Pozyskiwanie zasobów środowiska stanowi fundament procesu gospodarowania oraz uniwersalny czynnik rozwoju cywilizacyjnego.

CYWILIZACJA – poziom rozwoju społecznego ze szczególnym uwzględnieniem stanu kultury materialnej, który odzwierciedla wskaźnik opanowania przez ludzi sił przyrody i wszystkich jej zasobów na swoje potrzeby.

GÓRNICTWO – początkowo poszukiwanie minerałów, później uch pozyskiwanie i przetwarzanie. Przekształcane w narzędzia pracy, budulec, pieniądze, ozdoby.

Dawniej stanowiło geologię, markszajderstwo (miernictwo), kopalnictwo i hutnictwo.

Geologia służyła do opisu złóż, zawartości surowca.

Pierwsze cywilizacje:

- rozwijały się w aluwialnych dolinach rzek

- górnictwo spowodowało rozwój gospodarczy i osadnictwo poza tym dolinami

- górnictwo nabrało charakteru regionotwórczego

Typowa ścieżka współczesnych ośrodków rozwoju cywilizacyjnego:

- kopalnia

- region górniczy

- region górniczo-przemysłowy

PIENIĄDZ – był towarem, produktem do wymiany (produkowano dla siebie + nadwyżkę na wymianę. Gospodarka towarowa (oparta na wymianie towaru za towar) przekształciła się w gospodarkę towarowo-pieniężną. Kruszce zostały ekwiwalentem (nośnikiem pieniądza) – masa decydowała o wartości. Pieniądz podniósł płynność przepływu towarów. Im więcej dobrych cech miał pieniądz tym chętniej wymieniano za niego towar.

Pieniądz kruszcowy był najlepszym środkiem wymiany towarów.

gospodarka naturalna gospodarka towarowa gospodarka towarowo-pieniężna

MIERNICTWO – podstawa wytyczania działek dająca dostęp do górnictwa, a tym samym do zasobów mineralnych. Działki początkowo wyznaczano przez porozumienia sąsiedzkie (prawo sąsiedzkie dostępu do zasobów), później przez władcę. Nadawanie działek, gruntów z czasem zaczęło służyć do wyznaczania dróg na terenie parceli, działek, miejsc pozyskiwania zasobów przez kopalnictwo i przetwórstwo np. rudy.

Geologia służyła do identyfikacji zasobów, oceny ich klasyfikacji, do opisu złóż, ilości tego zasobu, zawartości substancji użytecznej (np. metalu w rudzie).Rozwój hutnictwa pozwolił na doskonalenie materiału pieniężnego. O wartości materiału pieniężnego decydowała dostępna ilość rudy danego metalu. Im łatwiej dostępny, tym mniej warty.

Kopalnictwo pozyskiwało rudę, hutnictwo wybierało z rudy substancję użyteczną, czyli metal.

Tak kształtowała się wartość pieniądza:

miedziany – najbardziej dostępny – miał najniższą wartość.

złoty – najmniej dostępny – miał najwyższą wartość, połysk, bardzo dużą masę właściwą (przy małej monecie można wyrazić dużą wartość), łatwą kowalność, ma wartość numizmatyczną (kolekcjonerską).

Gdy ludzie ustalili warunki wymiany towarów nastąpił rozwój prawa (początki prawa obrotu towarowego czyli prawa handlowego). W monarchiach prawa te ustanawiał władca i ustalał wysokość podatków (danin) od działek i budynków. Następnie wydawał pozwolenie na bicie monet w określonym okręgu.

Fenicjanie wybijali dobre monety, bardzo wartościowe. Wnieśli też wiele w kierunku stanowienia i stabilności prawa.

Wydawał koncesje i licencje na działalność gospodarczą, zezwolenia na korzystanie z pewnych obiektów (myto – za przejazd przez mosty, cło – za granicy państw – wywozowe i wwozowe).

Początkowo było prawo naturalne, zwyczajowe, prawo sąsiedzkie. Pojawił się pisemna forma prawa i spisywane umowy prawne. Ustna umowa prawna zapieczętowana uściskiem dłoni była zobowiązująca.

Najważniejsze prawo obowiązujące do dziś to PRAWO RZYMSKIE - podstawa cywilizacji. Dodatkowo etyka chrześcijańska i prawo greckie.

