IDIOMY NORWESKIE

fra A til Å – od A do Z
på et blunk – w mig / w mgnieniu oka
klare brasene – być panem sytuacji
falle noen tungt for brystet – cos leży ciężko na żołądku
i morgen er det atter en dag – jutro tez będzie dzień
dagen derpå – mieć kaca
i huttaheiti – gdzie diabeł mówi dobranoc
på hengende håret – o mały włos
passe som hånd i hanske – pasuje jak ulał
le seg i hel – śmiać sie do upadłego
i siste liten – w ostatniej chwili
ha noe på lur – mieć asa w rękawie
gå over bekken etter vann – cudze chwalicie, swego nie znacie

I grevens tid - greve = hrabia, tid = czas, czyli w hrabiowski czas? hmmm. ale w Norwegii nie ma szlachty, to wiec co maja Norwedzy na myśli mówiąc ze przyszedłeś w hrabiowski czas?

Du kom i grevens tid -oznacza to ze przyszedłeś w ostatniej chwili (i siste liten), lub „rycho w czas”, jak to tez wyraża się po polsku.

Medaljens baksie = druga strona medalu - oznacza to samo co w polskiej mowie, tzn. nie tylko ze medal ma dwie strony, ale ze te strony mogą pokazywać całkiem inne rzeczy, czyli: pierwsza strona medalu to cos pozytywnego, a druga strona medalu to minusy tego samego.

Det er bare blåbær, Blåbær = borówka, czyli to sama borówka...
Oznacza to ze cos jest bardzo łatwe do załatwienia/zrobienia (po polsku to chyba to samo co to tylko pestka. Np. Mógłbyś sprawdzić czy mam dość oleju w samochodzie?....haha, det er bare blåbær.
Å klippe en plen er bare blåbær i forhold til å beskjære busker (przyciąć trawnik to nic w porównaniu z przycięciem krzewów

gå rundt grøten = (chodzić wkoło kaszy) = problemy z powiedzeniem czegoś na wprost. Lub gdy ktoś ma cos do ukrycia i dlatego mówi o rzeczach nie dotyczących tego co ma mówić lub o innych ale podobnych sprawach (jak np. politycy)

gjøre noen bjørnetjeneste = (zrobić komuś niedźwiedzią przysługę) = zrobić szkodę komuś komu właściwie chce sie pomoc, albo po prostu zrobić cos jeszcze gorzej mimo dobrych chęci.
Przykład: nie dawanie dzieciom lekcji do domu może być takie bjørnetjeneste dla nich

rette baker for smed = (ukarać piekarza zamiast kowala) = ukarać kogoś niewinnie, lub winić kogoś niesprawiedliwie
Przykład: zlikwidować cale prawo do dagpenger tylko dlatego ze niektóre osoby kombinują i wykorzystują ten system, lub kazać wszystkim kobietom nie wychodzić z domu wieczorami na miasto jakiś mężczyzna może je zgwałcić.

Arbeidet adler mannen - praca uszlachetnia

Den som er redd for å få ondt i armene, får ondt i tarmene - Dosłownie: Ten kto boi się bólu/zmęczenia ramion, tego będzie bolał brzuch

Man fanger ikke fisk med tørre fingre - (prawie) Dosłownie: Nie złapie się ryby nie mocząc rąk.

Når solen daler i vest, arbeider den late best - Jak słonce jest na zachodzie leniwy pracuje najmocniej. Czyli ze ten co sie lenił przez cały dzień, musi nadrobić pod koniec

En får ete som en koker til - jak sobie ugotujesz tak sie najesz, czyli nasze jak sobie pościelisz tak sie wyśpisz...

Der en ikke kan skjære, må en hugge - to czego nie da się przeciąć trzeba rozrąbać

Den som er redd for å få ondt i armene, får ondt i tarmene, to tak samo jak: Bedre med trøtte armer enn tomme tarmer = ten kto się boi bólu rak, będzie miał bóle w jelitach (dokładne tłumaczenie - Lepiej mieć zmęczone ręce niż puste jelita.

