Motyw wampira w literaturze i filmie + wskazówki do stworzenia pracy na maturę ustną z j. polskiego
matura, prezentacja, poradnik, wampiry, różne
Nie tak dawno opublikowałem wpis, w którym dzieliłem się moimi spostrzeżeniami dotyczącymi wyboru tematu na maturę ustną z języka polskiego i ogólnego podejścia do przygotowania swojej pracy. Dzisiaj chciałbym pokazać co ja przez te kilka miesięcy klasy maturalnej stworzyłem w swojej głowie, a spisałem tuż przed egzaminem. Do poszczególnych fragmnetów dodałem komentarze (inny kolor tekstu dla wyróżnienia), które mam nadzieję okażą się pomocne maturzystom. Ostrzegam, że wpis będzie długi, jednak zachęcam do przeczytania, bo osobiście jestem bardzo zadowolony z tego co przygotowałem na swoją maturę. Z kolei wszyscy niezainteresowani egzaminem kończącym szkołę średnią mogą po prostu opuścić komentarze i potraktować ten wpis jako zwykłą notkę przybliżającą tytułowe kreacje wampirów.
Zanim przejdę do samego tekstu przedstawię jak wyglądała moja bibliografia oraz plan ramowy.
Bibliografia:
Literatura podmiotu:
Browning Tod, Freund Karl: Dracula, [film], USA, 1931
Murnau F.W.: Nosferatu – symfonia grozy, [film], Niemcy, 1922
Rice Anne: Wywiad z wampirem, Wydawnictwo REBIS, 2006. ISBN 83-7301-686-4
Sapkowski Andrzej: Chrzest ognia, Wydawnictwo SuperNOWA, 2011. ISBN 978-83-7578-032-1, s. 118-334
Stoker Bram: Dracula, Wydawnictwo Rój, 1991. ISBN 83-85049-25-8
Tak jak wspominałem w sierpniu, to trochę za dużo. Mając tyle materiału do omówienia przekroczyłem czas mimo, że nie powiedziałem wszystkiego co mogłem. Jestem pewny, że 3 lub 4 pozycje spokojnie wystarczą. Dobrze, żeby były stosunkowo różnorodne. Należy też pamiętać o ewentualnych ograniczeniach tematu, bo jeśli z założenia mamy oprzeć się na samej literaturze, to nie omówimy niczego poza nią. Za to jeśli temat zakłada wykorzystanie innych rodzajów sztuki to należy to zrobić.
Literatura przedmiotu:
Bugajski Leszek: Wampiry ugłaskane, „Newsweek Polska”, 2009, nr 29, s. 80-83
Drabarek Barbara, Falkowski Jacek, Rowińska Izabela: Szkolny słownik motywów literackich [hasła: Nieśmiertelność, Zjawy – upiory – wampiry], Wydawnictwo KRAM, 1999. ISBN 83-86075-72-4
Gałka Jakub: Wampiry na srebrnym ekranie, www.stopklatka.pl, 7 stycznia 2009 [dostęp 27 marca 2012]
Lecouteux Claude: Tajemnicza historia wampirów, Wydawnictwo Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-12120-1
Włodyga Sylwia: Recenzja książki „Wywiad z wampirem”, www.literatura.gildia.pl, 21 lipca 2009 [dostęp 26 marca 2012]
Pierwsza pozycja to artykuł znaleziony w internecie (http://www.newsweek.pl/polska/kochane-wampiry,41294,1,1.html), który ukazał się także w gazecie i to ją podałem jako źródło (zaszła niewielka różnica w tytułach obu tekstów, ale założyłem że to ten sam – autor i data się zgadzają). Hasła ze słownika to tak jak pisałem lekki zapychacz miejsca, jednak warto się z nimi zapoznać, choć w moim przypadku prawie nic nowego mi nie powiedziały. Kolejna rzecz to drugi artykuł (http://www.stopklatka.pl/artykuly/artykul.asp?wi=51588), tym razem dotyczące wyłącznie kwestii filmowej w moim temacie. Zdecydowanie warto przeczytać kilka takich tekstów i te najciekawsze umieścić w bibliografii. Następna pozycja to książką, która przybliżyła mi genezę opisywanego zjawiska i głównie na niej oparłem kilka wniosków, a także wstęp. Dobrze jest mieć tego typu opracowanie w bibliografii i chociaż pobieżnie się z nim zapoznać. Ostatni element to recenzja (http://www.literatura.gildia.pl/tworcy/anne_rice/wywiad_z_wampirem_2007/recenzja), która pomogła mi opowiedzieć o konkretnej książce. Warto się podeprzeć na tego typu tekście umieszczając go właśnie w bibliografii.
Materiały pomocnicze:
Kartka z cytatami.
Ramowy plan prezentacji.
Wydruk kadrów z filmów „Dracula” i „Nosferatu – symfonia grozy”.