Huty jeszcze w XIX wieku nazywane były zakładami górniczymi.

Źródła prawa ochrony środowiska obowiązujące w RP:

• źródła prawa RP,

• źródła prawa międzynarodowego.

Źródła suwerennego prawa ochrony środowiska RP:

• konstytucja RP,

• ustawy,

• rozporządzenia Rady Ministrów,

• rozporządzenia Ministra Środowiska.

KONSTYTUCJA – ustawa zasadnicza (najważniejsza)

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY– organ sądowy rozstrzygający o zgodności aktów niższego rzędu z konstytucją.

USTAWY– zawierają wyłącznie najważniejsze zapisy. Dla każdej ustawy odpowiednie organy państwa (aparatu wykonawczego) na poziomie Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów – wydają rozporządzenia.

Minister pisze ustawę składa marszałkowi sejm głosuje senat sprawdza odsyła do sejmu sejm głosuje podpisuje prezydent (lub nie podpisuje)

Rozporządzenia przygotowuje władza wykonawcza (premier, ministrowie, szefowie komisji)

Ochrona środowiska w Konstytucji RP.

Art. 5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Art.74.

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art.86.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Prawo ochrony środowiska
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku
Dz. U. Nr 62 poz. 627.

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:

1) zasady ustalania:

a) warunków ochrony zasobów środowiska,

b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

c) kosztów korzystania ze środowiska;

2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie;

3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska;

4) obowiązki organów administracji;

5) odpowiedzialność i sankcje.

Przepisów ustawy nie stosuje się do spraw uregulowanych w przepisach prawa atomowego.

Ruda trafia do huty z 2% zawartości miedzi. Produkt hutniczy rafinacja (elektrorafinacja)

Podstawowy produkt handlowy np. katody miedziowe (99,99% miedzi). Złoża miedzi w Sieroszowicach i Lublinie.

Korzystanie z zasobów środowiska i związane z ich zaczerpywaniem, to wiąże się ze wszystkimi działalnościami gospodarczymi.

Zasoby mineralne surowce składnik użyteczny przetwórstwo produkt finalny

|\ |\

nieodnawialne materiał technologiczny

Składnik użyteczny, który jest przekształcany w produkt finalny albo materiał technologiczny,

np. ruda miedzi 2% - zawartość metalu jest już eksploatowana od zawartości 3/4‰.

Zakład wzbogacania rud w wyniku flotacji rud powstaje koncentrat 20-30g i jest to produkt handlowy w odróżnieniu od rudy. Koncentrat trafia do huty miedzi (faza ogniowa). Produkt powstały to katody miedzi (99.99% miedzi). Ostatnia faza to elektrorafinacja. Produktem jest miedź elektrolityczna.

Płaszczyzny analizy:

1. Gospodarcze korzystanie z zasobów środowiska.

2. Wprowadzenie zmian w środowisku (składowanie odpadów, zrzut ścieków, emisja gazów cieplarnianych, deformacje terenu).

Ustawa o ochronie przyrody
z dnia 16 kwietnia 2004 roku
Dz. U. z 2001 roku Nr 63, poz. 638

Wybrane przepisy ogólne

1. Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.

2. Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:

1. dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;

2. roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;

3. zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;

4. siedlisk przyrodniczych;

5. siedlisk zagrożonych wyginięciem rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;

6. tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt;

7. krajobrazu;

8. zieleni w miastach i wsiach;

9. zadrzewień.

1. Celem ochrony przyrody jest:

1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

2. zachowanie różnorodności biologicznej;

3. zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego.

360-300mln lat temu epoka karbonu – powstał węgiel kamienny ze szczątek roślin przy szczególnych warunkach.

Ustawa o systemie zarządzania emisjami
gazów cieplarnianych i innych substancji
z dnia 17 lipca 2009 roku
Dz. U. z 2009 r. Nr 130, poz. 1070.

Ustawa określa:

1. zadania Krajowego ośrodka bilansowania i zarządzania emisjami;

2. zasady funkcjonowania Krajowego systemu bilansowania i prognozowania emisji;

3. zasady zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji;

4. zasady funkcjonowania Krajowego rejestru jednostek Kioto;

5. zasady obrotu i zarządzania jednostkami Kioto;

6. zasady funkcjonowania Krajowego systemu zielonych inwestycji oraz Rachunku klimatycznego;

7. warunki i zasady realizacji projektów wspólnych wdrożeń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

8. warunki i zasady realizacji poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

1. projektów wspólnych wdrożeń,

2. projektów mechanizmu czystego rozwoju.

