Miszczyszyn Weronika
kl. III M
Charakterystyka procesów dekolonizacyjnych
w Azji i Afryce po zakończeniu II Wojny Światowej
Dekolonizacja jako akt formalny oznacza odzyskanie niepodległości przez protektoraty lub przyznanie niepodległości koloniom a jako proces oznacza procesy wyzwoleńcze na terytoriach niesamodzielnych.
Przyczyny dekolonizacji:
-obiektywne (wynikające z toku rozwoju procesu dziejowego, a także relacji między krajami zależnymi a mocarstwami).
-subiektywne (wynikające ze zróżnicowanego poziomu rozwoju terytoriów zależnych, grup etnicznych).
Przyczyny dekolonizacji w Azji i Afryce:
Masowe ruchy społeczne
Działalność organizacji niepodległościowych
Narastanie ruchu robotniczego w metropoliach
Przeobrażenia w krajach Azji i świecie arabskim
Polityka zagraniczna państw socjalistycznych(zagwarantowanie prawa do samostanowienia ludności wszystkich terytoriów niesamodzielnych)
Karta Atlantycka z 14 sierpnia 1941 roku.( W jednym z punktów zawierała ona deklarację o prawie narodów do samostanowienia.)
upowszechnienie zasady równości państw po II wojnie światowej
AFRYKA
Celem dekolonizacji afrykańskiej było stworzenie autonomicznego państwa, które tylko w swoim założeniu posiadało możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów. Niestety dekolonizacja nie zawsze sprostała tym założeniom i w wielu przypadkach wśród państw afrykańskich, proces dekolonizacji wiązał się z kryzysem gospodarczym oraz politycznym. Państwa postkolonialne weszły w skład Trzeciego Świata . Dekolonizacja stanowi przykład walki narodowo-wyzwoleńczej, skierowanej przeciwko każdego rodzaju przejawom ucisku i jakiegokolwiek wyzysku. Proces dekolonizacji zaczął zarysowywać się po II wojnie światowej, kiedy to nastąpiło rozczarowanie kapitalizmem, a spośród państw afrykańskich, tylko cztery były niezależne: Egipt, Etiopia, Liberia i Związek Południowej Afryki. Natomiast pełny rozkwit dekolonizacji nastąpił w okresie narodzin ideologii socjalizmu. Proces dekolonizacji został przyśpieszony przez II wojnę światową, ponieważ Europa ją przegrała i wszystkie europejskie posiadłości kolonialne zostały osłabione. Nastąpiła też zmiana sił na arenie międzynarodowej, gdzie dominująca rola należała do USA i ZSRR, które opowiadały się za polityką antykolonialną. Z punktu ideologicznego i politycznego, kolonializm nie miał już prawa bytu . ONZ prowadziła obrady na temat likwidacji kolonializmu. Uchwaliła 14 grudnia 1960 roku rezolucję, zwaną Deklaracją Dekolonizacyjną. Na jej mocy uznano kolonizację niezgodną z Kartą Narodów Zjednoczonych i podstawowymi prawami człowieka. Deklaracja mówiła o prawie narodów skolonizowanych do samostanowienia. Imperia kolonialne nie dawały sobie rady z utrzymaniem porządku w koloniach, ponieważ coraz częściej dochodziło do rebelii, buntów i powstań na tle narodowościowym . Dlatego nie można zapomnieć o jednym z istotniejszych czynników, który był katalizatorem dekolonizacji, jest nim wola i chęć niepodległości ze strony Afrykanów. Przejawiała się już ona na początku kolonizacji, lecz dopiero po II wojnie światowej przybrała na sile. Dodatkowo nastrojom niepodległościowym sprzyjało chrześcijaństwo, które głosiło zasadę równości każdego człowieka przed Bogiem. Afrykanie zasadę tę wykorzystywali w życiu codziennym. Paradoksem jest fakt, że misje chrześcijańskie były związane z kolonizacją, natomiast głoszone zasady chrześcijańskie, wpływały na zrywy antykolonialne . Także istotny wpływ na proces dekolonizacji, wywarło utworzenie Organizacji Jedności Afrykańskiej w maju 1963 roku. Jej priorytetowym dążeniem było całkowite zlikwidowanie kolonializmu w Afryce. I tak proces dekolonizacji, a tym samym likwidację kolonializmu i jej przebieg można sklasyfikować na cztery fazy.
