Łukasz Bednarczyk kl. Iag

Krakowsko-Częstochowska Wyżyna jest to duży region naturalny w środkowej Polsce, część Wyżyny Małopolskiej, pomiędzy Wyżyną Śląską na zachodzie a Niecką Nidziańską na wschodzie.
Zbudowany z wapieni jurajskich, posiada rozwinięte zjawiska krasowe. Składa się z czterech części, od północy: z Wyżyny Częstochowskiej, Wyżyny Olkuskiej, Rowu Krzeszowickiego i Grzbietu Tenczyńskiego, południowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nosi też nazwę Wyżyny Krakowskiej. W skład regionu włącza się niekiedy leżącą dalej na północny zachód Wyżynę Woźnicko-Wieluńską. Określanie tego obszaru jako Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest najbardziej popularne wśród geografów i obowiązuje od 1987 roku. Łączna długość obszaru ciągnącego się pomiędzy Krakowem a Wieluniem wynosi ok. 160 km (kierunek północ-południe). Przeciętna szerokość tego pasa wynosi 20 km (kierunek wschód- zachód), ale na południu, gdzie jest on najszerszy, może on sięgać nawet 40 km. Powierzchnia tej krainy geograficznej wynosi 2615 km2, czyli obejmuje blisko 0,8 % łącznej powierzchni kraju. Wyżynę Krakowsko-Częstochowską zaliczmy do większych jednostek geomorfologicznych w Polsce. Wchodzi ona w skład podprowincji nazywanej Wyżyną Śląsko-Krakowską, która z kolei należy do prowincji o nazwie Wyżyna Śląsko-Małopolska. Średnia wysokość wyżyny to 350 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Janowskiego (504 m n.p.m.), którą nazywa się również Górą Zamkową w Podzamczu koło Ogrodzieńca. Ostatnio pojawiły się jednak wątpliwości co do kulminacji wyżyny, gdyż po dokładnym zbadaniu wysokości Skałki koło Jerzmanowic okazało się, że wynosi ona 512 m n.p.m. Średnia wysokość względna obszaru wynosi ok. 100 m i posiada tendencję wzrostową w kierunku południowym. Obszar Wyżyny Wieluńskiej położonej w kierunku północnym od Częstochowy różni się wysokościowo od Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej. Średnia wysokość jest tutaj niższa i wynosi od 250 do 300 m n.p.m. Znika tutaj również charakterystyka jurajskiego krajobrazu. W "Geomorfologii Polski" z 1972 roku Klimaszewski nazwą krainy geograficznej Wyżyna Krakowska objął cały obszar pomiędzy Krakowem a Wieluniem, ustalając jednocześnie jego szczegółowe granice. Na południowym-zachodzie wyżyna graniczy z Kotliną Oświęcimską, a na południu z rowem Wisły. Od zachodu ogranicza ją Wyżyna Śląska, a granicę między nimi wyznacza linia poprowadzona od Wygiełzowa przez Chrzanów i Trzebinię aż po Olkusz, a dalej wzdłuż rzeki Warty i tamtejszej kuesty jurajskiej sięgającej po Poraj i Częstochowę. Dalszy fragment granicy zachodniej przebiega blisko Kłobucka i Krzepic, a dalej do Komornik i Wielunia, gdzie kończy się kilkudziesięciometrowym progiem. Od Wielunia wschodnia granica wyżyny ciągnie się w okolicy Wierzchlasa, Krzeczowa, Pajęczna, Ważnych Młynów, Kłobukowic (w kierunku wschodnim od Mstowa). Następnie granica łagodnieje opadając w kierunku Niecki Włoszczowskiej i biegnie wzdłuż Zawady, Janowa, Lelowa, Pradła, Wierzbki i Żarnowca. Następnie Wyżyna Krakowska graniczy z Wyżyną Miechowską wzdłuż Żarnowca, Wysocic i doliny Dłubni. Od Książniczek wyżyna biegnie w kierunku zachodnim aż do Zielonek, gdzie ogranicza ją Wysoczyzna Proszowicka. Na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej położona jest północna i zachodnia część Krakowa. W "Narodowym Atlasie Polski" wydanym w 1978 roku pod redakcją J. Kondrackiego przyjęto granice wyżyny wyżej opisane, ale z tą różnicą, że zaliczono do niej Wyżynę Wieluńską. W 1999 roku zostało opublikowane drugie wydanie monografii naukowej zatytułowanej "Środowisko geograficzne Polski", którego redaktorem był L. Starkle. W pracy tej możemy znaleźć podział naszego kraju, który składa się z tzw. jednostek geomorfologicznych wyszczególnionych przez S. Gilewską. Była ona znanym geomorfologiem wyżyn. Zaproponowała ona wyodrębnienie z Wyżyny Krakowskiej jeszcze jednej krainy -Wyżyny Krakowskiej Północnej. Nie zyskało to jednak szerszej aprobaty w środowisku geografów. Pod względem ukształtowania terenu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska podzielona została na dwie części: północną i południową.

SUROWCE MINERALNE wydobywane na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej:

1. Rudy cynku i ołowiu(sfalerytu i galeny) - Olkusz, Sławków, Bolesławiec (kopalnie "Olkusz" i "Pomorzany"), Bukowno (huta cynku, którą stanowi Zakład Górniczo-Hutniczy "Bolesław"), Chrzanów (Zakład Górniczo-Hutniczy "Chrzanów"), Jaworzno (ruda ołowiu zawierająca domieszkę srebra wydobywa jest tu już od XIII w.; kopalnia "Andrzej"- obecnie jest częścią Zakładu Górniczo-Hutniczego "Chrzanów"), Ostrężnica i Nowa Góra (w ich pobliżu znaleziono pozostałości dawnych kopalni ołowiu i galmanu, czyli cynku pochodzące z XIX w.), Siewierz, Przeczyce, Brudzowiec, Mierzęcice (zaprzestano wydobywania tych surowców z powodu małej zawartości ołowiu), odkryto również znaczące złoża rud cynku i ołowiu niedaleko Zawiercia, jednakże z powodu protestów mieszkańców i organizacji ekologicznych wstrzymana została budowa kopalni

2. Ruda żelaza (syderytu i limonitu)- obszar rudonośny ma powierzchnię ok. 850 km2 i ciągnie się pomiędzy Zawierciem a Wieluniem; obecnie ruda nie jest już tu eksploatowana, ale w przeszłości występowały tu liczne kopalnie tego surowca, po których pozostały tylko hałdy skał płonnych np. w Rudnikach w pobliżu Zawiercia (pozostałości po kopalni "Rudniki"), Osinach, Dźbowie, Poczesnej, Hucie Starej, Gnaszynie, Wręczycy, Kamienicy Polskiej, Wielkiej blisko Częstochowy, Nowej Wsi czy Wrzosowej; początki górnictwa żelaza na tym obszarze to wiek XV, ale jego rozwój na dużą skalę miał miejsce dopiero po zakończeniu II wojny światowej; na lata 70-te XX w. przypada zakończenie eksploatacji rudy na tym obszarze spowodowane niską zawartością żelaza oraz prawie całkowitym wyczerpaniem się zasobów tego surowca; pokłady, których miąższość ma od 100 do 150 m, stanowią serie ilasto-mułowcowe o dwóch warstwach syderytowych oraz ławicach sferosyderytowych; zawartość żelaza w nich wynosi od 26 do 36,5 % natomiast ich wydajność sięga 960 kg/m2z czego ok. 300 kg stanowi metal; nieduże zasoby syderytów, których zawartość żelaza wynosi ok. 25 % zostały również odkryte w pobliżu Ogrodzieńca

