Żydzi – naród semicki zamieszkujący w starożytności Palestynę (określany wtedy jako Hebrajczycy albo Izraelici), posługujący się wtedy językiem hebrajskim, a w średniowieczu i czasach nowożytnych mieszkający w diasporze na całym świecie i posługujący się wieloma różnymi językami. Żydzi nie stanowią jednolitej grupy religijnej i etnicznej. Dla żydów ortodoksyjnych Żydem jest tylko osoba, która ma ortodoksyjną matkę lub przeszła konwersję na judaizm.
Historia Żydów
Pierwsze wzmianki o dziejach narodu żydowskiego pochodzą ze Starego Testamentu. To właśnie biblijna historia Żydów jest najlepszym źródłem informacji na temat ich osadnictwa (diaspora żydowska), codziennego życia, tradycji i religii. Według Pisma Świętego Bóg polecił Abrahamowi, by udał się wraz z całą swoją rodziną do Ziemi Kanaan (Ziemia Obiecana). W zamian za jego posłuszeństwo wobec Stwórcy zostało mu obiecane jej posiadanie oraz uczynienie z jego potomków wielkiego narodu.
Po wyzwoleniu się z niewoli egipskiej trwającej 400 lat, Izraelici rozpoczęli wędrówkę do Ziemi Obiecanej na czele z przywódcą narodu – Mojżeszem. To właśnie jemu podczas trwania tej podróży Bóg ofiarował dwie kamienne tablice z dziesięcioma przykazaniami na górze Synaj na znak przymierza z ludźmi. Były one przechowywane w specjalnej skrzyni, zwanej Arką Przymierza. Żydzi po dotarciu na miejsce i zajęciu Palestyny, porzucili koczowniczy tryb życia i zajęli się rolnictwem. Wkrótce później powstało prężnie rozwijające się, silne państwo żydowskie, którego okres największej świetności przypada na rządy królów Dawida i Salomona (X wiek p.n.e.).
W Polsce liczy już ponad tysiąc lat. Okres ten obfitował w wiele wydarzeń mających wpływ na codzienne życie wspólnoty żydowskiej w naszym kraju. Do tych najważniejszych należy zaliczyć niemal całkowitą zagładę Żydów przez nazistowskie Niemcy w czasie II wojny światowej. Czas holokaustu był jednym z najtragiczniejszych okresów w całej historii narodowości żydowskiej.
Od czasów powstania Królestwa Polskiego w XI wieku i utworzeniu na mocy unii lubelskiej Rzeczpospolitej Obojga Narodów, nasz kraj stał się jednym z najbardziej tolerancyjnych w całej Europie. W tym czasie nastąpiły również masowe migracje społeczności żydowskiej do Polski. Stała się ona dla nich domem, pozwalając na dynamiczny rozwój. Polskę w tym czasie nazywano nawet „rajem dla Żydów”, a wdzięczność wobec naszego kraju wielokrotnie podkreślał między innymi rabin krakowski Mojżesz ben Israel Isserles.
Sytuacja Żydów w Polsce pogorszyła się wraz z osłabieniem unii polsko-litewskiej. Ogromny wpływ na taki stan rzeczy miały zewnętrzne ataki zbrojne oraz konflikty na tle religijnym. Później polskiemu żydostwu wiodło się już coraz gorzej. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, Żydzi trafili pod władzę prawa zaborców. Ich los był szczególnie ciężki w Rosji, gdzie panował powszechny antysemityzm, a ludności żydowskiej wyznaczono specjalną strefę osiedlenia.
Po odzyskaniu przez nasz kraj niepodległości, Polskę zamieszkiwało już ponad 3 miliony Żydów – stanowiło to jedną z największych populacji na świecie. Sytuacja ta utrzymywała się aż do momentu wkroczenia do Polski wojsk hitlerowskich. W czasie holokaustu zostało wymordowanych ponad 90% polskich Żydów (np. masakra w Jedwabnem). Wielu z nich zginęło również jako oficerowie i żołnierze Wojska Polskiego w kampanii z 1939 roku, biorąc udział w bitwach na różnych frontach.
