organizacje gosp. (2), UMCS, Makroekonomia


Karolina Wielgo

Międzynarodowe organizacje gospodarcze i ugrupowania integracyjne

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, Association of South East Asian Nations, ASEAN, organizacja polityczno-gospodarcza założona w 1967 w Bangkoku, z siedzibą w Dżakarcie. Członkowie: Brunei (od 1984), Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Wietnam (od 1995).

Popiera współpracę gospodarczą i kulturalną w swoim regionie, dąży do utworzenia strefy pokoju, neutralności i wolności, pozbawionej broni jądrowej. Kraje ASEAN podejmują działania na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów, normalizacji na Półwyspie Koreańskim. Do współpracy zapraszane są także państwa trzecie, np. kraje Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny. ASEAN zadecydował o wprowadzeniu na swoim obszarze do 2005 strefy wolnego handlu (AFTA). Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC. Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu lat 80. i 90. rozwój gospodarczy (“azjatyckie tygrysy”), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza.

OPEC, Organization of the Petroleum Exporting Countries, Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej, organizacja założona w 1960 na konferencji w Bagdadzie zwołanej w następstwie obniżenia cen ropy naftowej przez międzynarodowe spółki naftowe. Głównym jej celem jest dążenie do kontroli cen ropy.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Iraku, Iranu i Wenezueli. Formalnie początkiem działania OPEC była konferencja w Caracas w styczniu 1961, kiedy to uchwalono statut. Do państw założycieli dołączyły później Katar (1961), Indonezja i Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973) i Gabon (1975). Kraje te dostarczają obecnie ponad 30% produkcji ropy naftowej, a na ich terytorium znajduje się ok. 25% rozpoznanych zasobów tego bogactwa naturalnego na Ziemi.

Siedzibą OPEC jest Wiedeń, najwyższym organem Konferencja, wykonawczym - Rada Gubernatorów wraz z Komisją Ekonomiczną i Sekretariatem. Działalność OPEC dotyczy wszystkich aspektów rynku, takich jak ceny, opłaty eksploatacyjne, limity wydobycia i zyski.

W wyniku kryzysu naftowego w latach 1973-1974 pozycja organizacji ogromnie wzrosła. W 1973 podwyższano wielokrotnie cenę ropy, a państwa członkowskie osiągnęły ogromne dochody stawiające je w rzędzie najbogatszych na świecie. Skutkiem tego był gwałtowny wzrost kosztów utrzymania w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich i polityka oszczędnościowa w tych państwach.

Złagodzeniem sytuacji był fakt, że poza organizacją pozostawał jeden z największych producentów ropy - Meksyk. Spadek znaczenia OPEC wynikał także z konfliktów wojennych pomiędzy państwami członkowskimi (wojna iracko-irańska,

wojna w Zatoce Perskiej). Znaczenie OPEC jest w dalszym ciągu duże, ale pozycja innych eksporterów, np. Rosji, wzrosła.

Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement - NAFTA), układ zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem tworzący strefę wolnego handlu, obowiązuje od 1994. Według jego postanowień w ciągu 15 lat powinny być zniesione cła i bariery w przepływie towarów, usług, inwestycji zagranicznych. NAFTA nie jest więc porozumieniem, które miałoby doprowadzić do wspólnej polityki handlowej czy koordynacji polityki gospodarczej, choć wykracza poza zwykłe umowy handlowe, omawia zasady rozwiązywania sporów, ochronę środowiska oraz własności intelektualnej, stawia zadanie zapewnienia trwałego wzrostu w regionie.

W wyniku realizacji traktatu powstaje największy w świecie rynek (375 mln ludności, 6,5 bln dolarów rocznej produkcji). Jego ziszczenie może jednak napotykać przeszkody wynikające z poważnych różnic w poziomie rozwoju krajów uczestniczących w umowie. Atrakcyjność NAFTA jest duża dla innych państw Ameryki Łacińskiej, swój akces zgłosiło Chile i Argentyna. Dynamicznie rozwijające się w latach 90. inicjatywy integracji regionalnej na tym obszarze prowadzą też do idei poszerzenia NAFTA na Amerykę Południową i utworzenia docelowo wolnego rynku amerykańskiego.

Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (Central European Free Trade Association - CEFTA), porozumienie podpisane w 1992 przez Czechosłowację, Polskę i Węgry (od 1993 Czechy i Słowację) dotyczy powołania do życia strefy wolnego handlu pomiędzy krajami członkowskimi. Zawiera harmonogram redukcji stawek celnych i barier pozataryfowych (subsydia, embargo, podatki importowe itd.) we wzajemnym handlu.