3.Wapienie jurajskie- wydobywane w Działoszynie, Rudnikach, Zabierzowie, Czatkowicach (jeden z największych w naszym kraju czynnych kamieniołomów wapienia węglowego), Niegowonicach (obecnie nie eksploatowany już kamieniołom, kiedyś stanowił zaopatrzenie cementowni "Wysoka"), Ogrodzieńcu (do niedawna czynny jeszcze kamieniołom, który zaopatrywał cementownię "Wiek"); nieduże kamieniołomy występują na terenie całej wyżyny np. Bydlin, Olsztyn, Potok Złoty

4. Wapienie marmurowe- odmiana tzw. "czarnych marmurów" eksploatowana jest jedynie w pobliżu miejscowości Dębnik i Paczółtowice, gdzie tradycja ich wydobywania sięga XIV wieku; kiedy się je oszlifuje zachwycają swoim pięknem; dzieła zrobione z "czarnych marmurów" znajduję się m.in. na krakowskim Wawelu, w jasnogórskim klasztorze w Częstochowie, w klasztorze w miejscowości Czerna, w pałacu biskupów w Kielcach oraz na zamku królewskim w stolicy

5. Porfiry permskie - wydobywane w Miękini (duże i nie eksploatowane już kamieniołomy, które działały od XVIII w., na dużą skalę od roku 1852 natomiast w 1906 r. ich zmechanizowaniem zajęła się niemiecka firma H. Kulka i Spółka; porfiry permskie były tutaj mielone na grys), Sance (na obszarze doliny Wrzosy zlokalizowany jest nie eksploatowany kamieniołom "Orlej"), Zalasie (w pobliżu licznie występują kamieniołomy, w których wydobywa się różnobarwne porfiry), Ostrej Górze w okolicy Myślachowic

6. Melafiry- Alwernia, Regulice, Rudno, Poręba w okolicach Alwerni; wydobywane w kamieniołomach

7. Diabazy- Niedźwiedzia Góra w okolicach Tenczynka; diabazy są skałą wulkaniczną wykorzystywaną przy budowie dróg oraz nasypów kolejowych

8. Węgiel kamienny- Tenczynek (niedziałające już kopalnie "Krystyna I" i "Krystyna II", które pochodzą z XVIII w.), Chrzanów, Trzebinia (głównie okolice Sierszy z kopalnią "Artur", która z kopalnią "Zbyszek" w Krzu utworzyła KWK "Siersza"), Libiąż (KWK "Janina"- powstała w 1912 r., można wydobywać corocznie ok. 1 mln ton tego surowca), Jaworzno (KWK "Jan Kanty", Zakłady Górniczo-Energetyczne Sobieski Jaworzni III KWK "Kościuszko-Nowa", w okresie 1873-1909 działa również kopalnia "Juliusz", kilka blisko siebie położonych kopalni utworzyło KWK "Jaworzno"), Dąbrowskie Zagłębie Węglowe- w Dąbrowie Górniczej KWK "Paryż" (obecnie likwidowana), w Sosnowcu KWK "Mortimer-Porąbka" (Zagórze) i KWK "Kazimierz Juliusz", w Będzinie KWK "Grodziec" (w likwidacji), w Mysłowicach (KWK "Mysłowice" oraz KWK "Wesoła", które obejmuje Katowicki Holding Węglowy S.A.)

9. Dolomity- Siewierz (kamieniołomy należące do Górniczych Zakładów Dolomitowych S.A.), Dąbrowa Górnicza-Ząbkowice (Dolomit S.A.), Chrzanów, Stare Gliny w okolicy Kluczy, Bukowno (Boloil S.A.), Jaworzno-Szczakowa (obecnie w likwidacji); dolomity, których miąższość wynosi ok. 1 tys. m z Dziewek, Brudzowic, Nowej Wioski, Chruszczobrodu, Żelisławic oraz Siewierza pełnią rolę topnika w tutejszych hutach (Górnicze Zakłady Dolomitowe są dostawcami kamienia dolomitowego m.in. do hut "Katowice" i "Sendzimira"); dolomity wykorzystywane są jako kruszywa w budownictwie a zmielone stanowią nawóz w rolnictwie

10. Piasek- w Jaworznie (po zakończeniu II wojny światowej powstała kopalnia "Szczakowa", w której wydobywany był materiał podsadzkowy wykorzystywany w kopalniach węgla; kryzys górnictwa przyczynił się również do pogorszenia sytuacji przedsiębiorstwa, które stara się znaleźć innych odbiorców tego surowca; posiada ono koncesję na transportowanie swojego surowca własnym taborem kolejowym z wykorzystaniem własnej infrastruktury, co łamie wieloletni monopol PKP), Kryspinowie (na obszarze, gdzie dawniej eksploatowano piasek budowlany powstał zalew nazywany "krakowskim Balatonem"), Ogrodzieńcu (obecnie już się nie wydobywa tu piasku), Dąbrowie Górniczej (kopalnia "Kuźnica Warężyńska"), Lutowcu (kopalnia "Niegowa"), Gężynie (w pobliżu tej miejscowości występują piaski kościeliskie powstałe w jurze środkowej, które mogą być wykorzystywane w odlewnictwie), Siewierzu i Mierzęcicach (duże zagłębienie w terenie pokrywają utwory piaszczyste), Sosnowcu (kopalnia "Maczki-Bór", piaski z niej wykorzystywane są głównie w górnictwie), Piasku w okolicy Olsztyna (duże pokłady piasku, występuje tu piaskownia)

11. Węgiel brunatny- pokłady tego surowca powstały w dolnej jurze i związane są z nimi tzw. warstwy blanowski; średnia ich miąższość to 0,5 - 1,2 m; miejscowości, gdzie tego typu pokłady występują to Myszków, Siedlce, Kamienica Polska; wartość opałową szacuje się na 4500-6000 kalorii w przypadku węgla mokrego oraz na 5400-6800 kalorii w przypadku węgla suchego; miejsca wydobywania węgla brunatnego na jurze: Poręba, Siewierz, Będzin, Wysoka, Zawiercie, Mierzęcice, Gężyno, Łazy i Niegowonice; nie były to zbyt duże zasoby i prawie w całości zostały już wyczerpane; od kiedy Górny Śląsk ze swoimi zasobami węgla kamiennego znowu jest w granicach Polski, węgiel brunatny stracił na znaczeniu i zmalało jego wydobycie w naszym kraju, a na terenie jury w ogóle zaprzestano eksploatacji

