Wykład I / zjazd III /27.03.2010 Sobota

Temat : System biofeedback jako technologia elektrofizjologiczna mająca zastosowanie w praktyce psychopedagogicznej.

Od dłuższego już czasu (40 lat) próbuje się wykorzystać osiągnięcia nauk technicznych w naukach społęcznych i humanistycznych. Najszerzej jednak zaczęto wykorystywać nauki o elektryczności (EKG, EEG, USG, tomografia). Badania ostatnich lat (20) latwykazuje iż pomiar przebiegu napięć elekrycznych w organiźmie ludzkim może dostarczyć praktycznych wiadomości o ich udziale w procesach psychicznych (praca mózgu) serca, napięcia i nawilżenia skóry. W wyniku tych dociekać postały oddzielne gałęzie nauki których zdobycze są powszechnie stosowane w diagnostyce i terapii psychopedagogicznej. Najstarszą z nich jest psychofizjologia – nauka o przebiegu napięć elektrycznych w różnych układach, wiedza ta obejmuje informacje o funkcjonowaniu różnych urządzeń pomiarowych i rejestrujących. W systemie tych urządzeń działa biofeedback.

Przez system biofeedback rozumiemy wielkość wzajemnie ze sobą powiązanych ze sobą elementów tj. Zbiór elementów powstających w określonych relacjach. Najogólniej można powiedzieć że system oznacza kompleksowe, wieloaspektowe ujmowanie problemu w celu wychwycenia najbardziej subtelnych zależności między składnikami problemu.

Po pojęciem systemu biofeedback rozumiemy eksteroreceptywne sprzężenie zwrotne (interoceptywne itd.). Zastosowanie kliniczne systemu biofeedback polega głownie na regulowanym pomiarze funkcji fizjologicznych połączonych systematycznym treningiem samokontrolnym, który w konsekwencji wprowadza w obszar świadomej kontroli poszczególne reakcje fizjologiczne (praca serca, ciśnienia krwi, oddechu) które normalnie jej nie podlegają albo znajdują się pod minimalną kontrolą (np. Napięcie poszczególnych grup).

Zauważono że każdy człowiek bez trudu nauczyć się może kontroli funkcji fizycznych pod warunkiem że dostarczy mu się informacji zawartych o zmianach zachodzących w tych funkcjach. Dlatego w codziennej praktyce system biofeedback umożliwia uczniowi objęcie bezpiecznej kontroli nawet w zaburzeniu funkcji organizmu. Zmiany w przebiegu funkcji rejestruje się przez aparaturę techniczną, ujawniającą się w podstawowym rozpoznaniu sygnałów (wzrok lub słuch) umożliwiające skojarzenie cech z aktualnym stanem umysłu.

Istnienie zatem możliwość etapowego uczenia się pożądanych zmian pod kontrolą świadomości. System ten został po raz pierwszy opisany w literaturze naukowej przez Norberta Wienera, matematyka. W jego rozumieniu biofeedback to możliwośc modyfikacji procesów fizjologicznych i jednocześnie nadanie im pożądanych kierunków przez reagowanie na bezpośrednie informacje zwrotne na temat poziomu mierzonego procesu.

W rozumieniu psychopedagogiki, podmiot (uczeń) otrzymuje za pomoca przyrządów ciąg informacji o przebiegu jakiejś funkcji fizjologicznej której sobie jednak nie uświadamia. Dzięki ćwiczeniu wykorzystania mechanizmu uwarunkowania instrumentalnego uczeń może się nauczyć opanować poszczególne funkcje organizmu, przez autonomiczny układ nerwowy, które tradycyjnie uważane są za mimowolne. Do nich zalicza się oddziaływanie na funkcję serca, na procesy metaboloczne w organiźmie.

Dosłownie biofeedback - sprzężenie zwrotne z udziałem współczesnych prób konceptualizacji świadomości, odrzucane są na ogół założenia dualistczne na rzecz jej materialności. Określenie natury procesów umysłowych oraz struktury świadomości w relacji do czynników fizjologicznych jest ciągle kwestią otwartą.

Immanuel Kant – 9 prac doktorskich - „Dwie rzeczy napełniają umysł podziwem (...) - niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie” – to główna maksyma i zarazem najsłynniejsze zdanie wypowiedziane przez Kanta.