Krótko – cytaty muszą być, a nie ma żadnego sensu znać je na pamięć. Ramowy plan może bardzo pomóc, jeśli się zgubimy, a z jego punktami można powiązać w pamięci niektóre wyuczone ważne kwestie. Poza tym już nic nie trzeba, ja miałem ze sobą właśnie wydruki kadrów, które tylko pokazałem gdy mówiłem o dotyczących ich pozycjach z literatury podmiotu. Jeśli omawia się obraz, to przydałoby się mieć jego reprodukcję, jeśli coś związanego z muzyką to ową na płycie, ktoś może wykorzystać fragment jakiegoś filmu.
Plan ramowy:
Określenie problemu
Popularność postaci wampira w sztuce w ostatnich latach.
Pochodzenie wampirów z wierzeń ludowych.
Początki wampirów w literaturze.
Uzasadnienie wyboru prezentowanych utworów – różnorodność spojrzenia na temat.
Rozwinięcie
„Drakula”
Krótkie streszczenie.
Opis wampira – hrabia Drakula w oczach przeciwników.
Motyw wiary, walka z wampirem przy pomocy środków chrześcijańskich.
„Wywiad z wampirem”
Krótkie streszczenie.
Spojrzenie na temat oczami wampira. Postacie Louisa, Lestata, Claudii, Armanda i wampirów z Paryża.
Wampir jako postać metaforyczna.
„Chrzest ognia”
Krótkie streszczenie.
Wampir Emiel Regis – bohater pozytywny.
Dyskusja autora z wierzeniami i podstawami mitu wampira.
„Drakula (film)”
Książka a ekranizacja.
Postać wampira na ekranie.
„Nosferatu – symfonia grozy (film)”
Wampir na ekranie bliższy ludowym wierzeniom.
Film jako aluzja do sytuacji w Niemczech w okresie powstania filmu.
Wnioski
Ewolucja postaci wampira w sztuce.
Różnorodne przedstawienie postaci wampira w literaturze i filmie.
Możliwość różnorodnej interpretacji postaci wampira jako przyczyna jego popularności.
Jak widać, plan jest bardzo ogólnikowy. W ogóle taki jest jego wymóg, nie można w nim zawrzeć dokładnej treści swojej prezentacji i czytać z kartki. Plan ma pomóc nam zapamiętać o czym mamy mówić i jeśli zapomnimy, to on ma nam to przypomnieć. Plan pozwala także na skojarzenie pewnych konkretnych wypowiedzi z danym tematem, które chcemy koniecznie zawrzeć w wypowiedzi. Uważam, że nie powinno się raczej skupiać na jednym elemencie swojej literatury, tylko mniej więcej po równo rozłożyć akcenty. Ważne jest też wprowadzenie oraz konkluzja na koniec.
Szanowna komisjo, przedstawię prezentację na temat kreacji wampira w literaturze i filmie.
Ostatnimi laty postać wampira stała się bardzo popularna. Wampiry występują zarówno jako postacie pierwszplanowe i elementy tła fabularnego. Tytuły takie jak Zmierzch czy Czysta krew zyskały sobie ogromne rzesze fanów, a oba powstały na bazie książek. Mimo, że rodowód wampirów wywodzi się z horrorów, mamy dziś do czynienia z różnorodnymi pozycjami o nich traktującymi: filmy akcji, komedie, romanse czy przygodowe. O samym Draculi powstało kilkadziesiąt filmów. W tych kilku prostych zdaniach zrealizowałem pierwszy punkt wprowadzenia. Wymieniłem najbardziej znane i w miarę zróżnicowane ostatnimi czasy tytuły, co pokazuje zasadność twierdzenia o popularności. Zaznaczam, że cały ten tekst będzie zbudowany z podobnie prostych zdań, bo spisywanie swojej prezentacji w rozbudowanej formie nie ma większego sensu, bo to nie jest tekst do nauczenia się na pamięć, tylko wizja utrwalana przez przelanie jej na komputer/papier. Jeszcze wcześniej wampiry pojawiły się w literaturze. Za źródło posłużyły liczne legendy ludów europejskich, z których wywodzi się mit wampira. Historie takie pojawiały się przez wieki w całej Europie i ich ślady możemy znaleźć choćby w kronikach. Wierzenia te były ściśle związane z takimi sprawami jak zła śmierć czy też znaki przy narodzeniu. Były one bardzo rozbudowane, a granice między wampirami i chociażby czarownicami lub wilkołakami były bardzo nieznaczne. W końcu zainspirowało to literatów. O "żywych trupach" czy już konkretnie o wampirach pisali między innymi Goethe, Byron, Dumas, czy Aleksy Tołstoj. Nowoczesny mit o wampirze rozpoczął istnienie dopiero dzięki twórczości takich autorów jak John William Polidori i J. Sheridan Le Fanu, a także w końcu dzięki Bramowi Stokerowi. Polidori był jednak pierwszym, który opisał wampira-arystokratę, jakim był lord Ruthven z opowiadania The Vampyre. Dopiero jednak wydana w 1897 roku powieść irlandzkiego dziennikarza i pisarza Brama Stokera pod tytułem Dracula rozpoczęła niesłabnącą do dziś popularność wampirów w sztuce. Przez lata mit ten był interpretowany i przedstawiany w najróżniejsze sposoby. Za jednym zamachem poszło ludowe pochodzenie postaci jak i początki w literaturze. Oba te elementy prezentacji oparłem w zasadzie w całości na książce, którą zawarłem w bibliografii. Właśnie różnorodność spojrzenia na temat zadecydowała o wyborze literatury podmiotu, za pomocą której przedstawię temat. Dracula przedstawia nam wampira z perspektywy jego przeciwników, zawiera też wiele elementów ludowych. Wywiad z wampirem pozwala spojrzeć na problem oczami krwiopijców, zrywa także z większością ludowych korzeni i może być interpretowany jako metafora. Z kolei wampir z Chrztu ognia jest postacią pozytywną, towarzyszem wyprawy głównego bohatera. Filmy Dracula i Nosferatu – symfonia grozy to z kolei dwie pierwsze ważne ekranizacje książki Stokera, patrzące jednak na temat w odmienny sposób. Tutaj uzasadniłem wybór literatury podmiotu streszczając po jednym na pozycję to co zaraz będę opowiadał. To tyle jeśli chodzi o wstęp, wyszedł mi nieco przydługi i warto byłoby jeszcze jakoś wyszczuplić. Ważne jednak, że przeprowadziłem ogólne omówienie tematu i mogłem przejść do konkretów.