12. Trawertyn - ten rodzaj skały osadowej jest bardzo rzadko spotykany w naszym kraju; jest on zwięzłą odmianą martwicy wapiennej; jedyne miejsce w Polsce, gdzie jest on wydobywany na skalę przemysłową to Działoszyn-Reciszyn, a eksploatacja tu odbywa się dopiero od roku 1999; jego pokłady występują również w podkrakowskich dolinkach pochodzenia holoceńskiego oraz w Karniowicach (pochodzenie karbońskie); eksploatacja tej rzadkiej skały odbywa się również na terenie Włoch i Turcji; trawertyn spełnia rolę kamienia budowlanego i kruszywa drogowego, wykorzystuje się go do produkcji np. kredy, w odsiarczaniu spalin a także może służyć jako ekskluzywny materiał, z którego robi się elementy wykończeń wnętrz (może służyć do wyrobu płytek podłogowych i ściennych, parapetów oraz schodów)

13. Rudy wolframu- okolice Myszkowa (występowanie tutaj zasobnych złóż tego minerału jest potwierdzone wierceniami; duża degradacja środowiska i stosunkowo bliskie położenie dużego miasta spowodowały zaniechanie planów eksploatacji tych rud)

14. Gliny- mają pochodzenie czwartorzędowe i są to stosunkowo nieduże złoża, które pozwalają założyć jedynie lokalne cegielnie; miejscowości, w których są one zlokalizowane to m.in. Siewierz, Ogrodzieniec (dwie), Zawiercie-Blanowice (dwie), Łazy, Rudniki, Jaworzno, Sosnowiec, Grójec

15. Inne surowce o mniejszym znaczeniu

-) złoto rodzime - Siewierz (niewielkie ilości w galenie, czyli rudzie ołowiu)

-) kalcyt- dawniej wykorzystywany w przemyśle szklarskim; jego eksploatacja spowodowała zniszczenie szaty naciekowej w wielu jaskiniach jurajskich, która była zbudowana z kalcytu; wydobywano go głównie w pobliżu Działoszyna

-) guano nietoperzowe- wydobycie było prowadzone w XIX w. głównie na południu wyżyny (Ojców i Jerzmanowice); wywołało to straszne szkody w jaskiniach; wykorzystywano je jako nawóz dla rolnictwa

-) kaolinit - Alwernia, Krzeszowice, okolice Mirowa

-) piryt - nieduże zasoby w Jaroszowcu w okolicy Olkusza i Kluczy; jest związany z galeną i sfalerytem

-) szamozyt - zagłębie częstochowskie

-) grinolit- jest minerałem kadmu; występuje w zwietrzałych rudach cynku i ołowiu na Śląsku i w okolicy Krakowa

-) kwarc- występuje łącznie z melafirem i diabazem; Rudno, Tenczynek, Niedźwiedzia Góra, Wygiełzów i Zagórze

-) ametysty- występują łącznie z melafirem i diabazem; Regulice, Alwernia, Rudno, Tenczynek, Niedźwiedzia Góra

-) agat- występuje łącznie z melafirem i diabazem; Krzeszowice, Regulice, Rudno, Tenczynek, Niedźwiedzia Góra

-) jaspis - Tenczynek, Niedźwiedzia Góra

-)limonit - śląsko-olkuskie zagłębie kruszcowe (w dolinie Czernej, Sławkowie, Mierzęcicach)

-) smitsonit - największymi złożami w Europie są złoża Górnego Śląska i Polskiego Zagłębia Kruszcowego (Olkusz, Chrzanów)

-) cerusyt - w Olkuszu i Będzinie

-) kalamin - Polskie Zagłębie Kruszcowe- Olkusz (są największymi złożami na świecie)

-) pirokseny rombowe - Niedźwiedzia Góra

-) boksyty (złoża aluminium) - na północy Zagłębia Dąbrowskiego; w triasie środkowym (wapieniach muszlowych) występują nieduże pokłady glinki ogniotrwałej, która zawiera pojedyncze warstewki boksytów; maksymalna grubość tych warstw to 2 m

-) zlepieńce - Rudno, Kwacza, Zagórze

1. Huty żelaza - w Krakowie (Huta im. Tadeusza Sendzimira dawniej imienia Lenina- jedno z największych przedsiębiorstw przemysłowych w naszym kraju; jest częścią koncernu Polskie Huty Stali); Dąbrowie Górniczej (Huta "Katowice" S.A.- jest również częścią PHS-u, Huta "Bankowa" Sp. z o.o., BHH Mikrohuta Sp. z o.o.), Zawierciu (Huta "Zawiercie" S.A.- wchodzi w skład Impexmetalu; przeszła restrukturyzację; tworzy ją kilka lub kilkanaście spółek podległych; w ostatnich latach dobrze kierowana - dobrze zainwestowano w linię ciągłego odlewania stali a także nową walcownię posiadającą piece gazowe; przy realizacji tych inwestycji współpracowano z firmą Danelli; Odlewnia Żeliwa S.A. - działająca od 1884 r.; zajmuje się m.in. produkcją kolanek, kranów, muf, trójników do rur; dystrybucja jej produktów odbywa się w całej Polsce; ich rozpoznawalnym emblematem jest "EE" czyli inicjały założyciela odlewni Ernesta Erbego), w Częstochowie (Huta "Częstochowa" S.A.- boryka się z poważnymi problemami finansowymi a sytuację pogorszyła jeszcze nietrafna inwestycja w nowoczesną tlenownię; Zakład Górniczo-Hutniczy "Sabinów" S.A.), Sosnowcu (Huta Buczek S.A., Huta "Cedler" S.A.), Będzinie (Huta "Będzin" S.A.)

2. Huty metali nieżelaznych- w Trzebini (Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia"- obecnie ogłosiły upadłość, w 1811 roku w Sierszy powstała pierwsza huta cynku, Zakłady Górnicze "Trzebionka" S.A.), Będzinie, Bolesławcu, Bukownie (Zakłady Górniczo-Hutnicze "Bolesław"), Chrzanowie (Zakłady Górniczo-Hutnicze "Chrzanów"), Jaworznie (hutnictwo cynku prowadzone w 1808 roku w kopalni "Fryderyk August"; w 1820 roku powstanie huty "Józefina" w Niedzieliskach a w 1865 roku powstanie fabryki bieli cynkowej)

