Zagadnienie 7
Ewaluacja i znaczenie w procesie dydaktycznym.
(na podstawie artykułu A. Janus-Sitarz, Komu potrzebne jest ocenianie? Wokół ewaluacji osiągnięć ucznia, [w:] Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004, s. 241-261)
Bardzo trudne jest ocenienie osiągnięć ucznia. Zdarzają się sytuacje, kiedy nauczyciel ma z tym spory dylemat. Przykładem może być sytuacja, w której nauczyciel zadał zadanie domowe: „Wyobraź sobie, że jesteś właścicielem czarodziejskich butów i latającego dywanu. Opisz swoje przygody” a , uczeń napisał: „ Nie wierzę w czarodziejskie trzewiczki i latający dywan”. Czy możliwe było obiektywne ocenienie wypowiedzi ucznia?? Czy z lenistwa nie wykonał zadania i liczył na swój spryt ? A może jeszcze niedawno wierzył naprawdę w czarodziejskie trzewiczki i latający dywan, Mikołaja i Babę Jagę i został ośmieszony przez kolegów lub dorosłych? Takie zdanie mogło być buntem przeciwko traktowaniu go jako małe dziecko. Jeśli pisał szczerze, ocena niedostateczna mogłaby zaburzyć relację nauczyciel – uczeń. Postawienie natomiast oceny pozytywnej byłoby nieuzasadnione, mogłoby być wręcz demoralizujące. Wniosek jest następujący: każdy przypadek należy traktować indywidualnie, nie trzeba ucznia przekreślać, trzeba dać mu szansę, ale też nie zwalniać od pracy. W tym przypadku należało wytłumaczyć uczniowi, że umiejętność tworzenia fantastycznych opowieści to nie sprawa wiary, ale wyobraźni.
Ocenianie to jeden z mniej przyjemnych aspektów pracy w szkole. Budzi skojarzenia ze stresem ucznia, czy obrazem niesprawiedliwego belfra. Oto niekorzystne strony ocenienia:
Stres
Trudności w zachowaniu partnerskich relacji nauczyciel – uczeń
Selekcjonowanie uczniów na lepszych i gorszych
Uczenie się „dla stopnia”
Ten obraz kłóci się z dążeniem do stworzenia szkoły przyjaznej uczniom , szkoły do której uczeń chodzi chętnie, dla samego siebie. Rodzi się więc pytanie: CZY OCENIANIE JEST POTRZEBNE, KOMU JEST POTRZEBNE I CZY MOŻNA WYELIMINOWAĆ JEGO NEGATYWNE ASPEKTY?
EWALUACJA – to wszelkie systematyczne działania związane z badaniem (diagnozowaniem, kontrolowaniem i ocenianiem) osiągnięć dzieci i młodzieży, ale także badanie wyników pracy nauczyciela i szkoły, zmierzające do podniesienia skuteczności nauczania. Na odstawie różnych form kontroli i monitorowania postępów uczniów zbiera się informacje, które ukazują stan wiedzy i umiejętności. Wyniki uczniów są informacją dla nauczyciela, w jakim stopniu jego praca jest efektywna, co musi w niej zmienić, udoskonalić.
SZEROKO POJĘTY TERMIN EWALUACJA OBEJMUJE:
Pomiar umiejętności, wiedzy i osiągnięć ucznia
Ocenę efektywności działań dydaktycznych każdego nauczyciela
Wskazanie poziomu nauczania danej klasy i danej szkoły
Ocenę skuteczności obranych metod nauczania i weryfikację wszelkich eksperymentów dydaktycznych
Ocenę trafności wyboru programów nauczania, podręczników szkolnych
Każda z informacji uzyskanych na drodze ewaluacji potrzebna jest uczniom, opiekunom, rodzicom, nauczycielom i władzą szkoły.
Uczeń i jego rodzice muszą wiedzieć, jakie umiejętności i w jakim stopniu opanował, a nad jakimi powinien jeszcze popracować (pozwoli to nawet w wyborze kolejnej szkoły).
Każda taka kontrola przynosi wiadomości także nauczycielowi: jakie trudności w nauce, braki w wiedzy i umiejętnościach mają uczniowie, czy stosowane przez niego metody są efektywne.
Dyrekcja szkoły, grono pedagogiczne potrzebuje wiedzy o poziomie nauczania swoich klas i całej szkoły, aby porównać ją z innymi ośrodkami, by zadecydować np. o konieczności podwyższenia kwalifikacji kadry nauczycielskiej, o zmianie siatki godzin czy zorganizowaniu zajęć dodatkowych np. dla uczniów wybitnie zdolnych.