Man fanger ikke fisk med tørre fingre - chodzi o lenistwo (musisz coś poświęcić by coś zyskać)

Når solen daler i vest, arbeider den late best = mniej więcej chodzi o to że leniuch wtedy chce pokazać jak ciężko pracuje, kiedy jest już wnet koniec dnia

Der en ikke kan skjære, må en hugge = to czego nie możesz ukroić, musisz porąbać = tu chodzi o możliwości, jak coś się nie da w jeden sposób, to należy spróbować w inny sposób

Takk i lige måde = dziękuje, nawzajem.

Å ikke se ut i måneskinn = nie wyglądać przy blasku księżyca = wyglądać okropnie/paskudnie (Hun så ikke ut i måneskinn i den kjolen = wyglądała paskudnie w tej sukience)

Ugler i mosen = sowy w mchu = cos jest tu podejrzanego, cos jest nie tak, ew. jest tu jakieś niebezpieczeństwo (Han har ugler i mosen = coś z nim podejrzane/nie jest całkiem uczciwy)

Slå på stortromma = uderzyć w duże bębny = być ekstrawaganckim, być wielkim Panem, wystawić się (Vi slo på stortromma og innviterte alle vennene våre til en kjempefest = wystawiliśmy się i zaprosili wszystkich przyjaciół na olbrzymie przyjecie)

kjerringa mot strømmen = baba pod prąd = ktoś co robi cos przeciwnie/ na przekór

kall en spade for spade = nazywaj łopatę łopatą (nazywać rzeczy po imieniu)

å tenke koffert = Myślec walizka = tłumaczyć całkiem neutralne słowa lub skojarzenia w sposób seksualny (ja mówię o pomarańczach, a ty tłumaczysz to sobie ze mówię o piersiach, albo ja mówię o jajkach kurzych a ty tłumaczysz sobie w inny sposób...wtedy myślisz walizka

hell i uhell = szczęście w nieszczęściu

når du snakker om sola så skinner den = jak mówisz o słońcu to ono świeci = jak mówisz o kimś to naraz ta osoba tu jest- Przykład: rozmawiasz z kimś o kimś, i nagle ta osoba podchodzi do was, mówisz wiec: snakk om solen... resztę się domyślają, tzn. ze była właśnie o tej osobie rozmowa.

å bli tatt ved nesen = być wziętym przy nosie/za nos = być oszukanym

å være mann for sin hatt = być mężczyzną do swojego kapelusza = pokazujesz że jesteś na tyle dorosły by dokonać dane zadanie

ha det som plommen i egget = mieć jak żółtko w jajku = mieć się bardzo dobrze i bezpiecznie, lepiej nie można

sove som en stein = spać jak kamień = spać bardzo mocno (dobrze)

snakke som en foss = mówić jak wodospad = mówić szybko i dużo (bez przerwy)

slåss som hund og katt = bić się jak pies z kotem

passe som hånd i hanske = pasować jak dłoń w rękawiczce = pasować jak na zamówienie (bardzo dobrze)

være like som to dråper vann = być podobnym jak dwie krople wody

være frisk som en fisk = być zdrowy jak ryba (bardzo zdrowy)

gå over bekken etter vann = przejść przez strumyk żeby nabrać wody = szukać daleko czegoś co się ma blisko

ikke se skogen for bare trær = nie widzieć lasu bo jest za dużo drzew = gdy szuka sie czegoś co leży tuz przed nosem

Ukrutt forgår ikke så lett = chwasty tak łatwo nie giną (trudno się pozbyć czegoś co jest niedobre) = mówi się często żartobliwie o osobach które były w niebezpieczeństwie, ale wszystko poszło dobrze (lub samym o sobie że nie tak łatwo się mnie można pozbyć)

Hastverk er lastverk = pośpiech to ciężar = jeżeli robisz coś w pośpiechu to może to być źle zrobione, no i albo będzie krytyczny błąd, albo będziesz musieć robić wszystko od początku jeszcze raz