Pierwsza faza dekolonizacji miała miejsce po II wojnie światowej. Przebiegała od roku 1945 do 1955 i głównie objęła kontynent azjatycki, za wyjątkiem leżącej na kontynencie afrykańskim Libii, która w 1951 roku uzyskała niepodległość. Państwa które w tym czasie zrzuciły jarzmo kolonializmu, dokonały tego drogą walki politycznej, bądź zbrojnej. Aby sformalizować pierwszy etap likwidacji kolonializmu, doszło do zwołania konferencji 24 kwietnia 1955 roku. Ustanowiono, że kolonizacja jest procesem negatywnym, który utrudnia utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, jest niezgodna z podstawowymi prawami człowieka oraz każde państwo ma prawo do samostanowienia. Spotkanie to miało na celu, poprzez nawoływanie państw europejskich do zniesienia imperialnej polityki, zainicjować następny etap dekolonizacji.
Druga faza procesu dekolonizacji obejmowała lata 1956 - 1965. Etap ten przyniósł ze sobą największą ilość wyzwolonych państw, bo aż 42 nowo powstałe państwa drogą walki politycznej, za wyjątkiem Algierii, która za pomocą walki zbrojnej wyzwoliła się. Z pośród nich, 30 krajów znajdowało się na kontynencie afrykańskim. Były to następujące nowe, niepodległe państwa: Maroko, Sudan i Tunezja (powstały w 1956 roku), Ghana powstała rok później, Gwinea (w 1958 roku), Dahomej, Czad, Gabon, Górna Wolta, Kamerun, Ludowa Republika Konga, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Somalia, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Republika Kongo powstały w 1960 roku (zwanym rokiem afrykańskim, ponieważ najwięcej państw z tego kontynentu uzyskało niepodległość), rok później Sierra Leone i Tanganika; Algieria, Burundi, Rwanda i Uganda (w 1962 roku), Kenia, Zanzibar i Pomba (w 1963 roku), Malawi i Zambia powstały w 1964, a Gambia rok potem w 1965. Drugi etap likwidacji kolonizacji został zrealizowany dzięki szerokiemu poparciu ze strony państw socjalistycznych. Na Zgromadzeniu Ogólnym Narodów Zjednoczonych, dnia 14 grudnia 1960 roku wydano deklarację, która już powielała założenia Konferencji z 1955 roku odnośnie systemu kolonialnego, który jest niezgodny z podstawowymi prawami człowieka, utrudnia utrzymanie pokoju na świecie oraz przeszkadza w rozwijaniu współpracy między narodami .
Trzecia faza dekolonizacji objęła lata 1966 – 1975. Nastąpiło zlikwidowanie portugalskiego systemu kolonialnego w Afryce, a także brytyjskiego kolonializmu na Bliskim Wschodzie. Koncentrując się wokół Afryki, niepodległe stały się: Botswana i Lesotho w 1966 roku, Gwinea Równikowa i Mauritius dwa lata później, Gwinea Bissau w 1973 roku, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Komory, Mozambik, Angola i Wyspy Zielonego Przylądka w 1975 roku. Na tym trzecim etapie likwidacji kolonializmu, państwa zaczęły dostrzegać potrzebę nie tylko dekolonizacji politycznej, ale także dekolonizacji ekonomicznej i kulturalnej. Przyczyniło się to do sformułowania, dnia 16 grudnia 1966 roku, Paktów Praw Człowieka w ramach Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Dokument ten ustanowił prawo do samostanowienia narodów, co wiąże się ze swobodą decydowania o własnym rozwoju gospodarczym, społecznym i kulturalnym danego kraju. Natomiast dnia 12 grudnia 1974 roku, ustanowiono „Kartę Praw Ekonomicznych i Obowiązków Państw”. Karta ta kładzie kres wszelkim przejawom systemu kolonialnego, mówi o prawie narodów do zarządzania własnymi bogactwami naturalnymi i prowadzeniu działalności gospodarczej, a także stanowi, że nadzór nad inwestycjami zagranicznymi i korporacjami międzynarodowymi leży w rękach państwa.
Czwarta i ostatnia faza procesu dekolonizacji zapoczątkowana została w roku 1976. Doprowadziła do całkowitego zniesienia kolonizacji na świecie. Objąłęła peryferia oceaniczne, obszary Południowej Afryki, Sahary Zachodniej i Bliskiego Wschodu. Niepodległość uzyskały: Seszele w 1976 roku, Dżibuti rok później oraz Zimbabwe w 1980 roku. Natomiast w Namibii, Republice Południowej Afryki i na Saharze Zachodniej toczyła się walka narodowowyzwoleńcza, mająca charakter walki politycznej i zbrojnej. Dodatkowo w RPA i Namibii walka ta toczyła się przeciwko rasizmowi oraz systemowi kolonialnemu mającemu charakter militarny .
AZJA
Ważnym wydarzeniem w ruchach dekolonizacyjnych Azji był koniec II Wojny Światowej.