System biofeedback to przede wszystkim program komputerowy. Program komputerowy ułożony w określonym języku składa się z zestawu instrukcji według których komputer rejestruje zmiany fizjologiczne. System instrukcji elektronicznej – komputer oparty jest na systemie zero jedynkowym. W tym układzie rola świadomości polega na kontroli zachowania się badanych zmiennych, oraz na ich korygowaniu. Czynimy to poprzez świadome inicjowanie co w konsekwencji powinno zmodyfikować zmiany w kierunku powszechnie aprobowanym. Biofeedback nie pozwala wprawdzie na bezpośredni wgląd w strukturę procesu mózgu, natomiast daje możliwość wyodrębnienia aktualnych zmian kory mózgowej, związanych z intencjonalnymi stanami psychicznymi którym towarzyszą zmiany elektyczne. Pomiar aktywności mierzymy w mikrowoltach oraz częstotliwość mierzonej miarą liczby cykli na sekundę mierzoną w hercach. Rytmy fal BETA – w tej strefie każdy impuls ma potencjał od 50-1 mikrowolta. Taki stan świadomości odpowiada efektywnemu życiu w stanie czuwania i w sytuacji normalnej. Jeżeli jednak badanie zwalnia uwagę, zapis jego rytmu zbliża się do dolnej partii tej strefy, jednakże potem jest słaby a częstotliwość podwyższona.

Wykład II / zjazd V / 08.05.2010 Sobota

T : Rozpoznanie i diagnozowanie problemów uczniów zagrożonych uzależnieniami.

Od 1985 r, od momentu wejścia w życie ustawy o zapobieganiu narkomanii, resort edukacji został zobligowany do podjęcia działań profilaktyczno – wychowawczych w nadzorowanych placówkach. Od tego czasu postało wiele metod, technik i narzędzi dzięki którym można skutecznie wychwycić jednostki zagrożone od środków psychoaktywnych. Prowadzone badania przez pedagogów, psychologów i kryminologów prowadzą do wniosku iż problem zagrożeń od uzależnienia nabrzmiewa. Aktualnie w Polsce 78 % populacji młodzieży szkolnej w badaniach ankietowanych potwierdza eksperymentowanie z narkotykami. Niewielka efektywność profilaktyczna uzależnień na pewno nie wynika z nieudolności profesjonalistów lecz z ogromnej złożoności samego zjawiska odurzania się. W literaturze pedagogicznej wyodrębniły się tzw. zachowania ryzykowne. Są to takie zachowania które które niosą ze sobą ryzyko wystąpienia różnych szkód, negatywnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i fizycznego oraz dla otoczenia. Zachowania ryzykowne są najczęściej ze sobą związane, jedno pociąga za sobą drugie. Teorią zajmującą się tym zagadnieniem jest teoria zachowań problemowych. Zachowania ryzykowne młodzież podejmuje nie tylko z ciekawości ale również dlatego że sprawia im to przyjemność. Należy podkreślić iż inicjacja narkotykami jest najczęściej początkiem drogi do uzależnienia.

Kolejnym pojęciem są tzw. czynniki ryzyka. To cechy sytuacji i warunki które sprzyjają powstawaniu zachowań ryzykownych, oraz czynniki chroniące, cechy i sytuacje oraz warunki które osłabiają działanie czynników ryzyka i zwiększają odporność. Czynniki te występują zarówno w psychice jak i w otoczeniu społecznym.

Wybrane ogólne czynniki ryzyka:

1. Warunki rodzinne:

   - przynależność do niższej grupy społecznej,

   - konflikty rodzinne,

   - choroba psychiczna w rodzinie,

   - słaba więź z rodzicami,

   - dezorganizacja rodziny,

   - zaburzenia w komunikowaniu się;

2. Problemy emocjonalne:

   - traumatyczne przeżycia w dzieciństwie (samobójstwa, alkoholizm),

   - maltretowanie w dzieciństwie,

   - potępienie emocjonalne,

   - niedojrzałość emocjonalna,

   - stresujące wydarzenia życiowe,

   - niska samoocena,

   - brak kontroli emocjonalnej,

3. Problemy szkolne:

   - niepowodzenia w nauce,

   - demoralizacja szkolna,

   - falowanie zachowań (np. zgłaszanie się do odpowiedzi),

4. Kontekst ekologiczny:

   - zdezintegrowane środowiska sąsiedzkie,

   - skrajna nędza,

5. Upośledzenie fizyczne:

   - komplikacje okołoporodowe,

   - upośledzenie narządów umysłu,

   - zaburzenie równowagi neurochemicznej;

6. Problemy interpersonalne:

   - odrzucenie przez rówieśników,

   - alienacja,

   - izolacja;

7. Opóźnienia w rozwoju:

   - inteligencja poniżej normy,

   - niekompetencja społeczna,

   - deficyty uwagi,

   - trudności w czytaniu (dysleksja),

Do budowania programów profilaktycznych w ramach wymienionych czynników ryzyka, ważne jest określenie potencjalnego zagrożenia z uzależnieniem, stąd istotna jest znajomość czynników chroniących:

• Silna więź emocjonalna z rodzicami,

• Zainteresowanie nauką szkolną.

