EDUKACJA W XXI WIEKU

Żyjemy w czasach podboju kosmosu, komputeryzacji, niezwykłych osiągnięć w zakresie komunikacji, ale także wybujałej konsumpcji i indywidualizmu. Jesteśmy zasypywani różnorodnymi atrakcjami: internet, telewizja, radio, MP3, DVD, gry, telefonia komputerowa, centra handlowe, multikina, parki rozrywki, dyskoteki, festiwale, promocje...

Nic dziwnego, że w takim świecie „wirujących atrakcji” trudno jest zafascynować młodego człowieka nauką. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że lekcje szkolne nie mogą być nudne, że powinny stanowić mocną konkurencję dla propozycji

rozrywkowo-konsumpcyjnych, ale coraz trudniej jest rywalizować z „kolorowym światem” tradycyjnymi metodami pracy. Przy tym wszystkim nie jest oczywiste jaka ma być ta przyszła szkoła.

Jak dotychczas system edukacji funkcjonujący w naszym kraju jest po prostu z innej epoki- tak naprawdę z XIX wieku. Porównując zmiany w oświacie do zmian w komunikacji, dzieje się trochę tak, że wymyślamy coraz to doskonalsze „bryczki i powozy konne”, nie zauważając, że w między czasie wymyślono samochody, a poza tym można podróżować nie tylko po lądzie, ale także po wodzie i w powietrzu.

Oczywiste jest, że szkoły XXI wieku nie powinny opierać się na XIX wiecznym systemie pracy. Ale niestety taka jest praktyka: lekcje, dzwonki, podręczniki, tablica, kreda, obowiązkowe lektury, egzaminy... – to wszystko znamy prawie od dwóch stuleci! Czas na zmiany!

Jesteśmy świadkami rewolucji, która przemienia wiele dziedzin życia.  Zachodzące zmiany dotyczą:

• szybkiego rozwoju technologii informatycznej, która staje się bardziej dostępna oraz szybsza i tańsza;

• globalizacji produkcji, finansów oraz rynków;

• nowych wyzwań dotyczących roli i wzajemnych więzów między strukturami krajowymi i międzynarodowymi;

• innowacji i przedsiębiorczości, zwłaszcza po usunięciu barier granic i języka

Czy można sobie wyobrazić zmiany jakie mogą dotyczyć szkoły i oświaty w dobie cywilizacji informacyjnej?

Najbliższe lata szkoły to powszechne zastosowanie technologii komputerowej. Niezależnie od tego, jaką pracą będzie zajmować się człowiek, czy będzie aktorem, nauczycielem, czy lekarzem będzie musiał zdobyć umiejętności wykorzystania komputera w swojej działalności.

Czy komputer to tylko narzędzie , które zastąpi nam maszynę do pisania? Może dzięki dostępowi do Internetu nie będą potrzebne już podręczniki, zeszyty, biblioteki? Czy tak należy wyobrażać sobie nadchodzące zmiany w szkole?

Dzieci i nastolatki mają komputery w domach i szkołach. Po zajęciach spotykają się w kawiarniach internetowych. Będą poznawać dzieła kultury narodowej poprzez Internet. Tradycyjne kino czy muzeum przestanie dla nich istnieć. Społeczeństwo informatyczne, a zwłaszcza dzieci i młodzież będzie zatem potrzebowało nowej oświaty.

Warto podkreślić, że oświata i szkoła to przede wszystkim uczeń i nauczyciel. Zagadnienie jakie należy poruszyć mówiąc o jakichkolwiek zmianach czy wizjach dotyczy zatem właśnie roli w systemie szkolnym ucznia i nauczyciela i ich wzajemnych korelacji.

Nowa cywilizacja żąda od społeczeństw ustosunkowania się do zachodzących zmian. Do tych zmian dostosować się musi również szkoła. Kupisiewicz stwierdza, że:

“(...) Szkoła musi być ustawicznie doskonalona, wrażliwa na edukacyjna potrzeby jednostki i społeczeństwa, podatna na innowacje wynikające z rozwoju nauki, życia społecznego, techniki i kultury, otwarta na problemy naszej cywilizacji, które w coraz większym stopniu i coraz szybciej urastają – inaczej niż dawniej – do rangi problemów globalnych.(...)”

Najnowsze technologie elektroniczne, cyfrowe wpływają na rozwój różnych dziedzin życia człowieka. Również oświata korzysta z nowych technologii. Zachodzące w niej zmiany, wynikające z rozwoju technologii (komputery, telekomunikacja) i potrzeb społeczeństwa muszą polegać nie na tym aby kształcić nie lepiej ale inaczej. Należy zwrócić uwagę, że:

“ wiedza to przetworzona informacja dzięki inteligencji człowieka lub maszyny. Mądrość to wiedza, której wykorzystanie jest uzależnione od wartości, zasad etycznych i dobrego wychowania”

Szkoła była zawsze miejscem, gdzie zgłębiano tajniki wiedzy. W całych dziejach naszej cywilizacji zmieniały się instrumenty, dzięki którym dochodzono wiedzy. Zawsze jednak był uczeń i nauczyciel, czyli ten, który szuka wiedzy i ten, który pomaga ją odnaleźć.