Kun det beste er godt nok = tylko to najlepsze, jest wystarczająco dobre

Ondt skal ondt fordrive = zło odpędzi to co złe / złem zło odpędzisz = mówi się często gdy lekarstwo smakuje okropnie, ale musisz je brać by wyzdrowieć, lub gdy zabiegi są bolesne, ale skutkujące, lub w innych odpowiednich sytuacjach

jungeltelegraf = telegraf dżunglowy = szybkie rozprzestrzenienie wiadomości, plotek, pogłosek, wyłącznie ustnie miedzy ludźmi (poczta pantoflowa)

som plommen i egget = jak u Pana Boga za piecem

nå begynner det å flaske seg - oznacza ze cos przychodzi do porządku

å være mellom barken og veden = być między korą a drzewem (po polsku to mówi się jednak chyba być miedzy młotem a kowadłem).

noe går i stå - co oznacza że coś się zatrzymało, np. jeg gikk helt i stå = nie potrafiłam nic więcej powiedzieć (pustka w głowie). Tak samo można powiedzieć że ma się jernteppe czyli kurtynę na mózgu.
Jernteppe oznacza również żelazną kurtynę, ale nazwa pochodzi od hjerneteppe co oznaczało właśnie kurtynę na mózgu.

hele prosjektet gikk i stå = caly projekt/plan sie zatrzymal.

Blind høne finner også korn = Ślepa kura też może znaleźć ziarno.
To powiedzenie oznacza że również i nieświadoma osoba może czasem mieć racje

Det er bare blåbær = to tylko borówka = to samo co bulka z masłem, czyli ze cos jest bardzo łatwe i proste do zrobienia

Det tar kaka = to weźmie ciasto (torta) = ale nie ma nic do czynienia z tortem. Używamy tego powiedzenia o czymś co jest całkiem niesłuszne, niedorzeczne (absurdalne), cos z najgorszych rzeczy o jakich słyszeliśmy lub przeżyli. Np. Miałaś zestresowany dzień w pracy. W drodze do domu staną ci samochód bo zapomniałaś zatankować. Później opowiadając o tym, możesz powiedzieć: „ I na koniec stanął mój samochód. To wydarzenie tok kaka”

Først til mølla /Førstemann til mølla (får male) = Pierwszy do młyna (będzie mielić) czyli ten kto przyjdzie pierwszy to pierwszy dostanie

Jo før, jo heller = czym prędzej tym lepiej

Kommer tid, kommer råd = Przyjdzie czas, przyjdzie rada.
Musimy mieć dobrą nadzieję że ten w przyszłości trudności się uporządkują

Krype til køys = Czołgać się do kojca (koji) czyli iść spać

Over stokk og stein = Ponad pniami i kamieniami. Mówi się w sensie że cos poszło over stokk og stein (det gikk over stokk og stein), co oznacza że coś poszło lekkomyślnie i zaniedbanie, trochę poza kontrolą

Å dra sin kos = (z kos lub koselig). Powiedzenie oznacza że ktoś nagle i niespodziewanie wyjechał. Najczęściej by uniknąć coś nieprzyjemnego.

Złodziej wyjechał zanim odkryto kradzież (Tyven dro sin kos før tyveriet ble oppdaget).

Mąż opuścił nagle żonę i dzieci bo ma młodą kochankę. (Han dro sin kos).

Å falle i smak = przypadło do smaku

Å gå ned med flagget til topps = Iść w dół z flagą u góry. Mówimy to o ludziach którym los nie sprzyjał, ale potrafili zatrzymać honor.
Np. Gdy ktoś ciężko pracował, ale mu się nie powiodło i stracił prace. Mimo tego nadal zatrzymał swoją godność, więc mówimy „Poszedł w dół z flaga u góry”

Å gå noen po nervene = chodzić komuś po nerwach, denerwować kogoś. N.p. Hun gikk meg på nervene hele dagen = ona mnie denerwowala cały dzień.

Å komme som julekvelden /jula på kjerringa = Przyszło jak babie wigilia. Oznacza to ze nie jesteśmy do czegoś przygotowani, mimo że mieliśmy na to dużo czasu. Mimo że wiedziałam już od początku roku szkolnego że mam oddać wypracowanie w maju, to w kwietniu kom dette som julekvelden på kjerringa. (odraczałam i odraczałam)

Å ligge (stå) på lur = Schować się by nagle zaatakować. Czaić się. Katten ligger på lur for å fange musen (Kot się czai by złapać myszke). Parkeringsvakter står på lur for å gi deg parkeringsbot (strażnicy parkingów czatują się by ci dać grzywnę)