Po upadku komunizmu w Polsce w 1989 roku społeczność żydowska zamieszkująca nasz kraj miała już możliwość odzyskania obywatelstwa. Znacznie obniżył się również poziom antysemityzmu wśród naszych rodaków. Obecnie polska społeczność żydowska liczy około 12 tysięcy członków.
LICZEBNOŚĆ obszary zamieszkania :
20lecie międzywojenne : Odrodzona po I wojnie światowej Polska liczyła 27,2 miliona mieszkańców, z czego 10,4% czyli 2,8 mln. stanowili Żydzi. Było to największe skupisko ludności żydowskiej w Europie, a drugie po USA na świecie. Pod koniec lat trzydziestych liczba Żydów w Polsce wynosiła 3,11 mln., jednak w porównaniu z resztą społeczeństwa jej liczba spadła do 9,8%. Przyczyną takiego stanu rzeczy oprócz niskiego poziomu przyrostu naturalnego była ustawiczna emigracja, zdecydowanie zintensyfikowana w latach trzydziestych.
OBECNIE : Żydzi 1 133 mazowieckie (38%), dolnośląskie (18%), opolskie (1%)
brak regionalizacji, głównie większe ośrodki miejskie (przede wszystkim Warszawa, Kraków i Łódź)
Mniejszość żydowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie wystawia również swoich kandydatów w wyborach samorządowych.
STEREOTYP !
„Żydzi – istoty przybyłe z Izraela, zaopatrzone w pejsy. Ich przysmakiem są pieniądze”
„Od zawsze Polacy i Żydzi się nienawidzą, jednak najbardziej po 1945 roku. Żydzi odwdzięczają się Polakom poprzez zajmowanie wysokich miejsc w polityce i gospodarce.”
Stereotyp „Żyda” zmieniał się tak, jak inne funkcjonujące w Polsce stereotypy, wraz z sytuacją gospodarczą i polityczną naszego kraju. Stereotyp ten jest jednak dość złożony i skomplikowany w swej treści. Początkowo, aż do końca XIII wieku Żyd kojarzył się w Polsce z bogatym finansistą, bankierem. I nie było w tym nic złego. Napaści na Żydów i pogromy zdarzały się już na początku istnienia państwa polskiego (np.: w 1029 roku), ale miały charakter kryminalny (chodziło o rabowanie pieniędzy i kosztowności bogatszym od siebie). Żydzi byli wówczas w bliskich relacjach z panującą dynastią Piastów. Nazywano ich „sługami skarbu książęcego” i od 1264 roku cieszyli się opieką władców (było to zjawisko niespotykane w ówczesnej Europie).
W tym czasie Żydzi nie stanowili zagrożenia dla polskich możnych. Mimo że bogaci, byli odmiennego wyznania, co uniemożliwiało im zajmowanie wysokich stanowisk państwowych i karierę u boku władcy. Pierwsza zmiana w stosunku do Żydów nastąpiła w Polsce pod koniec XIV wieku. Żydzi zaczęli konkurować w miastach, najpierw z niemieckim, a potem z polskim mieszczaństwem. Zaczęły się skargi na nich do książąt i wzrastała niechęć wobec nich. Tak było w miastach. Inaczej wyglądała sytuacja na wsi. Tutaj Żyd był potrzebny, zarówno bogatemu właścicielowi ziemskiemu, jak i średniozamożnemu chłopstwu (kredyty, pożyczki).