Należy się zastanowić jak dzisiejsza cywilizacja, a zatem najnowsze technologie mogą zmienić szkołę. Czy jesteśmy w stanie przewidzieć tempo tych przemian? Czy wiemy do czego dążymy?

Dzisiejsza cywilizacja opiera się na dostępie do informacji, która jednak nie jest równoznaczna z wiedzą, ale jest niezbędna. Szkoła musi zwrócić uwagę na tę istotną różnicę.

Dynamiczna istota koncepcji współczesnej wiedzy najbardziej jest widoczna w działaniu sieci komputerowych. Internet jest bardzo elastycznym, szybko zmieniającym się środowiskiem, w którym najłatwiej jest obserwować zdolność człowieka do uzyskiwania i wykorzystywania informacji.

Szkoła to zdobywanie wiedzy. Tradycyjna wiedza staje się informacją, którą należy pozyskiwać w dynamicznym procesie poszukiwania znaczenia.

Zdobywanie informacji w szkole będzie o wiele łatwiejsze dzięki nowym technologiom. Największe znaczenie będzie miała łatwość posługiwania się komputerem oraz umiejętność wykorzystywania danych zawartych w Światowych Sieciach WWW.

Być może również technologia wirtualna odegra pewne znaczenie w procesie przyswajania nowej wiedzy.

Wiedza jest warunkowana przez dostęp do informacji, również w szkole. Wiąże się to z koniecznością zastosowania w szkołach komputerów. Dzisiejszy uczeń z większą łatwością posługuje się komputerem i korzysta z materiałów internetowych częściej niż z leksykonów, encyklopedii czy atlasów.

Nie da się ukryć, że Internet zmienił i dalej będzie zmieniał spojrzenie na świat. Technologia informatyczna umożliwia badania nie tylko zawodowym naukowcom ale również nauczycielom, uczniom i rodzicom.

Należy tu jeszcze raz zwrócić uwagę na rolę nauczyciela. Musi on zdawać sobie sprawę, że jego zadaniem jest takie pokierowanie uczniami, aby dzięki dostępowi do odpowiednich informacji mogli oni uzyskaną wiedzę umiejętnie wykorzystać i przetwarzać.

Odpowiednio wykształcony nauczyciel to ten, który dzięki rozwijającej się technologii informatycznej umie:

• uzupełnić wiedzę przedmiotową,

• zdobyć wiedzę pozwalającą usprawnić swoje umiejętności nauczania,

• przygotować się do pracy badawczej.

Dzięki Internetowi uczniowie sami będą angażować się w podnoszenie wiedzy i umiejętności.

Nowa szkoła to tworzenie grup rówieśników wspólnie docierających do informacji pod okiem nauczyciela.

Niestety jak na razie nauczyciele znajdują się w gorszej sytuacji niż uczniowie. Ludzie młodzi znacznie szybciej i pewniej przyswajają sobie technikę zdobywania informacji przez Internet niż wychowawcy, którzy nie czują się zbyt pewnie w otoczeniu urządzeń technologii informacyjnej. W takiej sytuacji może dojść do zamiany ról. Nauczyciel stanie się uczniem. Ale być może dzięki temu zmienią się stosunki nauczyciel – uczeń. Staną się oni partnerami w dążeniu do zdobywania wiedzy.

Największą wartością a jednocześnie zagrożeniem niesionym przez Internet jest wolny dostęp do informacji. Szkoła poprzez kształtowanie prawidłowych postaw może w tym wypadku spełniać bardzo ważną rolę. Nauczyciel jako opiekun może nauczyć mądrego korzystania z informacji zawartych w bazach informacyjnych Internetu.

Rolą szkoły jest zatem przygotowanie wychowanków do funkcjonowania w nowej rzeczywistości. Dotychczasowy sposób przekazywania wiedzy encyklopedycznej i kształcenia prostych umiejętności poznawczych spotyka się z coraz mniejszym zainteresowaniem na rynku pracy.

Dzisiaj nie wystarcza umiejętność czytania, pisania i liczenia. Szybki rozwój nowej wiedzy wymusza zdobywanie umiejętności poznawczych wyższego rzędu, pomocnych w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji.

Nowa szkoła musi być przygotować odpowiednio wykształconych ludzi aby mogli sprostać nowym wyzwaniom cywilizacji informacyjnej. Rolą szkoły będzie kształcenie tak aby nauczyć szybciej i lepiej myśleć. Rolą oświaty będzie nauczenie radzenia sobie z niewiadomymi. Należy podkreślić, że zawsze, w każdej epoce uczenie się opierało się na współpracy i współzawodnictwie oraz przyznawaniu nagród za sukcesy w nauce.