Å stange hodet i veggen (muren) = Bic glowa w sciane (mur) Bezskutecznie walczyc z trudnosciami nie do pokonania

Å starte med blanke ark = Zacząć od czystej/pustej kartki. Zostawić przeszłość za sobą i zacząć od początku

Å ta seg en lur = Zrobić sobie małą drzemkę

Å være (helt) blank = Być całkiem pustym. Nie umieć nic o czymś, być niedoświadczonym, nie pamiętać. Np. jeg er helt blank når det gjelder datamaskiner = nie mam zielonego pojęcia o komputerach

Å være helt på viddene = Być na halach górskich. Oznacza to że coś bardzo źle zrozumiano. Du er helt på viddene oznacza że całkiem źle coś zrozumiałeś. Pogubiłeś się/jesteś z daleka od domu (od tego o czym jest mowa).

Den tid den sorg = ten czas ten kłopot = nie martw się przedwcześnie, nie bierz kłopotów na zapas

Det tar sin tid = Zejdzie na to czasu/ to nie pójdzie/idzie tak szybko

Alt tar sin tid = na wszystko potrzeba czasu

Alle tiders! / å være alle tiders = Fajnie! być bardzo fajny.

Jeg hadde en alle tiders svigermor = Ja miałam bardzo fajna teściową.

Det var alle tiders i selskapet hos deg = Bylo bardzo fajnie na przyjeciu u Ciebie.

Bank i bordet! = zapukaj w stół! = Odpukać! Mówi się gdy się chce uniknąć by się stało coś nieprzyjemnego o czym akurat była mowa

Bare barnemat - to samo co bare blåbær, czyli bulka z masłem. Det er bare barnemat = załatwi się to /zrobi się to jak nic

Gurimalla = Okrzyk który wyraża zaskoczenie, zdziwienie.
Parafraza słów Gud (Bog) i Maryja, (guri i malla). Guri to tez imię kobiece, a Malla to powszechne zdrobnienie imion jak Maria lub Marlena. Gurimalla używa się by złagodzić słowa tabu (nie używać imienia boskiego na darmo) i dlatego sparafrazowano takie słowa na łagodniejsze.
Inne takie parafrazy to: fy farao (od fy faen), dra til Helsinki (dra til helvete).
Gamle Erik (Stary Eryk) to inna, bardziej delikatna nazwa diabla/Lucyfera.

ikke være høy i hatten = nie być wysokim w kapeluszu = bać się trochę, mieć jakieś poczucie niższości, nie czuć się dobrze .
Przyklad: Han hadde handlet for mye brennevin og sigaretter, så han var ikke høy i hatten da han ble stoppet i tollen = Kupił za dużo alkoholu i papierosow, więc nie czuł się dobrze/ bał się trochę, gdy zatrzymano go przy cle.
Hun har ikke gjort lekser, så da hun ble ropt opp til tavla, følte hun seg ikke høy i hatten = Nie odrobiła lekcji, wiec gdy powołano ją do tablicy, trochę się bała.

alskens - Często używane w negatywny sposób: różne, wszelkiego rodzaju. Np. Han kom med alskens unnskyldninger, da jeg spurte hvorfor han ennå ikke ha fått vasket bilen = Przyszedł z różnymi usprawiedliwieniami, gdy go zapytałam dlaczego jeszcze nie umył samochodu

det henger ikke på greip - (greip = widly, czyli: nie trzyma sie to na widlach). Nie trzyma się to razem, to jest w ogóle bez sensu, to jest niewiarygodne, brak logiki.
Przyklad: Det går færre busser, og bussen er blitt mye dyrere. Samtidig snakker politikere om at vi må bruke mer kollektivtrafikk. Dette henger ikke på greip! = Jeździ coraz mniej autobusów, i bilety na autobus podrożały. Równocześnie politycy mówią że musimy jeździć kolektywnie. Tu brak logiki.

ikke en døyt / ikke det døyt / ikke døyten = Ani ciut, ani odrobinkę
Przyklad: Det bryr jeg meg ikke en døyt om = Nie obchodzi mnie to ani ciut
Det forstår jeg ikke en døyt av = Nie rozumie z tego ani odrobinke
Musikken sto så høyt på at jeg hørte ikke en døyt av det sønnen min sa = Muzyka była tak głośna że nie słyszałam ani ciut tego co syn mój powiedział

Hverken mer eller mindre - ni mniej, ni więcej (po norwesku w odwrotnej kolejności).