• Poszanowanie norm, wartości i autorytetów,

• Miejsce w pozytywnej grupie,

• Regularne praktyki religijne.

Braki lub zaburzenia występujące w tych obszarach automatycznie zamianę w czynniki ryzyka.

Wykład III / zjazd VII / 05.06.2010 Sobota

Temat : Klimat społeczny instytucji wychowawczej, jego pomiar i zadania.

Klimat społeczny instytucji jest jednym ze znaczących czynników od którego zależy efektywność procesu wychowania. Występuje on w kontekście innych obiektywnych czynników determinujących sukcesy lub klęski pedagogiczne. Występuje najczęściej w roli zmiennej pośredniczącej (zmienne niezależne takie jak aksjologia) ze zmienną zależną jaką jest efektywność wychowawcza w badaniu instytucji. Na klimat społeczny instytucji wpływają:

1. Zachowania wychowawców i wychowanków

2. Struktura formalna instytucji (zarządzanie szkołą, internatem, podział na grupy, zespoły).

Pośredni wpływ na klimat społeczny instytucji mają:

1. Aksjologia pedagogiczna

2. Metodyka oddziaływania wychowawczego

Pomiar klimatu społecznego instytucji i mierzenie zależności określającej skuteczność procesów oddziaływania wychowawczego ilustruje poniższy wykres:

Klimat społeczny instytucji oddziaływuje zwrotnie na zachowania wychowanków i wychowawców. Od tego z kolei jest uzależniona efektywność wychowawcza instytucji jako całości. Wskaźnikami tej skuteczności jest:

1. Poziom zaspokajania potrzeb psychicznych,

2. Interalizacja określonych wartości i podstaw społecznych (wartości – dobro innego człowieka, zdrowie),

3. Mechanizmy kontroli wewnętrznej,

4. Ukrztałtowanie ról społecznych,

5. Przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Jeżeli klimat społeczny środowiska wychowawczego instytucji ma tak duże znaczenie dla efektywności pedagogicznej to jego krztałtowanie powinno być jednym z zasadniczych celów działalności instytucji organizacyjnej, socjotechnicznej i pedagogicznej.

Aby tak się stało potrzebna jest jednak wnikliwa i wyczerpująca diagnoza stanu wyjściowego instytucji. Rozpoznanie takie to nic innego jak zbadanie właśnie klimatu społecznego, oraz jego psychospołecznych i organizacyjnych korelacji. Diagnoza klimatu społecznego i środowiska instytucji, środowiska wychowawczego może być podstawą do sformułowania praktycznych zaleceń i dyrektyw ukierunkowujących modyfikację jego wychowawczych parametrów. Na to składają się następujące aspekty:

1. Klimat społeczny rozumiany jako kultura organizacyjna na którą składają się wartości, normy, poglądy, wzorce zachowań wewnątrz instytucji;

2. Klimat społeczny rozumiany jako synonim ideologii organizacyjnej tj. Określającej cele i wartości do których dana instytucja aspiruje;

3. Klimat społeczny jako zbiór subiektywnych spostrzeżeń dotyczących : sytuacji wychowawczych, sytuacji organizacyjnych, skutków formalnej struktury instytucji, stylu kierowania i innych czynników krztałtujących postawy motywujące wychowanków i wychowawców;

4. Klimat społeczny jako swoista osobowośc instytucji. W pedagogice mamy do czynienia z ostatnim aspektem klimatu społecznego. Każda instytucja wytwarza w swoim rozwoju własną, niepowtarzalną osobowość organizacyjną.

Lesław Pytka następująco definiuje klimat społeczny: „Jest to zbiór subiektywnie postrzeganych przez wychowanków i wychowawców charakterystycznych cech sytuacji, zdarzeń, będących skutkami jego funkcjonowania w ramach przyjętego systemu organizacyjnego i pedagogicznego krtałtujący motywację i zachowanie jednostek i grup tej instytucji.

Z egzogezy wynikają następujące punkty interpretacyjne:

Bierze się pod uwagę działanie i zachowanie pojedyńczego człowieka danej zbiorowości oraz całą instytucję wpływającą na zachowania osób przez stwarzanie właśnie klimatu wychowawczego.