Dracula to kamień milowy w historii wampirów. Ta gotycka powieść zdobyła wielką popularność tuż po swojej premierze i – można powiedzieć – wprowadziła wampiry na salony. Jej fabuła dotyczy zmagań z tytułowym hrabią Drakulą. Jonathan Harker przybywa do zamku hrabiego w Transylwanii w celu przeprowadzenia transakcji zakupu posiadłości w Londynie. Wkrótce odkrywa nieludzką tożsamość gospodarza i po jego wyruszeniu w drogę do Anglii udaje mu się uciec z zamku. Tymczasem hrabia dociera do celu i rozpoczyna swoją mroczną działalność. Jego pierwszą ofiarą staje się Lucy Westerna, przyjaciółka narzeczonej Jonathana Harkera. Do Anglii przybywa profesor Abraham Van Helsing, który próbuje uratować życie panny Westerny, a kiedy mu się to nie udaje – prowadzi grupkę śmiałków do walki z wampirzycą, a następnie z samym Drakulą. Temu udaje się uciec z powrotem do Transylwanii, jednak zostaje zgładzony tuż przed swoim zamkiem. Na początek jak najkrótsze streszczenie fabuły. Im mniej czasu się na to poświęci tym więcej zostanie na omówienie tego o czym chcemy opowiedzieć. Nie sądzę by można było z tego całkiem zrezygnować, warto pokazać, że zna się przebieg akcji dzieła, o którym się mówi. Historia ta jednoznacznie określa wampira jako istotę złą. Drakula to tajemniczy szlachcic, który postanawia rozszerzyć wampiryzm. Jeśli chodzi o jego cechy nadprzyrodzone, to autor skorzystał w tym względzie z legend. Najpełniej opisał wampira profesor Van Helsing: najpierw gdy przedstawiał swoją teorię o wampiryźmie Lucy zanim doszło do jej zgładzenia: "Gdy jakiś człowiek po śmierci zostaje żywym trupem, spada na niego przekleństwo nieśmiertelności; nie może umrzeć, żyje całe stulecia. Żeby żywy trup mógł „żyć”, musi z czegoś czerpać swoje siły witalne. Do czego są mu one potrzebne? Są mu one potrzebne do utrzymania zdolności przybierania od czasu do czasu swojej dawnej, ludzkiej formy — kształtów ciała, rysów twarzy i tak dalej, gdyż tylko pod tą postacią może zdobyć pożywienie — krew swoich ofiar. Ofiara, która umrze na skutek dużej utraty krwi, sama staje się żywym trupem. (...) razemz pierwszym haustem czyjeś krwi z żywego trupa, mało szkodliwego, lecz potępionego straszydła — powstaje kwalifikowany upiór, czyli nosferatu. (...) Wyższym stopniem wtajemniczenia jest Mistrz, mający na usługach żywe trupy — straszydła, widma i pośledniejsze, początkujące upiory oraz wszelkie zjawy znajdujące się niżej w hierarchii. A także, proszę panów, to ciekawostka, niektóre zwierzęta, najczęściej szczury i wilki. Mistrz zwie się wampir. Takiego Mistrza–wampira najtrudniej unieszkodliwić. Wszystkie wymienione i nie wymienione tu zjawy nie boją się żadnej konwencjonalnej broni — kule się ich nie imają, a szablą niepotrzebnie pruje się powietrze. Wampir jest szczególnie niebezpieczny z powodu swojego wiekowego doświadczenia i niezwykłej, istnie szatańskiej przebiegłości. Zmienia się w co tylko chce, od mgły do błyskawicy", a następnie podczas przygotowań do starcia z samym Drakulą: "[Drakula] Postępuje bezlitośnie, ponieważ to, co my nazywamy odruchami serca, nie mieści się w jego skali uczuć. Może się pojawić kiedy zechce, gdzie zechce i w jakiejkolwiek postaci. Ma władzę nad żywiołami: burzą i mgłą, błyskawicami i gromami; posłuszne mu się wszystkie niższe stworzenia: szczury, sowy, nietoperze, mole, lisy i wilki; może się dowolnie zmniejszaćlub zwiększać, może się rozpłynąć w powietrzu, stając się niewidzialnym. (...) jeżeli ma dostępdo świeżej, żywej krwi — kwitnie jak róża, a nawet się odmładza, regeneruje siły kosztem swych ofiar. A przy tym w ogóle nie jada. (...) Nie rzuca cienia, nie odbija się w lustrze. (...) nigdzie nie może wstąpić pierwszy raz bez zaproszenia któregoś z domowników, dopiero potem przychodzi kiedy tylko zechce. Jego władza kończy się wraz z nadejściem dnia. (...) Do potwierdzonych przez nas sposobów [walki z wampirem] należy na przykład: czosnek, lub niektóre święte symbole. Wymieńmy tu i inne, zalecane środki: jeżeli położymy na trumnę gałązkę dzikiej róży, nie jest w stanie trumny opuścić, jeżeli strzelimy w trumnę poświęconą kulą, udaje się go zabić. Znamy już skuteczność kołka i odcięcie głowy. Jeżeli potrafimy znaleźć miejsce, w którym się ukrywa, łatwo go w jego trumnie, lub — jak obecnie wszystko na to wskazuje — skrzyni z ziemią — uwięzić i ostatecznie zniszczyć. Tyle uwag, mówiąc ogólnie. Co się tyczy naszego wampira, ten jest prawdziwym „Mistrzem”". Z tych opisów można ułożyć jednoznaczny obraz wampira jako istoty posiadającej nadprzyrodzone, czy wręcz diabelne umiejętności. Jako osoba, wampir jest postacią w pełni złą. Drakula jest bezlitosny, nie ma żadnych skrupułów przy zabijaniu. Jeszcze przebywając w swoim zamku, porwał z pobliskiej wioski dziecko i dał je jako pożywienie wampirzycom ze swojego zamku, a gdy matka dziecka rozpaczała pod bramą, bez wahania rozkazał watasze wilków zabić ją. Drakula potrafi funkcjonować za dnia, ale nie ma wtedy swoich mocy. Tutaj skończyłem przedstawienie kreacji Drakuli. Skupiłem się zarówno na cechach fizycznych i nadprzyrodzonych jak i osobowości. Myślę, że kiedy należy przedstawić kreację jakiejś postaci, to trzeba przeprowadzić właśnie krótką charakterystykę. Wybrałem jednak zdecydowanie za długie cytaty, wynikło to chyba z tego, uznałem że cały opis jest ważny, bo zawiera zbiór cech powracających zmarłych różnego rodzaju z legend ludowych. Należy też zwrócić uwagę na metody walki z wampirem – skuteczne są oprócz czosnku i kołka znaki religijne. Drzwi czy ziemia zapieczętowana hostią stają się barierą nie do pokonania, krzyż nie pozwala się zbliżyć. Świadczy to o piekielnych źródłach mocy wampira i wywodzi się z ludowych legend, kiedy Kościół starał się tłumaczyć powroty zmarłych przejęciem ich ciał przez demony. Hrabia zapisał się w kulturze jako jeden z symboli czarnych charakterów. Na koniec omawiania tej pozycji kwestia religijna, czyli wypełnienie ostatniego założenia z planu ramowego. Wspomnienie o tym urozmaica wypowiedź, no i występuje tu trochę interpretacji, więc nie ograniczamy się do suchych faktów.
