8. Opisz najważniejsze porozumienia rozbrojeniowe przyjęte po II w.ś.
Układ w sprawie Antarktyki. Ze względu na wzrost zainteresowania tym obszarem, na którym można by rozmieścić różnego rodzaje wyrzutnie rakiet bądź wykorzystać go do eksploatacji licznych tam surowców, postanowiono rozwiązać tą kwestię. Początek rokowań dał Międzynarodowy Rok Geofizyczny. Układ został wynegocjowany na konferencji dwunastu zainteresowanych państw, w Waszyngtonie 15 X – 1 XII 1959. Zakładał zamrożenie roszczeń terytorialnych co do obszaru Antarktyki na okres obowiązywania układu; mówił o swobodzie działań naukowo – badawczych i wreszcie, co jest dla nas najważniejsze ustanowił zakaz wszelkich form działalności wojskowej.
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Podczas forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1958 Irlandia zaproponowała ograniczenie rozprzestrzeniania broni atomowej przez państwa ją posiadające i nie nabywanie jej przez inne państwa. Później, od 1961 sprawa ta stała się bardzo istotna (chciano utworzyć siły nuklearne NATO, którymi miała zarządzać Bundeswehra). W toku kilkuletnich negocjacji w Genewie i Nowym Jorku, w 1968 na forum ONZ przedstawiono projekt układu, który zaakceptowano 12 VI.
Do ważniejszych porozumień rozbrojeniowych doszło dopiero w latach 70. 26 maja 1972 doszło do podpisania układu SALT 1 (negocjowany od 1969) pomiędzy USA a ZSRR. Dotyczył on redukcji systemów obrony przeciwrakietowej (max 6 wyrzutni i 6 stacji radiorakietowych). Stanowił przełom w stosunkach amerykańsko-rosyjskich.
Bezpośrednio po wejściu w życie SALT 1, rozpoczęły się rozmowy w sprawie ograniczenia strategicznych broni ofensywnych. Było to bardzo trudne ze względu na postęp technologiczny w USA jak i w ZSRR. W dniach 18 do 25 VI 1973r. (wizyta Breżniewa w Waszyngtonie) podpisano dwa drugorzędne dokumenty: jeden dotyczący podstawowych zasad ograniczenia ofensywnych zbrojeń strategicznych, drugi w sprawie zapobiegania wojnie jądrowej (nie tylko między nimi ale też z państwami trzecimi z możliwością poinformowania o zagrożeniu nią ONZ i własnych sojuszników). W okresie od 27 VI do 3 VII 1974r. (wizyta Nixona w Moskwie) podpisano jeszcze trzy dodatkowe dokumenty (protokół o ograniczeniu systemów ochrony przeciwrakietowej, układ o ograniczeniu podziemnych doświadczeń z głowicami jądrowymi i oświadczenie o niewykorzystywaniu środowiska naturalnego w celach militarnych). Rokowania ograniczyła też afera Watergate i kolejne spory dotyczące klasyfikacji poszczególnych broni (tym razem rakiet Cruise Missiles). Jimmy Carter obiecał kontynuować rokowania, jednak jego polityka uległa zmianie (wpływ Zbigniewa Brzezińskiego) i zaczął eksponować prawa człowieka, co godziło w ZSRR. Po powrocie do wcześniejszych założeń rokowania nabrały tempa. Podczas ciągłych prób osiągnięcia nowego porozumienia, zbliżał się termin wygaśnięcia układu SALT 1 (1977). Oba rządy wydały tylko identyczne oświadczenia, że nie będą podejmowały działań niezgodnych z tymczasowymi porozumieniami, aż do podpisania nowego układu. Trwałą ugodę osiągnięto podczas szczytu amerykańsko-radzieckiego w Wiedniu w 1979r. SALT 2. Zawarto w nim liczne ograniczenia ilościowe wyrzutni rakiet, wydano zgodę na produkcję tylko jednego nowego typu rakiety międzykontynentalnej, a kontrolą miały być „narodowe, techniczne środki kontroli”. Tak jak w przypadku SALT 1 wszelkie sprawy sporne miała rozstrzygać Stała Komisja Konsultacyjna (powstała w 1972). Dołączony do układu protokół zabraniał dokonywania prób i instalowania rakiet samosterujących/lotniczych-balistycznych i rakiet lądowych i morskich. Dokumenty uzupełniono oświadczeniem Breżniewa, że bombowiec TU-22M jest maszyną średniego zasięgu i nie będzie dokonywał lotów międzykontynentalnych. Jednak Carter w proteście przeciw interwencji w Afganistanie wycofał porozumienie z senatu i nigdy nie weszło ono formalnie w życie, obowiązywało jednak na zasadzie obustronnych oświadczeń o jego przestrzeganiu, jeżeli analogicznie postąpi druga strona.