3. Przemysł maszynowy i metalowy - w Krakowie (Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury im. Zieleniewskiego S.A.- jedyny w Polsce zakład produkujący potężne sprężarki powietrzne, chłodnicze i dmuchawy; Zakłady Urządzeń Wiertniczych "Georyt", Przedsiębiorstwo Opakowań Blaszanych "Opakomet", Fabryka Maszyn Odlewniczych, Krakowskie Zakłady Automatyki S.A., Krakowska Fabryka Armatur S.A., Fabryka Automatyki i Hydrauliki "Georyt" S.A., Przedsiębiorstwo Budowy Maszyn Drogowych "Madro" Sp. z o.o.), Zabierzowie (Zabierzowska Fabryka Maszyn- ogłosiła upadłość), Chełmku (Zakłady Urządzń Technicznych "Technoskór" Sp. z o.o.), Olkuszu (Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych "Emalia" S.A., producent sprzętu kuchennego np. garnków, patelni teflonowych, Fabryka Wentylatorów "Owent"), Sławkowie (Zakłady Wyrobów Metalowych S.A.), Jaroszowcu (Przedsiębiorstwo Urządzeń Szklarskich "Szkłomasz"), Porębie (Fabryka Urządzeń Mechanicznych "Poręba" Sp. z o.o.- producent nowoczesnych przemysłowych obrabiarek sterowanych elektronicznie), Zawierciu (Fabryka Maszyn, Fabryka Opakowań Blaszanych, FOB-DAIM, Siemianowicka Fabryka Śrub i Nitów), Myszkowie (Myszkowskie Zakłady Metalurgiczne "Mystal" S.A. - ogłosiły upadłość, Myszkowska Fabryka Naczyń Emaliowanych "Światowit" S.A.), Poraju (przedsiębiorstwo produkujące wózki dziecięce i filia Myszkowskich Zakładów Metalurgicznych), Częstochowie (Fabryka Urządzeń Mechanicznych "Wykrotem" S.A.), Dąbrowie Górniczej (Dąbrowska Fabryka Obrabiarek "Ponar-Defum", Dąbrowska Fabryka Maszyn "Damel" S.A.), Będzinie (Mostostal "Będzin" S.A.- ogłosiła upadłość), Kłobucku (Zakłady Budowy Maszyn dla Górnictwa "Częstochowa" S.A.- obecnie likwidowane), Chełmku (Wytwórnia Części Maszyn Obuwniczych, Zakłady Urządzeń Technicznych "Technoskór" Sp. z o.o.), Wolbromiu (Zakład Urządzeń Transportu Technologicznego "Techmatrans"), Wierbce (Olkuskie Zakłady Sprzętu Instalacyjnego), Kromołowie (Królmet- producent armatury), Wieluniu (Przedsiębiorstwo Modernizacji Przemysłu Maszynowego "Techma-Wieluń", Zakłady Urządzeń Galwanicznych i Lakierniczych "Zugil" S.A.), Sosnowcu (Foster Wheeler Energy Fakop Sp. z o.o., Fabryka Butli Technicznych "Milmet" S.A.)

4. Przemysł środków transportu - w Chrzanowie (Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw "Bumar-Fablok" S.A.- rozpoczęła działalność w 1920 r., jedyny w kraju producent lokomotyw), Krakowie (Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego "Kraków" S.A.), Osinach (Zakłady Budowy Maszyn "Osiny"- producent popularnych dawniej Osinobusów), Sosnowcu (Magneti MarelliPoland S.A.- producent części samochodowych marki Fiat np. liczników, lusterek, odlewów z plastiku)

5. Przemysł elektrotechniczny - w Krakowie (Krakowska Fabryka Kabli, Krakowska Fabryka Aparatów Pomiarowych, Przedsiębiorstwo Stalowych Konstrukcji Elektroenergetycznych), Zabierzowie (Zakłady Materiałów Izolacyjnych), Wierbce (Zakład Sprzętu Elektroenergetycznego "Ospel" S.A.), Będzinie (Fabryka Przewodów Energetycznych S.A.), Jaworznie, Częstochowie

6. Przemysł gumowy - w Krakowie (Krakowskie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil"- producent np. piłek sportowych, czepków kąpielowych, rękawic, sprzętu medyczno-sanitarnego, uszczelek, pasów, membran, zaworów), Wolbromiu (Fabryka Artykułów Technicznych "Stomil"- ogłosiła upadłość, producent np. taśm transportowych, płyt wulkanizacyjnych, gumolitu oraz wężów gumowych), Zawierciu (Zakłady Tkanin Technicznych "Stomil"- ogłosiły upadłość)

7. Przemysł chemiczny - w Krakowie (Krakowskie Zakłady Sodowe- produkuje półfabrykaty wykorzystywane w przemyśle szklarskim, mydlarskim, papierniczym, farbiarskim i włókienniczym, Zakłady Chemiczne "Bonarka" Sp. z o.o.- producent fosforanu paszowego podawanego zwierzętom hodowlanym, Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farmaceutycznego "Cefarm", Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" S.A., Fabryka Kosmetyków "Miraculum" S.A., Krakowska Fabryka Mydła C. Śmiechowski Sp. z o.o.), Alwerni (Zakłady Chemiczne "Alwernia" S.A.), Trzebini (Rafineria "Trzebinia" S.A.), Jaworznie (Zakłady Chemiczne "Organika-Azot" S.A. z 1917), Dąbrowie Górniczej (Zakłady Tworzyw Sztucznych "Ząbkowice-Erg" S.A., Zakłady Chemiczne "Strem" S.A.- ogłosiły upadłość), Zawierciu (Przedsiębiorstwo Produkcji Esencji Octowej, Węgla Drzewnego i Pochodnych "Ace-carb" -dawne Zawierciańskie Zakłady Suchej Destylacji Drewna z 1932 r., obecnie całe przedsiębiorstwo ogłosiło upadłość), Blachowni w okolicy Częstochowy (Zakłady Chemiczne Blachownia), Jaworznie (Chemistik s.c. produkuje kleje cyjanopan, Zakłady Chemiczne "Organika-Azot" S.A.), Siewierzu (BOC "Gazy"- produkuje gazy techniczne), Częstochowie (K&B Zakłady Chemiczne ERG S.A.- ogłosiły upadłość), Kłobucku (Przedsiębiorstwo Tworzyw Sztucznych "Erg" S.A.- obecnie likwidowane)

8. Przemysł petrochemiczny - w Trzebini (Rafineria Trzebinia S.A.) i Krakowie (Przedsiębiorstwo Doświadczalno-Produkcyjne "Naftochem", Lurgi Bipronaft S.A.)

9. Przemysł materiałów budowlanych i wydobywczy- w Krakowie (Przedsiębiorstwo Przemysłu Betonów "Prefabet", Biegonie- Zesławice Sp. z o.o., cementownia w Pleszowie), Krzeszowicach (Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego- ogłosiły upadłość, Przedsiębiorstwo Przemysłu Betonów "Prefabet Krzeszowice"- ogłosiło upadłość, Zakład Produkcji Materiałów Budowlanych- ogłosił upadłość), Trzebini (Zakłady Surowców Ogniotrwałych "Górka" S.A.- ogłosiły upadłość), Chrzanowie (Kopalnia i Prażalnia Dolomitu "Żelatowa" S.A., Chrzanowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych S.A.- dawny zakład "Stella", powstał w 1930 r.), Czernej (Kopalnia Wapienia "Czatkowice"- obecnie likwidowana), Jaworznie (Kopalnia Piasku "Szczakowa" S.A., od 1883 r. działała cementownia "Szczakowa", Polmar Sp. z o.o. produkujący styropian), Wysokiej (Cementownia "Wysoka"), Ogrodzieńcu (Cementownia "Wiek" S.A., Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacji Budowlanej "Izolacja"- ogłosiło upadłość), Będzinie-Łagiszu (Przedsiębiorstwo Państwowe Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych), Dąbrowie Górniczej (Kopalnia Piasku "Kuźnica Warężyńska" S.A., Eko-Cem), Częstochowie (Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych S.A.), Rudnikach (cementownia "Rudniki"), Działoszynie (Kombinat Cementowo-Wapienniczy "Warta" S.A.), Płazach (Zakład Wapienniczy), Siewierzy (Górnicze Zakłady Dolomitowe S.A.), Sosnowcu (Kopalnia Piasku "Maczki-Bór" Sp. z o.o.), Żelisławicach (Korporacja AHG Prefabet Sp. z o.o.)