W powieści Brama Stokera mogliśmy zobaczyć wampira tradycyjnego, widzianego oczami jego wrogów. Z kolei w powieści Anne Rice pt. Wywiad z wampirem perspektywa jest odwrotna. Wampir Louis opowiada o swoim życiu dziennikarzowi. Historia rozpoczyna się u schyłku XVIII w Luizjanie, na plantacji niedaleko Nowego Orleanu. Louis rozpacza po śmierci brata, za którą po części obwinia siebie. W takim stanie zostaje przemieniony przez Lestata. We dwójkę żyją najpierw na plantacji, potem w Nowym Orleanie, gdzie dołącza do nich Klaudia, dziecko-wampir. Po wielu latach Klaudia postanawia zabić Lestata i wyruszyć z Louisem do Europy w celu poszukiwania odpowiedzi na temat wampiryzmu. Nie wszystko idzie zgodnie z jej planem, zarówno nie udaje się zabić Lestata, jak i już we wschodniej Europie nie znajdują żadnych informacji. W końcu trafiają do Paryża i tam poznają inne wampiry, m.in. Armanda. Gdy na jaw wychodzą działania Klaudii, zostaje ona zabita przez paryskich pobratymców, za co krwawo mści się Louis. Następnie wraz z Armandem podróżuje po świecie, aż w końcu wraca do Ameryki gdzie spotyka Lestata i rozstaje się z Armandem. Tu następuje koniec streszczenia, do którego należy postarać się przejść w sposób płynny. Urwanie jednego tematu i nagłe przejście do kolejnego może się komisji nie spodobać. W tej książce wampiry prawie całkowicie różnią się od tych z Draculi. Również posiadają nadludzkie umiejętności, ale zupełnie innego rodzaju – są o wiele szybsze, silniejsze i wytrzymalsze od ludzi, mają nadzwyczajne możliwości regeneracji. Np. Lestat przeżywa otrucie, a także podpalenie. Autorka podchodzi do ludowych wierzeń z dużym dystansem i ustami Louisa większość nazywa bzdurami. Czosnek, kołki czy krzyże nie mają żadnej mocy przeciwko wampirom w tej powieści. Jedyną cechą ludową jest konieczność spania za dnia w trumnie, ponieważ światło dzienne jest dla nich zabójcze. Zwróciłem uwagę na odmienność cech nadprzyrodzonych (czyli najbardziej charakterystycznych w tym wypadku) opisywanej postaci w porównaniu do tej z poprzedniej pozycji w literaturze podmiotu. Inaczej jest też przedstawiona osobowość głównych bohaterów. Jest ich kilkoro i różnią się między sobą. Louis uważa siebie za potępionego i poszukuje innych wamirów aby uzyskać zapewnienie o swoim przekleństwie. Przez wiele lat nie potrafi zaakceptować siebie jako zabójcy, cierpi gdy musi odbierać życie, długo starał się żywić zwierzętami: "Widziałem cię w teatrze, twoje cierpienie, twoje współczucie dla tej dziewczyny. Widziałem też twoje współczucie dla Denisa, gdy zaoferowałem ci go. Ty sam umierasz, gdy zabijasz. Dlaczego zatem z taką namiętnością i z takim poczuciem sprawiedliwości chcesz nazwać siebie dzieckiem Szatana!". Mimo, że stał się wampirem, pozostała w nim część ludzkiej natury. Armand jest wampiem ponad 400-letnim, nazywa siebie najstarszym żyjącym. Szuka kogoś, kto pomoże mu zrozumieć epokę, ponieważ, jak tłumaczy, wampiry nie zdają sobie sprawy czym jest nieśmiertelność, gdy ją otrzymują. Boi się szaleństwa, jakie może go opętać gdy nie będzie mógł już przystosować się do zmian, jakie cały czas dotyczą świata śmiertelników. Lestat jest wampirem nieco podobnym do Drakuli, nie ma żadnych skrupułów przy zabijaniu, wręcz potrafi bawić się ofiarami. Próbuje przekonać Louisa, że nie ma w tym nic złego, ponieważ taka jest natura wampirów: "Wampiry są zabójcami (...) drapieżnikami, których wszystkowidzące oczy z obojętnością patrzą na świat. To zdolność oglądania życia ludzkiego w jego całości, bez żadnego sentymentalnego i ckliwego żalu, ale z pełną, podniecającą satysfakcją, wynikającą z poczucia stanowienia kresu dla niego, z poczucia bezpośredniego aktywnego udziału w boskim planie". Jest też jednak osobą potrzebującą towarzystwa, przyjaciela – dlatego stwarza Louisa i bardzo się zmienia, gdy ten od niego odchodzi. Nie chce jego śmierci gdy zjawia się w Paryżu. Postacią tragiczną jest też Klaudia, która miała wyłącznie kilka lat gdy stała się wampirem. Te się nie starzeją i na zawsze pozostała w ciele małego dziecka. Znała wyłącznie życie wampira, nie rozumiała ludzkich odruchów Louisa, którego jednak pokochała. Znienawidziła za to Lestata, który w największym stopniu ją przemienił (Louis miał także w tym udział) i chciała go zabić, co ostatecznie sama przypłaciła życiem wiele lat później. W tym przypadku poświęciłem dużo miejsca i czasu na opisanie postaci bohaterów, bo i mamy tu do czynienia z kilkoma postaciami do opisania. W trakcie samej prezentacji zrezygnowałem z części tego co tutaj sobie przygotowałem, taka była konieczność, a i o tej części miałem najmniej konkretów do powiedzenia. Tak więc jeśli w trakcie mówienia musimy z czegoś zrezygnować, to dobrze jest mieć jakiś plan na taką ewentualność lub wiedzieć na bieżąco co najbardziej opłaca się opuścić. Wampiry w dziele Rice prezentują różne postawy, można je jednak potraktować również metaforycznie. Droga Louisa jest drogą człowieka poszukującego odpowiedzi na pytania o swoją egzystencję, walczącego ze swoją naturą, rozerwanego między dobrem a złem. Należy wziąć też pod uwagę fakt, że powieść ta powstała po śmierci córki autorki i jest jej swoistym katharsis. Jeśli ktoś zajrzy do podlinkowanej przy bibliografii recenzji "Wywiadu z wampirem", to zobaczy, że ten fragment żywcem wyciągnąłem z owego tekstu. To właśnie główne zadanie literatury przedmiotu – kiedy nie wie się co powiedzieć o danej pozycji, to zawsze można się poratować jakimś opracowaniem i coś z niego wyciągnąć. Oczywiście nie mówię o plagiatowaniu.
