Pojęcie rynków finansowych.
Rynek finansowy – określa się jako miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy, za pomocą tych transakcji dokonuje się przepływ pieniądza od podmiotów posiadających nadwyżki środków (oszczędności) do podmiotów chcących je zagospodarować (zamienić na aktywa realne). Transakcje te przynoszą właścicielom nadwyżek określone korzyści finansowe, zazwyczaj w postaci dywidendy (instrumenty właścicielskie) lub procentów (i. dłużne).
Rynek pieniężny, kapitałowy, walutowy, instrumentów pochodnych i ich wzajemne powiązania.
Rynek pieniężny – rynek najbardziej płynnych aktywów finansowych, służących jednostkom gospodarczym do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy, a więc zapewniający im utrzymanie płynności. Następuje to głównie poprzez zaciąganie pożyczek i kredytów krótkoterminowych. Jest to również rynek na którym szczególną aktywność wykazują instytucje finansowe w tym banki poszukujące możliwości ulokowania wolnych środków pieniężnych nawet na bardzo krótki okres, np. 1 dzień, 2- 3 dni, tydzień lub 2 tygodnie lub także chcący przejąć środki do zagospodarowania. Możliwości ulokowania wolnych środków na tak krótkie okresy mogą poszukiwać też przedsiębiorstwa aby od posiadanych nadwyżek otrzymać więcej w stosunku do tego co mogą uzyskać przytrzymując je na rachunkach bieżących w bankach.
FUNKCJE RYNKU PIENIĘŻNEGO:
- krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji
- zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki
- średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem
- określenie wysokości procentu w krótkotkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientem
- stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej.
Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny, który jest kredytodawcą ostatniej instancji (kredyt redyskontowy i lombardowy oraz operacje otwartego rynku). Za pomocą tych instrumentów realizuje on swoją politykę pieniężną na rynku pieniężnym: wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.
Banki, które mają nadmiar pieniądza banku centralnego, lokują go na rynku pieniężnym, a te, które cierpią na niedobór tego pieniądza, zaciągają pożyczki na rynku pieniężnym.
Na rynku pieniężnym udzielane są pożyczki:
- na jeden dzień, ze zwrotem następnego dnia do danej godziny (overnight - O/N)
- na jeden dzień, z prolongatą na dni następne, z tym, że pożyczkodawca jest upoważniony do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, które powinno nastąpić dnia poprzedniego (tom/next - T/N)
- na "ultimo", które powinny być spłacone do końca miesiąca, kwartału lub roku
- miesięczne, kwartalne, półroczne lub roczne, które muszą być spłacone po upływie okresu, na który są pożyczone
RYNEK KAPITAŁOWY
1. Charakter rynku kapitałowego
Podstawowym celem rynku kapitałowego jest umożliwianie różnym podmiotom
pozyskania środków finansowych na zapewniającą dochody działalność
inwestycyjną oraz finansowanie potrzeb publicznych (pożyczki zaciągane przez
państwo, władze lokalne).
Rynek kapitałowy
Rynek bankowy (lokaty i kredyty średnio-i długoterminowe
Rynek papierów
wartościowych
Rys. 2. Podstawowe działy rynku kapitałowego
Na rynku bankowym, który obejmuje banki, kasy oszczędnościowe, przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe i inne instytucje bankowe, lokowane są depozyty i udzielane kredyty. Banki przetwarzają otrzymane w różnych formach depozyty w kredyty, które są w istocie kapitałem pożyczkowym. Kapitał ten jest przeznaczany na cele inwestycyjne. Źródłem podaży kapitału pożyczkowego (kredytowego) są oszczędności i fundusze wewnętrzne(gospodarstw domowych, podmiotów gospodarczych, instytucji sektora publicznego) oraz import kapitału kredyty zagraniczne).
Popyt na ten kapitał kreują głównie przedsiębiorstwa w celu finansowania inwestycji i długookresowych programów rozwojowych.
Szczególnie rozbudowanym segmentem rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych, charakteryzujący się różnorodnością instrumentów finansowych, wysoką płynnością transakcji giełdowych i pozagiełdowych, dużymi możliwościami zdobywania kapitału i jego pomnażania.