10. Przemysł szklarski - w Jaworznie (Huta Szkła "Szczakowa" S.A.- jej tradycje sięgają 1910 r., produkuje różnego rodzaju szyby np. okienne, Wytwórnia Form Szklarskich "Vitroform"- ogłosiła upadłość), Krakowie (Krakszkło Sp. z o.o.), Krzu (od 1818 roku działała huta szkła), Jaroszowcu w okolicy Olkusza (huta szkła walcowanego "Vitrobud"- producent szkła różnego rodzaju np. zbrojnego, ornamentowego, hartowanego, żaluzjowego, polerowanego, kolorowego i emaliowanego), Ząbkowicach (Huta Szkła Gospodarczego Ząbkowice S.A.), Zawierciu (Huta Szkła Gospodarczego Zawiercie S.A.- od 1884 r. producent np. przepięknych kryształów obecnie przeznaczonych głównie na eksport), Łazach (Rogoźnickie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych - Zakład Łazy), Dąbrowie Górniczej (Polfloat Saint Gobain- produkuje m.in. szyby samochodowe do marek Fiat i Daewoo, Huta Szkła Gospodarczego "Ząbkowice" S.A., Huta Szkła Okiennego "Ząbkowice" S.A.- ogłosiła upadłość), Poczesnej w okolicy Częstochowy (Press Glass- produkuje szyby zespolone, przynależy do grupy Saint Gobain), Częstochowie (Częstochowska Huta Szkła S.A., Guardian S.A.)

11. Przemysł drzewny - w Koniecpolu (Koniecpolskie Zakłady Płyt Pilśniowych S.A.), Krakowie (Krakowskie Przedsiębiorstwo Prosukcji Leśnej "Las"), Krzeszowicach (od 1947 roku działał tu wielki tartak), Włoszczowej i licznych mniejszych miejscowościach np. Zimnowodach, Ciągowicach (tartaki)

12. Przemysł papierniczy- w Kluczach (International Paper - Klucze S.A.), Myszkowie (Fabryka Papieru S.A.), Masłońskich (fabryka tektury), Kamienicy Polskiej (Fabryka Tektury Myszkowskich Zakładów Papierniczych)

13. Przemysł włókienniczy- w Sosnowcu (Przędzalnia Czesankowa "Intertex" S.A., Sosnowiecka Przędzalnia Czesankowa "Politex"- ogłosiła upadłość, Przędzalnia Czesankowa "Elanex" S.A., Przędzalnia Czesankowa "Wełnopol" S.A.- ogłosiła upadłość), Zawierciu (od 1974 roku działa Przędzalnia "Zawiercie" S.A.- współpracowała z NRD, Zakłady Przemysłu Bawełnianego "Zawtex" S.A.- obecnie likwidowana), Częstochowie (Polontex S.A. - produkuje np. obrusy, firanki, Zakłady Przemysłu Lekkiego "Wigolen" S.A., Częstochowskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Stradom" S.A.), Gnaszynie w okolicy Częstochowy, Kamienicy Polskiej (Zakłady Jedwabniczo-Dekoracyjne), Myszkowie (Wartex), Poraju (Galtex)

14. Przemysł odzieżowy - w Krakowie, Trzebini (Zakłady Konfekcji i Sprzętu Technicznego "Gumownia")

15. Przemysł skórzano-obuwniczy - w Myszkowie (Krisbut, Batbut - Myszków i jego okolice to tzw. zagłębie szewców), Chełmku (Przedsiębiorstwo Handlowo Produkcyjne "Zam-Skór"- ogłosiło upadłość, Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego "Chełmek" S.A. PZPS, produkują obuwie, Wytwórnia Sztucznej Skóry), Krakowie (Krakowskie Zakłady Garbarskie S.A.), Wolbromiu (Zakład Garbarski "Wolbrom", ogłosił upadłość), Rudnikach, Częstochowie, Kłobucku, Jaworznie, Włodowicach, Dąbrowie Górniczej, Będzinie (Fabryka Obuwia "Butbędzin" S.A.- ogłosiła upadłość)

16. Przemysł energetyczny- w Jaworznie (od 1911 r. działała Elektrownia Jaworzno I, a w 1954 roku powstała Elektrownia Jaworzno II, dzisiaj działa Elektrownia Jaworzno III), Trzebini (od roku 1913 do lat 60-tych działały elektrownie Siersza I, II i III, w 1973 r. nowopowstała Siersza II była największym tego typu zakładem w naszym kraju), Będzinie (Elektrownia Łagisza S.A., Elektrociepłownia Będzin S.A., Będziński Zakład Elektroenergetyczny S.A.), Krakowie (Zakład Energetyczny Kraków S.A., Elektrociepłownia "Kraków" S.A.), Częstochowie (Przedsiębiorstwo Energetyczne Systemy Ciepłownicze S.A., Zakład Energetyczny Częstochowa S.A.), Dąbrowie Górniczej (Zakłady Koksownicze "Przyjaźń" powstały jako osobne przedsiębiorstwo wyodrębnione z Huty Katowice, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej)

17. Przemysł spożywczy - w Wieluniu (Cukrownia "Wieluń" S.A.), Częstochowie, Szczekocinach (Spółdzielczy Kombinat Rolno-Spożywczy, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, Agrofirma Szczekociny, producent wody i napojów), Włoszczowej (Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska), Trzebini (Śląskie Zakłady Tłuszczowe), Tenczynku (przetwórstwo owocowo-warzywne), Krakowie (Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Wawel", Destylernia Polmos S.A., Polskie Zakłady Zbożowe PZZ S.A., Zakłady Mięsne "Krakmeat" S.A.), Włodowicach (rozlewnia wody mineralnej "Skałka"), Zawierciu (browar "Jurajski"), Myszkowie (rozlewnia wód "Jurajska", PPH Sokpol Sp. z o.o.), Sosnowcu (Duda - zakład mięsny, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska), Pilicy (JAF - zakład mięsny, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska), Mysłowicach (zakład mięsny), Żarnowcu (Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska), Irządzy, Udorzu, Poczesnej, Popowie