Chrzest ognia Andrzeja Sapkowskiego to trzecia część Sagi o Wiedźminie. Jedną z ważnych postaci w tej książce występujących jest Emiel Regis. Historia w książce dotyczy wyprawy wiedźmina Geralta, który poszukuje zaginionej Ciri – młodej dziewczyny, którą ma pod opieką. Wyleczony z ran przez driady wyrusza w drogę w towarzystwie niodłącznego poety Jaskra oraz Milvy, myśliwej. Wkrótce dołącza do niego kompania krasnoludów i gnom, żołnierz z wrogiego kraju oraz cyrulik Regis, który wkrótce okazuje się być właśnie wampirem. W tle toczy się wojna pomiędzy zwaśnionymi krajami. Standardowo, zacząłem od jak najkrótszego streszczenia. Przejście do tematu mogłoby być nieco płynniejsze. W tej książce fantasy wampir jest postacią drugoplanową, poboczną i co najistotniejsze – pozytywną. Emiel Regis przedstawia fakty dotyczące swojego gatunku podczas jednego z postojów kompanii i wtedy dowiadujemy się wielu informacji dotyczących kreacji wampira według Sapkowskiego. Wampiry w Wiedźminie łamią stereotypy – podobnie jak w Wywiadzie... są odporne na pochodzące z ludowych wierzeń środki ochrony przed nimi, co więcej nie przeszkadza im światło dzienne, a ich zdolności regeneracji są nawet jeszcze bardziej imponujące. Nielicznymi elementami ludowymi są brak odbicia w lustrze czy umiejętność zamiany w nietoperza. Autor opisał je także jako odporne na ogień. Najważniejszą różnicą od standardowych wierzeń na temat wampirów jest stosunek do picia krwi. Dla tych wampirów nie jest ona konieczna do przeżycia, lecz działa na nich tak, jak alkohol na ludzi. Regis opowiada o tym, jak "zwiększa śmiałość do wampirek" czy o niepewnych lotach po "spożyciu". Sam towarzysz Geralta jest osobą dobrą, uczynną, sprawiedliwą. Gdy natrafiaja na proces niewinnej kobiety oskarżonej o czary, staje w jej obronie popisując się umiejętnościami prawniczymi. Gdy Geralt wraz z Jaskrem są uwięzieni wyrusza im na ratunek. Wiedźmin, który zawodowo zajmuje się zwalczaniem istot chaosu, w tym także wampirów, zauważa wyjątkowość swojego towarzysza: "Jest niewrażliwy na ogień. (...) Może, gdy zechce, stać się niewidzialny. Może spojrzeniem zauroczyć, wprawić w głęboki sen, (...) Przybierać postać nietoperza i latać jak nietoperz. Myślę, że może tych rzeczy dokonywać tylko nocą i tylko w czasie pełni. (...) Podejrzewam, że on jest niezwykły nawet wśród wampirów. Doskonale upodabnia się do człowieka i to od lat. Konie i psy, mogące wyczuć jego prawdziwą naturę, myli zapachem ziół, które stale ma przy sobie. Ale mój medalion też na niego nie reaguje, a powinien". Możemy jednak stwierdzić, że wampiry w tym świecie są jednak w większości złe, a postacie takie jak Regis są wyjątkami. Po wyliczeniu cech wampira i pewnych zasadniczych różnic co do poprzednich kreacji stwiedziłem pozytywny charakter omawianej postaci i podparłem go cytatem. To uzasadnia wykorzystanie tej pozycji jako całkowicie odmienne spojrzenie na temat. Autor podejmuje także dyskusję z wierzeniami ludowymi, z których mit się wywodzi. Sapkowski zauważa, że postać ta wzięła się z ludzkich lęków: "Ja [wampir], a dokładniej biorąc ja i mój mit, uosabiamy wszystkie jego ludzkie lęki. Trudno wymagać od człowieka, by wyzbył się lęków" i ustami Regisa opowiada o bezzasadności rozmaitych wierzeń. Rozprawia się z legendami o zarażaniu wampiryzmem, przedstawiając wyliczenie, że gdyby była to prawda, świat byłby przepełniony tymi istotami, czy o ich nocnej naturze. Regis mówi także o samej podstawie mitu – powracających zmarłych: "Przejdźmy do następnego mitu, który głosi: wampir to człowiek, który umarł, ale nie całkiem. W grobie nie gnije i nie obraca w proch. Leży sobie w mogile świeżutki i rumiany, gotów do wyjścia i kąsania. Skąd bierze się taki mit, jeśli nie z waszej [ludzkiej] podświadomej a irracjonalnej odrazy wobec czcigodnych zmarłych? Otaczacie zmarłych czcią i pamięcią, marzycie o nieśmiertelności, w waszych mitach i legendach co i rusz ktoś zmartwychwstaje, zwycięża śmierć. Ale gdyby wasz czcigodny nieboszczyk pradziadek faktycznie wylazł nagle z grobu i zażądał piwa, powstałaby panika". Andrzej Sapkowski stworzył kreację wampira zarówno łamiącego stereotypy jak i zmuszającego do zastanowienia się nad zasadnością wierzeń. Ostatecznie pokazałem całkowitą odmienność spojrzenia na temat w tej pozycji, co w sumie z pozostałymi pozwala na szerszą interpretację zagadnienia. Takie elementy są jak dla mnie kluczowe w prezentacji na egzaminie, bo pokazują, że zdający rozumie temat i ma coś do powiedzenia na ten temat, a nie wyłącznie zna same regułki itp.