Następna zmiana w stosunku do Żydów nastąpiła, gdy Rzeczpospolita rozpoczęła ekspansję na tereny wschodnie. Pojawiły się wówczas w Polsce masy biednych Żydów m.in. z Niemiec. Zaczęli oni być coraz silniejszą konkurencją dla słabego polskiego mieszczaństwa, a stali się jednocześnie potrzebni szlachcie (w XIX wieku mawiano, że „każdy szlachcic musi mieć swojego Żyda”). Żyd stał się w rękach szlachty arendarzem, faktorem, pilnował jej interesów. Godziło to z kolei w interesy mieszczaństwa i chłopstwa (szlachta dążyła do podporządkowania sobie chłopów i usunięcia w cień mieszczan, a „narzędziem” do wykonania tego zadania miał być m.in. Żyd). Zaczęto określać Żydów jako ludzi bezwzględnych w sprawach finansowych. To właśnie sojusz szlachecko-żydowski spowodował pierwsze pogromy na Ukrainie. Pogromy te nie były wynikiem różnic religijnych, ale konfliktów społecznych (m.in. na tle majątkowym) i narodowych. Do głosu zaczął dochodzić antysemityzm (miał on również silne oparcie w części szlachty: Przecław Majecki, Nekanda Trepka).
Postrzeganie „Żyda” w Polsce było odmienne, różne w zależności od sytuacji polityczno-gospodarczej w jakiej znajdował się nasz kraj. Raz Żyd był potrzebny i dobry, innym razem był zły, obcy i można było go prześladować (vide: postawa narodowców w latach II RP wobec Żydów, czy wydarzenia z marca 1968 roku). Na szczęście te mityczne wyobrażenia o międzynarodowym spisku żydowskim, Żydach będących nosicielami zła i wrogami „prawdziwych Polaków”, przeciwnikach religii katolickiej, powoli odchodzą do przeszłości. Jest to proces powolny, ale nieodwracalny1
Antysemityzm
Antysemityzm reprezentuje postawę niechęci lub wrogości wobec Żydów. Zawierają się w tym prześladowania, dyskryminacja oraz poglądy uzasadniające takie działania. Dotyczy to również osób pochodzenia żydowskiego. W historii Polski największe prześladowania narodu żydowskiego miały miejsce u schyłku panowania rządów Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Żydzi w zaborze rosyjskim) oraz w czasie okupacji hitlerowskiej (holokaust).
Do XIX wieku antysemityzm na świecie miał głównie podłoże religijne. Żydów przedstawiano jako wrogów Chrystusa, a nawet oskarżano ich o jego zamordowanie oraz dokonywanie rytualnych mordów religijnych. Generalnie niechęć wobec narodowości żydowskiej przejawiała się w dyskryminujących ich przepisach prawnych, pogromach, przymusowej chrystianizacji oraz wypędzaniu ludności żydowskiej z poszczególnych krajów – między innymi z Anglii, Francji, Hiszpanii, Portugalii oraz Rosji.
Innym źródłem antysemityzmu były również przesłanki polityczno-gospodarcze. Przejawiały się one w traktowaniu środowisk żydowskich jako realne zagrożenie oraz konkurencji w życiu ekonomicznym wielu państw (szczególnie europejskich). Większość ludzi oskarżało Żydów o spisek w celu przejęcia władzy nad światem. Wrogie postawy wobec społeczności żydowskiej potęgował rozpowszechniony pod koniec XIX wieku ruch syjonistyczny. Wówczas na terenie Niemiec i Austro-Węgier powstały pierwsze partie polityczne otwarcie głoszące treści antysemickie.
W Polsce w okresie międzywojennym antysemityzm miał ścisły związek z komunizmem oraz rzekomym monopolizowaniem życia gospodarczego przez Żydów. Po przejęciu władzy przez Adolfa Hitlera antysemityzm stał się jednym z głównych składników ideologii Trzeciej Rzeszy. Jej celem było „radykalne rozwiązanie kwestii żydowskiej”. Pod wpływem Niemców, żydożerstwo rozwijało się w innych europejskich krajach (Węgry, Rumunia, Czechosłowacja i ZSRR). Współcześnie antysemityzm jest potępiany przez społeczność międzynarodową, a do jego zwalczania od czasu Soboru Watykańskiego II, przyczynia się także Kościół katolicki.
H. Samsonowicz, O „historii prawdziwej”, Novus Orbis, Gdańsk 1997↩