18. Przemysł tytoniowy - w Krakowie (Philip Morris Polska S.A.)

WODY

Wyżynę Krakowsko-Częstochowską i sąsiadującą z nią od wschodu Wyżynę Miechowską zaliczamy do tej samej jednostki hydrograficznej. Układ hydrologiczny rzek na tym obszarze jest promienisty. Obszar jest również przedzielony działem wodnym oddzielającym dorzecza Wisły i Odry, który przebiega przez wzgórza w okolicy Siewierza, Myszkowa, Zawiercia, Kromołowa, Bzowa, Celiny koło Karlina oraz Górę Żerkowską, Skarżyce, Rzędkowice, Mirów, Bobolice, Niegową i Góry Gorzkowskie. W mieście Zawiercie, pomiędzy Wartą będącą dopływem Odry i Czarną Przemszą, która jest dopływem Wisły minimalna odległość wynosi jedynie 400 m. Południową granicą Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest rzeka Wisła będąca najdłuższą rzeką Polski. Jedynie omawiany odcinek rzeki, na całej jej długości, może być wykorzystywany do żeglugi śródlądowej. Za najważniejszą a zarazem najdłuższą rzekę Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej uważa się Wartę (prawy dopływ Odry). Długość tej rzeki wynosi 808 km natomiast powierzchnia dorzecza sięga 53,7 tys. km2. Początek Warty stanowią dwa wywierzyskowe źródła w Kromołowie (dzielnica Zawiercia) znajdujące się na 384 m n.p.m., skąd rzeka płynie w kierunku północnym, w stronę Częstochowy. Początkowy odcinek rzeki (od źródeł do zbiornika blisko Huty "Zawiercie") jest czysty, wąski i posiada piaszczyste dno pokryte cienką warstwą mułu. W dalszej części rzeka zostaje już zanieczyszczona ściekami przemysłowymi i miejskimi z pobliskiego miasta. Stan wody w tym miejscu ulega jednak systematycznej poprawie w ostatnim czasie. Po przepłynięciu Zawiercia dolina rzeczna znacznie się poszerza, łącznie z jej obszarem zalewowym. Podczas wezbrań woda z rzeki zalewa pobliskie łąki, które aż do Kręciwilka są terenami podmokłymi. Obszar zalewany przez Wartę w tym miejscu wynosi 50- 200 m. Średnia wartość spadku rzeki od obszaru źródłowego do miejscowości Kręciwilka wynosi ok. 5%. Najniższy przepływ rzeki mierzony wodowskazem w tej miejscowości wynosi natomiast ok. 100 l/s (średni wynosi 400 l/s). Z tego miejsca koryto rzeki podczas niskich stanów wód ma szerokość ok. 4 m natomiast jego głębokość wynosi ok. 0,5 m. Na dnie nadal zalegają utwory piaszczyste a brzegi porasta bujna fauna m.in. w postaci olch i wierzb. Dopływając do Częstochowy rzeka przybiera kierunek równoległy do progu górnojurajskiego a jej dolina ma charakter subsekwentny charakteryzujący się płaskim dnem oraz niewielkim spadkiem, który wzrasta w dalszej części doliny. Pod Częstochową następuje zmiana kierunku doliny, która biegnie teraz na wschód a rzeka zaczyna tworzyć przełom. Jest to związane z tutejszą polodowcową rzeźbą terenu powstałą podczas oziębienia środkowopolskiego, którą tworzą głównie wzgórza moreny czołowej. Rzeka, która przed nadejściem lodowca przyjmowała przybliżony kierunek Działoszyna- Krzepic (była połączona ze współczesnym korytem Warty w okolicy Załęcza i Bieńca), teraz była zmuszona zmienić swój bieg. Wody lodowcowe dodatkowo wprowadziły zakłócenia w dotychczasowym systemie hydrograficznym tego obszaru. Kiedy lądolód zaczął się cofać, lodowe masy zaczęły się stopniowo topić i tworzyć duże zbiorniki u jego czoła. Po jakimś czasie napełniły się one wodą, która zaczęła się przelewać ponad działami wodnymi. Spowodowało to zniszczenie skał osadowych w pobliżu Mstowa, gdzie powstał przełom rzeczny. Współcześnie dolina odznacza się płaskim dnem, którego średnia szerokość wynosi 200 m (maksymalna 300 m natomiast minimalna 100m) oraz obydwoma stromymi brzegami o wysokości wahającej się od 40 do 70 m. W dolinie znajdują się fragment terasy erozyjnej o wysokości wynoszącej 20 m oraz dwie terasy o charakterze akumulacyjnym o wysokościach wynoszących 20 i 8 m. Poniżej wzgórza Gąszczyk rzeka nadal jeszcze tworzy meandry, ale w dalszym biegu jest to już szerokie rozlewisko uniemożliwiające podczas wezbrań rzeki przejście przez dno jej doliny. Przełom jest miejscem występowania kilku obfitych wywierzysk. Najbardziej znane z nich jest złożone z kilku niewielkich źródeł i znajduje się w Mirowie u podnóża Skałki. Liczne wywierzyska występują również w pobliżu wsi Jaskrów. Płynąc przez przełom rzeka jest mocno zanieczyszczona przez ścieki pochodzące z miasta Częstochowa, co jest przyczyną zamarcia w niej życia biologicznego. W pewnym momencie Warta przestaje płynąć po obszarze wyżyny, ale potem zawraca płynąc najpierw w kierunku północnym a później w zachodnim wracając w granice jury w pobliżu Wąsoszy Wielkiej. Dalej, aż pod Działoszyn, Warta ma już niezmieniony tor. Po przepłynięciu przez to miasteczko znowu tworzy przełom w otaczających go skałach a następnie po raz ostatni zawraca w kierunku północno-wschodnim i północnym tworząc trzeci krótki przełom, którym wkracza w Wielkopolskę. Przełomy utworzone tu przez rzekę Wartę podlegają ochronie w ramach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Drugą najważniejszą rzeką tego obszaru uważa się Pilicę, która również rozpoczyna się na jurze (348 m n.p.m.) i jest dopływem Wisły. Jej długość wynosi 342 km a obszar przez nią odwadniany ma powierzchnię bliską 9,2 tys. km2. Zachodnia granica zlewni Pilicy jest działem wodnym oddzielającym ją od dorzecza Warty natomiast północna stanowi granicę z dorzeczem Bzury. W Pilicy żyją liczne gatunki glonów, których łączna liczba szacowana jest na 463, a najbardziej popularne są okrzemki i zielenice. Chociaż znaczna część Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej jest odwadniana przez Wartę i Pilicę, to jednak za symbol tej krainy uważany jest Prądnik, który płynie w Ojcowskim Parku Narodowym na długości 16,6 km. Dorzecze Prądnika ma powierzchnię 195 km2. Prądnik wraz z potokiem Sąspówki zasila ok. 50 źródeł pochodzenia krasowego (wywierzyska). Dolina Czarnej Przemszy, a zwłaszcza jej początkowy odcinek, jest niezwykle malowniczym miejscem. Rzeka na odcinku od źródeł do Białej Przemszy ma długość 63,8 km a powierzchnia jej dorzecza wynosi ponad 1 km2. Rzeka ma swoje źródła w Bzowie (wypływ rzeki macierzystej), w Ogrodzieńcu spod figurki św. Jana Nepomucena oraz blisko Rokitna Szlacheckiego, Łazów i Zawiercia na tamtejszych leśnych, dużych obszarach torfowych. Przez całą swoją długość rzeka posiada bardzo czyste wody. W pobliżu rzeki Czarna Przemsza występują zbiorniki wodne będące pozostałością po prowadzonej tu kiedyś eksploatacji węgla brunatnego w kopalni "Elka", położonej blisko miejscowości Kuźnica (oddalona o 3 km w kierunku zachodnim od Zawiercia). Obszar ten zajmuje powierzchnię kilkudziesięciu km2 i występują tu rzadkie odmiany roślin np. widłaki, babimór, wroniec oraz paprocie- długosz królewski i pióropusznik ptasi. Do najczęściej spotykanych zwierząt należą: zające, sarny, dziki, sójki, kuropatwy, dzięcioły, cietrzewie oraz czasami głuszce. Rzekami o mniejszym znaczeniu dla tego obszaru są: Rudna, Rudawa, Dłubnia, Szreniawa i Sanka (dorzecze Wisły) oraz Wiercica i Liswarta (dorzecze Warty). Rzeki jurajskie w 70% zasilane są wodami gruntowymi, co sprawia, że mają wyrównany stan wód przez cały rok. Stan wody podnosi się kiedy mają miejsce bardzo obfite opady lub roztopy, ale są to najczęściej krótkotrwałe wezbrania. Centralna jura odznacza się znacznie większym odpływem niż pozostałe jej części i wynosi on ok. 7 l/s z 1 km2powierzchni. Poziom wód najbardziej wzrasta w czasie roztopów zaś okresy niżówek przypadają na czas miesięcy letnich z minimum we wrześniu. Występują tu również powodzie, co prawda rzadko, ale za to są one bardzo niebezpieczne. Wywołuje je nagły, silny opad atmosferycznym, po którym duża masa wody spływa z pól i podtapia leżące na terenie dolin miejscowości np. Kromołów, Poraj, Częstochowę. Obszar Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej to teren źródliskowy, a mimo to prawie w całości dotknięty jest problemem deficytu czystej wody, który szczególnie jest dotkliwy w aglomeracji krakowskiej. Ma to nierozerwalny związek z budową geologiczną tego obszaru i występującymi tutaj zjawiskami krasowymi. Jednym z nich są liczne ponory przyjmujące postać lejów krasowych, gdzie następuje gromadzenie się wody znikającej następnie z powierzchni terenu. Przeciwieństwem ponorów są wywierzyska będące źródłami krasowymi stanowiącymi ciekawy element przyrody nieożywionej. Najbardziej okazałe wywierzyska na terenie jury możemy spotkać w pobliżu Złotego Potoku- są to źródła rzeki Wiercicy, które noszą nazwę Źródeł Zygmunta (ich wydajność to 30 l/s. a temperatura 8,50C). Niektóre ze źródeł krasowych wykazują aktywność jedynie w okresach wilgotnych. Najważniejsze sztuczne zbiorniki wodne na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej znajdują się w okolicy Zaborza, Jastrzębia blisko Poraju, Kostkowi, Kroczyc, Przyłubska, Siamoszyc, Pilicy, Przeczyc między Częstochową a Olsztynem oraz na Krępie w pobliżu Ogrodzieńca. Oprócz funkcji przemysłowej zbiorniki te pełnią również funkcję rekreacyjną w okresie letnim, z której korzystają mieszkańcy pobliskich miejscowości.