Wykaz gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza, objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, określa załącznik do ustawy.

Protokół z Kioto

Traktat uzupełniający Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Został przyjęty 11.12.1997r. w Kioto. Miał wygasnąć z końcem 2012r. W grudniu 2012r. w Dausze został przedłużony o 8 lat. Polska podpisała Protokół 16.07.1998r., Prezydent RP (ratyfikował) 02.02.2002r. USA, ChRL oraz Indie – najwięksi emitenci gazów cieplarnianych – nie podpisali lub nie ratyfikowali Protokołu. Protokół został dodatkowo osłabiony poprzez wycofanie się z niego Rosji, Japonii oraz Kanady.

Protokół dotyczy ograniczenia emisji 6 gazów cieplarnianych:

• dwutlenku węgla – CO₂

• metanu – CH₄

• podtlenku azotu – N₂O

• sześciofluorku siarki – SF₆

• fluorowęglowodorów – HFCs

• perfluorowęglowodorów – PFCs

Najważniejsze międzynarodowe umowy, porozumienia i apele w dziedzinie ochrony środowiska.

Po podpisaniu protokołu zaczyna się proces ratyfikacji.

1995 – (Cop-1) Berlin, Mandat Berliński

1996 – (Cop-2) Genewa

1997 – (Cop-3) Kioto

........

2008 – (Cop-14) Poznań

2009 – (Cop-15) Kopenhaga

2010 – (Cop-16) Canuin

2011 – (Cop-17) Durban (RPA)

2012 – (Cop-18) Doha

2013 – (Cop-19) Warszawa

2014 – (Cop-20) Lima

W Polsce jest Ministerstwo Środowiska. NIE MA MINISTWERSTWA OCHRONY ŚRODOWISKA.

OECD - organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznymskupiająca 34 wysoko rozwinięte i demokratyczne państwa. Utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju podpisanej przez 20 państw 14 grudnia 1960.

Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli.

Do gazów cieplarnianych zalicza się następujące substancje:

• parę wodną – najpowszechniejszy z gazów cieplarnianych w atmosferze

• dwutlenek węgla C0₂

• metan CH₄

• podtlenek azotu N₂O

• freon CFC

• halon

• gazy przemysłowe HFC, PFC, SF₆

Ilość dwutlenku węgla wydzielanego do atmosfery ze źródeł naturalnych
20-krotnie przewyższa emisję antropogeniczną, czyli związaną z aktywnością ludzi.

Zmiany poziomu emisji gazów cieplarnianych per Capita (na 1 mieszk/na głowę) w latach 1990-2012 [Mg CO₂ e/osobę]

• Stany Zjednoczone - redukcja emisji o 14

• Państwa Unii Europejskiej - redukcja emisji o 12

• ChRL - wzrost emisji o 205

• Indie - wzrost emisji o 100

Protokół z Kioto (Cd.)

- umożliwia międzynarodowy handel jednostkami emisji gazów cieplarnianych.

Jednostka Kioto: Jednostka redukcji emisji i/lub przyznanej emisji gazów cieplarnianych w ekwiwalencie CO₂

Ekwiwalent CO₂: 1Mg CO₂ lub innego gazu cieplarnianego, stanowiący odpowiednik 1 Mg CO₂, wyrażony w jednostkach: CO₂e

System zielonych inwestycji: system wsparcia finansowego inwestycji w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych ze środków uzyskanych w międzynarodowych transakcjach sprzedaży jednostek Kioto.

Rachunek klimatyczny: wyodrębniony rachunek bankowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na który przekazywane są wpływy ze sprzedaży jednostek Kioto.

Wspólne wdrożenia oraz mechanizm czystego rozwoju: elastyczne instrumenty ilościowej redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Kioto protokół najtrudniejszy w realizacji cała Unia Europejska przyjęła uwarunkowania i zobowiązania, których nikt nie jest w stanie wypełnić.

Pakiet klimatyczno-energetyczny

Obowiązujące podobne zobowiązania są fakultatywne, a nie obowiązkowe, obligatoryjne.