Problemy związane są jedynie z liberalizacją handlu w zakresie towarów rolno-spożywczych wynikające z silnych działań w zakresie ochrony własnych rynków żywnościowych. Kraje CEFTA wspierają się wzajemnie w dążeniu do przyjęcia do Unii Europejskiej. W 1995 do CEFTA przystąpiła Słowenia, a w 1997 Rumunia.

GATT, General Agreement na Tariffa and Trade, Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu, międzynarodowe porozumienie handlowe podpisane 30 października 1947 w Genewie przez 23 państwa członkowskie ONZ. Zaczęło obowiązywać od 1 stycznia 1948. Do 1994 GATT był organizacją międzynarodową.

Celami organizacji były: likwidacja ograniczeń hamujących rozwój wymiany handlowej, obniżenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w międzynarodowym handlu, rozstrzyganie sporów pomiędzy członkami. Oznacza to, że głównym celem jest liberalizacja handlu międzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zbliżonych do wolnej konkurencji.

Konferencje układających się stron GATT (główny organ) nabrały charakteru sesji odbywających się 1-2 razy w roku. W 1960 utworzono stały organ wykonawczy - Radę Przedstawicieli. Od 1951 działa Sekretariat z Dyrektorem Generalnym, mający siedzibę w Genewie. W 1964 doszło do rewizji traktatu i zawarcia porozumienia pomiędzy krajami ubogimi i bogatymi, które przewiduje odejście od zasady wzajemności w rokowaniach handlowych. Rola GATT spadła w wyniku utworzenia wspólnego rynku sześciu, a potem dziewięciu i dwunastu państw Europy, co wprowadziło system preferencyjny w handlu zagranicznym. Inne organizacje regionalne tworzyły podobne systemy preferencji.

W latach 80. pojawiły się głosy o potrzebie rewizji porozumienia. W 1994 rozpoczęła działalność Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization, WTO), w 1995 GATT został do niej włączony jako tzw. GATT 94. Dotychczasowy układ (GATT 47) funkcjonował do 1996. Polska należy do GATT od 1967.

Światowa Organizacja Handlu, World Trade Organization, WTO, organizacja międzynarodowa utworzona 1994 w Marrakeszu (Maroko), w myśl postanowienia dokumentu końcowego tzw. Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT). WTO rozpoczęła działalność 1995 z siedzibą w Genewie.

Jej głównym zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, obniżanie ceł i taryf, przestrzegania praw własności intelektualnej, prowadzenie wspierającej handel polityki inwestycyjnej, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania ustawodawstwa wewnętrznego do norm Organizacji oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Polska należała do państw założycielskich WTO i ratyfikowała 1995 stosowne porozumienie.

OECD, Organization for Economic Cooperation and Development, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, organizacja utworzona 30 IX 1961 w Paryżu na mocy konwencji z 14 XII 1960, która dotyczyła przekształcenia powstałej w związku z planem Marshalla OEEC (Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej).

Była reakcją USA na utworzenie EWG i dokonanie podziału w tzw. wspólnocie atlantyckiej. Konwencję podpisały: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, RFN, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, USA, Włochy, Wielka Brytania. Później przystąpiły do niej Australia, Finlandia, Japonia, Nowa Zelandia, w 1996 Polska, a także - na specjalnym statusie członka stowarzyszonego - Jugosławia.

Główne cele organizacji zostały sformułowane w statucie i dotyczą osiągania jak najwyższego wzrostu gospodarczego, jak najwyższego poziomu zatrudnienia i stopy życiowej, a także stabilności finansowej, wolności wymiany międzynarodowej i pomocy dla krajów słabo rozwiniętych.

Głównym organem jest Rada, w skład której wchodzą stali przedstawiciele, i która raz do roku zbiera się na szczeblu ministerstw. Wybiera corocznie dziesięcioosobowy Komitet Wykonawczy oraz na pięcioletnią kadencję sekretarza generalnego, który stoi na czele Sekretariatu.

OECD koordynuje także politykę handlową i gospodarczą wobec państw nie należących do tej organizacji. Jest ona uważana za klub bogatych, do którego należą najzamożniejsze państwa świata.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, International Monetary Fund, międzynarodowa organizacja finansowa, o której powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju w lipcu 1944. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od grudnia 1945 z siedzibą w Waszyngtonie.

