Makroekonomia – wprowadzenie
Istota i znaczenie gospodarki rynkowej oraz jej zalety
Niedoskonałości rynku – jego wady
Problemy i rola polityki gospodarczej i znaczenie makroekonomii.
Ad.1
Gospodarka rynkowa to taka gdzie istnieje bardzo wielu różnych podmiotów gospodarujących np.:
Przedsiębiorstwa b) Gospodarstwa domowe c) Gospodarstwa rolne
, które to podmioty podejmują różnego typu decyzje gospodarcze, w swoich decyzjach podmioty te kierują się własnymi interesami, a interesy różnych podmiotów są często sprzeczne, konfliktowe np. kupujących i sprzedających, czy konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, w wyniki konfrontowania się na rynku tych wszystkich często sprzecznych decyzji dochodzi do ustalenia podstawowych kategorii ekonomicznych tj. :
Ceny dóbr i usług b) Płace c) Oprocentowanie kapitału
Kategorie te zmieniają się w zależności od zmian zachodzi na rynku w zakresie popytu i podaży na trzech rynkach:
Rynku dóbr i usług b) Rynku pracy c) Rynku kapitału
, oddziaływają regulująco na gospodarkę i sprawiają, że ta podlega samo regulującemu mechanizmowi rynkowemu, albo inaczej tzw. „niewidzialnej ręki rynku” ( Adam Smith).
Taka gospodarka regulowana przez mechanizm rynkowy ma 2 podstawowe zalety :
Stosunkowo najskuteczniej ( co nie znaczy idealnie ) zapewnia wzajemne dostosowanie do siebie struktury podaży i struktury zapotrzebowania rynkowego (popytu) w różnych układach przestrzennych i czasowych.
Mechanizm ten stosunkowo najskuteczniej wymusza na przedsiębiorstwach, aby te dążyły do efektywności i minimalizacji jednostkowych kosztów wytwarzania
Zalety te powodują, że współcześnie niezależnie od opcji politycznych nikt nie wyobraża sobie gospodarki bez rynku. Współcześnie również doświadczenie wskazuje, że rynek posiada pewne niesprawności (wady).
Ad.2 Wady wynikają między innymi z faktów :
, że rynek ze swojej istoty daje większe możliwości i szanse rozwoju tym, którzy osiągnęli wyższy poziom rozwoju ( są już bogaci) w konsekwencji mechanizm rynkowy sprzyja tzw. polaryzacja rozwoju, że bogaci stają się coraz bogatsi, a biedni względnie biednieją tzn. zwiększa się luka między biednymi i bogatymi – dotyczy to nie tylko poszczególnych ludzi czy grup społecznych ale krajów, regionów, itp.
Istnieją tzw. efekty zewnętrzne, które sprawiają, że mechanizm rynkowy reguluje zawodnie, te efekty zewnętrzne występujące w dwojakiej postaci:
Kosztów zewnętrznych
Korzyści zewnętrznych
Koszty zewnętrzne – to takie koszty, które ponosi ktoś, kto nie przyczynił się do ich powstania w zależności od tego, kto ponosi te koszty dzieli się je na publiczne i prywatne. Publiczne to takie, które są pokrywane z publicznych środków .
Mechanizm powstawania kosztów zewnętrznych : mechanizm rynkowy tak skutecznie wymusza na przedsiębiorstwach aby były konkurencyjne, że te tam gdzie jest możliwe unikają pewnych kosztów przerzucając je na podmioty trzecie np. nie rekompensują pewnych szkód na środowisku, itp. W konsekwencji tzw. koszty własne przedsiębiorstw ( koszty prywatne) są mniejsze od rzeczywistych całkowitych kosztów ponoszonych w związku z jakąś działalnością, czyli tzw. kosztów społecznych. Ceny są niejako skutecznie zaniżane, a popyt sztucznie pobudzony i tym samym produkcje oraz podaż. Reasumując w tych dziedzinach gdzie koszty zewnętrzne są znaczne mechanizm rynkowy jest zawodny i odwrotnie.
Korzyści zewnętrzne – to takie, które uzyskuje podmiot nie ponosząc na nie nakładów, tego typu korzyści występują szczególnie w takich dziedzinach z rozwoju których korzyści mają nie tylko Ci, którzy bezpośrednio kupują i konsumują dobra tych dziedzin ale korzyści te odnosi ogół społeczeństwa pośrednio np. rozwój autostrad, rozwój nauki. W takich dziedzinach gdyby mechanizm rynkowy był regulatorem wyłącznym ceny zakupu były by wysokie na ogół, a popyt niski i w konsekwencji rozwój tych dziedzin ograniczony.
Uogólniając w tych dziedzinach gdzie jest wysoki poziom korzyści mechanizm rynkowy jest zły regulatorem
Rynek nawet konkurencyjny nie zawsze zapewnia produkty bezpieczne np. ze względu na konserwanty, barwniki, skład, itp.
Rynek może sprzyjać rozwojowi produktów niepożądanych społecznie np. dopalacze, narkotyki
Rynek sprzyja również tzw. proliferacji produktów to jest tworzeniu się dużej liczby wariantów tego samego produktu ze względów komercyjnych np. w odniesieniu do lekarstw ( inne nazwy, ten sam skład)
Wady rynków konkurencyjnych
Dochodzą jeszcze inne niesprawności, kiedy rynki stają się mniej lub bardziej zmonopolizowane oraz kiedy na rynkach działają podmioty o różnej skali potencjału ekonomicznego ( duże i małe), które mają różny dostęp do informacji, pojawiają się wtedy problemy w postaci wysokich kosztów marketingu, które to koszty mogą dochodzić do kilkudziesięciu % kosztów finalnych.
Ad.3
Współcześnie wiadomo, że niesprawności rynku powodują, że mechanizm rynkowy nie rozwiązuje wszystkich problemów i niezbędne są tzw. regulacje pozarynkowe w postaci odpowiedniej polityki gospodarczej kreowanej na różnych poziomach państwa ale również regionów i poziomie ponadpaństwowym .
Podmioty kreujące politykę gospodarczą powinny mieć obiektywną wiedzę na temat stanu gospodarki, to jest właściwą diagnozę problemów ekonomicznych w krajach, regionach tego co się dzieje, jak można zmieniać stan . Makroekonomia jest to taka dziedzina, która ma na celu dostarczenie instrumentów badawczych do diagnozowania gospodarki i wiedzy na temat prawidłowości funkcjonowania gospodarki w skali makro ma ułatwiać rozwiązywanie tych problemów, których nie da się rozwiązać w pojedynczym przedsiębiorstwie tj. problemy koniunktury gospodarczej, wzrostu inflacji, bezrobocia, problemy funkcjonowania rynków pieniężnych i walutowych, te współcześnie w większości cywilizowanych krajów istnieją dwa mechanizmy regulowania gospodarki : rynek i państwo. Udział tych instrumentów w poszczególnych krajach bywa różny .
Są kraje o tzw. liberalnej gospodarce gdzie jest większy udział rynku i kraje gdzie jest większy udział sterowania pozarynkowego, niektórzy mówią o tym 2 przypadku o modelu nadreńskim klasycznym – przykładem są kraje skandynawskie.