Rokowania Wiedeńskie. Oba porozumienia SALT dały nadzieję na podjęcie rokowań dotyczących ograniczenia zbrojeń i sił zbrojnych w Europie. Formalnie proces ten zapoczątkował komunikat końcowy sesji Rady NATO w Brukseli (8 XII 1972), w którym zwrócono się do państw Układu Warszawskiego z sugestią wszczęcia 31 I 1973 w Genewie sondaży na temat wzajemnej i zrównoważonej redukcji sił.
W rundzie przygotowawczej (31 I – 28 VI 1973) wzięło udział 12 krajów NATO i 7 Układu Warsz. Kraje podzielono na obserwatorów i na strony przyszłych porozumień (m.in. Belgia, Kanada, RFN, USA, Wlk. Bryt., NRD, PRL i ZSRR). Regulacje miały mieć miejsce w krajach Beneluksu, RFN, NRD, CSRS i PRL. Przedmiotem redukcji miały być wszystkie rodzaje broni, bez sygnalizowanego przez NATO zbilansowania potencjału obu stron. Pojawiły się jednak partykularne interesy państw, np. Niemcy chciały włączyć do układu Węgry ale nie Włochy, co utrudniało podjęcie ostatecznej decyzji. Utrudnieniem był też projekt Czechosłowacji, Polski, NRD i ZSRR mówiący o redukcji narodowych i obcych (= USA, GB, Kanada, Belgia, Holadnia i RFN) sił zbrojnych w tych państwach i ograniczenie sił ZSRR w NRD, Czechosł. i PRL. -> była to koncepcja zakładająca równowagę sił, a Zachód forsował działania asymetryczne. Nie udało się osiągnąć porozumienia.
W czasie tego impasu do końca dobiegała kwestia zbrojeń Aktu Końcowego KBWE. 19 II 1976 Układ Warszawski zaproponował przeprowadzenie redukcji, równej procentowo, wojsk radzieckich i amerykańskich, a następnie pozostałych uczestników rokowań, co miało być wykonane w 1977-78r. Propozycje te zostały odrzucone. Kolejne próby (program Moskwy z 1978 i propozycja USA z 1979) też nie przynosiły rezultatów. W 1977r. NATO przygotowało program długofalowego programu zbrojnego, aby przywrócić równowagę sił konwencjonalnych w porównaniu do Układu War. Wiosną 1979 przygotowano plan wyposażenia Europy Zachodniej w broń atomową średniego zasięgu, co miało uwiarygodnić strategię elastycznego reagowania. W odpowiedzi na te działania Breżniew (6 X 1979) zaproponował rokowania w kwestii rakiet średniego zasięgu, co przedstawiono na konferencji uczestników KBWE, a oba procesy miały zachodzić równolegle. Pomysł Breżniewa był jednak nie do zaakceptowania ze względu na propagandowy charakter.