KLIMAT

Okres przedwiośnia i jesieni trwa na wyżynie zaledwie ok. 55 dni. Średnie roczne sumy opadów wynoszą ok. 600-700 mm (700-800 mm w południowej części i w okolicy przełomu Warty blisko Działoszyna). Na zachodzie wyżyny sumy opadów są dużo wyższe. Przez okres 135 dni w roku (13 IV - 14 IX) występują tu bardzo obfite burze, a najwięcej ich ma miejsce w ostatnich tygodniach zimy i w okresie wiosennym. Wraz z końcem września następuje prawie całkowite zanikanie burze. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest jednym z regionów, gdzie ma miejsce największe nasilenie występowania burz (np. w lipcu występuje tu aż 17 burz). 50 % wszystkich wyładowań atmosferycznych, które mają tu miejsce występuje popołudniami (od 14 do 15). Burze zazwyczaj trwają ok. 15-20 min, ale najdłuższe mogą trwać nawet 70 min. Powietrze jest tu stosunkowo suche. Najwięcej dni słonecznych występuje tutaj późnym latem i wczesna jesienią. Największa temperatura zanotowana na wyżynie wynosiła 350 C (był to sierpień), natomiast średnią temperaturą lipca jest ok. 18,50 C (19 0C w południowej części wzdłuż doliny Wisły). Za średnią temperaturę stycznia przyjmuje się -3/-20 C. Na terenie Poręby, Olkusza oraz Zawiercia temperatury są nieco niższe, zimą o ok. 1-20 C. Średnia roczna temperatura wynosi ok. 7 0 C, z wyjątkiem południowej części wyżyny, gdzie jest ona o 10 C wyższa. Klimat tego obszaru odznacza się cechami kontynentalizmu, które przejawiają się np. rzadkim występowaniem dużych amplitud temperatury. Pokrywy śnieżne zalegają tu średnio przez ok. 80 dni, ale jest to zróżnicowane w skali regionu. Czasami w marcu w Dolinie Sąspówki nadal zalega jeszcze śnieg, a gdzie indziej już go nie ma, bo temperatura tam wynosi 10 0 C. Na wierzchowinie śnieg tworzy grube warstwy i zalega znacznie dłużej niż na pozostałych obszarach wyżyny. Wiatrami dominującymi tutaj, podobnie jak w całej Polsce, są wiatry zachodnie (ok. 60%). Często występują tutaj również cisze, po których często w okresie jesiennym występują inwersje termiczne w głębokich jarach. Częste również w dolinie Wisły blisko Krakowa oraz w okolicy Krzeszowic jest występowanie tzw. mgieł inwersyjnych. Często również obszary oddalone zaledwie o kilka km równocześnie odznaczają się całkowicie inną pogodą. Pogoda na tym terenie odznacza się raczej stałością, w wyjątkiem okresów silnego oddziaływania niżu islandzkiego, kiedy to pogoda wykazuje pewną kapryśność, co najczęściej zdarza się zimą. W okresie zimowym duży wpływ na pogodę ma również wyż arktyczny. W miesiącach letnich z kolei pogoda jest wynikiem oddziaływania wyżu azorskiego z powietrzem podzwrotnikowym i wyżu zwrotnikowego znad Afryki. Czasami pogoda na wyżynie ulega zmianie kilka razy dziennie.

