilans obrotów bieżących w bilansie płatniczym jest zestawieniem transakcji dotyczących przepływu dóbr i usług między krajem i zagranicą oraz innych dochodów netto z zagranicy.
Bilans obrotów bieżących obejmuje:
bilans towarów – zestawienie obrotów z tytułu eksportu i importu towarów,
bilans usług – zestawienie obrotów z tytułu eksportu i importu usług,
bilans dochodów majątkowych – zestawienie należności i płatności związanych z bieżącą obsługą kapitału krajowego za granicę i kapitału obcego w danym kraju (zyski, odsetki, dywidenda),
bilans transferów pieniężnych – zestawienie przekazów o charakterze płatności transferowych (darowizny, przekazy pieniężne zarobków emigrantów, spadków, stypendiów dla cudzoziemców, rent i emerytur, umorzenia długów zagranicznych).
Bilans obrotów kapitałowych w bilansie płatniczym jest zestawieniem transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą.
Bilans obrotów kapitałowych obejmuje:
bilans inwestycji bezpośrednich – zestawienie wartości transakcji polegających na kupnie przedsiębiorstw i akcji (przez podmioty krajowe za granicę i podmioty zagraniczne w danym kraju),
bilans kredytów kupieckich – zestawienie kredytów udzielonych przez zagranicznych importerów polskim eksporterom i kredytów udzielonych przez polskich eksporterów zagranicznym importerom,
bilans inwestycji portfelowych – zestawienie wartości transakcji dotyczących zakupu aktywów finansowych między krajem a zagranicą (zakup i sprzedaż obligacji, weksli skarbowych),
stan rezerw dewizowych – zmiany zasobu walut obcych przechowywanych przez krajowy bank centralny,
Pozycją korygującą w bilansie płatniczym jest – saldo błędów i opuszczeń – która odzwierciedla trudności prawidłowego pomiaru transakcji wyrażonych w statystykach.
Porównując wpływy i wydatki dewizowe z tytułu transakcji zapisanych na rachunku obrotów bieżących ustala się saldo obrotów bieżących (SOB). Z kolei dodając salda pozycji odnotowanych na rachunku obrotów kapitałowych ustala się saldo obrotów kapitałowych (SOK).
Dodając salda obrotów bieżących i obrotów kapitałowych otrzymujemy saldo bilansu płatniczego (SBP), co można zapisać:
Bilans płatniczy wykazuje nadwyżkę , gdy wpływy dewizowe ze wszystkich zawartych transakcji z zagranicą są większe niż wydatki dewizowe.
Bilans płatniczy jest zrównoważony , gdy wpływy i wydatki dewizowych są sobie równe. Bilans płatniczy wykazuje deficyt , gdy wpływy dewizowe są niższe od poniesionych wydatków dewizowych.
Reasumując należy stwierdzić, że saldo bilansu płatniczego determinuje sytuację płatniczą danego kraju. W sensie formalnym (rachunkowym) bilans płatniczy jest zawsze wyrównany przez zmianę poziomu rezerw dewizowych. Nie jest to oczywiście równoznaczne, że bilans płatniczy jest zrównoważony w sensie ekonomicznym.
Tabela 9.3. Bilans płatniczy Polski 1
| Wyszczególnienie | 1998 | 1999 |
| w mln dol. USA | ||
A. RACHUNEK BIEŻĄCY Towary (saldo)
Usługi (saldo)
Dochody (saldo)
Transfery bieżące (saldo)
Niesklasyfikowane obroty bieżące (saldo) |
-6858 -13720 30122 43842 -508 3678 4186 -568 2676 3244 3236 1942 2543 601 5996 |
-11569 -14380 26347 40727 -1624 3310 4934 -804 1899 2703 2694 1604 2209 605 3635 |
B. RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY Rachunek kapitałowy Rachunek finansowy Inwestycje bezpośrednie (saldo)
Inwestycje portfelowe (saldo)
Pozostałe inwestycje (saldo)
|
10800 73 10727 4966 -163 5129 1330 -180 -42 -138 1510 952 558 4431 2247 -82 260 178 -16 147 131 2345 2294 51 2184 1669 3235 1566 1506 -46 334 380 561 602 -41 |
7865 47 7818 6348 -123 6471 1449 12 -173 185 1437 885 552 21 -2691 -11 198 187 13 53 66 -2693 -2713 20 2712 2056 4405 2349 2301 440 934 494 216 218 -2 |
| C. SALDO BŁEDÓW I OPUSZCZEŃ | 1766 | 3484 |
| RAZEM od A do C | 5708 | -220 |
D. POZYCJE FINANSUJĄCE Aktywa rezerwowe (rezerwy oficjalne brutto) Kredyty z Międzynarodowego Funduszu Walutowego Exceptional financing |
-5708 -5698 0 -10 |
220 229 0 -9 |
Stan salda bilansu płatniczego wpływa na zmianę wielkości krajowej podaży pieniądza. W przypadku, gdy bilans płatniczy wykazuje deficyt , oznacza to zmniejszenie krajowej podaży pieniądza, gdyż ludzie na ogół wycofują pieniądze z obiegu potrzebne im na zakup walut obcych niezbędnych do zakupu zagranicznych towarów i aktywów. Podaż pieniądza krajowego zmniejsza się dokładnie o wielkość deficytu bilansu płatniczego. Stwarza to, przesłanki do wzrostu stopy procentowej. Zależność krajowej podaży pieniądza od ujemnego salda bilansu płatniczego przedstawiono na poniższym rysunku.
Rysunek 9.3. Wpływ ujemnego salda bilansu płatniczego na krajową podaż pieniądza
W tej sytuacji w celu uniezależnienie podaży pieniądza krajowego, Bank Centralny zmniejsza poziom rezerw dewizowych sprzedając na rynku waluty obce w zamian za które otrzymuje walutę krajową, która uzupełni wycofane z obiegu krajowe środki pieniężne.
Gdy bilans płatniczy wykazuje nadwyżkę , krajowe podaż pieniądza zwiększa się w wyniku dodatkowego zasilenia przez napływ pieniądza z zagranicy. Eksporterzy wymieniają dochody w walucie obcej na pieniądze krajowe i wpłacają odpowiednie kwoty do krajowego systemu bankowego – zwiększając tym samym podaż pieniądza w kraju. Wpływ nadwyżki bilansu płatniczego na krajową podaż pieniądza przedstawiono na rysunku 9.4.
Rysunek 9.4. Wpływ dodatniego salda bilansu płatniczego na krajową podaż pieniądza
Jeżeli Bank Centralny nie chce dopuścić do zwiększenia podaży pieniądza krajowego, gdy występuje nadwyżka bilansu płatniczego, musi skupować waluty obce, w zamian zasilając gospodarkę w dodatkową ilość pieniądza krajowego odpowiadającą dokładnie wielkości nadwyżki bilansu płatniczego. Powoduje to presję inflacyjną, gdyż stwarza warunki do obniżenia stopy procentowej.
W związku z tym Bank Centralny może prowadzić politykę uniezależniającą krajową podaż pieniądza od zmiany salda bilansu płatniczego. W tym celu Bank Centralny może próbować sterylizować podaż pieniądza w kraju. Sterylizacja podaży pieniądza krajowego jest operacją otwartego rynku przebiegającą między pieniądzem krajowym a krajowymi papierami wartościowymi.
Celem sterylizacji jest wyeliminowanie (neutralizacja) wpływu salda bilansu płatniczego na rozmiary krajowej podaży pieniądza.
Jeżeli więc deficyt bilansu płatniczego obniża krajową podaż pieniądza, to Bank Centralny będzie skupował krajowe obligacje dostarczając w zamian gotówki uzupełniającej wielkość podaży pieniądza krajowego. Bank Centralny w tej sytuacji ma do wykupienia mniej obligacji i niższe rezerwy dewizowe, gdyż częściowo zostały zużyte na sfinansowanie deficytu.
W przypadku nadwyżki bilansu płatniczego, która zwiększa krajową podaż pieniądza, działania sterylizacyjne Banku Centralnego sprowadzają się do sprzedaży obligacji i zmniejszenia krajowej podaży pieniądza. Skutkiem tego jest pozostająca do wykupienia większa ilość obligacji oraz wzrost poziomu rezerw dewizowych dzięki napływowi dewiz z zagranicy.
Kraj uczestniczący w wymianie międzynarodowej zawiera transakcje w różnych walutach. Dlatego istnieje konieczność przeliczania jednych walut na inne w ramach prowadzonych rozliczeń międzynarodowych. Waluta jest to nazwa pieniądza krajowego (np. złoty) lub zagranicznego (np. dolar, marka, funt).
Rynek walutowy to taki rynek międzynarodowy, na którym jedna waluta krajowa może być wymieniana na inną. Ceną na rynku walutowym jest kurs walutowy (wymienny). Kurs walutowy jest ceną jednostki waluty jednego kraju wyrażoną w walucie innego kraju. Np. kurs dolara amerykańskiego w złotych w 2000 r. wynosił 4.60 PLN/USD, . Odpowiednio kurs walutowy złotego wyrażony w dolarach wynosił 0.21 USD/PLN. Kurs walutowy wyraża międzynarodową wartość jednej waluty w stosunku do innej waluty.
Poziom kursu walutowego zależy od kształtowania popytu i podaży waluty danego kraju na rynkach międzynarodowych.
Zakładając, że analizujemy rynek walutowy obejmujący dwa kraje: Polskę i USA (gdzie USA – symbolizuje zagranicę oraz złoty będzie dla nas walutą krajową, a dolar USA będzie charakteryzował waluty obce). Kurs złotego wyrazimy w dolarach (USD/PLN).
Zależności między popytem i podażą waluty krajowej a kursem przedstawiono na rysunku 9.5. Linia DD pokazuje popyt na złote, a linie SS – podaż złotych. Przy innych stałych czynnikach, Amerykanie będą skłonni wymienić na złote tym więcej dolarów im mniej będą płacili za jednostkę polskiej waluty. Stąd linia popytu na złote – DD ma nachylenie ujemne. Natomiast Polacy będą skłonni kupować tym więcej dolarów im więcej dolarów dostaną za każdą złotówkę. Dlatego linia podaży złotego – SS ma nachylenie dodatnie.
Rysunek 9.5. Równowaga na rynku walutowym
Popyt na walutę krajową pochodzi z chęci zakupu przez cudzoziemców (obywateli USA) polskich towarów i polskich aktywów finansowych (np. akcji polskich przedsiębiorstw). Z drugiej strony podaż waluty danego kraju wynika z chęci zakupu przez Polaków towarów pochodzących z zagranicy (importowanych) i nabycia zagranicznych aktywów finansowych (np. akcji amerykańskich przedsiębiorstw).
Równowaga na rynku walutowym istnieje, gdy ilość zaoferowanej waluty krajowej jest dokładnie równa zapotrzebowaniu na nią. Na rysunku 9.5. stanowi równowagi odpowiada punkt E0 – punkt równowagi na rynku walutowym, który wyznacza taki poziom kursu walutowego – KW0, przy którym podaż i popyt na złote są równe ilości Q0.
Kurs równowagi może zmienić się pod wpływem czynników powodujących zmianę popytu i podaży waluty krajowej przy każdym poziomie kursu walutowego.
Popyt na złotówki zmieni się, przy każdym poziomie kursu walutowego, pod wpływem zmiany eksportu do USA lub zmiany popytu obywateli amerykańskich na polskie aktywa finansowe.
Jeżeli eksport lub popyt obywateli amerykańskich na polskie aktywa finansowe będzie zwiększał się, oznacza to, że przy danej podaży złotówek, kurs walutowy równowagi i ilość złotówek będą systematycznie wzrastać.
Rysunek 9.6. Wpływ wzrostu popytu na kurs walutowy równowagi
Natomiast jeżeli systematycznie wzrasta import oraz popyt polskich obywateli na zagraniczne aktywa finansowe (przy każdym poziomie kursu walutowego), to kurs równowagi, przy danym popycie będzie spadał (rysunek 9.7.).
Rysunek 9.7. Wpływ wzrostu podaży na kurs walutowy równowagi
W gospodarce otwartej w celu regulowania transakcji międzynarodowych stosowane są różne systemy kursu walutowego.
System kursu walutowego określa zespół czynników wpływających na poziom kursu walutowego. Wyróżnia się dwa skrajne systemy kursu walutowego: płynny i stały.
W systemie płynnych kursów walutowych, kurs równowagi kształtuje się pod wpływem swobodnie działającego mechanizmu rynkowego (bez interwencji Banku Centralnego na rynku walutowym). Kurs walutowy odpowiednio zmienia się, aby doprowadzić do zrównania się podaży złotówek z popytem na nie na rynku walutowym. W tej sytuacji zmianę wartości złotówki na rynkach międzynarodowych wyraża aprecjacja bądź deprecjacja złotego. Gdy kurs złotego wyrażony w dolarach wzrasta mówimy o aprecjacji, gdyż zwiększyła się międzynarodowa wartość złotego. W przeciwnym przypadku, gdy na rynku walutowym kurs złotego spada, mówimy o aprecjacji, czyli spadku międzynarodowej wartości złotego.
System stałych (sztywnych) kursów walutowych charakteryzuje się tym, że kurs walutowy ustala Bank Centralny i zobowiązuje się do jego obrony w określonym czasie. Oznacza to, że Bank Centralny wymienia walutę krajową przy stałym kursie walutowym, niezależnie od zmieniających się warunków na rynku walutowym.