Postać wampira zagościła też w filmie za sprawą ekranizacji Draculi Brama Stokera. Już w 1922 w Niemczech nakręcono Nosferatu – symfonię grozy, a niecałą dekadę później w USA powstał Drakula z Belą Lugosim w roli głównej. Film w reżyserii Toda Browninga zapisał się w dziejach kina, jednak od książkowego oryginału różni się w znaczący sposób. Mina jest córką doktora Sewarda, nie występują postacie takie jak Quincey Morris czy Artur Holmwood, a Drakuli w kupnie posiadłości w Londynie nie pomaga Jonathan Harker lecz Renfield. Śmierć panny Westerny jest ukazana marginalnie, a książkowe zmagania mające na celu jej uratowanie przeniesione zostały na postać panny Miny. Zaakcentowane zostało za to zmaganie się dwóch osobowości – Drakuli i Van Helsinga, który praktycznie w pojedynkę doprowadza do pokonania wampira. Zrezygnowano również z wątku ucieczki hrabiego do Transylwanii – miejscem jego śmierci jest jego posiadłość w stolicy Anglii. W końcu przeszedłem do filmów. Jako, że omawiałem ekranizacje lektury, o której mówiłem już wcześniej to nie streszczałem całej fabuły, tylko wymieniłem różnice między książkowym oryginałem a filmem. Przy okazji co nieco o samym filmie. Dobrze jest wybrać sobie jakieś znaczące pozycje, bo łatwiej coś o nich powiedzieć, a przede wszystkim znaleźć jakiś tekst, którym można się wesprzeć. Wampir w wizji amerykańskiego reżysera jest przedstawiony jako arystokrata. Jego maniery są zdecydowanie szlacheckie. Najistotniejszą cechą jest jednak tajemniczość postaci, zwykle skrytej w cieniu, patrzącej hipnotycznym wzrokiem. W filmie przedstawiono wiele legendarnych cech wampira – przemianę w nietoperza i wilka, sen w trumnie, przemianę ofiar. Dodatkowo, Drakula ma możliwość wpływania na wolę ludzi w swoim otoczeniu. Postać ta w filmie jest przebiegła i bezwzględna, reżyserowi udało się przenieść charakter książkowego Drakuli. Tutaj tak jakby ponownie charakteryzowałem omawianą postać, jednak skupiając się głównie na ekranowych cechach i na tym jak reżyser ją pokazał. Jeśli omawia się film prezentujący ten sam lub zbliżony temat do przedstawionego wcześniej książkowego, to myślę, że warto skupić się na porównaniu obu wizji.
Zupełnym kontrastem jest Nosferatu. Niemiecki niemy horror również nie trzyma się ściśle książki. Co najważniejsze, akcję przeniesiono z Anglii do Niemiec, konkretnie do Bremy. Należy wziąć pod uwagę, że reżyserowi został wytoczony proces przez żonę Brama Stokera o nieposzanowanie praw autorskich. Film ostatecznie przetrwał, nazwiska bohaterów zmieniono (np. Drakula nazywa się Orlok), jednak zamysłem twórcy była adaptacja bestselleru irlandzkiego dziennikarza. Ponownie krótka informacja o fabule, a dodatkowo swego rodzaju ciekawostka na temat filmu, która wzbogaca naszą wypowiedź. Mimo, że Nosferatu i Drakula czerpią z tych samych źródeł, tytułowi bohaterowie różnią się od siebie zupełnie. Nosferatu nie przypomina człowieka, lecz potwora z ludowych wierzeń, nie zamienia ofiar w wampiry, lecz je zabija. Taki wizerunek wampira zapoczątkował poboczny nurt przedstawiania krwiopijców na ekranie – właśnie jako istoty potworne, podczas gdy w zbiorowej świadomości zakorzenił się wizerunek zła subtelnego, uosabianego przez Drakulę. Tutaj przedstawiłem różnice między dwoma filmowymi wizjami tego samego tematu, co można też zastosować dla tematów zbliżonych, ale nie takich samych. Działa to na takiej samej zasadzie jak w przypadku literatury. Zwróciłem też uwagę na wizerunek bliższy ludowym wierzeniom, co jest odniesieniem do genezy omawianego zjawiska. Istotnym elementem niemieckiego filmu są także okoliczności jego powstania. Niemcy po przegranej I Wojnie Światowej obawiali się fali imigrantów, a także plag chorób – a taka właśnie towarzyszyła przybyciu Nosferatu. Wielu ekspertów doszukuje się również w postaci wampira przerysowanego stereotypu Żyda, najbardziej wyróżniającej się obcej nacji w ówczesnych Niemczech. Krótko przedstawiłem okoliczności powstania filmu i jego prawdopodobne znaczenie symboliczne. Informacja te zaczęrpnąłem z artykułu ze stopklatki, tak więc ponownie widać do czego przydaje się literatura przedmiotu. Bez zdobytych dzięki niej informacji prezentacja byłaby uboższa.
