Racjonalna gospodarka odpadami polega na prowadzeniu jej w sposób kompleksowy, proekologiczny, ekonomiczny i z zastosowaniem energooszczędnych technologii. Racjonalność gospodarki odpadami zmierza do ograniczenia powstawania odpadów i ich maksymalnego wykorzystania przez przeróbkę lub uprzdatnienie, którego celem jest odzysk materiałów i energii oraz w przypadku konieczności składowania surowców lub odpadów – selektywne ich gromadzenie.
Kompleksowość polega na objęciu swoimi działaniami wszystkich rodzajów odpadów tzn. odpadów poprodukcyjnych (powstających w procesie produkcji) i poużytkowych (powstających z utrzymania i obsługi produkcji) oraz powstających w małych i dużych ilościach oraz na dążeniu do wykorzystania lub unieszkodliwiania i składowania połączonego z rekultywacją składowisk (przywrócenia do użytkowania).
Proekologiczność polega na odpowiednim doborze środków technicznych (metod, technologii, urządzeń) gwarantujących pozyskiwanie i zagospodarowanie surowców oraz odpadów bez dodatkowego obciążenie dla wszystkich elementów środowiska (również wyeksploatowanych złóż, które można wykorzystać w użytecznych celach: rekreacyjnych, na składowiska, lub poddać rekultywacji – zalesienie.
Ekonomiczność polega na: ścisłym przestrzeganiu zasady, że kto wytwarza odpady ponosi koszty ich magazynowania, utylizacji oraz składowania; maksymalnym wykorzystaniu odpadów, jako surowców wtórnych; stosowaniu metod utylizacji dających największe zyski (przy zachowaniu zasad ekologii).
Cele tworzenia planów gospodarki odpadami:
osiągnięcie celów założonych w polityce ekologicznej państwa,
wdrażania hierarchii postępowania z odpadami oraz zasady bliskości,
utworzenie w kraju zintegrowanej sieci instalacji gospodarowania odpadami, spełniających wymagania ochrony środowiska.
Hierarchia planów gospodarki odpadami (od najwyższej):
Polityka ekologiczna państwa.
Krajowy plan gospodarki odpadami.
Wojewódzki plan gospodarki odpadami.
Powiatowy plan gospodarki odpadami.
Gminny plan gospodarki odpadami.
Popioły lotne są to odpady powstające z przetwarzania surowców energetycznych podczas spalania paliw oraz powstające podczas eksploatacji złóż. Popioły lotne powstają: w miejscach przeróbki paliw – produkcji energii np. elektrociepłowniach, elektrowniach, hutach i w komunikacji (spaliny komunikacyjne) oraz kopalniach złóż i zakładach ich przetwórstwa. Popioły lotne powstają również na hałdach, gdzie składowane są odpady powstałe po procesach spalania – żużle.
Popioły lotne można wykorzystywać do produkcji:
Produkcja kondensatorów,
Produkcja środków gaśniczych,
Produkcja tworzyw sztucznych,
W rolnictwie, jako nośnik środków ochrony roślin (popioły wapniowe),
Produkcja spoiw (cement),
Stosowane w inżynierii, wzmacnianie konstrukcji nawierzchni drogowych,
Budownictwo, produkcja cegieł, płyt.
Na kompleksową gospodarkę odpadami składają się:
Selektywna zbiórka odpadów (możliwe najbliżej źródła ich powstawania) i ich segregacja (w zakładach mechanicznego sortowania i sortowanie na składowiskach w sposób zorganizowany),
Transport odpadów komunalnych,
Odzysk, w tym recykling,
Unieszkodliwianie odpadów,
Monitoring powyższych procesów.
Przez proces uprzydatniania odpadów rozumiemy taki proces, któremu został poddany konkretny odpad, po przez nadanie mu takiej formy, aby był on przydatny do ponownego wykorzystania (np. rozdrabnianie, wzbogacanie magnetyczne).
kompostowanie
rozdrabnianie (łamanie, cięcie, kruszenie, szarpanie, rozcieranie) za pomocą różnego rodzaju kruszarek, szarparek, gilotyn, młynków, tarek i moździerzy,
z wykorzystaniem wzbogacania grawitacyjnego czyli sposób segregacji wykorzystujący różnicę gęstości,
separacja w cieczach ciężkich: wykorzystanie różnicy gęstości w wodach,
wzbogacanie w osadzarkach (separacja za pomocą ruchu tłoka),
wzbogacanie na stołach koncentracyjnych (separacja z wykorzystaniem asymetrii przyśpieszeń),
separacja z wykorzystaniem sit w przesiewaczach,
separacja z wykorzystaniem sił odśrodkowych’
separacja z wykorzystaniem siły magnetycznej,
separacja fotometryczna,
separacja z wykorzystaniem zwilżalności i nie zwilżalności powierzchni,
procesy granulowania (mają za zadanie wytworzenie z odpadów drobnoziarnistych form zbrylonych o odpowiednich właściwościach mechanicznych przy równoczesnej modyfikacji właściwości odpadów,
prasowanie (brykietowanie, paczkowanie, belowanie),
separacja powietrzna (wydmuchiwanie, zasysanie).
Przez unieszkodliwianie odpadów rozumiemy redukowanie ich negatywnego wpływu na środowisko. Unieszkodliwianie odpadów może odbywać się po przez:
izolowanie od środowiska – pakownie w pojemnikach, zabetonowywanie, w szczelne folie, (jest to metoda ostateczna)
chemiczne metody (poddanie odpadów reakcjami chemicznymi zmieniającymi ich właściwości ze szkodliwych na obojętne),
metody biologiczne (z udziałem mikroorganizmów, które wpływają na właściwości odpadów, zmieniając je):
fermentacja: proces beztlenowych przemian enzymatycznych związków chemicznych (przede wszystkim zawierających grupę hydroksylową), której efektem jest uzyskanie gazu (wykorzystany na potrzeby energetyczne) oraz pozostały produkt na składniki nawozów,
kompostowanie: polega na rozkładzie substancji organicznej przez mikroorganizmy – bakterie tlenowe, nicienie itp. Jest to proces przetwarzania substancji w kontrolowanych warunkach w obecności tlenu (powietrza), w odpowiedniej temperaturze i wilgotności,
bakterie: pobierające szkodliwe związki z odpadów.
dżdżownice: oczyszczają odpady z metali ciężkich kumulując się w nich, a ich odchody są zmienioną formą odpadów.
metody fizyko-chemiczne: procesy termiczne np. spalanie, piroliza (proces termiczny bez udziału czynników utleniających). Nie wszystkie odpady poddane procesom termicznym unieszkodliwiają je, muszą one być prowadzone w sposób kontrolowany.