Wydaje się, że te same elementy będą w dalszym ciągu siłą napędową szkoły XXI wieku. Dzięki współpracy i współzawodnictwu uczniowie będą osiągać kolejne sukcesy w zdobywaniu wiedzy. Zmieniać się będą jedynie: sposób dotarcia do niej, metody i pomoce. Nie będzie to książka a Internet lub sieć satelitarna.

Uczenie się w szkole XXI wieku wykształci umiejętność współdziałania w dotarciu do informacji. Nowa szkoła powinna uczyć samodzielności, współpracy i inicjatywy. Powinna uczyć myślenia kreatywnego i twórczego. Bardzo istotne jest nauczenie dokładnego, precyzyjnego przekazywania informacji, czyli rozwijanie myślenia i języka. Ważna jest również nauka kompetencji słowa, myśli i czynu.

Szkoła musi pomóc uczniom w krytycznym postrzeganiu rzeczywistości. Jej zadaniem jest kształcenie uczniów tak, by mogli zadawać refleksyjne pytania, a także samosprawdzać się prowadzić refleksje nad własnym myśleniem i planować przyszłość. Rolą nauczyciela jest być bardzo blisko uczniów. Musi być on modelem do naśladowania. Dzięki swej wiedzy jest on kimś w rodzaju trenera, eksperta, który ocenia próby rozwiązania problemów, podpowiada odpowiednie strategie, ocenia eksperymenty uczniów, prowadzi z nimi dyskusje. Dzięki takim postawom nauczyciela uczniowie uczą się więcej.

Nauczyciel przestaje być instruktorem, który jedynie przekazuje wiedzę. Dzięki akceptacji i zaufaniu uczniów do nauczyciela powstaje odpowiednie środowisko wychowawcze. Uczeń w szkole poznaje co to jest wolność ale i co oznacza dyscyplina.

Nauczanie w szkole daje szansę poznawania różnych celów życia, różnych celów działania. Rozwój wyobraźni ułatwia przygotowanie ucznia do rozmaitych wersji przyszłości.

  Celem szkoły jest kształcenie giętkości w myśleniu. Największy akcenty kładzie się na to, że każdy powinien sam zadbać o naukę własną.

Z punktu widzenia społeczeństwa informacyjnego istnieje przepaść pomiędzy tym co jest nauczone w szkole, a tym co jest niezbędne do rozwoju społeczeństwa.

Można zadać pytanie czy umiejętność odręcznego pisania będzie miała znaczenie w przypadku, gdy powszechnie stosuje się klawiaturę komputera. Prawdopodobnie o wiele ważniejsza jest umiejętność precyzyjnego wydawania poleceń ustnie ze względu na upowszechnienie się urządzeń elektronicznych, zdolnych do współdziałania z człowiekiem na podstawie wydawanych poleceń ustnych.

Szkoła powinna zwracać uwagę na promowanie umiejętności mówienia, pisania i rozumienia poleceń i instrukcji.

Konwencjonalna szkoła oparta na systemie klasowo – lekcyjnym będzie współistnieć ze szkołą wirtualną. Będzie spełniać funkcję socjalizacyjną.

Będzie miejscem, gdzie dzieci współpracują ze sobą, uwrażliwiają się nawzajem, stają się odpowiedzialne za innych.

Zastanawiając się nad tym jaka będzie oświata w XXI wieku trzeba znać odpowiedź na pytanie co będą robić ludzie, jakie umiejętności będą im potrzebne?

Oświata zawsze służyła politycznym i ekonomicznym celom społeczeństwa. Rola szkoły wzrośnie w kształtowaniu wartości, właściwych relacji między jednostkami w przekazywaniu grupowej i społecznej wiedzy. Coraz bardziej widoczny będzie humanistyczny, społeczny i kulturalny aspekt oświaty. Szkoła będzie promować umiejętności interpersonalne, oraz kształtować wartości moralne i etyczne.

W dzisiejszym świecie obserwujemy ogromne przyspieszenie zmian dokonujących się wokół nas. Nigdy tak wiele nie zależało od tego, jakie mamy wykształcenie.

Być może właśnie dlatego najważniejszą rolą szkoły XXI wieku będzie rozwijanie samodzielności, aktywności, innowacyjności i różnych technik komunikowania się.

Istotą kształcenia czyli uczenia i uczenia się jest wiedza. Szkoła zawsze uczyła jak ją nabywać. W tym procesie uczestniczą nauczyciel i uczeń. Współczesna technologia informacyjna pozwala na zastosowanie nowoczesnych technik ułatwiających czy wręcz umożliwiających ten proces.

Nauczyciel zacznie więc swoje nauczanie od tego „jak się uczyć”.