Istniała głęboka potrzeba przemian społecznych i gospodarczych, ponadto upowszechniła się po II wojnie światowej zasada równości państw. Kraje kolonialne dążyły do samostanowienia i pełnej niezależności od potęg kolonialnych. Inną przyczyną mogły być również rosnące koszty wojen a także administracji kolonialnej. Ponad to Imperia kolonialne takie jak Francja Czy Wielka Brytania, wyczerpane wojną i pogrążone w powojennym kryzysie gospodarczym nie były wstanie sprawować realnej władzy na terytoriach od siebie zależnych.
Brytyjczycy w 1946 rok opuścili Transjordanię, a Francuzi Syrię i Liban. Palestyna pozostała pod kontrolą brytyjską do 1948 roku. Jako ostatnie na Bliskim Wschodzie niepodległość uzyskały brytyjskie kolonie Kuwejt (1961 rok) i Aden (Jemen Południowy - 1967 rok). W trakcie II wojny światowej Japończycy operowali na Dalekim Wschodzie hasłem solidarności ludów Azji przeciw Europejczykom i Amerykanom: „Azja dla Azjatów”. Amerykanie, których kolonią były Filipiny (okupowane w trakcie wojny przez Japończyków, którzy w 1943 roku ogłosili niepodległość Filipin), przyznali im w lipcu 1946 roku niepodległość, chcąc świecić przykładem dla innych - Stany Zjednoczone były jedynym państwem Zachodu, które pozytywnie odnosiło się do dekolonizacji brytyjski. Rząd Partii Pracy (ang. Labour Party), borykający się z trudnościami przezwyciężenia skutków II wojny światowej, nie miał możliwości do walki o ocalenie Imperium Brytyjskiego.
W Indiach, perle korony brytyjskiej o niepodległość walczyły dwa ugrupowania: Indyjski Kongres Narodowy (założony w 1885 roku) i Liga Muzułmańska. Na czele Indyjskiego Kongresu Narodowego stał Mahatma Gandhi (1869-1948), który żądał opuszczenia Indii przez Brytyjczyków i utrzymania jedności subkontynentu. Liga Muzułmańska domagała się podziału Indii na część muzułmańską i hinduską. Od jesieni 1946 roku rozpoczęły się wzajemne masakry hindusów i muzułmanów - ginęły tysiące ludzi. 20 lutego 1947 roku - premier Attlee oświadczył w Izbie Gmin, że Wielka Brytania wycofa się z Indii w czerwcu 1948 roku. Czerwiec 1947 roku- Attlee zadecydował o podziale Indii i przyznaniu Indiom i Pakistanowi statusu dominiów- projekt ten przedstawił ostatni wicekról Indii, lord Louis Mountbatten. 15 sierpnia 1947 roku - Indie i Pakistan uzyskały niepodległość w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Podziałowi subkontynentu towarzyszyły migracje milionów, zamieszki, rzezie i okrucieństwa (m.in. 30 stycznia 1948 roku zamordowano Gandhiego - hinduski morderca zarzucał mu dążenie do pojednania hindusko - muzułmańskiego). Następstwem podziału były spory terytorialne między Indiami a Pakistanem, m.in. trwający spór o Kaszmir, który włączono do Indii, chociaż był zamieszkany w większości przez muzułmanów. W 1971 roku przy zbrojnej pomocy Indii, Pakistan Wschodni oderwał się od Zachodniego, tworząc Bangladesz.
W Birmie, w której Japończycy proklamowali niepodległość w 1943 roku, Brytyjczycy przywrócili po wojnie swoje rządy - w 1948 roku Brytyjczycy przyznali niepodległość Birmie (obecnie Myanmar). 1948 rok - Wielka Brytania uznała niepodległość Cejlonu - odtąd Sri Lanka. W 1957 roku po rozgromieniu komunistycznego powstania, trwającego od 1948 roku, Brytyjczycy przyznali niepodległość Malajom - powstała Malezja.