Podsumowując, wampiry na dobre zagościły w sztuce, i to nie tylko tej pisanej jak i przedstawianej na ekranie. Ciężko także byłoby znaleźć jakiekolwiek przesłanki pozwalające stwierdzić, że w najbliższym czasie popularność wampirów osłabnie. Trzeba jednak widzieć, że to co jest problemem nieśmiertelnych z Wywiadu z wampirem, czyli nieustanne zmiany w świecie ludzi, dotyczy także wizerunku krwiopijcy. Od legendarnych powracających zmarłych, przez tajemniczych arystokratów i osobników szukających siebie, aż do dzisiejszych – ugrzecznionych wersji, kreacje wampira przechodzą ciągłe zmiany. Na początku przerażały, dziś fascynują. Przedstawiane były w najróżniejszy możliwy sposób, praktycznie każdy autor podejmujący się tematu dodawał coś od siebie, coś odejmował i tworzył nowy wizerunek nieśmiertelnego. Podsumowałem temat pozostając skupionym na chęci przedstawienia ewolucji podejścia do tematu i różnorodności jego przedstawienia. To założyłem sobie na samym wstępie i tego trzymałem się przez całą prezentację. To ważne, żeby mieć konkretny cel w swojej wypowiedzi. W 15 minut nie dałoby się wyczerpać całego tematu, więc należy się skupić na jakimś konkretnym aspekcie. To chyba właśnie prawie nieograniczona możliwość interpretacji postaci wampira przyczyniła się do jego popularności. Jedni widzą w nich postacie rodem z piekła, inni intrygujących nieznajomych. Naukowcy szukają źródeł tego fenomenu w różnych dziedzinach, a samo zjawisko zakorzeniło się w kulturze już nieodwracalnie – od mitu tego pochodzi nazwa gatunku nietoperzy czy odmiany choroby skóry. Kreacja wampira to materiał na długie rozważania, które na pewno zainspirują jeszcze nie jednego autora. Na sam koniec wskazałem, że właśnie to o czym mówiłem jest główną przyczyną popularności tematu, tym samym uzasadniając zasadność skupienia się właśnie na tym aspekcie.
Następnie przyszła kolej na pytania. Po usłyszeniu ich warto zastanowić się nad odpowiedzią, nawet dłuższą chwilę, bo to w największym stopniu wpływa na ocenę. Trzeba być kreatywnym. Pytania do mnie były mniej więcej następujące:
Proszę porównać wizerunek wampira w książkach i w filmach.
Trochę zdezorientowało mnie to polecenie, bo praktycznie musiałem powstarzać to co mówiłem w trakcie prezentacji. Wspomniałem więc o Drakuli książkowym i filmowym, ale także poruszyłem tematy filmów, o których w prezentacji nie mówiłem. To było niestety lekkie lanie wody, ale komisję musiała usytasfakcjonować moja odpowiedź.
Jakie lęki i jakie pragnienia symbolizuje postać wampira?
Tutaj mogłem się już wykazać i powiedziałem sporo. Mówiłem równolegle o lękach jakie wampiry wywoływały/wywołują oraz o pragnieniach przez nie wzbudzanych. Oczywiście powiedziałem o pragnieniu nieśmiertelności oraz lęku przed nieznanym (jakim jest powrót po śmierci). Dodałem także zdanie o ukrytym pragnieniu wyzwolenia obyczajowego, które można dostrzec w wizerunkach wampirów przedstawianych w sztuce. Osobiście uważam jednak, że kluczowe było moje stwierdzenie o pragnieniu posiadania kozła ofiarnego przez prostą ludność. Przeczytałem o tym w książce "Tajemnicza historia wampirów" – mianowicie wysyp legend i historii o wampirach miał miejsce w okresie tuż po zaprzestaniu palenia czarownic na stosie, dotychczas obarczanych odpowiedzialnością za niezrozumiałe zgony, klęski czy epidemie. Gdy zabrakło czarownic, ludzie znaleźli sobie do tej roli "żywe trupy", czyli m.in. wampiry.