Na obszarze Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej występują 3 dzielnice rolniczo-klimatyczne:

1) łódzka- w kierunku północnym od Częstochowy

2) częstochowsko-kielecka- zajmuje centralną część wyżyny; odznacza się stosunkowo dużymi opadami; czas zalegania pokryw śnieżnych średnio wynosi tutaj ok. 100 dni

3) tarnowska- ciągnie się wzdłuż doliny Wisły i obejmuje również Kraków; na obszarach odznaczających się dużym uprzemysłowieniem atmosfera jest bardzo zapylona, co bardzo negatywnie wpływa na tutejszy klimat

Główna atrakcja Jury Krakowsko - Częstochowskiej to liczne średniowieczne zamki, a właściwie ich pozostałości, atrakcyjne ze względu położenia, zbliżonego ideą do orlich gniazd. Dygasiński, wspominając w swej książce o zamku Ogrodzieńcu powiedział, iż "należy bezspornie do najpiękniejszych na świecie, tak zespoliły się tu resztki dzieła rąk ludzkich z ruinami przyrody, czyli ostańcami skalnymi".

To stwierdzenie tyczy się ogółu zamków jurajskich. Najbardziej znane z nich to zamki w: Olsztynie Ostrężniko, Mirowie, Bobolicach, Morsku, Kozichgłowach, Siewierzu, Ogrodzieńcu, Smoleniu, Udórzu, Bydlinie, Rabsztynie, Ojcowie, Korzkiewie, Lipowcu i Tenczynie (Rudnym).

Zamki współcześnie wykorzystywane są jako obiekty muzealne, jak ma miejsce w Będzinie i Pieskowej Skale. Sieć zamków uzupełniana jest poprzez licznie rozstawione strażnice obronne, ich ruiny można zwiedzać w Suliszowicach, Przewodziszowicach, Łutowcu i Ryczowie. Pałace możliwe do zwiedzenia znajdują się w Pilicy, Potoku Ziotym, Krzeszowicach, Mtoszowej, Będzinie-Gzichowie, Płazie i Balicach. Pełno jest również dworków szlacheckich i magnackich, jak te w np. w Glanowie i Potoku Ztotym oraz dworów w Modlnicy, Boiechowicach, Cianowicach, Siedlcu, Mnikowie i in. Wartymi zwiedzenia są przede wszystkim zespoły zabudowań dawnych miast, jak np. Pilicy, Żamowca, Żarek, Włodowic, Olsztyna, Janowa oraz większych miejscowości, jak np. Olkusza, Będzina, Chrzanowa i Wolbromia.

Na terytorium Jury Krakowsko - Częstochowskiej spotykamy jedyny w swoim rodzaju skansen regionalnej zabudowy w Wygwizowie. Teren obfituje w zabytki sakralne, znaleźć je można w niemalże każdej miejscowości. Najcenniejszymi z nich są jedne z najstarszych, romańskich kościołów w Polsce, które znajdują się w Siewierzu, Gieble i Wysocicach, jak również kościółki z drewna liczące niemalże po pięć wieków, jak np. w Racławicach i Paczółtowicach. Na tym obszarze znajdują się również licznie odwiedzane sanktuaria maryjne w: Leśniowie, Mrzygtodzie, Mstowie, Czernej, Ptokach, Dąbrowie Górniczej i Świętej Annie.

Całość tych zabytków dopełnia jak klamra najsłynniejsze sanktuarium kultu maryjnego w Polsce i jedno z najbardziej znanych w świecie: na Jasnej Górze na północy Jury i katedra wawelska na współ z pozostałymi zabytkami Krakowa na południu.

Turyści często odwiedzają również kąpieliska. Mimo, iż Jura Krakowsko - Częstochowska to bezwodna kraina to występuje tam wiele zorganizowanych kąpielisk terenowych, jak np. w Krępie, Poraju, Wolbromie, Pilicy, Zaborzu, Przytubsku, Siamoszycach, Sosinie, Chechcie, Skowronku koło Alwerni i Kryspinowie koło Krakowa.

Główna atrakcja Jury Krakowsko - Częstochowskiej to liczne średniowieczne zamki, a właściwie ich pozostałości, atrakcyjne ze względu położenia, zbliżonego ideą do orlich gniazd. Dygasiński, wspominając w swej książce o zamku Ogrodzieńcu powiedział, iż "należy bezspornie do najpiękniejszych na świecie, tak zespoliły się tu resztki dzieła rąk ludzkich z ruinami przyrody, czyli ostańcami skalnymi".

To stwierdzenie tyczy się ogółu zamków jurajskich. Najbardziej znane z nich to zamki w: Olsztynie Ostrężniko, Mirowie, Bobolicach, Morsku, Kozichgłowach, Siewierzu, Ogrodzieńcu, Smoleniu, Udórzu, Bydlinie, Rabsztynie, Ojcowie, Korzkiewie, Lipowcu i Tenczynie (Rudnym).

Zamki współcześnie wykorzystywane są jako obiekty muzealne, jak ma miejsce w Będzinie i Pieskowej Skale. Sieć zamków uzupełniana jest poprzez licznie rozstawione strażnice obronne, ich ruiny można zwiedzać w Suliszowicach, Przewodziszowicach, Łutowcu i Ryczowie. Pałace możliwe do zwiedzenia znajdują się w Pilicy, Potoku Ziotym, Krzeszowicach, Mtoszowej, Będzinie-Gzichowie, Płazie i Balicach. Pełno jest również dworków szlacheckich i magnackich, jak te w np. w Glanowie i Potoku Ztotym oraz dworów w Modlnicy, Boiechowicach, Cianowicach, Siedlcu, Mnikowie i in. Wartymi zwiedzenia są przede wszystkim zespoły zabudowań dawnych miast, jak np. Pilicy, Żamowca, Żarek, Włodowic, Olsztyna, Janowa oraz większych miejscowości, jak np. Olkusza, Będzina, Chrzanowa i Wolbromia.Na terytorium Jury Krakowsko - Częstochowskiej spotykamy jedyny w swoim rodzaju skansen regionalnej zabudowy w Wygwizowie. Teren obfituje w zabytki sakralne, znaleźć je można w niemalże każdej miejscowości. Najcenniejszymi z nich są jedne z najstarszych, romańskich kościołów w Polsce, które znajdują się w Siewierzu, Gieble i Wysocicach, jak również kościółki z drewna liczące niemalże po pięć wieków, jak np. w Racławicach i Paczółtowicach. Na tym obszarze znajdują się również licznie odwiedzane sanktuaria maryjne w: Leśniowie, Mrzygtodzie, Mstowie, Czernej, Ptokach, Dąbrowie Górniczej i Świętej Annie.Całość tych zabytków dopełnia jak klamra najsłynniejsze sanktuarium kultu maryjnego w Polsce i jedno z najbardziej znanych w świecie: na Jasnej Górze na północy Jury i katedra wawelska na współ z pozostałymi zabytkami Krakowa na południu.Turyści często odwiedzają również kąpieliska. Mimo, iż Jura Krakowsko - Częstochowska to bezwodna kraina to występuje tam wiele zorganizowanych kąpielisk terenowych, jak np. w Krępie, Poraju, Wolbromie, Pilicy, Zaborzu, Przytubsku, Siamoszycach, Sosinie, Chechcie, Skowronku koło Alwerni i Kryspinowie koło Krakowa.