Przed Holandią po wojnie staną natychmiast problem dekolonizacji tzw. Holenderskie Indie Wschodnie, czyli Indonezja, znalazły się w czasie wojny pod okupacją japońską. Japończycy popierali przywódcę narodowego na Jawie- Ahmeda Sukarno. 17 sierpnia 1945 roku Sukarno proklamował Tymczasowy Republikański Rząd Indonezji. 28 września 1945 roku alianci wylądowali na Jawie - Brytyjczycy tolerowali Sukarno, chociaż nie został on uznany przez Holandię. Na przełomie 1945 i 1946 roku wybuchły walki w Indonezji. 15 listopada 1946 roku podpisano porozumienie w Linggatjadti na Jawie. Holendrzy uznali rząd Republiki Indonezji, planowano utworzyć państwo federacyjne pod nazwą Stany Zjednoczone Indonezji, obejmujące Indie Holenderskie. Stany Zjednoczone Indonezji i Holandia miały utworzyć Unię Holendersko - Indonezyjską pod berłem królowej Wilhelminy. Obie strony były niechętne realizacji porozumienia. Holendrzy przeszli do ofensywy. W grudniu 1948 roku Holendrzy zrzucili desant na Dżakartę, zajmując ją w kilka godzin i biorąc do niewoli Sukarno. W ramach represji Stany Zjednoczone wstrzymały pomoc z tytułu Planu Marshalla dla Holandii, a Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała Holandię do uznania suwerenności Stanów Zjednoczonych Indonezji. 2 listopada 1949 roku zakończyły się rokowania holendersko – indonezyjskie. Indonezja uzyskała suwerenność, wchodząc w skład Unii Holendersko – Indonezyjskiej. 1954 roku zniesiono Unię Holendersko- Indonezyjską. Terytorium spornym miedzy Holandią i Indonezją pozostała zachodnia Nowa Gwinea (według Sukarno Irian Zachodni), która od 1963 roku należy do Indonezji.
Kryzys Francuskich kolonii rozpoczął się wraz z upadkiem Francji w 1940 roku. Japończycy w tym samym roku wkroczyli do Indochin (Wietnam, Laos, Kambodża). Wietnam ogłosił niepodległość jeszcze pod rządami japońskimi. Po usunięciu okupacji japońskiej, część Indochin znalazła się pod kontrolą lewicowo nastawionego ruchu niepodległościowego zwanego Vieth- Minh (Liga Niepodległości Wietnamu), na którego czele stał Ho Chi Minh. We wrześniu 1945 roku komunistyczny rząd Ho Chi Minha ogłosił w Hanoi utworzenie Wietnamskiej Republiki Demokratycznej i rozbroił oddziały francuskie. Francuzi utrzymali się jednak na południu. W listopadzie 1946 roku miało miejsce zbombardowanie przez flotę francuską portu Hajfong w którym zginęły tysiące cywilów. Był to początek regularnej wojny między Viet Minhem a wojskami francuskimi. Dało to początek długotrwałej i krwawej wojnie- brudna wojna W grudniu 1946 roku Francuzi zajęli Hanoi, zmuszając Viet Minh do prowadzenia wojny partyzanckiej. Próbą ratowania francuskich kolonii było utworzenie na podstawie konstytucji z 1946 roku (konstytucja IV Republiki) Unii Francuskiej, która miała się składać z:
1. terytoriów bezpośrednio należących do Francji, w tym departamentów i terytoriów zamorskich,
2.państw stowarzyszonych (Indochiny, Maroko, Tunezja) i terytoriów stowarzyszonych (Kamerun, Togo).
W marcu 1949 roku Francuzi proklamowali niepodległość Państwa Wietnamu w ramach Unii Francuskiej. Na czele stanął cesarz Bao Dai. Lipiec 1949 roku- Francuzi uznali niepodległość Laosu w ramach Unii Francuskiej, ale komunistyczne siły Pathet Lao (Kraju Laotańczyków), powiązane z Viet Minhem, uniemożliwiły ugruntowanie tam rządów prozachodnich. W listopadzie 1949 roku Francuzi przyznali niepodległość Kambodży w ramach Unii Francuskiej. W której na czele rządu stanął książę Norodom Sihanouk. Przejęcie przez komunistów władzy w Chinach w 1949 roku dało Viet Minhowi możliwość dozbrajania i szkolenia oddziałów w Chinach. Brudna wojna nie zyskała większego poparcia we Francji, dlatego nie wysyłano do Indochin poborowych, a jedynie odziały z kolonii i Legię Cudzoziemską. W maju 1954 roku klęska francuska pod Dien Bien Phu zadecydowała o losach wojny w Indochinach. Klęska nie miała większego znaczenia militarnego, ale złamała francuską wolę walki. Lipiec 1954 roku, na mocy układ w Genewie, podzielono Wietnam wzdłuż 17 równoleżnika na Demokratyczną Republikę Wietnamu na północy (Ho Chi Minh) i Państwo Wietnamskie na południu (cesarz Bao Dai). Całym Indochinom przyznano niepodległość.
Materiały pomocnicze:
http://www.konflikty.pl/a,401,Czasy_najnowsze,Dekolonizacja.html
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019432
http://www.kolonizacja-afryki.net/kolonizacja-wprowadzenie.htm