Wymiary klimatu społecznego:

1. Stosunki interpersonalne – zaangażowanie, wzajemna pomoc,

2. Nastawienie kadry pedagogicznej,

3. Porządek organizacyjny – strukturalne i funkcjonalne aspekty działania instytucji,

4. Jawność informacji,

5. Sposób komunikowania się,

6. Rodzaj kontroli,

7. Rodzaj sankcji.

Etapy diagnozy klimatu społecznego:

ETAP I – Diagnoza konstantująca (opis symptomów, mechanizmów i uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych),

ETAP II – Diagnoza ukierunkowująca – która jest elementem korelacji drugiego etapu. Jej celem jest sformułowanie postulatów dotyczących zmian determinujących funkcje instytucji i strategie procedur za pomocą których planuje się wprowadzenie modyfikacji,

ETAP III – Diagnoza weyfikacyjna – jej celem jest sprawdzenie słuszności i trafności rozpoznania w dwóch poprzednich etapach.

Uzyskane w toku badań diagnostycznych dane są podstawą empirycznego doboru optymalnych strategii i procesów w zakresie opieki, wychowania i terapii.

ZADANIE DOMOWE

Interakcje dotyczące operacjonalizacji, pojęcie klimatu społecznego w diagnozie wg. Moosa oraz tabelka określająca wymiary – wskaźniki wg Moosa.

Według R. Moosa (1975), klimat społeczny każdej instytucji i jej środo­wiska ma trzy podstawowe wymiary:

1. Stosunki interpersonalne w obrębie instytucji,

2. Rozwój osobisty uczestników instytucji,

3. System organizacyjny.

Każdy wymiar jest scharakteryzowany za pomocą kilku wskaźników in­ferencyjnych, którym jest przyporządkowanych po kilkanaście wskaźników empirycznych. Wychodząc ze wspomnianych założeń, R. Moos stworzył dziewięć wersji techniki badania klimatu społecznego dziewięciu typów środowisk wychowawczych (szerzej społecznych), takich jak: szpitale i ośrodki lecznicze, instytucje korekcyjne, jednostki wojskowe, społeczności: studenckie, szkolne, terapeutyczne itp.

Skala klimatu społecznego (SKS) zawiera dziewięć podskal mierzących nasilenie, składających się na dany wymiar klimatu społecznego.

1. Podskala „Zaangażowanie" mierzy stopień zaangażowania wychowaw­ców i wychowanków w realizację ich codziennych zadań i obowiązków.

2. Podskala „Podtrzymywanie'' określa nasilenie i rodzaj zachęt stosowa­nych przez wychowawców w stosunku do wychowanków oraz pozwala na określenie poziomu „wsparcia emocjonalnego" wychowanków przez wychowawców.

3. Podskala „Ekspresja" umożliwia określenie stopnia swobody ekspresji, tj. zakresu swobody wychowanków w wyrażaniu uczuć, w tym także uczucia wrogości w stosunkach interpersonalnych.

4. Podskala „Autonomia" pozwala na określenie stopnia samodzielności wychowanków w codziennym postępowaniu.

5. Podskala „Orientacja praktyczna" służy do oceny działalności instytuqi w zakresie rozwiązywania problemów praktycznych wychowanka, ta­kich jak nauka szkolna czy przygotowanie zawodowe i do samodzielne­go życia w społeczeństwie.

6. Podskala „Orientacja na problemy osobiste" umożliwia ocenę umiejęt­ności wychowanków dokonywania „wglądu w siebie" i pokonywania wewnętrznych trudności motywacyjnych i emocjonalnych.

7. Podskala „Porządek i organizacja" pozwala oszacować skłonności wy­chowawców do przestrzegania zewnętrznych przejawów ładu i porząd­ku oraz dyscypliny wewnątrzinstytucjonalnej.

8. Podskala „Jasność celów, zadań, regulaminów" określa stopień znajo­mości i zrozumienia przez wychowanków i wychowawców formalnych wymagań stawianych przez instytucję.

9. Podskala „Kontrola wychowawcza" dostarcza informacji o poziomie skłonności wychowawców do spełniania funkcji kontrolno-opiekuńczych w procesie wychowania.

Wymiary klimatu społecznego środowisk badanych przez R. Moosa (1975)

	Wymiary klimatu społecznego
Typy środowisk	stosunki interperso­nalne
Szpitale Ośrodki lecznicze	Zaangażowanie Podtrzymywanie Spontaniczność
Instytucje wychowawczo-korekcyjne	Zaangażowanie Podtrzymywanie Ekspresja
Koszary Jednostki wojsko­we	Zaangażowanie Spójność wewnątrz-grupowa Pomoc oficerska
Społeczności studenckie Domy studenckie	Zaangażowanie Podtrzymywanie emocjonalne
Społeczności szkolne	Zaangażowanie Afiliacja Pomoc nauczycielska
Społeczności terapeutyczne	Spójność grupowa Pomoc liderów Ekspresja
Społeczności za­kładu pracy	Zaangażowanie Spójność (solidarność) Pomoc kadry
Społeczności rodzinne (rodziny)	Spójność (solidarność) Emocjonalne wsparcie Konflikt