Rokowania wiedeńskie c.d. Realne propozycje porozumienia pojawiły się dopiero na początku 1985r. kiedy to doszło do ożywienia stosunków bilateralnych między Moskwą a USA. 14 II 1985r. ZSRR w imieniu NRD, PRL, Czechosłowacji i własnym zaproponował plan redukcji zbrojeń. Zakładał on początkowo rozbrojenie asymetryczne, które z czasem miało doprowadzić do osiągnięcia określonych przez obie strony pułapów. Już 5 XII Zachód uznał, że można przedyskutować ten pomysł, zwrócił jednak uwagę na potrzebę zwiększenia i usprawnienia środków kontroli. Pierwsze redukcje miały dotyczyć 11,5tys żołnierzy radzieckich i 5tys amerykańskich, a po spełnieniu tego warunku stan sił zbrojnych miał być zamrożony na 3 lata. W ramach gwarancji miało odbywać się rocznie ok. 30 inspekcji. -> szansa na kontynuowanie rozmów
Pierestrojka i problemy gospodarcze ZSRR skłoniły do ogłoszenia 15 I 1986r planu Gorbaczowa, który zakładał wizję świata bez broni atomowej. Był akceptowany ale nie niósł za sobą praktycznych następstw. Stworzył jednak klimat do rozmów, które rozpoczęły się w Genewie 28 I 1986. i dotyczyły konwencji ameryk.-radzieck. o powszechnym i całkowitym zakazie broni chemicznej. Rokowania były trudne i aby zyskać atuty Reagan zapowiedział zwiększenie liczby bombowców B-52. Wtedy Gorbaczow postanowił osiągnąć porozumienie: zapowiedział częściowe wycofanie wojsk z Afganistanu i redukcję broni strategicznej w ciągu 5 lat. Zaakceptował plan „zero” mówiący o likwidacji rakiet średniego zasięgu w Europie (nie dot. Francji i GB). Nie osiągnięto wtedy porozumienia ale rozpoczęto kompleksowe negocjacje.
Na szczycie w Waszyngtonie (8 XII 1987) podpisano układ o likwidacji rakiet z głowicami jądrowymi krótkiego i średniego zasięgu. Był to pierwszy układ zakładający rzeczywiste rozbrojenie jądrowe.
Konferencja KBWE w Paryżu I 1989 – ustalenia że kolejna runda będzie dotyczyć broni konwencjonalnej. I tak w marcu w Wiedniu rozpoczęły się negocjacje NATO i Układu Warszawskiego. Jednak dopiero podczas spotkania Busha z Gorbaczowem (2 XII 1989) określono zasady bilateralnego porozumienia w sprawie redukcji strategicznych broni nuklearnych (START: Strategic Arms Reduction Treaty). Jednocześnie USA obiecały pomoc gospodarczą ZSRR.
Inne spotkania. 1-3 VI 1990 szczyt w Waszyngtonie gdzie prócz zbrojeń rozmawiano o zjednoczeniu Niemiec i niepodległościowych tendencjach w krajach bałtyckich. 9 IX szczyt w Helsinkach: USA i ZSRR potępiły atak Iraku na Kuwejt. XI - konferencja KBWE w Paryżu gdzie 19 XI podpisano układ o siłach konwencjonalnych (limity czołgów, dział, samolotów bojowych i liczebność poszczególnych armii).
31 VII 1991 układ o redukcji broni strategicznych START I (Bush-Gorbaczow). Zawierał on limity pocisków i ich max tonaż (nie obejmował pocisków odpalanych z morza), mówił o redukcji głowic jądrowych o 30%. USA - redukcja łodzi podwodnych z rakietami Cruise do 880 jednostek, a ZSRR redukcja głowic na rakietach SS-18 o 50%. Nadzór nad przestrzeganiem zobowiązań przez 8 lat, a także zakaz przekazywania technologii nuklearnych krajom trzecim (oprócz rakiet Trident do GB).
START II: podpisany 3 I 1993 przez G. Busha Seniora i Borysa Jelcyna. Dotyczył redukcji zbrojeń strategicznych (eliminacja wielogłowicowych międzykontynentalnych pocisków balistycznych) arsenałów obu państw. Dodatkowo obie strony zobowiązały się do redukcji liczby aktywnych pocisków do 3000-3500 sztuk. Mimo ratyfikowania go w 1996 przez USA, rosyjska Duma odmówiła ratyfikacji i traktat nie wszedł w życie. Mimo to USA dokonało redukcji rakiet wielogłowicowych, czego nie podjęła się Rosja.
Wg Historia nowoczesnych SM, W. Rojek i Porozumienia rozbrojeniowe po II w.ś., W. Multan