Å være helt på viddene = Być na halach górskich = oznacza to że coś bardzo źle zrozumiano. ”Jesteś całkiem na halach” oznacza że całkiem źle coś zrozumiałeś.

Å være fri og frank = Być wolnym, nieprzywiązanym do nikogo, niezależnym od nikogo. Før han giftet seg, var han fri og frank = zanim sie ożenił był całkowicie wolny (wolny jak ptak)

Å være i boks /å gå i boks = być w pudelku/puszce = Być w porządku, być zakończone)/ doszło do skutku; udało się/ poszczęściło się.
Przykład: Avtalen mellom Statoil og Hydro gikk i boks = Umowa miedzy Statoil i Hydro doszła do skutku (jest juz podpisana)

Å trekke ut tiden/å hale ut tiden = Rozciągnąć czas. Zwlekać, opóźniać coś.
Przyklad: Skatteetaten mener det er unødvendig å trekke ut tiden, helt til siste frist som er 30.april = Urząd podatkowy uważa że nie potrzeba zwlekać aż do ostatniego terminu, który jest 30. kwietnia

Å ta tiden til hjelp = Nie śpieszyć się. Użyć tego czasu jakiego potrzebujesz. Z czasem będzie lepiej

Alle monner drar = Każdy udział się liczy /wszystko przynosi pożytek itp.
En monn to od norrønt: munr, co oznaczało radość. Obecnie en monn oznacza coś co ma pożytek, przynosi korzyść, przydaje się czemuś.
Przysłowie: alle monner drar, sa musa, hun pisset i havet = Wszystko przynosi korzyść, powiedziała myszka sikając do morza.

Argusøyne = oczy Argosa = oczy które wszystko widzą
Przykład: Han fulgte dem med argusøyne = patrzył za nimi ostrym wzrokiem tzn. patrzył za nimi dokładnie widząc wszystko co robią

Bevare meg vel /Bevares = Chroń Boże.
Używa sie często gdy coś się nagle stanie/coś kogoś nagle zaskoczyło, lub w sytuacjach gdzie nic innego nie pasuje powiedzieć

Bikkjekaldt = psio zimno = Bardzo zimno, tak zimno ze nawet psy marzną

Bitt av basillen = zostać ugryzionym przez bakcyla = Zarazić się mocno jakimś zainteresowaniem.
Przykład: Per har aldri interessert seg i kortspill, men nå når han har lært å spille Poker, er han blitt helt bitt av basillen = Per nigdy nie interesował się grą w karty, ale teraz gdy sie nauczył grać w Pokera, został ugryziony przez bakcyla (został zarażony tą pasją)

Å føle en på tennene = dotykać kogoś po zębach = zbadać czyjeś zamiary/intencje, lub siłę. Powiedzenie pochodzi od tego ze patrzono na zęby konia by ustalić jego wiek

Å ikke få det til å rime = cos sie nie rymuje = Cos sie nie zgadza, nie pasuje. Jeg får det ikke til å rime = coś mi sie tu nie zgadza, coś mi tu nie pasuje

Å kaste seg utpå = rzucić sie na przód = Spróbować, zacząć cos bez bojaźni, rzucić sie na cos bez strachu

Blodpris = krwawa cena = za wysoka cena, cena przerastająca wartość towaru

Bånn i bøtta = dno w wiaderku = Całkowite dno. Coś jest tak źle że nie mogłoby być gorsze

Å ta seg vann over hodet = zalać sobie głowę wodą/ zanurzyć sie pod wodą = wziąć na siebie coś (jakieś zadanie) czego nie potrafi się zrobić/wykonać

Å ta seg god tid = wziąć sobie dobry czas = zrobić coś spokojnie i powoli

Å se tiden an = czekać i zobaczyć
Przykład: Legen anbefalte å se tiden an, fordi slike plager går oftest av seg selv etter noen få dager = Lekarz polecił czekać i zobaczyć, bo takie plagi najczęściej przechodzą same po paru dniach