Ranking PKB – USA, Chiny(ChRL), Japonia
PKB- „Produkt krajowy brutto” – wartość całkowita wytworzonych towarów i usług.

Ranking wytworzonych dóbr materialnych bez usług w fizycznych rozmiarach produkcji na tony. Niemcy przed USA. Liderem była dawniej UK (wyrąbali cały ląd – drzewa, i później korzystali z węgla kamiennego)
Węgiel kamienny – Chiny
Węgiel brunatny – Niemcy
Złoto, platyna i diamenty - RPA

Konsekwencje pakietu klimatyczno-energetycznego
przyjętego przez Unię Europejską w 2014 roku

- Etapy, które zostały ocenzurowane, zaostrzone protokołem Kioto, a później pakietem:

• Pozyskiwanie paliw

• Konwencja energii pierwotnej na wtórną

• Zużycie energii wtórnej

• Nikt nie ma takich obligacji

• Ważna jest konwersja energii w energię elektryczną, chemiczną i cieplną.

Regulacje protokołu z Kioto i paktu klimatyczno-energetycznego nie są przestrzegane nigdzie poza Unią Europejską.

Prawo wodne

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku

Dz. U. Nr 115, poz. 1229.

Na mocy protokołu z Kioto

1. Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi.

2. Gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości.

3. Gospodarowanie wodami uwzględnia zasadę wspólnych interesów i jest realizowane przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności tak, aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne.

Ochrona zasobów wodnych (czyli zasobów gospodarczych wykorzystywanych w rachunku ekonomicznym, ważne jest jej wykorzystanie a nie zużycie).

Dokument: „Pozwolenie wodno-prawne” – warunek korzystania z zasobów wodnych. Określa ilość zużytej wody oraz jej jakości. Od wielu lat nie uzyska się pozwolenia bez warunków do gospodarowania ściekami.

Ustawa Prawo atomowe
z dnia 29 listopada 2000 roku
Dz. U. z 2007 roku Nr 42, poz. 278

(Ustawa określa: )

1. działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej ,

(dotyczące wykorzystania jedynie pokojowego)

1. obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej tą działalność,

(Dotyczące w zakładach opieki zdrowotnej, izotopy w medycynie + do celów badawczych)

1. organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej,

2. zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe,

3. zasady wypełniania zobowiązań międzynarodowych w tym w ramach linii Europejskiej dotyczącej bezpieczeństwa jądrowego, ochrony przed promieniowaniem jonizacyjnym oraz zabezpieczeń materiałów jądrowych i kontroli technologii jądrowych

Paliwa syntetyczne tworzono z węgla kamiennego.

RPA zużywa 45mln ton węgla na efektywną, konkurencyjną produkcję paliw.

Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska

Odpowiedzialność prawna to odpowiedzialność kodeksowa

Formy odpowiedzialności prawnej w ochronie środowiska:

1. Administracyjna

Oznacza ponoszenie, zasadniczo przez jednostkę organizacyjną konsekwencji naruszenia prawa ochrony środowiska. Jest kompleksowo uregulowana w UE dyrektywą w sprawie odpowiedzialności za szkody w środowisku.

Formy odpowiedzialności administracyjnej:

1. kary pieniężne,

2. zadośćuczynienie,

3. wstrzymanie działalności.

1. Cywilna

Wynika z konsekwencji powstania szkody albo z obowiązku podjęcia lub zaniechania określonego działania, aby do szkody nie dopuścić (kodeks cywilny).

Rodzaje cywilnej odpowiedzialności prawnej:

1. kontraktowa – gdy szkoda jest wynikiem niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego między stronami zobowiązania (kontraktu),

2. deliktowa – gdy szkoda została spowodowana czynem niedozwolonym (deliktem).

1. Karna

Jest konsekwencją popełnienia czynów społecznie szkodliwych w zakresie ochrony środowiska. Odpowiedzialność karna jest najostrzejszą formą odpowiedzialności prawnej. Jest to odpowiedzialność indywidualna, którą ponosić może tylko osoba fizyczna i tylko wtedy, gdy można jej przedstawić zarzut winy (kodeks karny).

1. Pracownicza

Obejmuje środki odpowiedzialności stosowane za zawinione naruszenie obowiązków pracowniczych (kodeks pracy).

