MIĘDZYNARODOWA PRACA SOCJALNA
Dwojakie rozumienie pracy socjalnej.
Praca socjalna – jako praca socjalna w kontekście międzynarodowym, realizowana
w różnych krajach, jako zbiór różnych modeli pracy socjalnej w różnych krajach.
Praca socjalna – jako praca socjalna, której przedmiotem są mniejszości narodowe, praca socjalna w środowisku zróżnicowanym kulturowo.
Praca socjalna jest różnie rozumiana, definiowana różnie zarówno w teorii jak i w praktyce. Różnice te wynikają z różnych problemów społecznych istniejących w różnych krajach, z różnych sposobów ich rozwiązywania, a także z różnych przyczyn tych problemów i skutków ich rozwiązań. Drugim powodem istniejących różnic w definiowaniu pracy socjalnej są różne historie, różne miejsca pracy socjalnej w strukturze społecznej, różny status pracownika socjalnego, różne systemy edukacyjne dotyczące pracowników socjalnych.
Niemcy – podwójny rodowód pracy socjalnej (oddzielenie pedagogiki społecznej i pracy socjalnej). Początek pracy socjalnej miał miejsce na początku XX wieku (Alice Salomon „system, model kształcenia do pracy socjalnej”)
Podwójny rodowód:
XX w- tworzono Wyższe Szkoły Zawodowe- uczono na pracowników socjalnych (praktyki)
W międzyczasie na Akademiach uczono pedagogów (teoretyzowania)
wykształcenie interdyscyplinarne
na Akademiach monodyscyplinarne
ważna praktyka
ważna teoria
Stany Zjednoczone – Mary Richmond zaczęła od myślenia jak pracować z ludźmi („case work”). Kształcenie było dopiero drugim etapem. Praca z indywidualnym przypadkiem.
Indie – praca socjalna została zaczerpnięta z USA (ten sam model co w USA jest teraz
w Indiach i się nie sprawdza). Praca socjalna nie była tam samoistnym wytworem, a sztucznie „zaciągnięta” z USA. tworzono sztuczne problemy, potem pokazywano im sylwetki pracowników socjalnych, tłumacząc jak są potrzebni. Hindusi wyjeżdżali do USA na przyuczenie (tylko ci bogaci). Jednak ci bogaci nie rozumieją biednych, nie chcą nawet rozumieć, więc dlatego właśnie ta praca socjalna tam nie pasuje. ( Daj mi „krowę” to ci pomogę wieśniaku)
Zróżnicowanie strukturalne – umiejscowienie pracy socjalnej w różnych krajach:
Polska – praca socjalna związana jest z pomocą społeczną, z organizacjami rządowymi (MOPS, GOPS itp.)
Niemcy – praca socjalna organizowana jest przez różne organizacje pozarządowe.
Orientacje pracy socjalnej:
Francja jest zorientowana na interwencję. Praca socjalna jest orientowana przez pracowników socjalnych.
W Niemczech praca socjalna jest orientowana przez klienta.
Modele międzynarodowej pracy socjalnej:
Model, w którym społeczeństwo składa się z większości ludzi, którzy maja wpływ na tworzenie ładu społecznego, oraz tej mniejszości, która musi się do tego dostosować. Są tu różne systemy kulturowe, ale głos ma większość. Jeśli mniejszość nie chce się dostosować to trzeba ukrywać jej działania (celem jest wtedy kontrola mniejszości). W tym modelu łatwo jest konstruować działania i cele, bo są one wyznaczane przez większość.
Model, w którym wszystkie systemy kulturowe są równoprawne. Celem w takim modelu jest dialog między systemami wartości różnych kultur. Tutaj praca socjalna polega na wdrażaniu warunków do wypracowania rozwiązań. Pracownik socjalny ma tylko doprowadzić do dialogu społecznego, a nie przeprowadzić same rozwiązania (nie da się tu przewidzieć rezultatów tego dialogu).
Cechy pracownika socjalnego międzynarodowego:
Człowiek, który ma międzynarodowe korzenie
Człowiek narodowy/człowiek cosmopolita
Najlepszym pracownikiem socjalnym w pracy interkulturowej jest człowiek, który ma międzynarodowe korzenie tzn. podwójne (ojciec z jednej kultury, matka z drugiej), osoba z pogranicza kultur. Praktyka pokazała, że taki człowiek ma pewne predyspozycje i cechy, które polegają na rozumieniu innych kultur. Łatwo staje się on uczestnikiem innych kultur. Nadaje się na madiatora, bo rozumie jedną i drugą stronę i również te strony mu szybciej ufają.
Międzynarodowa praca socjalna jest prawie zawsze powiązana z ideologiami politycznymi.
Nowe zjawiska towarzyszące pracy socjalnej:
- globalizacja
- mnożenie się pracowników socjalnych
Globalizacja obecnie ma raczej charakter ekspansji ekonomicznej (wyciąganie pieniędzy
z kieszeni podatników, pokazywanie ludziom, że potrzebują nowych rzeczy). Globalizacja wiąże się z unifikacją (zanikanie różnic kulturowych i globalnych).
Praca socjalna też się globalizuje. Ludzie zaczynają mieć podobne problemy i podobne sposoby ich rozwiązywania. Rośnie zapotrzebowanie na pracowników socjalnych.
Niemiecki badacz zastanawiał się nad przyczynami przyrostu pracowników socjalnych
w Niemczech. Odkrył, że są oni efektem reklamy społecznej oraz samodzielnej działalności (1 pracownik socjalny może zatrudnić kilku innych pracowników). Pracownik socjalny dostrzega coraz więcej problemów społecznych i zaczyna zdawać sobie sprawę, że w pojedynkę nic nie zdziała. Gdy obecne problemy zostaną już rozwiązane to pojawiają się kolejne, nowe. Potrzebni są już wtedy nowi specjaliści, kolejni pracownicy.
Socjolodzy odkryli, że w przypadku pracy socjalnej zachodzi taki sam mechanizm jak
w przypadku pracy urzędniczej – mechanizm biurokratyzacji. Każdy urzędnik z czasem dochodzi do wniosku, że ma za dużo pracy. W związku z tym zostaje przyjęty nowy, kolejny pracownik. Ten pierwszy dzięki temu awansuje, bo nie może być dwóch pracowników na jednym stanowisku pracy. I znów ten nowo przyjęty pracownik po jakimś czasie dochodzi do wniosku, że ma za dużo pracy, zostaje przyjęty nowy pracownik i tak koło się zamyka.
Reklamy społeczne – umożliwiają szybkie nagłośnienie problemów społecznych. Można dzięki nim z małego problemu stworzyć problem na skalę międzynarodową. Wywołuje to uczucie strachu i niepokoju wśród ludzi, którzy liczą w takiej sytuacji na pomoc specjalistów (przez to zwiększa się liczba zatrudnionych pracowników socjalnych i społecznych). Dzięki reklamom można wypromować praktycznie każdy problem społeczny. Obecnie odchodzi się od pomocy pasywnej (tylko wypłacanie pieniędzy) na rzecz wsparcia aktywnego (w którym potrzeba więcej pracowników niż tylko 1 do wypłacania zasiłków).
Zauważyć można współcześnie również przez to wszystko problem nadprodukcji, problem wysokiej efektywności pracy.
Jeśli wszyscy już dostaną pracę, to i tak zostanie garść bezrobotnych, których dzielimy na pracowników socjalnych i klientów.
Z perspektywy makro rozrost pracowników socjalnych jest uzasadniony, bo walczą oni zarówno o pomoc dla innych ludzi ale także o swoje miejsce pracy. Obecnie trudno sobie wyobrazić, żeby zabrakło pracowników socjalnych, bądź żeby nawet było ich znaczniej mniej niż dotychczas. Przyzwyczailiśmy się do tego, że są oni obecni w społeczeństwie, a wręcz nawet wiemy, że problemy się mnożą i coraz więcej będzie potrzebnych tych pracowników socjalnych. Z coraz większej ilości problemów zdaje sobie sprawę. Można prognozować, że będzie coraz mniej zasiłków i coraz więcej pracowników socjalnych.
Nowe tendencje menadżerskie
Im bardziej praca socjalna odchodzi od modelu opiekuńczego tym bardziej zachodzi model menadżerski (zarządzania). Z modelem opiekuńczym mamy do czynienia wtedy, gdy człowiek ma przejściowe problemy i trudności a my mu tylko chwilowo pomagamy, później radzi już sobie sam. Jednak okazuje się, że w rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Jeśli raz ktoś otrzyma od społeczeństwa pomoc to będzie z niej korzystał cały czas, i nie będzie próbować radzić sobie samemu. Jest to tzw. syndrom uzależnienia od pomocy społecznej. Syndrom ten jest uwarunkowany już od urodzenia, tzn. że jeśli np. jest rodzina, która korzysta z pomocy społecznej, to prawdopodobne jest, że dziecko rozwijające się w takiej rodzinie również będzie w przyszłości z takiej pomocy korzystać, bo zna tylko taki sposób życia.
Gdy zdano sobie sprawę z tego, że ten model opiekuńczy jest bardzo drogi w utrzymaniu dla państwa, to wymyślono tzw. wsparcie aktywizujące, które również nie było bez wad. Wtedy wymyślono tzw. model menadżerski, który powstał dzięki analizie różnych strategii menadżerskich, które można by zastosować w pracy socjalnej. Nie zauważono tylko, że przedsiębiorstwa z zasady mają na celu przyciąganie klientów do siebie, a w pracy socjalnej powinien być efekt zupełnie odwrotny. Dlatego tez te koncepcje menadżerskie zbyt wiele nie wniosły do pracy socjalnej. Zawdzięczamy im jedynie zaczerpnięcie kalkulacji kosztów zamierzonych działań (praca socjalna zaczęła być przeliczania, zaczęto kalkulować ile kosztuje podjęcie różnych działań socjalnych, skąd można i ile można wziąć na coś pieniądze). Koncepcja menadżerska zmieniła instytucje pomocowe w takie mini przedsiębiorstwa. Jednak i tu można znaleźć kilka wad, bo trudno mimo wszystko jest wyceniać wszystkie rachunki w pracy socjalnej (np. jak policzyć ile korzyści przyniesie 1 klient, który znalazł pracę?). Praca socjalna ma najczęściej charakter doraźny i zależy od obecnej polityki rządu.
Strategie zarządzania ludźmi ( z menadżerstwa):
- motywowanie
-socjotechnika (metody wpływania na ludzi; pracownik socjalny staje się „zarządcą terenu
i myśli ponadjednostkowo tzn. nie zastanawia się już tylko jak pomóc innym, ale zastanawia się nad tym jak dobrze wypaść w statystykach. Tak dobiera swoich klientów, którym ma pomóc, aby to również oni pomogli mu dobrze wypaść w statystykach. Szuka jak najłatwiejszych przypadków, łatwych do rozwiązania. To wszystko wiąże się również z kosztami, bo czym trudniejszy klient tym dłuższa pomoc i tym większe koszty całego procesu.)
Menadżeryzm jest związany również z karierą wśród pracowników socjalnych. Zaczęto konstruować ścieżki awansu dla pracowników socjalnych (motywowanie poprzez awans). Efektem ubocznym było zatracenie tych idei pracy profesjonalnej a pracowano tylko i wyłącznie dla efektywności ekonomicznej, czyli pracowano nie aby pomóc innym a dla samego awansu.
Ideologie i profesjonalizacja
Praca socjalna powstała na bazie ideologii, które z czasem się zmieniały. Pierwotną ideologia była ideologia dobrego uczynku. Współczesna praca socjalna opiera się przeważnie na ideologiach lewicowych. Jednak z czasem praca socjalna wytworzyła tzw. specyficzne ideologie profesjonalne (wskaźniki orientujące działanie wybrane przez zespół pracowników socjalnych). Ona również ulegała różnym przemianom. Teraz dominuje motywacja i motyw indywidualizmu (działanie dopasowane do danego przypadku). Różne ideologie kształtują różne sposoby działania.
Profesjonalizacja – nowe tendencje.
Dziś w Europie nie ma konkretnych wniosków dotyczących profesjonalizacji pracy socjalnej.
Można wyróżnić natomiast 3 koncepcje:
- praca socjalna jest profesją (koncepcja ta obowiązuje np. w USA)
- praca socjalna nie jest profesją
- praca socjalna jest po części profesją
W Europie ciągle trwa dyskusja nad tym, jak powinniśmy definiować profesję i czy jest nią właśnie praca socjalna. Na początku wyróżniano następujące kryteria profesji:
- wiedza
- doświadczenie
- status społeczny
- motyw służebności
- mandat
- licencja
- stowarzyszenia profesjonalne
- autonomia
Jednak pod koniec XXw nastąpił kryzys profesji. Porównano konkretne zawody z tymi kryteriami i okazało się, że to co było uznane za profesję nie jest z nią wcale związane, bo nie spełnia tych kryteriów. Część badaczy obaliła w związku z tym wszystkie poprzednie kryteria i zaczęła mówić już nie o profesji a o działaniu profesjonalnym (definiowane jako działanie związane z koniecznością dokonywania ciągłych wyborów oraz praca związana z poważnymi problemami – i z tymi kryteriami zgadza się właśnie praca socjalna)
W Stanach Zjednoczonych praca socjalna spełnia największą ilość tych pierwotnych kryteriów formalnych.
Stowarzyszenia profesjonalne:
Nie można zbudować profesji ani działania profesjonalnego bez stworzenia stowarzyszenia profesjonalnego np. stowarzyszenie prawników, które daje licencje do wykonywania tego zawodu. To stowarzyszenie określa warunki jak działanie profesjonalne ma być konstruowane (i od tego zależy właśnie posiadanie licencji) np. gdy pracownik socjalny biurokratyzuje działania socjalne lub zanikają u niego wątpliwości co i jak robić, to wtedy traci on licencje do wykonywania zawodu.
Urzędnik socjalny – nie potrzebuje licencji, zwykle zajmuje się tylko wypłacaniem świadczeń, jest to praca urzędowa
Pracownik socjalny – działa profesjonalnie i posiada licencje.