Do zadań MFW należy przede wszystkim: popieranie międzynarodowej współpracy walutowej oraz uporządkowanych stosunków walutowych, tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym, udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych, wpływanie na zachowanie pożądanego stopnia płynności międzynarodowych systemów płatniczych, podejmowanie działań zmierzających do uporządkowanego rozwoju i wzrostu handlu międzynarodowego.

Państwa członkowskie MFW zobowiązane są udostępniać szczegółowe informacje gospodarcze, dzięki którym władze MFW mogą oceniać ich sytuację gospodarczą i finansową oraz podejmować określone decyzje. Finansowanie działalności MFW jest oparte na kapitale zakładowym, który powstał z wpłat udziałów przez państwa członkowskie. Wysokość udziału poszczególnych państw-członków MFW jest uzależniona od stopnia rozwoju gospodarczego danego kraju, jego pozycji w światowej gospodarce, udziału w handlu światowym oraz zdolności płatniczej.

MFW prowadzi również działalność kredytową wobec swoich członków mających deficyt bilansu płatniczego. Polega ona na umożliwieniu państwu członkowskiemu zakupu potrzebnych walut innych państw członkowskich za walutę własną lub tzw. SDR oraz na udzielaniu pożyczek na pokrycie deficytu bilansu płatniczego. Działalność ta jest prowadzona w porozumieniu z rządami poszczególnych państw i jest obwarowana warunkiem przestrzegania, nałożonych przez MFW ścisłych ustaleń, które mają na celu kontrolę nad gospodarką pożyczkobiorcy. Kontrola ta może dotyczyć m.in. ograniczenia wydatków rządowych, ograniczenia wzrostu płac, poziomu inflacji itp.

Polska należała do MFW od chwili jego założenia do 1950, kiedy to wystąpiła z niego, by następnie, po złożeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, zostać w 1986 jego członkiem.

MFW finansuje swoją działalność z wpłat państw członkowskich, gdzie beneficjentami pomocy są kraje biedniejsze lub znajdujące się w kłopotach gospodarczych. Właśnie ta działalność jest powszechnie znana, ponieważ Fundusz udzielił wielomiliardowych pożyczek pomocowych m. in. Tajlandii i Korei w czasie kryzysu azjatyckiego oraz Rosji (której część polityki zagranicznej koncentruje się na zdobywaniu pieniędzy z MFW),

Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG, organizacja powstała w wyniku procesów integracyjnych rozpoczętych po II wojnie światowej przez europejskie państwa demokratyczne o gospodarce rynkowej. Proces ten odbywał się w kilku etapach i polegał na tworzeniu wspólnych instytucji ekonomicznych, politycznych i prawnych.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali

Pierwsza organizacja powstała w 1952 jako Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), a powołały ją: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy. Celem jej było koordynowanie procesów ekonomicznych, rozwój gospodarczy członków i odbudowa gospodarki RFN w oparciu o swobodę konkurencji kapitałów, siły roboczej i towarów.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej

Kolejną była Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euroatom) powstała w wyniku zawarcia traktatów rzymskich w marcu 1957, a celem była współpraca w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej.

Trzecia, najważniejsza, powstała także po ratyfikacji traktatów rzymskich, została utworzona przez: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy jako Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG, Wspólny Rynek). W 1973 do EWG zostały przyjęte: Wielka Brytania, Irlandia i Dania, w 1981 Grecja, w 1985 Hiszpania i Portugalia.

Wnioski o przyjęcie do Wspólnoty złożyły kraje skandynawskie: Norwegia i Szwajcaria. O pełne członkostwo ubiega się także Turcja, Malta i Cypr oraz nowe demokracje Europy Wschodniej: Czechy, Polska, Słowacja i Węgry, kraje mające obecnie status państw stowarzyszonych, do grona państw stowarzyszonych zalicza się także Bułgaria i Rumunia.

Głównymi organami Wspólnoty są: Komisja, Rada Ministrów, Parlament Europejski oraz Europejski Sąd Sprawiedliwości. Istnieją także organy o funkcjach pomocniczych jak np. Europejski Bank Inwestycyjny czy Komitet Ekonomiczno Społeczny.