Artykuł 140 Prawa ochrony środowiska uznaje obowiązek ochrony środowiska za obowiązek pracowniczy, z czego wynika, że za jego naruszenie można stosować formy prawne odpowiedzialności pracowniczej.
Prawo pracy zna trzy podstawowe formy odpowiedzialności pracowniczej:

1. porządkową,

2. służbową,

3. materialną.

Podstawowe rodzaje użytków środowiska, albo funkcja środowiska

Wspieranie procesów życiowych – środowisko zawiera składniki istotne do życia, zdrowia i dobrobytu człowieka. Niektóre z nich zostały utracone lub zmienione pod wpływem dokonującego się rozwoju np. warstwa ozonowa, skład atmosfery, naturalne piękno. Inne natomiast określono mianem SKOŃCZONYCH, tracone są bezpowrotnie np. różnorodność biologiczna.

Tsunami wywołują: trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, uderzenia dużych bloków skał lub lodu w wodę morską.

Najważniejsze międzynarodowe umowy, porozumienia i apele w dziedzinie ochrony środowiska.

1969 Raport U Thanta: Problemy ludzkiego środowiska

1972 Konferencja Sztokcholmska ONZ

1979 Konferencja Genewska o Transgranicznym Przenoszeniu Zanieczyszczeń Powietrza Na Dalekie Odległości

1987 Raport Gro Harlem Btuntland – przewodniczącej Światowej Komisji Do Spraw Środowiska i Rozwoju. Nasza wspólna przyszłość

1992 Konferencja ONZ w Rio de Janeiro: Środowisko i Rozwój

Znana pod nazwą Szczyt Ziemi

Podpisano traktat: Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony wcześniej

w Nowym Yorku

2002 Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu – Rio + 10

2012 Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w Rio – Rio + 20

Zanieczyszczenia nie znają granic państw.

Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska

Oparte jest a systemie zasad obejmujących:

1. zasady ogólne

1. dobrego sąsiedztwa

2. zakaz nadużycia prawa

1. zasady szczegółowe

1. obowiązek współpracy w dziedzinie ochrony środowiska między państwami

2. obowiązek zawierania umów w przedmiocie ochrony i eksploatacji zasobów środowiska

3. obowiązek ostrzegania i informowania o zdarzeniach niebezpiecznych

4. odpowiedzialność międzynarodowa za zniszczenia i szkody w środowisku

5. obowiązek pokojowego wykorzystania zasobów środowiska

Zarządzenie środowiskowe na poziomie międzynarodowym i globalnym

Źródła międzynarodowego prawa ochrony środowiska

1. ratyfikowane umowy międzynarodowe

2. międzynarodowe prawo zwyczajowe

3. dyrektywy, deklaracje, rekomendacje i zalecenia w skali międzynarodowej.

Międzynarodowe zobowiązania Polski w dziedzinie ochrony środowiska

Miejsce norm międzynarodowego prawa ochrony środowiska w systemie prawnym RP

Art. 8 – Postanowienia prawa ochrony środowiska

1. RP rozwija współpracę międzynarodową w sprawach ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju

2. Zawierane przez RP umowy międzynarodowe powinny uwzględniać potrzeby ochrony środowiska i zasady zrównoważonego rozwoju.

Rozwój zrównoważony to rozwój społeczno-gospodarczy, który nie narusza równowagi w przyrodzie i sprzyja przetrwaniu jej zasobów. Zasady zrównoważonego rozwoju opracowano podczas „Szczytu Ziemi” w 1992 r. w Rio de Janeiro. 
Najważniejsze z nich to:

- zasada 1 – istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą;

- zasada 3 – prawo do rozwoju musi być wypełniane tak, aby sprawiedliwie połączyć rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych generacji;

- zasada 4 – osiągnięcie zrównoważonego rozwoju wymaga, aby ochrona środowiska stanowiła nierozłączną część procesu rozwoju;

- zasada 5 – wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować w zasadniczym wykorzenieniu ubóstwa, w zmniejszeniu różnic w poziomie życia i dążyć do zaspokojenia potrzeb większości ludzi na świecie;

- zasada 9 – państwa powinny wpływać na zrównoważony rozwój przez usprawnienie procesów technologicznych, a także transfer nowych, korzystnych dla środowiska technologii.