Załóżmy, że na rysunku 9.8. kurs złotego w dolarach jest stały i wynosi KW0. Przyjmijmy, że Amerykanie zwiększyli popyt na polskie towary, co powoduje zwiększenie popytu na złotówki – krzywa popytu na złotówki przesunie się z położenia DD0 do DD1.
Rysunek 9.8. Kurs walutowy równowagi w systemie stałych kursów
Przy stałym kursie walutowym pojawia się nadwyżka popytu na złotówki równa EA. W tej sytuacji na rynku walutowym, w celu utrzymania stałego kursu musi interweniować Bank Centralny dostarczając EA złotówek w zamian za dolary. Bank Centralny przeprowadza operację wyrównawczą polegającą na skupowaniu dewiz (dolarów) dostarczając na rynek odpowiednią ilość waluty krajowej (złotówek). Skup dewiz zwiększa rezerwy dewizowe Banku Centralnego.
Gdy popyt na walutę krajową spada do DD2, na rynku walutowym powstaje nadwyżka waluty krajowej. Wtedy interwencja Banku Centralnego sprowadza się do przeprowadzenia na rynku walutowym operacji wyrównawczej polegającej na sprzedaży dewiz, co zmniejsza poziom rezerw dewizowych, wymieniając je na walutę krajową (złotówki) likwidując w ten sposób nadwyżkę złotówek na rynku walutowym przy utrzymanym stałym kursie KW0.
W systemie stałego kursu walutowego zmiana poziomu kursu jest wynikiem decyzji podejmowanej przez bank centralny. Obniżenie kursu walutowego przez bank centralny powoduje dewaluację waluty – obniżenie jej wartości na rynkach międzynarodowych. Natomiast decyzja banku centralnego dotycząca podwyższenia kursu walutowego jest rewaluacją waluty krajowej – podwyższenie wartości waluty krajowej na rynkach międzynarodowych. Stały kurs walutowy utrzymywany przez bank centralny może być nadwartościowy (podwartościowy), gdy jest wyższy (niższy) od kursu walutowego równowagi na swobodnie działającym rynku walutowym.
Między skrajnymi systemami płynnego i stałego kursu walutowego wyróżnia się system pośredni – kursu częściowo regulowanego. Jest to system w którym do interwencji Banku Centralnego na rynku walutowym, dochodzi wówczas, gdy rynkowy kurs walutowy podlega zbyt silnym wahaniom przekraczającym dopuszczalny poziom wyznaczony w danym okresie przez Bank Centralny. Jeżeli rynkowy kurs walutowy mieści się w pasie dopuszczalnych wahań, Bank Centralny nie interweniuje na rynku walutowym.
W systemie płynnego kursu walutowego, działa mechanizm automatycznego równoważenia bilansu płatniczego. Kurs walutowy dostosowuje się odpowiednio, aby doprowadzić do zrównania popytu na walutę danego kraju z jej podażą na rynku walutowym. Występujące różnice między wielkością wpływów i wydatków wynikające z zawartych transakcji z zagranicą znikają dzięki zmianom poziomu kursu walutowego. Jeżeli wpływy z eksportu bądź sprzedaży aktywów krajowych powodują, że popyt na walutę krajową przewyższa jej podaż, będącą wynikiem importu i zakupu zagranicznych aktywów przez podmioty krajowe – co oznacza niedobór waluty krajowej na rynku walutowym – mechanizm rynkowy powoduje aprecjację waluty krajowej, czyli wzrost jej wartości międzynarodowej. Wywołuje to obniżenie konkurencyjności cenowej eksportu (wzrost cen dóbr eksportowych wyrażonych w walutach obcych) i krajowych aktywów, a zatem eksport spada i zmniejsza się popyt zagranicy na aktywa krajowe doprowadzając po pewnym czasie do zrównoważenia bilansu płatniczego.
W przeciwnym przypadku, gdy wydatki na import i zakup zagranicznych aktywów przez podmioty krajowe są większe od wpływów z eksportu i sprzedaży krajowych aktywów, powstała w ten sposób nadwyżka waluty krajowej na rynku walutowym powoduje w systemie płynnego kursu aprecjację waluty krajowej. To z kolei wywołuje poprawę konkurencyjności cenowej eksportu (obniżenie cen dóbr eksportowych na rynkach międzynarodowych) i zmniejszenie atrakcyjności importu (wzrost cen krajowych dóbr importowanych). Zmiany opłacalności transakcji zawieranych przez podmioty krajowe z zagranicą doprowadzają - przez zmianę kursu walutowego – do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego.
Zatem w systemie płynnego kursu walutowego można mówić o działaniu mechanizmu automatycznego równoważenia bilansu płatniczego przez tzw. wyzerowanie się sald na rachunkach obrotów bieżących i obrotów kapitałowych. Wiemy iż, saldo bilansu płatniczego jest sumą salda obrotów bieżących i obrotów kapitałowych. W warunkach płynnego kursu walutowego dodatniemu saldu (nadwyżce) na rachunku obrotów bieżących musi odpowiadać ujemne (deficyt) saldo na rachunku obrotów kapitałowych i odwrotnie. Jeżeli zatem kraj uzyska nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących – odzwierciedlającą skalę napływu pieniądza z zagranicy, to gdy w systemie płynnego kursu walutowego, Bank centralny nie powiększa rezerw dewizowych, musi ona mieć swoje odbicie we wzroście deficytu na rachunku obrotów kapitałowych. W tym przypadku, deficyt na rachunku obrotów kapitałowych obrazuje wielkość odpływu pieniądza za granicą pokazującego wynik powiększenia się stanu aktywów zagranicznych mieszkańców danego kraju.
Dlatego można powiedzieć, że w systemie płynnego kursu walutowego saldo bilansu płatniczego zawsze będzie równe zeru, czyli bilans płatniczy będzie zrównoważony. A osiągnąć to można przez rynkowe dostosowanie kursu walutowego doprowadzające do zrównoważenia popytu na walutę danego kraju z jej podażą na rynku walutowym.
W systemie stałego kursu walutowego saldo bilansu płatniczego nie musi być równe zeru. Oznacza to, że w systemie stałego kursu walutowego salda rachunku obrotów bieżących i obrotów kapitałowych nie kompensują się wzajemnie.
I tak, deficyt w bilansie płatniczym może powstać, gdy na dodatnie obrotów bieżących jest mniejsze od deficytu na rachunku obrotów kapitałowych. W tej sytuacji deficyt w bilansie płatniczym dokładnie odpowiada nadwyżce waluty krajowej na rynku walutowym. Aby utrzymać kurs walutowy na stałym poziomie, bank centralny ,musi podejmować działania interwencyjne – zmniejszające rezerwy dewizowe i stwarzające jednocześnie dodatkowy popyt na walutę krajową polegające na sprzedaży dewiz i zakupie waluty krajowej, co w konsekwencji obniża poziom rezerw dewizowych kraju. W bilansie płatniczym operacje te są wykazywane jako transakcje wyrównawcze lub zmianę rezerw.
W przypadku gdy występuje nadwyżka w bilansie płatniczym, co w systemie stałego kursu walutowego odpowiada niedoborowi waluty krajowej, bank centralny - w celu zrównoważenia bilansu płatniczego - będzie interweniował przez skup walut obcych w zamian za sprzedaż waluty krajowej, co w konsekwencji powoduje wzrost poziomu rezerw dewizowych.
W systemie stałego kursu walutowego musi występować nadwyżka lub deficyt bilansu płatniczego. Przywrócenie równowagi bilansu płatniczego wymaga interwencji banku centralnego na rynku walutowym. Nadwyżki bilansu płatniczego są zrównoważone wzrostem rezerw dewizowych lub zakupem aktywów zagranicznych, zaś deficyt bilansu płatniczego równoważony jest zmniejszeniem rezerw dewizowych lub zagranicznymi pożyczkami.
Dewaluacja i jej konsekwencje.
W sytuacji występowania pogłębiającego się deficytu bilansu płatniczego bank centralny, w systemie stałego kursu, dewaluuje walutę krajową do innych walut.
Jak pamiętamy, dewaluacja polega na obniżeniu kursu walutowego, co powoduje zmniejszenie wartości waluty krajowej na rynku międzynarodowym (za jednostkę waluty krajowej otrzymujemy mniej jednostek walut obcych).
Skutki dewaluacji należy rozpatrywać w krótkim i długim okresie.
W krótkim okresie, gdy nie są w pełni wykorzystane zdolności wytwórcze gospodarki, dewaluacja sprzyja zwiększeniu eksportu przez poprawę konkurencyjności cenowej dóbr eksportowanych przez dany kraj. Ceny dóbr eksportowanych wyrażone w walutach obcych obniżają się w wyniku dewaluacji.
Zjawisko to można zilustrować prostym przykładem. Załóżmy, że początkowy kurs złotego wynosił 0.25 USD/PLN, a cena krajowa dobra eksportowanego była równa 100 PLN. Przy danym kursie walutowym, cena zagraniczna tego dobra wyrażona w dolarach osiągała wartość 25 USD.
Jeżeli bank centralny zdecydował się zdewaluować złotego przez obniżenie kursu do 0.2 USD/PLN, to w tym przypadku cena zagranicznego dobra eksportowanego zmniejszyła się do 20 USD. Oznacza to, że w wyniku dewaluacji zwiększa się konkurencyjność cenowa dóbr eksportowanych przez obniżenie jej ceny zagranicznej.
W tej sytuacji oczekuje się, że przy niższej cenie zwiększy się eksport, co pozwali zwiększyć napływ walut obcych i odbudować poziom rezerw dewizowych kraju.
Z drugiej strony dewaluacja wpływa na ograniczenie importu, gdyż powoduje wzrost cen krajowych dóbr importowanych. I tak, na przykład, gdy przy początkowym kursie walutowym 0.25 USD/PLN za dobro importowane płacono za granicą 20 USD, to cena krajowa tego dobra wynosiła 80 PLN.
Po dewaluacji, czyli obniżeniu kursu walutowego do 0.2 USA/PLN, cena krajowa dobra importowanego wzrosła do 100 PLN.
W wyniku dewaluacji rosną ceny krajowe dóbr importowanych, co powinno obniżyć popyt krajowy na te dobra i ostatecznie ograniczyć rozmiary importu. W konsekwencji dewaluacji może zwiększyć się eksport netto, gdyż dewaluacja stymuluje eksport i ogranicza import.
Poprawa bilansu płatniczego w wyniku dewaluacji jest możliwa, gdy w gospodarce spełniony jest warunek Marshalla – Lernera. Mówi on, że odbudowa poziomu rezerw dewizowych po dewaluacji jest możliwa, gdy suma elastyczności cenowej eksportu i importu (co do wartości bezwzględnej) jest większa od jedności, co można zapisać:
- określa relację procentowej zmiany eksportu do zmiany cen uzyskiwanych w eksporcie.
- określa relację procentowej zmiany importu do zmiany cen płaconych za import.
gdzie:
Epex - elastyczność cenowa importu
Epim - elastyczność cenowa eksportu
Jeżeli odpowiednio:
Ex ↑ 7%; Im ↓ 8%
pex ↓ -10%; pim ↑ +10%
to:
- oznacza, że eksport zwiększył się o 0.7% pod wpływem 1% spadku cen dóbr eksportowych
- oznacza, że import zmniejszył się o 0.8% pod wpływem 1% wzrostu cen dóbr importowanych
W tej sytuacji warunek Marshalla – Lernera jest spełniony, gdyż:
Jednakże tuż po dewaluacji może nastąpić pewne pogorszenie bilansu obrotów bieżących i spadek poziomu rezerw dewizowych, gdyż ich odbudowa przebiega według kształtu litery „J”. Krzywa „J” pokazuje zmiany poziomu rezerw dewizowych po dewaluacji.
Rysunek 9.9. Zmiana poziomu rezerw dewizowych po dewaluacji
Zakładamy, że w momencie „0” podjęto decyzję o dewaluacji. Tuż po tym momencie poziom rezerw dewizowych może obniżać się w stosunku do poziomu wyjściowego, gdyż część kontraktów z zagranicą jest jeszcze realizowana po starym kursie. Ponadto muszą nastąpić w gospodarce procesy dostosowawcze do nowych cen wymagające czasu.
Nabywcy krajowi muszą przystosować się do wyższych cen dóbr importowanych, a gospodarka musi stworzyć dodatkowe zdolności wytwórcze w gałęziach eksportujących lub produkujących dobra zastępujące drożejące pochodzące z importu.
Jeżeli zatem po dewaluacji ceny krajowe dóbr importowanych od razu nie wzrosły, a także nie zwiększył się natychmiast znacząco wolumen eksportu, to tuż po dewaluacji może pojawić się przejściowo większy deficyt na rachunku obrotów bieżących powodując obniżenie rezerw dewizowych do najniższego poziomu (RDA). W dłuższym nieco okresie gdy nabywcy i dostawcy dostosują wielkość eksportu i importu do nowych cen wywołanych dewaluacją, zwiększy się wolumen eksportu a zmniejszy wolumen importu, co w konsekwencji doprowadzi do pojawienia się nadwyżki na rachunku obrotów bieżących i podwyższy poziom rezerw dewizowych powyżej pozycji wyjściowej (RDB).
Długookresowe konsekwencje dewaluacji.
Jednakże dewaluacja, obok korzystnych skutków krótkookresowych, jakimi są dodatnie saldo obrotów bieżących i odbudowa poziomu rezerw dewizowych w dłuższym okresie, przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych, wywołuje niekorzystne zjawiska w gospodarce przez uruchomienie inflacji. W długim okresie dewaluacja uruchamia dwie ścieżki pobudzające inflację.
Jedną z tych ścieżek jest wzrost kosztów produkcji w gałęziach wykorzystujących dobra importowane, których ceny krajowe rosną po dewaluacji. W wyniku tej zależności rosną ceny rynkowe dóbr finalnych przy produkcji których wykorzystywano surowce, materiały i podzespoły pochodzące z importu. Innym czynnikiem powodującym zwiększenie kosztów produkcji, jest nacisk pracowników na wzrost plac rekompensujący wzrost kosztów utrzymania w wyniku podwyższania cen importowanych dóbr konsumpcyjnych. Zatem wzrost cen krajowych dóbr importowanych uruchomi inflację kosztową.
Drugą ścieżką inflacji związaną z dewaluacją jest ścieżka popytowa. Rosnące dochody eksporterów, po wymianie dewiz na pieniądz krajowy, powodują zwiększenie popytu krajowego (absorpcji krajowej). Także rośnie popyt na produkty krajowe w wyniku wzrostu cen dóbr importowanych.
W sytuacji, gdy w gospodarce w pełni są wykorzystywane zdolności wytwórcze, zwiększona absorpcja krajowa wywołana dewaluacją, w dłuższym okresie prowadzi do wzrostu cen w wyniku szybszego wzrostu popytu krajowego niż podaży. W tych warunkach inflacja ma charakter popytowy.
W dłuższym okresie zatem utrzymanie pozytywnych skutków dewaluacji wymaga podjęcia działań ograniczających inflacyjne skutki dewaluacji.
W tej sytuacji w gospodarkach nie w pełni zintegrowanych z gospodarką światową, rząd musi z reguły realizować program dostosowawczy powodujący zmniejszenie absorpcji krajowej. Typowym rozwiązaniem jest zastosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej (ograniczenie wydatków rządu lub podwyższenie podatków) w połączeniu z restrykcyjną polityką pieniężną, które przez wzrost stopy procentowej obecny popyt inwestycyjny i konsumpcyjny w gospodarce, a w rezultacie obniży absorpcję krajową.
Test wyboru.
Podstawą wyboru specjalizacji produkcji między krajami, według teorii kosztów konsumpcyjnych są różnice w:
w kosztach zmiennych
w kosztach krańcowych
kosztach absolutnych
kosztach względnych
Cła importowane powodują:
wzrost cen krajowych dóbr importowanych
wzrost cen zagranicznych dóbr eksportowanych
spadek cen zagranicznych dóbr eksportowanych
spadek cen krajowych dóbr importowanych
Deficyt bilansu płatniczego:
zmniejsza krajową podaż pieniądza
zwiększa krajową podaż pieniądza
nie zmienia krajowej podaży pieniądza
żadne z powyższych nie jest prawdziwe
W systemie stałych kursów walutowych, zwiększony popyt zagranicy na dobra danego kraju wymaga interwencji banku centralnego w postaci:
skupowania dewiz
sprzedawanie dewiz
sprzedaży waluty krajowej
skupowanie waluty krajowej
Dewaluacja waluty danego kraju powoduje:
wzrost konkurencyjności eksportu
wzrost opłacalności importu
obniżenie konkurencyjności eksportu
zmniejszenie opłacalności importu
Oznacz zdanie prawdziwe literą P, a fałszywe literą F. Odpowiedź krótko uzasadnij:
Jeżeli zwiększy się popyt zagranicy na dobra danego kraju, to w systemie płynnych kursów walutowych, nastąpi deprecjacja waluty krajowej. ........
Dewaluacja w krótkim okresie wywołuje inflację w gospodarce. ........
Jeżeli wzrośnie import, to w systemie stałego kursu walutowego interwencja banku centralnego zmniejszy poziom rezerw dewizowych kraju. ........
Rewaluacja jest przejawem spadku waluty danego kraju na rynkach międzynarodowych. ........
Uzupełnij zadnia:
Nadwyżka bilansu płatniczego powoduje .......................... krajowej podaży pieniądza.
Jeżeli ceny dóbr eksportowanych zwiększają się o 10%, a ceny dóbr importowanych spadają o 10%, to warunki wymiany tego kraju ............................ .
Protekcjonizm w polityce handlowej rządu oznacza ..................................... .
Kształt krzywej „J” wskazuje, że tuż po dewaluacji, poziom rezerw dewizowych danego kraju .................................. .
W systemie płynnego kursu walutowego, deficyt na rachunku obrotów bieżących finansowany jest przez ............................. .
Zagadnienia problemowe
Wyjaśnij wpływ dewaluacji na inflację w gospodarce otwartej.
Scharakteryzuj mechanizm równoważenia bilansu płatniczego w gospodarce z systemem stałego kursu walutowego.
Omów czynniki wpływające na zmianę kursu walutowego.
Omów wpływ salda bilansu płatniczego na krajową podaż pieniądza.
Omów zależności między bilansem handlowym a bilansem płatniczym.
Zadania
Zadanie 1
Jeżeli wiadomo, że ceny dóbr importowanych wzrosły o 20%, a ceny dóbr eksportowanych zwiększyły się o 10%; oblicz wskaźnik cenowego terms of trade i omów jego wpływ na wolumen eksportu.
Zadanie 2
Kraje A i B są zainteresowane wymianą towarów. Kraj B wykorzystując całkowicie swoje zasoby może wyprodukować 3 jednostki dobra X lub 4 jednostki dobra Y, a kraj A – 2 jednostki dobra X lub 2 jednostki dobra Y. Który kraj będzie producentem i eksporterem dobra X, a który dobra Y?
Zadanie 3
Pan Kowalski chce ulokować w banku 10.000zł na okres 1 roku. Rozważa możliwość lokowania środków w polskim lub niemieckim systemie bankowym. Na początku danego roku stopa procentowa oferowana przez polski bank wynosi 15%, a przez niemiecki bank 3%. Przy czym kurs wyjściowy marki niemieckiej wynosi 2DEM/PLN i zakładamy, że nie zmieni się do końca roku.
Zadanie 4
Kurs dolara spada z 4,5PLN/USD do 4PLN/USA, a cena krajowa dobra Y eksportowanego przez Polskę do USA wynosi 1200zł. Przeprowadź obliczenia i oceń, jak zmieniła się konkurencyjność eksportowa dobra X.
Równowaga w gospodarce otwartej uwzględnia stan zrównoważenia zewnętrznego gospodarki.
Jak pamiętamy z analizy gospodarki zamkniętej – równowaga wewnętrzna gospodarki kraju oznacza sytuację, gdy globalny popyt jest równy produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie (produkcji potencjału). W tym miejscu, musimy przywołać znany warunek równowagi na rynku dóbr:
gdzie: Y – produkcja krajowa
C – wydatki konsumpcyjne
I – wydatki inwestycyjne
G – wydatki rządu
NX – eksport netto
X – eksport
Z – import.
Z powyższego równania wynika, że produkcja krajowa Y równa się popytowi globalnemu, będącego sumą wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i rządu na dobra i usługi finalne oraz eksportu netto tj. nadwyżki eksportu nad importem.
Zatem w warunkach równowagi wewnętrznej popyt globalny na produkty krajowe równa się produkcji potencjalnej.
Natomiast w gospodarce otwartej o równowadze makroekonomicznej gospodarki kraju decyduje stopień jej zrównoważenia zewnętrznego. Gospodarka znajduje się w równowadze zewnętrznej, gdy saldo rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego wynosi zero (przy braku interwencji banku centralnego na rynku walutowym) – bilans płatniczy jest zrównoważony.
Połączenie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej świadczy o stanie równowagi długookresowej gospodarki danego kraju. Sytuację równowagi długookresowej gospodarki oraz stany nierównowagi prezentuje poniższy rysunek:
Rysunek 10.1. Równowaga i stany nierównowagi długookresowej
Równowaga długookresowa to taki stan w gospodarce gdy produkcja krajowa równa jest potencjalnej (pełne zatrudnienie) oraz zrównoważony jest bilans płatniczy.
Na wykresie stan równowagi długookresowej obrazuje punkt przecięcia się dwóch linii do siebie prostopadłych. Oznacza on sytuację kiedy nie ma w kraju ani kryzysu ani ożywienia, a saldo rachunku obrotów bieżących wynosi zero. Stany nierównowagi wewnętrznej obrazuje zmiana koniunktury w kraju: spadek – kryzys i poprawa – ożywienie – przedstawione na końcach linii poziomej na rysunku. Natomiast stany nierównowagi zewnętrznej opisują nadwyżkę lub deficyt na rachunku obrotów bieżących – zaznaczone na końcach linii pionowej na wykresie. Każda z ćwiartek na powyższym rysunku przedstawia czynniki wytrącające gospodarkę ze stanu równowagi długookresowej.
Jeżeli przyjrzymy się lewej górnej ćwiartce wykresu, to widzimy, że przedstawia ona kombinację kryzysu gospodarki krajowej i nadwyżki na rachunku obrotów bieżących. Taki stan w gospodarce może być spowodowany przez realizowane w kraju restrykcyjną politykę fiskalną i pieniężną prowadzącą do spadku popytu krajowego i produkcji. Z drugiej strony niższa produkcja krajowa zmniejsza popyt na import i pozwala osiągnąć gospodarce nadwyżkę obrotów bieżących.
W lewej dolnej ćwiartce rysunku stan nierównowagi długookresowej gospodarki jest kombinacją kryzysu w kraju i deficytu na rachunku obrotów bieżących.
W warunkach gospodarki otwartej realizowane w kraju polityki: fiskalna i pieniężna muszą uwzględniać zmiany w saldzie bilansu płatniczego wynikające z powiązań gospodarki z otoczeniem zagranicznym.
Zmiany stopy procentowej, a przepływy kapitałowe
W dotychczasowych rozważaniach dotyczących gospodarki otwartej analizowaliśmy głównie zmiany w bilansie płatniczym wywołane zmianami kursu walutowego (przy różnych systemach walutowych).
Jednakże na zmianę sytuacji bilansu handlowego mają także przepływy kapitałowe między krajem a zagranicą. Oczywiście znaczenie przepływów kapitałów w kształtowaniu salda bilansu płatniczego oraz krajowej produkcji uzależnione jest od stopnia mobilności (swobody) kapitału w skali międzynarodowej.
Zakładając zatem istnienie swobodnego przepływu kapitału między krajem i zagranicą, o kierunkach przepływu decydują różnice między krajową stopą procentową a stopą procentową za granicą.
W warunkach danego poziomu kursu walutowego, jeżeli krajowa stopa % – RK spadnie poniżej stopy procentowej za granicą – RZ czyli: to nastąpi odpływ kapitału. Wtedy na rachunku obrotów kapitałowych pojawi się deficyt. Spowoduje to presję na deprecjację waluty krajowej, co w systemie kursu płynnego oznacza spadek międzynarodowej wartości waluty krajowej. Natomiast w systemie kursu stałego wywoła interwencję banku centralnego na rynku walutowym w celu przeciwdziałania dewaluacji.
Z kolei, gdy krajowa stopa procentowa jest wyższa niż za granicą , wtedy nastąpi napływ kapitału z zagranicy i spowoduje wystąpienie nadwyżki na rachunku obrotów kapitałowych. Dodatnie saldo na rachunku obrotów kapitałowych stwarza presję na aprecjację waluty krajowej – co oznacza wzrost jej wartości międzynarodowej w systemie kursu płynnego, zaś w systemie kursu stałego – interwencję banku centralnego przeciwdziałającą rewaluacji.
Analiza ta doprowadza do konkluzji, iż o saldzie bilansu płatniczego kraju decydują zmiany kursu walutowego oraz różnice stop procentowych między krajem a zagranicą.
Przy ocenie skuteczności polityki fiskalnej bądź pieniężnej stosowanych w gospodarce otwartej musimy założyć cel któremu ma służyć realizowana polityka.
Przyjmijmy zatem, że celem polityki fiskalnej stosowanej przez rząd jest wzrost produkcji i dochodu – pobudzenie koniunktury krajowej. W tej sytuacji rząd może realizować ekspansywną politykę fiskalną.
Przypomnijmy, że ekspansywna polityka fiskalna rządu może polegać na zwiększeniu wydatków budżetowych bądź ograniczeniu podatków. Zakładając, że początkowo gospodarka jest w stanie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, zastosowana w tym momencie ekspansywna polityka fiskalna zwiększa popyt globalny i produkcję oraz dochód, ale jednocześnie podwyższa krajową stopę procentową (wynik efektu wypychania). Jeżeli krajowa stopa procentowa będzie wyższa niż stopa procentowa zagranicą, to spowoduje napływ kapitału zagranicznego i presję na aprecjację waluty krajowej.
W systemie kursów stałych, bank centralny musi przeciwdziałać rewaluacji waluty krajowej, w celu podtrzymania dotychczasowego kursu walutowego, przeprowadzając operacje wyrównawcze polegające na skupowaniu dewiz zwiększając w ten sposób krajową podaż pieniądza i podwyższając poziom rezerw dewizowych. Wzrost podaży pieniądza powoduje spadek krajowej stopy procentowej (poniżej poziomu wyjściowego), co zwiększa popyt globalny i wywołuje dodatkowy wzrost produkcji. Ostatecznie gospodarka wraca do stanu równowagi przy wyższym, niż początkowo poziomie dochodu. Sytuację powyższą przedstawiono na modelu IS-LM – rysunek 10.2.
Rysunek 10.2. Ekspansywna polityka fiskalna – system stałego kursu walutowego
Początkowy stan równowagi wewnętrznej gospodarki opisuje punkt E0. Zastosowanie przez rząd ekspansywnej polityki fiskalnej powoduje przesunięcie krzywej IS na prawo do góry (z położenia IS0 do IS1), co wywołuje wzrost stopy procentowej z R0 do RA i podwyższenie produkcji i dochodu Y0 do YA. Wzrost stopy procentowej przyciąga kapitał zagraniczny, co w sytuacji stałego kursu walutowego, wymusza skupowanie dewiz i zwiększenie krajowej podaży pieniądza. W konsekwencji krzywa LM przesuwa się na prawo w dół z położenia LM0 do LM1.
Zwiększona podaż pieniądza krajowego obniża stopę procentową do poziomu wyjściowego R0 dodatkowo zwiększając popyt globalny i produkcję do poziomu Y1.
Reasumując powyższe rozważania należy zauważyć, że zastosowana przez rząd ekspansywna polityka fiskalna (w systemie stałego kursu) zwiększa dochód i produkcję krajową powyżej poziomu początkowego, a stopę procentową stabilizuje na poziomie wyjściowym eliminując przepływy kapitału.
Zatem ekspansywna polityka fiskalna jest skutecznym narzędziem pobudzania koniunktury w gospodarce otwartej z systemem stałego kursu walutowego.
Celem polityki pieniężnej jest zwiększenie produkcji i dochodu. Typowym w tej sytuacji rozwiązaniem jest zastosowanie ekspansywnej polityki pieniężnej, co powoduje zwiększenie krajowej podaży pieniądza. Skutkiem tego jest obniżenie krajowej stopy procentowej poniżej poziomu światowego. W konsekwencji niższa stopa procentowa zwiększa popyt globalny i produkcję, ale jednocześnie powoduje odpływ kapitału za granicę, gdzie są korzystniejsze stopy procentowe. Odpływ kapitału wywołuje deficyt na rachunku obrotów kapitałowych i stwarza presję na dewaluację waluty krajowej, aby temu przeciwdziałać, Bank Centralny interweniuje na rynku walutowym sprzedając waluty obce – zmniejsza się podaż pieniądza krajowego i spada poziom rezerw dewizowych. Zmniejszenie krajowej podaży pieniądza wymusza wzrost stopy procentowej. Rynek pieniężny powraca do stanu równowagi przy stopie procentowej równej jej poziomowi wyjściowemu. W tej sytuacji popyt krajowy i produkcja oraz dochód spadają – powracają do stanu wyjściowego.
Zmiany w gospodarce otwartej wywołane zastosowaniem ekspansywnej polityki pieniężnej przedstawia rysunek 10.3.
Rysunek 10.3. Ekspansywna polityka pieniężna – system stałego kursu walutowego
Ekspansywna polityka pieniężna zwiększa podaż pieniądza krajowego przesuwając krzywą LM0 w prawo z położenia LM0 do LM1. W konsekwencji obniża się krajowa stopa procentowa z R0 do RB . Spadek krajowej stopy procentowej zwiększa popyt globalny i produkcję– wzrost dochodu z Y0 do YB, ale także powoduje odpływ kapitału za granicę. W rezultacie odpływu kapitału, interwencja banku centralnego podtrzymująca dotychczasowy poziom kursu walutowego, zmniejsza podaż pieniądza krajowego – krzywa LM1 powraca do swojego położenia początkowego LM0, a krajowa stopa procentowa stabilizuje się także na poziomie wyjściowym R0 i kapitał przestanie odpływać zagranicę. W konsekwencji popyt globalny i produkcja są takie same jak początkowo odpowiadają dochodowi Y0.
Powyższe analizy wskazują, że w systemie stałego kursu walutowego, polityka pieniężna jest nieskutecznym narzędziem stymulowania produkcji.
Jak pamiętamy w gospodarce, gdzie stosowany jest system płynnego kursu walutowego, równowaga bilansu płatniczego nie wymaga interwencji Banku Centralnego na rynku walutowym. Saldo bilansu płatniczego jest zawsze równe zero, co jest wynikiem odpowiednich zmian rynkowego poziomu kursu walutowego. Oznacza to, że w przypadku deficytu na rachunku obrotów bieżących, będzie on sfinansowany napływem kapitału zagranicznego. W sytuacji przeciwnej, nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych jest równoważona przez odpowiedni odpływ kapitału krajowego za granicę.
Równowaga bilansu płatniczego także w systemie płynnego kursu walutowego będzie osiągana, gdy krajowa stopa procentowa zrówna się z zagraniczną.
Przyjmujemy założenie, że celem polityki fiskalnej rządu jest zwiększenie produkcji i dochodu, czyli poprawa koniunktury krajowej, a początkowa krajowa stopa procentowa jest równa stopie procentowej za granicą.
W tej sytuacji typowym narzędziem pobudzenia produkcji jest zastosowanie ekspansywnej polityki fiskalnej. Ekspansywna polityka fiskalna (wzrost wydatków budżetowych bądź ograniczenie podatków) zwiększają popyt krajowy i produkcję, jednak w wyniku efektu wypchania wzrasta krajowa stopa procentowa.
Wzrost krajowej stopy procentowej sprzyja napływowi kapitału zagranicznego i powoduje aprecjację waluty krajowej.
Aprecjacja zmniejsza konkurencyjność cenową eksportu, co powoduje spadek eksportu netto i zmniejszenie popytu globalnego. W rezultacie popyt i produkcja powracają do poziomu wyjściowego. Rezultaty powyższej polityki przedstawia rysunek 10.4.
Rysunek 10.4. Ekspansywna polityka fiskalna – płynny system kursu walutowego
Ekspansywna polityka fiskalna rządu zwiększa popyt globalny, przesuwają krzywą IS na prawo, z położenia IS0 do IS1, co powoduje zwiększenie produkcji i podwyższenie krajowej stopy procentowej R0 do RA . Większa stopa powoduje napływ kapitału zagranicznego i aprecjację waluty krajowej doprowadzając do zmniejszenia eksportu krajowego, a w ślad za tym, do obniżenia popytu krajowego i produkcji, co ma odzwierciedlenie w przesunięciu krzywej IS1 do położenia wyjściowego IS0. Po zakończeniu procesów dostosowawczych produkcja krajowa wraca do poziomu wyjściowego odpowiadającemu dochodowi Y0, a krajowa stopa procentowa spada z RA do wielkości początkowej R0 – co powoduje ustanie napływu kapitału zagranicznego do kraju.
Przedstawiona analiza wskazuje, że ekspansywna polityka fiskalna jest nieskutecznym narzędziem pobudzenia produkcji krajowej w systemie płynnych kursów walutowych. Po zakończeniu procesów dostosowawczych produkcja krajowa i dochód wracają do stanu początkowego.
Celem polityki jest zwiększenie produkcji krajowej i dochodu. Narzędziem realizacji tego celu tym razem jest ekspansywna polityka pieniężna.
Ekspansywna polityka pieniężna zwiększa podaż pieniądza krajowego i obniża krajową stopę procentową. Spadek krajowej stopy procentowej zwiększa popyt krajowy i produkuje, ale jednocześnie powoduje odpływ kapitału za granicę.
Odpływający kapitał z kraju doprowadza do deprecjacji waluty krajowej i poprawy konkurencyjności eksportu. W tej sytuacji zwiększa się eksport netto i wzrasta popyt globalny i produkcja krajowa oraz podwyższa krajową stopę procentową do poziomu wyjściowego.
W wyniku zastosowania ekspansywnej polityki pieniężnej wzrasta produkcja, a powrót stopy procentowej do poziomu wyjściowego zapobiega dalszemu odpływowi kapitału za granicę.
Powyższe zmiany w gospodarce przedstawia rysunek 10.5.
Rysunek 10.5.
Ekspansywna polityka pieniężna zwiększając podaż pieniądza krajowego przesuwa krzywą LM w prawo z położenia LM0 do LM1. Sprawia to obniżenie krajowej stopy procentowej z R0 do RA . Niższa krajowa stopa procentowa powoduje odpływ kapitału za granicę, co doprowadza do deprecjacji waluty krajowej i poprawy konkurencyjności eksportu. Wzrost eksportu netto podwyższa popyt globalny – krzywa IS przesuwa się w prawo, z położenia IS0 do IS1, a krajowa stopa procentowa wzrasta do poziomu wyjściowego R0. W rezultacie gospodarka osiąga równowagę w punkcie B, przy wyższym niż początkowy poziomie produkcji odpowiadającej dochodowi YB i początkowej wysokości stopy procentowej, co zapobiega odpływowi kapitału za granicę.
W gospodarce otwartej z systemu płynnego kursu walutowego w pobudzeniu produkcji skuteczniejsza okazuje się polityka pieniężna niż fiskalna.
Podsumowując rozważania dotyczące skuteczności polityki fiskalnej i pieniężnej w gospodarce otwartej możemy wysnuć kilka wniosków:
Skuteczność zastosowanej polityki jest uzależniona od systemu kursu walutowego stosowanego w danym kraju
W gospodarce otwartej ze swobodnym przepływem kapitału, o kierunkach tego przepływu decydują różnice między krajową stopą procentową a stopą procentową za granicą.
Ekspansywna polityka fiskalna jest skutecznym narzędziem pobudzenia produkcji w systemie stałego kursu walutowego. Natomiast nieskuteczna okazuje się ekspansywna polityka pieniężna.
Ekspansywna polityka pieniężna skutecznie zwiększa produkcję krajową w systemie płynnego kursu walutowego. Nieskuteczna jest natomiast ekspansywna polityka fiskalna.
Test wyboru.
Stanowi kryzysu w gospodarce będzie towarzyszył deficyt handlowy, gdy:
rząd zastosuje restrykcyjną politykę fiskalną i pieniężną,
nastąpi aprecjacja waluty krajowej,
rząd zastosuje ekspansywną politykę fiskalną,
bank centralny zdewaluuje walutę krajową.
Ekspansywna polityka fiskalna zastosowana w gospodarce z systemem stałego kursu walutowego:
powoduje spadek produkcji krajowej
nie zmiana wielkości produkcji krajowej
zwiększa rozmiary produkcji krajowej
zwiększa napływ kapitału zagranicznego
Ekspansywna polityka pieniężna w gospodarce z systemem płynnego kursu walutowego:
odpływ kapitału z kraju
zwiększa produkcję krajową
obniża poziom produkcji krajowej
nie zmiana poziomu produkcji krajowej
Jeżeli krajowa stopa procentowa jest wyższa niż za granicą, to w gospodarce otwartej (ze swobodnym przepływem kapitału) zaobserwujemy:
napływ kapitału i nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych,
napływ kapitału i deficyt na rachunku obrotów kapitałowych,
odpływ kapitału i nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych,
odpływ kapitału i deficyt na rachunku obrotów kapitałowych.
Oznacz zdanie prawdziwe literą P, a fałszywe literą F. Odpowiedź krótko uzasadnij:
Ekspansywna polityka fiskalna zmniejsza produkcję w gospodarce z systemem płynnego kursu walutowego. ........
Restrykcyjna polityka pieniężna trwale zmniejsza produkcję krajową w gospodarce z systemem stałego kursu walutowego. ........
Kombinacja ożywienia i deficytu handlowego wystąpi, gdy wystąpi deprecjacja waluty krajowej. ........
Równowaga zewnętrzna jest zachowana, gdy krajowa produkcja stabilizuje się na poziomie potencjalnym. ........
Uzupełnij zdania.
Restrykcyjna polityka fiskalna zastosowana w gospodarce z systemem płynnego kursu walutowego spowoduje ....................................................... .
Gospodarka jest w stanie równowagi długookresowej, gdy .......................... .
Nieskuteczność ekspansywnej polityki fiskalnej w gospodarce otwartej (z systemem płynnego kursu walutowego) wynika z ........................................ .
Pozytywne skutki ekspansywnej polityki fiskalnej w gospodarce otwartej (z systemem stałego kursu walutowego) wynikają z ......................................... .
Zagadnienia problemowe.
Omów i przedstaw graficznie konsekwencje zastosowania restrykcyjnej polityki fiskalnej w gospodarce otwartej z systemem płynnego kursu walutowego.
Bank centralny kraju A zamierza obniżyć stopę procentową w celu ożywienia gospodarki. Wyjaśnij mechanizm zmiany kursu walutowego, gdy wiadomo, że stosowny jest system płynnego kursu walutowego.
Uzasadnij, kiedy w gospodarce otwartej wystąpi kryzys połączony z deficytem handlowym.
Omów zmiany poziomu produkcji krajowej w gospodarce otwartej (z systemem sztywnego kursu walutowego) wywołane zastosowaniem restrykcyjnej polityki pi
Źródło: Rocznik Statystyczny GUS, 2000 r., str. 466↩