Komisję tworzy 17 komisarzy mianowanych przez rządy państw członkowskich i reprezentuje ona interesy całej Wspólnoty, Radę tworzą ministrowie delegowani przez poszczególne rządy, by reprezentować w niej interesy swoich państw. Natomiast Parlament Europejski reprezentuje obywateli i jest wybierany w wyborach bezpośrednich.

Ostatnim etapem było podpisanie traktatu w Maastricht (1991), w celu pogłębienia integracji m.in poprzez wprowadzenie wspólnej waluty ECU i Europejskiego Systemu Monetarnego.

I. GENEZA I ROZWÓJ KONCEPCJI INTEGRACYJNYCH W EUROPIE ZACHODNIEJ

1. Istota, warunki i mechanizmy integracji

integracja ekonomiczna - stan, który umożliwia kontakty handlowe pomiędzy różnymi gospodarkami w taki sposób, jak w ramach jednej gospodarki

integracja negatywna - proces znoszenia ograniczeń w wymianie handlowej
integracja pozytywna - wprowadzanie nowych form integracji i stosowanie nowych instrumentów politycznych

Istota integracji:
- wspólny rynek,
- wspólna polityka (oddawanie władzy).

Proces integracji jest procesem dynamicznym, ale integrację można rozpatrywać również jako pewien stan.
W praktyce procesy integracyjne powodują powstanie mozaiki różnych wspólnot i różnych rodzajów integracji.
Integracja nie może być celem samym w sobie. Musi zapewnić dobrobyt ekonomiczny i stabilność polityczną.

Aspekt społeczny integracji: nie da się integrować bez poparcia społeczeństwa.

Zasada elastyczności (traktat amsterdamski) - kraje członkowskie mogą się włączać do bardziej zaawansowanych procesów i form integracji ale nie mają takiego obowiązku


2. Rodzaje ugrupowań integracyjnych i ich charakterystyka

Koncepcje integracji:

funkcjonalizm - funkcje organizacji integracyjnych powinny ograniczać się do likwidacji barier w obrocie mię-dzynarodowym i zapewnienie swobodnego przepływu towarów i czynników produkcji, a właściwy proces integracji należy pozostawić mechanizmowi rynkowemu

instytucjonalizm (federalizm) - proces integracji powinien polegać na centralizacji pewnych funkcji ekonomicz-nych i politycznych na szczeblu międzynarodowym oraz decentralizacji uprawnień na poziomie regionalnym w celu stworzenia odpowiednich warunków do włączenia społeczeństw w proces integracji

Fazy integracji:

  1. strefa wolnego handlu - zniesienie ograniczeń w obrocie towarowym, ale brak obowiązku realizacji wspólnej polityki celnej wobec krajów spoza ugrupowania

  2. unia celna - strefa wolnego handlu plus wspólna polityka celna wobec krajów trzecich

  3. wspólny rynek - unia celna plus liberalizacja przepływu środków produkcji (kapitał i ludzie) z możliwością harmonizacji polityki podatkowej i walutowej

  4. unia ekonomiczna i walutowa - wspólny rynek plus integracja polityki ekonomicznej (ujednolicenie instrumentów) oraz wspólna waluta (przekazanie kompetencji monetarnych organom ponadnarodowym)

  5. pełna integracja ekonomiczna i polityczna - na szczebel międzynarodowy przekazane są wszystkie kompetencje krajów członkowskich


3. Powstanie i rozwój Wspólnot Europejskich. Unia Europejska - podstawowe cele

Traktat paryski (1951)

  1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (pełna działalność w 1958), w której skład weszły: Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Luxemburg, Włochy

b. cel polityczny: poddanie międzynarodowej kontroli sektora hutniczego i górniczego (strategiczne dziedziny dla zbrojeń)

cele gospodarcze:

Traktaty rzymskie (1957)

  1. utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

    • utworzenie Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)

    Na mocy decyzji Parlamentu Europejskiego (1978) przyjęto nazwę Wspólnoty Europejskie, określającą łącznie EWWiS, EWG i Euratom.

    Jednolity Akt Europejski (1986)
    -> wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego

    Traktat z Maastricht - układ o Unii Europejskiej (1992)

    1. ustanawia Unię Europejską (jednak nie jako nową organizację o podmiotowości prawnej: ma być utworzona w oparciu o Wspólnoty Europejskie), która ma zapewnić dalszy intensywny rozwój integracji europejskiej w kierunku stworzenia unii gospodarczej i walutowej

    2. trzy filary UE

  • cele UE: