Adrianna Gozdan III ODK
Malarstwo polskie 2 poł. XVIII w.
Charakterystyka epoki
Na drugą połowę XVIII wieku przypada epoka oświecenia, którą podzielić można na cztery okresy.
Lata 1730-64, czyli okres przedstanisławowski. W tym czasie powstają pierwsze instytucje, takie jak Collegium Nobilium w Warszawie założone przez Stanisława Konarskiego w 1740 roku i Biblioteka Rzeczypospolitej powstała w Warszawie przez braci Załuskich w 1747 roku.
Lata 1765-87, które przypadają na czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwane klasycyzmem stanisławowskim. W tym czasie tworzą pisarze: Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki. Utworzono liczne instytucje życia społecznego i kulturowego: czasopismo „Monitor”, Szkoła Rycerska, teatr publiczny.
Lata 1787-95, to okres obrad Sejmu Czteroletniego insurekcji kościuszkowskiej, oraz trzeci rozbiór Polski. Intensywnie w tym czasie rozwijała się publicystyka, a także teatr.
Lata 1795-1822, to schyłek oświecenia. W tym czasie klasycyzm występuje równolegle z sentymentalizmem i pierwszymi przejawami romantyzmu.
W I połowie XVIII wieku czasy saskie doprowadziły do zahamowania rozwoju państwa, w tym do upadku miast i mieszczaństwa. Reformy oświeceniowe ukierunkowane były na umocnieniu władzy królewskiej, edukacji najniższych warstw społecznych, ograniczeniu władzy szlacheckiej. Właściwa reforma przypada na czas rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego, który doprowadził do rozbiorów Polski, ale jednocześnie był to czas rozkwitu kulturalnego. Z inicjatywy króla powołana została w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej, która zreformowała Akademię Krakowską i Wileńską.
Mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego
Król zainteresowany był literaturą, architekturą, malarstwem, teatrem, dlatego na swoim dworze otaczał się artystami polskimi jak i zagranicznymi. W dużej części skoncentrował się na przebudowie Zamku Królewskiego w Warszawie.
Sala Wielka (Balowa) 1777-81 Zamek Królewski
Jest to największa i najbardziej paradna komnata w Zamku. Wystrój i artystyczne wyposażenie jest dziełem Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera. Zrekonstruowana na podstawie fotografii sprzed 1939 r., zachowały się elementy sztukaterii, posągi Apolla i Minerwy dłuta André Le Bruna oraz kompozycja rzeźbiarska przedstawiająca alegorie Sprawiedliwości i Pokoju. Salę zdobią złocone kolumny, kandelabry, żyrandole i bogato złocone dekoracje ścienne. W czasach króla Stanisława Augusta Sala Wielka była miejscem ceremonii dworskich. Tu odbywały się uczty, bale, koncerty i spektakle teatralne.
Sala Rycerska 1784-86 Zamek Królewski
Powstała według koncepcji króla Stanisława Augusta. Król chciał w niej uczcić osoby zasłużone dla ojczyzny i przypomnieć najważniejsze momenty z dziejów Polski. Twórcami tej sali byli również Merlini i Kamsetzer. Owalne portrety i brązowe biusty przedstawiają wybranych przez króla sławnych Polaków. Wokół sali umieszczony został napis zaczerpnięty z VII księgi Eneidy Wergiliusza, odnoszący się do zasług wybitnych obywateli. W środkowej części sali ustawione są posągi Sławy i Chronosa.
Pałac na Wodzie 1784-95
Zbudowany według projektu Dominika Merliniego i Jana Ch. Kamsetzera. Zarys dawnej budowli Lubomirskiego włączony został w obręb nowej willi. Zachowane zostało centralne pomieszczenie na rzucie koła, kryte kopułą z tamburem. Był letnią rezydencją władcy, w którym odbywały się słynne obiady czwartkowe. Uczestnicy obiadów dyskutowali o literaturze, nowych prądach estetycznych, problemach politycznych i społecznych oraz o najnowszych osiągnięciach nauki.
Twórczość artystów
Tadeusz Kuntze zwany Konicz (1732-93)
Podobno swoją karierę rozpoczął jako kuchcik krakowskiego biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego. Jako stypendysta biskupa wyjechał do Rzymu. Jego nauczycielem został Lodovico Mazzanti. Kształcił się w Akademii Św. Łukasza i w Akademii Francuskiej w Rzymie, a około 1756 roku w Paryżu. W tym samym roku po ośmioletnich studiach powrócił do Krakowa. Wykonywał w tym czasie obrazy ołtarzowe. W roku 1758 umarł protektor Kuntzego. W 1760/61 roku wyjechał do Hiszpanii, powołany został na nadwornego malarza królów hiszpańskich. W 1765 roku podróżował do Rzymu, gdzie się ożenił. Znany był z malarstwa ściennego oraz rodzajowego- przedstawiał codzienne życie nad Tybrem. Z tej tematyki zachowała się m.in. seria wyobrażeń grajków na drzwiach jednej z sal Villi Borghese w Rzymie. Dwaj grajkowie przedstawieni zostali w polskich strojach ludowych. Będąc w tym mieście nazywał siebie „Taddeo Polacco”- nie stracił przynależności narodowej. Polski dorobek artysty to obrazy religijne, portrety i sceny alegoryczne. Jednym z najbardziej monumentalnych jest obraz Nawiedzenie w głównym ołtarzu kościoła Wizytek w Warszawie. Jest to ostatnie dzieło artysty w Polsce przed wyjazdem do Hiszpanii. Cztery główne postacie ustawione są parami- na pierwszym planie dwie kobiety, nieco w głębi dwaj mężczyźni. Światło i kolor skupione są na postaciach, architektura w dalszym planie jest tylko tłem. Nastrój budowany jest gestem dostosowywanym do sytuacji. Opiekuńczy gest Elżbiety obejmującą lewą ręką Marię, układ złączonych dłoni obu kobiet wyrażający zaufanie i wzajemną bliskość. Ruch witających się mężczyzn jest przyjacielski i wylewny, a jednocześnie powściągliwy. Kolor zestawiony jest subtelnie, szaty jakby świeciły własnym światłem. Ten element widoczny jest również w innych dziełach Konicza, np. w obrazie Św. Michała z ołtarza głównego kościoła Na Skałce w Krakowie. W dramatycznym i dynamicznym Męczeństwie św. Wojciecha z katedry wawelskiej świetlistą partią są tylko szaty głównej postaci. Kuntze w swoich obrazach postacie drugoplanowe chętnie przedstawiał w stroju polskim- żupanie i kontuszu widoczne w Wskrzeszeniu Piotrowina czy Cudzie św. Jana Kantego z dzbankiem. Był przeciętnym portrecistą. Znane są dwa wizerunki Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego- jego protektora. Jeden jest wizerunkiem siedzącego w fotelu z atrybutami biskupa, drugi przedstawia Załuskiego w pontyfikalnych szatach. Kolejnym portretem, być może nawet autoportretem jest rysunek piórkiem ukazujący polskiego artystę z rysikiem w ręku i teką z rysunkami pod pachą, podziwiającego pozostałości rzeźb starożytnego Rzymu. Postać odziana jest w żupan, bramowaną futrem delijkię, czapkę- konfederatkę. Postać znajduje się przed pomnikiem Konstantyna Wielkiego. Obrazy alegoryczne Kuntzego to Fortuna i Sztuka, które powstały jeszcze w Rzymie w roku 1754 na zamówienie Załuskiego. Dzieła te mają program moralizatorski- człowiek podlega kaprysom losu, ale może budować niezniszczalne wartości. Wyobrażenie Fortuny jest jedną z najbardziej dynamicznych kompozycji artysty. Naga bogini z przepaską na oczach pędzi na kuli tratując wszystkich rządnych jej darów. Kolorystyka jest ciemniejsza i bardziej intensywna niż na pozostałych obrazach. Sztuka jest znacznie spokojniej przedstawiona o łagodniejszej kolorystyce z „świeceniem” ubiorów głównych postaci. Nieco w cieniu, za postacią młodzieńca pijącego z czary widoczna jest osoba polskiego artysty- w oliwkowym żupanie i torbą z przyborami na ramieniu.
Daniel Chodowiecki (1726- 1809)
Z Gdańska przeniósł się do Berlina, gdzie po pewnym czasie objął kierownictwo Akademii Sztuk Pięknych. Zajmował się malarstwem sztalugowym. Wykonał sentymentalno-dramatyczną kompozycję w typie moralizującej sztuki francuskiej zatytułowanej Pożegnanie z rodziną niewinnie skazanego Calasa. Jednak przede wszystkim był rytownikiem. Wykonywał rysunki i szkice, niekiedy satyryczne w guście Hogartha. Szczególnie cenione są jego ryciny małych rozmiarów, często o charakterze ilustracyjnym. Stworzył cykl rysunkowy Podróż do Gdańska rozpoczęty w 1773 roku, w czasie wędrówki z Berlina do rodzinnego miasta. Zauważyć w nim można realistyczne widzenie świata przez artystę. Chodowiecki rysował liczne sceny związane z życiem polskim Gdańska m.in. z rodziną strażnika koronnego Franciszka Czackiego, z prymasem Podolskim. Zawsze interesował się tematyką polską, rytując w latach 1793-97 sceny z historii Polski, które odnosiły się do Piasta, Bolesława Śmiałego, Kazimierza Wielkiego, Sobieskiego, Stanisława Leszczyńkiego, Sejmu Czteroletniego i uchwalenia konstytucji majowej.
Jan Ścisło (1729?-1804)
Swoją wiedzę z zakresu malarstwa prawdopodobnie uzupełniał pod kierunkiem Bacciarellego. Wykonywał iluzjonistyczne krajobrazy na ścianach zamku ujazdowskiego pod Warszawą i w Białym Domku w Łazienkach oraz religijne kompozycje. Pejzaże występowały także w malarstwie sztalugowym artysty, na ich treść składały się idylliczne wysepki, wątłe drzewa, drobne postacie wieśniaków, mostki i akcenty architektoniczne np. zamki na skałach. Obrazy malował Ścisło w jasnych, pastelowych barwach.
Jan Bogumił Plersch (1732-1817)
Uczeń Czechowicza. Studiował w Augsburgu i Wiedniu. W 1775 roku wykonał dla Stanisława Poniatowskiego szereg prac dekoracyjnych w Białym Domku znajdującym się w parku Łazienkowskim. Dekoracja ta umieszczona jest na ścianach gabineciku na parterze, pojętym jako altana. Malowidło ukazuje ażurową altanę z cienkich listewek oplecioną bluszczem i różami, a w prześwitach widoczne różne krajobrazy. Każdy z prześwitów jest odrębną kompozycją. Dwa pierwsze prześwity przy drzwiach to widoki morskie. Na prawym znajduje się okręt wojenny i rozległa zatoka, w tle rybacy rozwieszają i suszą swoje sieci na nadbrzeżnych drzewach. W prześwicie po lewej stronie drzwi prezentowany jest widok na port i latarnię. Na pierwszym planie, znajduje się grupa ludzi wybierających się na wycieczkę łodzią. Przedstawienie to nawiązuje do Odjazdu na Cyterę Wettau. Największy prześwit zlokalizowany naprzeciw lustra, ukazuje zatokę ze skalistymi brzegami, a w tle zarysowane są góry. Na pierwszym planie znajduje się łódź z wesołym towarzystwem, które zaskoczyło kąpiące się kobiety. Scena zaczerpnięta z życia dworskiego, jej źródła to włoskie pejzaże (tło) i francuskie malarstwo fetes gallantes (postaci ludzkie). Dwa ostatnie prześwity umieszczone po obu stronach okna, w tle ukazują pejzaże górskie, ale postacie zajęte są różnymi rozrywkami- po lewej turystyką, po prawej polowaniem. Plersch był również autorem plafonu z pałacu Prymasowskiego w Warszawie z 1785 roku, przeniesionego do Ratusza i spalonego w czasie wojny. Jednak istnieje olejny szkic tego plafony, przechowywany w poznańskim Muzeum Narodowym, który prawdopodobnie przedstawia gloryfikację funkcji prymasa w Polsce.
Marcello Bacciarelli (1731-1818)
Przebywał w Warszawie za panowania Augusta II. Po raz kolejny zaproszony do stolicy przez Stanisława Augusta w 1766. Był z pochodzenia rzymianinem i uczniem Marka Benefiale. Często zmieniał swoje miejsca pobytu. Pracował również w Dreźnie i Wiedniu, ale w Warszawie pozostał do śmierci. Po rozbiorach Polski został honorowym dziekanem Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych na nowo utworzonym Uniwersytecie Warszawskim. Jego malarstwo zgadzało się z upodobaniami królewskimi co przyczyniło się do powstania ok. 1780 roku tzw. stylu Stanisława Augusta. W zakresie treści ideowej środowisko dworskie odcisnęło na twórczości Bacciarelliego swego rodzaju znamię. Forma jego dzieł była barokowa, sposób prowadzenia pędzla wzdłuż manierycznych łuków, kolorystyka złotawo czerwona, dopiero w późniejszym okresie bardziej stonowana. Koronacyjny portret Stanisława Augusta z lat 1766-67, lśni czerwienią i złotem, ukazuje władcę w pełni majestatu, królewski płaszcz, insygnia władzy, kolumny i kotary nawiązują do XVII-wiecznej tradycji. Sens ideowy nawiązuje do sztuki Ludwika XIV. Reminiscencje baroku oraz ciężkiej kolorystyki zauważyć można po roku 1780 w alegorycznych plafonach Zamku Warszawskiego. Przez ożywienie nauk historycznych artysta wykonał cykl królów polskich i sześć kompozycji historycznych o dużym formacie, które przedstawiają Kazimierza Wielkiego przyjmującego skargi chłopów, Odnowienie przez Władysława Jagiełłę uniwersytetu krakowskiego, Hołd pruski, Unię lubelską, Traktat chocimski i Sobieskiego pod Wiedniem. Były to konwencjonalne i teatralne obrazy pozbawione głębszej historycznej i archeologicznej wiedzy, jednak zapoczątkowały one malarstwo historyczne w Polsce. Bacciarelli był cenionym portrecistą, przedstawiając „ludzi epoki największych nieszczęść”. Wielokrotnie upamiętniał swego protektora- Stanisława Augusta. Portret z klepsydrą wykonany został po drugim rozbiorze Polski, ukazuje przemijanie czasu i znikomą trwałość korony. Drugi powiązany był prawdopodobnie z sejmem czteroletnim lub konstytucją majową, podkreśla to gest i poza modela. Artysta malował podobizny m. in. książąt, dygnitarzy, członków rodziny królewskiej.
Bernardo Belotto Canaletto (1720-1780)
Był królewskim malarzem nadwornym. Pracował w Polsce kilkanaście lat i podobnie jak Bacciarelli umarł w tym kraju. Był uczniem Antoniego Canale- swojego wuja i przedstawicielem weneckiego malarstwa krajobrazowego. Weduty tworzył we Włoszech, w Dreźnie, Wiedniu i Monachium. Wykonywał panoramy miast, terenów podmiejskich, placów i ulic. Widoki Warszawy jego autorstwa zdobiły sale Prospektową Zamku Królewskiego. W 1770 roku namalował Widok Warszawy od strony Pragi, który skupiał się nie tylko na motywach architektonicznych tj. pałace, kościoły i kamieniczki, ale również motywy sztafażowo-rodzajowe. Jego bezbłędna perspektywa w ukazywaniu ulic Warszawy i precyzyjne odtwarzanie budowli w swoich dziełach ułatwiło odbudowanie zniszczonej stolicy przez wojska hitlerowskie. Rysunki autorstwa Canaletta były bardzo dokładne, bardziej dokumentalne niż malarskie. Często używał brązów i żółcieni, często chłodnych barw z lekką zielenią. Granicę między światłem, a cieniem zaznaczał ostro i wyraźnie. Bardziej liryczny ton można odnaleźć w Łąkach wilanowskich i Terenach łazienkowskich, które pełne są drzew, krzewów, bydła i owiec, z postaciami sztafażu. Jego talent jako malarz scen zbiorowych ujawnił się w dziełach na temat Elekcji Stanisława Augusta z 1776 i 1778 roku oraz Wjazdu Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w roku 1633 powstałego w 1779. Pierwsze z tych obrazów są o charakterze reportażowo-dokumentalnym, ponieważ postacie historyczne ujęte zostały w portretowy sposób. Sztafażowe partie płócien były wstępem do polskiego malarstwa rodzajowego, natomiast zainteresowanie wedutą kontynuowali polscy artyści w XIX w.
Konstanty Aleksandrowicz
Był portrecistą króla oraz członków magnackich rodów, Tyszkiewiczów i Radziwiłłów. W 1777 roku wykonał galerię sławnych Polaków nawiązującą do patriotyczno-historycznego nurtu sztuki polskiej w rezydencji Tadeusza Czackiego w Porycku. Malował porterty Jana Zamoyskiego, marszałka koronnego Stanisława Lubomirskiego w dwóch wersjach- pierwsza w stroju francuskim, druga w polskim z 1783 roku. Sportretował również w roku 1785 ks. Karola Radziwiłła Panie Kochanku, w generalskim mundurze polskim. Malowane przez niego portrety odznaczają się trafną charakterystyką twarzy. Artysta zwracał również uwagę na detal tj. hafty, ordery itp.
Józef Faworski
Czynny około 1790 roku w Warszawie, na Mazowszu, ziemi łęczyckiej i Berlinie. Portrety malował z reguły na neutralnym tle. Posługiwał się umiarkowanym modelunkiem. Stosował również świadomą stylizację. Co do kolorystyki to używał gamy prawie monochromatycznej lub polifonicznej. W Portrecie JanaTopacz Piędzickiego z 1790 roku, przechowywanego w poznańskim Muzeum Narodowym występują wyraźnie jakości linearne. Nadmierne uproszczenie formy widoczne jest w wizerunku Weroniki Piędzickiej z synem, a wygaszony koloryt użył artysta w podobiźnie Kazimierza Topacz Piędzickiego z 1793 roku. Najsilniejsze nasycenie kolorem Faworski uzyskał w Portrecie generałowej Wiktorii Madalińskiej z roku 1792 znajdującym się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Przedstawia on postać kobiecą ujętą powyżej kolan, o pociągłej i bladej twarzy, z czarnymi oczami oraz kwiatami w ręku. Kobieta ubrana jest w pasiastą, czarno-czerwoną suknię z koronkami. W późniejszej, berlińskiej twórczości widoczny jest ekspresjonizm, m.in. w portretach Józefa Zaborowskiego (1794) i Joachima Nettelbauma.
Jan Chrzciciel Lampi (1751-1830)
Dużo podróżował, w Polsce przebywał tylko kilka lat. Uwieczniał w swych pracach króla Michała Wandlina Mniszcha i marszałka sejmu czteroletniego Stanisława Małachowskiego, jednak częściej członków opozycji szlacheckiej i targowiczan. Był wybitnym portrecistą, wahał się pomiędzy realizmem, a sentymentalizmem. Podobizny miały pewną symboliczną wymowę. Portret Szczęsnego Potockiego w 1790 roku ukazuje magnata, którego głowa wsparta jest na ręku. Postać w płaszczu, który wydaje się być raczej szeroką draperią otaczającą ciało o zadumanej nad książką twarzy, która jaśnieje na tle ciemnego nieba. Przykładem sensualizmu w pracach artysty jest Portret Karduli Potockiej.
Józef Grassi (1758-1838)
Sprowadzony do Warszawy około 1790 roku. Tworzone przez niego obrazy odznaczały się linearyzmem, miękką, delikatną fakturą, początkowo złocistym, a w późniejszej twórczości chłodniejszym, srebrzystym tonem. Czasem postacie męskie przez poetyczną idealizację uzyskiwały niemal kobiecy wdzięk, przykładem tego może być młodzieńczy portret bratanka królewskiego, Józefa Poniatowskiego z 1790 roku. Artysta upiększył również Kościuszkę w heroizowanym, romantycznym obrazie z roku 1792, który uzupełniony został m.in. o rycerski szyszak, burzliwe niebo i fragment drzewa. Grassi wzorował się na preromantycznej sztuce angielskiej. Jedna z podobizn ks. Józefa (1787) opiera się wyraźnie na portretach Gainsborougha i Reynoldsa, przedstawia ona postać na koniu, w tle ukazane jest drzewo. Jednak artysta tak jak Lampi, w swoich pracach nie bał się ukazywać brzydoty, czego przykładem mogą być podobizny Antoniego Barnaby Jabłonowskiego z 1791 roku i Stanisława Kostki Potockiego z 1792. Grassi wykonał również inny portret Kościuszki, gdzie ukazany został w krakowskiej sukmanie i magierce na głowie. Obraz ten dostarczył wzoru XIX-wiecznym malarzom i sztycharzom.
Jan Piotr Norblin de la Gourdaine (1745-1830)
Francuz, sprowadzony do Polski został w 1774 roku przez Czartoryskich. Jego pierwszymi zadaniami były prace dekoracyjne w Powązkach- nowej siedzibie Czartoryskich, którą budowano i ozdabiano do 1775 roku. Wygląd tych prac znamy z późniejszej serii obrazów do tzw. „chatki” księżnej Izabelli Czartoryskiej. Są to fetes galantes, odwołujące się ściśle do Wettau, do zabaw i festynów w parku. Sielankowość obrazów Koncert, Menuet, Zabawa wiejska i Kąpiel w parku pogłębia jasna, nieco stłumiona kolorystyka, przechodząca od barw ciepłych do zimnych. W tym samym czasie wykonał również malowidło plafonowe w Arkadii pod Nieborowem w latach 1783-85, które przedstawiało Jutrzenkę na tle kopuły świetlistego nieba i opuszczającej zasłony Nocy, która mknęła wśród koni Apollina. Po przyjeździe do Polski Norblin szkicował sceny z życia. Około 1780 roku namalował m. in. Kobziarza, Chłopów w karczmie. W latach 1784-91 wykonał sepią Targi na konie, sceny z Łazienek. Norblin był także autorem scen sejmikowych, odnoszących się głównie do okresu sejmu czteroletniego (1788-92). Rysował je szybko i zamaszyście, na tle zaniedbanych miasteczek ukazywał szlachtę pijaną, siekającą się szablami. Zafascynowany polskością nawet po powrocie do Francji w 1804 roku wykonywał repliki obrazu Uchwalenie Konstytucji Majowej i opracował mnóstwo scen rodzajowych do Zbioru ubiorów polskich. Studiując polską wieś dostrzegał nędzę. Był zaangażowany w sprawy Polski. W twórczości Norblina tkwią źródła malarstwa batalistycznego i rodzajowego, poświęconego życiu szlachty, wsi i miasta.
Józef Wall (ok. 1752-1798)
Z pochodzenia warszawianin, podróżował do Włoch i Drezna, ale zmarł w rodzinnym mieście. Znane są jego portrety z posągami, drzewami i pejzażem w tle lub późniejsze, ukazujące stroje z czasów rewolucji francuskiej. Szkicował fetes galantes, sceny sejmikowe i rodzajowe z życia szlachty oraz malownicze, ale zrujnowane chaty. Jego dziełami są np. Pikniki i Odpusty na Bielanach. Artysta również rysował konturowo piórkiem, co widoczne jest w Macierzyństwie z 1795 roku.
Kazimierz Wojniakowski (1771?- 1812)
Początkowo był czeladnikiem cechowym w Krakowie, później samodzielnym malarzem w Warszawie. Przyjaźnił się z Grassim i Kosińskim. Wzorował się na twórczości Norblina, co widoczne jest w obrazie Uchwalenie konstytucji majowej. Przede wszystkim jednak był portrecistą zarówno arystokracji jaki i mieszczaństwa oraz inteligencji miejskiej. Portret generała Józefa Kossakowskiego uważany jest za najlepsze dzieło artysty. Obraz wykonany został na przełomie lat 1794-95, utrzymany został w stylu romantycznego realizmu. Postać oparta o głaz ukazana jest na tle groty i posępnego pejzażu. Podobizny kobiet w twórczości Wojniakowskiego dzielone są na dwa rodzaje. Jeden z nich to portret liryczno-romantyczny o ściszonej kolorystyce do którego zalicza się portrety Julii z Lubomirskich Potockiej, Józefy z Szemplińskich Chrzanowskiej z 1793 i Izabeli z Flemingów Czartoryskiej (1796). Drugim rodzajem są prawie naturalistyczne wizerunki starych lub szczupłych dam o wydłużonych twarzach, jakich przykładem jest m.in. Portret Kazimiery z Potockich Wilżyny z 1794 roku. Modelki nosiły zbyt bogate stroje, a na głowach „orientalne” turbany. Mężczyzn Wojniakowski ukazywał bezwąsych oraz w ciemnych z okresu rewolucji i dyrektoriatu strojach, jednak z drugiej strony malował sarmackich wąsaczy. Szkicował również rysunkowe portrety, m.in. zbiorowe na tle parków, jednak jako skończony obraz zrealizował tylko jedną grupową kompozycję zatytułowaną Zebranie towarzyskie w ogrodzie z 1797 roku. Na płótnie tym artysta przedstawił dwie warszawskie rodziny mieszczańskie skupione po obu stronach pomnika Polonii. Zajmował się także malarstwem religijnym (w kościołach Nadarzyna i Włostowic pod Puławami), posiadającym charakter konwencjonalny, ale niektóre święte posiadają modne wówczas empirowe suknie. Według Tadeusza Dobrowolskiego wyjątkowym dziełem jest obraz pt. Nadzieja z wyobrażeniem klęczącej dziewicy w białej, empirowej sukni, motywu kotwicy i statku zanurzonego w odmętach wody. Dziewica wpatruje się w gwiazdę symbolizującą jutrzenkę wolności. Zakres tematyczny twórczości Wojniakowskiego poszerzony jest jeszcze o widoki sentymentalnych ogrodów z architekturą antyczną, fontannami, głazami i rzeźbą.
Bibliografia
Dobrowolski Tadeusz, Malarstwo polskie ostatnich dwustu lat, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989
Karpowicz Mariusz, Sztuka polska XVIII wieku, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985