BŁĘDY NAUCZYCIELI W ZAKRESIE OCENIANIA UCZNIÓW:
Nieplanowana, nieprzemyślana i bezcelowa kontrola,
Brak systematycznego oceniania ucznia w ciągu semestru / roku szkolnego,
Stronniczość (kierowanie się osobistymi sympatiami lub stopniami wystawianymi przez innych nauczycieli),
Brak jawnych, obiektywnych i zaakceptowanych przez uczniów kryteriów oceny,
Tworzenie niekorzystnej atmosfery wokół oceniania (traktowanie stopni jako kary, narzędzia poniżającego ucznia, stwarzanie klimatu zagrożenia),
Brak informacji zwrotnej, pozwalającej na korygowanie przez ucznia obrazu jego osiągnięć (brak wyczerpujących komentarzy do wystawianych stopni, odwlekanie w czasie oddawania sprawdzianów),
Traktowanie ocen jako narzędzi budowania autorytetu nauczyciela
Ogromnie ważna jest funkcja bodźców pozytywnych w ocenianiu. Uczeń powinien czuć, że jest przede wszystkim oceniany za to, co osiągnął, co zrobił dobrze, ile potrafi, a nie za to, czego nie umie. W komentarzu do swojej wypowiedzi ustnej lub pisemnej powinien znaleźć rady co ma zrobić, żeby następny sprawdzian wypadł lepiej, jakie umiejętności poćwiczyć.
Aby ocenianie odegrało pozytywną rolę w procesie kształcenia, niezbędna jest odpowiednia postawa nauczyciela: takt, życzliwość, empatia, umiejętność jasnego i przekonującego tłumaczenia kryteriów ocen.
Wprowadzona w 1999 roku reforma szkolnictwa stworzyła nowy system oceniania. Oprócz dotychczasowego wewnątrzszkolnego systemu oceniania funkcjonuje system egzaminów zewnętrznych, organizowanych przez OKE (Okręgowe Komisje Egzaminacyjne). Tutaj: egzamin po szóstej klasie, kończący gimnazjum i matura.
Każdy nauczyciel, najlepiej wraz z innymi uczącymi tego samego przedmiotu powinien opracować przedmiotowy system oceniania uwzględniający:
Wymagania edukacyjne: wiedzę i umiejętności podlegające ocenie
Plan kontroli ( liczba zadań klasowych, testów, zadań domowych)
Dokładne kryteria ocen
Warunki poprawy wyników
Wymagania na poszczególne stopnie
Opracowanie skali ocen
Sposoby powiadamiania uczniów i rodziców o ocenach
Prawa przysługujące uczniom w procesie oceniania
System ten powinien być jawny, dostępny uczniom i rodzicom i przez nich zaakceptowany.
Uczniowie często postrzegają oceny jako niesprawiedliwe, uzależnione tylko od woli (humoru, sympatii) nauczyciela. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy nauczyciel popełnia wymienione wcześniej błędy. Aby zmienić klimat wokół oceniania, konieczne jest, aby uczeń znał wymagania do poszczególnych form wypowiedzi jak i ogólne wymagania w klasyfikacji semestralnej i rocznej. Dobrze jest, gdy uczniowie już na początku roku szkolnego dostaną pisemny plan pracy klasy z uwzględnieniem np. terminów omawiania lektur oraz terminów i form kontroli innych większych zadań.
W takim planie nauczyciel powinien uwzględnić:
Realne potrzeby ( uczeń musi wiedzieć, że to, czego się uczy, będzie przydatne w życiu, w pokonaniu egzaminów, w dostaniu się na studia)
Możliwości (także czasowe) ucznia
Czas na wytłumaczenie kryteriów ocen, oczekiwań, omówienia sprawdzianu
Czas na poprawę niekorzystnych wyników
Różnicowanie form kontroli
Systematyczność kontroli
REASUMUJĄC- GŁÓWNE CELE EWALUACJI TO:
Dostarczanie informacji, diagnozowanie stanu postępu uczniów,
Wspieranie procesu uczenia się (wzmacnianie motywacji ucznia do polepszania wyników w nauce, aktywizowanie go),
Wartościowanie efektywności nauczania (wzmacnianie motywacji nauczyciela do podwyższania skuteczności działań dydaktycznych),
Prognozowanie (ocenianie potencjału ucznia i projektowanie dalszej drogi kształcenia)
Wdrażanie ucznia do samooceny, poznawanie kryteriów, według których można ocenić innych.