Napływający na rynek kapitał - w swej pierwotnej postaci - przede wszystkim z oszczędności osób fizycznych, a także z funduszy inwestycyjnych i emerytalno-rentowych oraz bankowych. Jest on wykorzystywany przez przedsiębiorstwa, instytucje rządowe i władze lokalne.
Na rynku kapitałowym ogromną rolę odgrywa zdobycie zaufania uczestników tego rynku i bezpieczeństwo lokowania w nim kapitału. Zapewnienie gwarancji w tym zakresie jest
procesem złożonym i zwykle poddawanym ostrej oraz długotrwałej weryfikacji.
Aby zapewnić bezpieczeństwo lokat i pozyskać zaufanie inwestorów angażujących swoje
fundusze, państwo sprawuje pieczę nad rynkiem papierów wartościowych, wprowadzając
stosowne regulacje prawne. W Polsce podstawy prawne funkcjonowania rynku kapitałowego stanowią: uzupełnienie Kodeksu cywilnego, obejmujące ogólne regulacje prawne dotyczące papierów wartościowych w systemie prawa cywilnego, wprowadzone ustawą nowelizującą ten kodeks z 28.07.1990 r. oraz Ustawa o obligacjach z 28.06.1995 r.
Do koordynacji i nadzoru publicznego obrotu papierami wartościowymi została powołana Komisja Papierów Wartościowych, jako centralny organ administracji państwowej.
2. Podstawowe segmenty rynku kapitałowego-Rynek papierów wartościowych
obligacje
Obligacje mają dominujący udział w rynku papierów wartościowych, znacznie wyższy niż rynek akcji. Jako dokumenty wierzytelnościowe potwierdzające zaciągnięcie długu są uznaną formą lokat oszczędności, zapewniając z góry określony dochód z oprocentowania i bezpieczną lokatę kapitałową.
Obligacja powinna zawierać następujące dane:
- nazwę i siedzibę emitenta
- podstawę prawną emisji
- nazwę obligacji i cel jej wyemitowania
- wartość nominalną i numer kolejny obligacji oraz serię
- oznaczenie obligatariusz - przy obligacji imiennej
- określenie warunków zbywania obligacji imiennej
- datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość i zasady oprocentowania, terminy jego wypłaty i miejsce płatności oraz warunki wykupu
- wysokość i zasady gwarancji oraz oznaczenie podmiotu gwarantującego
- zakres i formę zabezpieczenia albo informacją o jego braku
- miejsce i datę wystawienia obligacji oraz datę nabycia
- podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta.
Poziom oprocentowania obligacji zwykle skorelowany jest z pozycją emitenta na rynku oraz stanem zabezpieczenia.
2. Akcje
Akcje należą do udziałowych papierów wartościowych, potwierdzających prawo do współwłasności w spółce akcyjnej. Akcja jest częścią kapitału akcyjnego spółki, wynikającą z jego podziału na akcje o równej wartości nominalnej. Akcje są niepodzielne i zbywalne.
Zgromadzenie wymaganego przepisami kapitału akcyjnego na zawiązanie spółki oraz dalszy jej rozwój (podwyższenie kapitału) może być dokonane:
- na rynku kapitałowym prywatnym przez wniesienie udziałów majątkowych zainteresowanych danym przedsięwzięciem udziałowców (minimum trzech)
- na rynku kapitałowym publicznym, w drodze publicznej sprzedaży wyemitowanych akcji.
Rynek walutowy
Zasady funkcjonowania rynków walutowych są identyczne jak wszystkich innych rynków (np. towarowych).
Handluje się tutaj walutami, czyli instrumentami finansowmi o najwyższym stopniu płynności. Waluty to prawnie obowiązujące środki płatnicze w danych krajach.
Rynek walutowy działa bez przerw. Otwarcie rynku w Europie zbiega się z porą zamknięcia rynków azjatyckich. Zamknięcie rynku w Europie zbiega się z kolei otwarciem notowań amerykańskich. Zamknięcie rynku amerykańskiego to otwarcie rynku w Australii, następnie w Azji itd. Tak więc o rynku walutowym można śmiało powiedzieć, że nigdy nie zasypia. Jest też zdecentralizowany pod względem geograficznym i technicznym. Nie istnieją centra finansowe, a 90% operacji odbywa się między bankami bez jakiegokolwiek pośrednictwa. Pozostałe 10% transakcji to transakcje banków z ich klientami. Można powiedzieć, że rynek dewizowy jest największym rynkiem finansowym na świecie - jego dzienne obroty sięgają w przybliżeniu 1,5 biliona dolarów.
Jest to rynek międzynarodowy, przemiotem transakcji są wszelkie waluty świata, jednak nadrzędną zasadą jest, że wszystkie kursy podaje się w odniesieniu do dolara amerykańskiego. Dominująca rola dolara wynika z faktu, że jest on podstawową walutą rozliczeń handlu zagranicznego oraz inwestycji na rynkach finansowych. Również wzajemne kursy walut innych niż dolar wyznaczane są za jego posrednictwem, przy uzyciu tzw. kursów crossowych. Polega to na przeliczeniu kwoty w jednje walucie na dolary i dopiero tej kwoty na drugą walutę.
Instrumenty pochodne
Innym rodzajem instrumentów finansowych są tzw. instrumenty pochodne, których wartość kształtuje się jako pochodna wartość innych, rzeczywistych, bazowych instrumentów finansowych, takich jak: towary, [surowce, płody rolne], papiery wartościowe oraz parametry rynku [stopy procentowe, kursy walut]). Zwane także derywatywami lub derywatami lub instrumentami pozabilansowymi. "Zatem przez instrument pochodny należy rozumieć instrument finansowy zbudowany na podstawie cech konstrukcyjnych określonego aktywu bazowego, który swoją wartością rynkową determinuje wartość instrumentu pochodnego."
Ważną jest informacja, że powstanie instrumentów pochodnych notuje się z końcem lat siedemdziesiątych, a ich powstanie wiązało się z zabezpieczeniem przed ryzykiem zmian kursów walutowych, stóp procentowych występujących na rynkach towarowych i finansowych . Instrumenty pochodne występują w Polsce na razie w bardzo skromnym zakresie. Najbardziej rozwiniętym segmentem rynku są kontrakty futures na indeksy WIG20 i TECHWIG. Mam nadzieję, że już niedługo będziemy mieli ich znacznie większy wybór. Rynek opcji właściwie nie istnieje, nie ma możliwości ich wystawiania, ceny są bardzo wysokie a płynności w zasadzie nie ma. Spodziewać się bardzo szybkiego rozwoju rynku instrumentów pochodnych w ciągu najbliższych 1 - 2 lat. Nawet jeśli polska giełda nie będzie w stanie wprowadzić w szerokim zakresie tych instrumentów liberalizacja prawa dewizowego umożliwi ich nabywanie na zagranicznych giełdach. Są to instrumenty bardzo przydatne przy konstruowaniu portfela inwestycji. W żadnym wypadku przy umiejętnym ich używaniu nie narażamy się na ryzyko większe niż przy bezpośredniej inwestycji np. w akcje. Jak każdy instrument finansowy mogą spowodować duże straty gdy są używane bez zrozumienia ich istoty.
Instrumenty pochodne dzieli się na dwie podstawowe grupy:
instrumenty o ryzyku symetrycznym (kontrakty terminowe Mogą to być kontrakty typu foward i futures lub swapy).
instrumenty o ryzyku niesymetrycznym (opcje, warranty, obligacje zmienne).
Zjawisko fuzji i przejęć we współczesnej gospodarce
Zasadniczo łączenie się przedsiębiorstw może przybierać dwie formy:
Fuzja. Czyli łączenie interesów przedsiębiorstw. Z fuzją mamy do czynienia wówczas, gdy "akcjonariusze dwu lub więcej przedsiębiorstw łączą w jedną jednostkę całość lub prawie całość aktywów netto i działalności przedsiębiorstw w taki sposób, aby osiągnąć ciągłe, wspólne uczestnictwo w ryzyku i korzyściach połączonej jednostki".
Można ją zapisać symbolicznym równaniem A + B = C – nowe przedsiębiorstwo
Zwykle fuzję przeprowadzają firmy o zbliżonej wielkości, (choć oczywiście nie koniecznie np. Boeing - McDonnell Douglas), w wyniku takiej operacji powstaje całkiem nowa struktura gospodarcza, a dotychczas działające firmy tracą swoją osobowość i niezależność. Dobrym przykładem może tu być połączenie Polifarbu Cieszyn i Wrocław.
Przejęcie. Czyli nabycie takiej liczby akcji (udziałów) jednego przedsiębiorstwa przez drugie, która daje możliwość kontrolowania. W wyniku przejęcia wykupione przedsiębiorstwo zostaje w pewien sposób włączone w strukturę firmy przejmującej.
Wśród fuzji i przejęć można rozróżnić też kilka podstawowych rodzajów przeprowadzonej operacji:
Integracja pozioma. Zachodzi wtedy, gdy łączą się dwie firmy o tym samym profilu działalności - podmioty te rezygnują z dotychczasowej konkurencji, licząc na uzyskanie efektów synergii.
Integracja pionowa. Łączą się tu dwie firmy, zajmujące różne miejsca w procesie produkcji lub dystrybucji. Integracja pionowa występuje, gdy np. producent wykupuje swojego dostawcę.
Integracja funkcjonalna (koncentryczna). Łączą się tu firmy, których dotychczasowe powiązania mają charakter luźnych związków, a celem połączenia może być obniżenie kosztów dzięki udoskonaleniu któregoś z elementów w łańcuchu wartości, np. działań logistycznych
Integracja konglomeratowa. Łączą się w ten sposób firmy, których przedmiot działania jest różny, nie są one w żaden sposób ze sobą powiązane. Firmy decydują się na konsolidację zasobów, najczęściej kapitałową, umożliwiającą podejmowanie wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Przypadek ten często można zaobserwować w dużych grupach kapitałowych, gdzie zarząd przedsiębiorstwa-matki stara się maksymalnie zdywersyfikować działalność.
Główne typy fuzji
Ciągle obserwujemy rewolucję w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W tych burzliwych czasach wygrywa ten, który realizuje w trakcie łączenia się i współdziałania przedsiębiorstw tzw. koncepcję 4F:
Focus- zogniskowanie wspólnego działania przedsiębiorstw na jednym lub w kilku sektorach
First- bycie pierwszym z zmianach i odpowiedziach na wyzwania otoczenia na przykład w wyniku przeprowadzenia fuzji.
Sposoby analizy rynków finansowych. Charakterystyka analizy technicznej i fundamentalnej.
Analiza techniczna (inaczej analiza wykresów) – zbiór technik mających na celu prognozę przyszłych cen (kursów) papierów wartościowych, walut czy surowców na podstawie cen historycznych. Zadaniem analizy technicznej jest wyznaczenie momentów, kiedy warto jest dany papier wartościowy kupić, a kiedy sprzedać. Wsparciem prognoz są liczne wskaźniki.
W przeciwieństwie do analizy fundamentalnej wskaźniki makroekonomiczne, analizy branżowe czy raporty ogłaszane przez spółkę nie są brane pod uwagę w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych. Wszystkie potrzebne do prognozy informacje odczytuje się z wykresu historycznej zmienności cen.
Modele analizy technicznej zakładają, że ceny akcji zmieniają się według możliwych do zaobserwowania, powtarzalnych schematów. Zależnie od zastosowanego modelu można zauważyć powtarzalność pewnych figur geometrycznych lub zachowanie wskaźników statystycznych.
Analiza techniczna powinna być stosowana równolegle z analizą fundamentalną. Analiza fundamentalna odpowiada na pytanie: "jaki walor kupić lub sprzedać?" zaś analiza techniczna: "kiedy to uczynić?".
Analiza techniczna opiera się na 3 podstawowych założeniach:
1) rynek dyskontuje wszystko - cena uwzględnia wszystkie dostępne informacje dotyczące danego papieru wartościowego, jego emitenta, sytuację mikro i makroekonomiczną oraz uwarunkowania gospodarcze i polityczne.
2) ceny podlegają trendom - ceny znajdują się w określonych trendach (wzrostowym, spadkowym, horyzontalnym) i będą tym trendom podlegać, dopóki nie nastąpią wyraźne sygnały oznajmujące odwrócenie tego trendu.
3) historia się powtarza - analiza techniczna zajmuje się badaniem przyszłości, w oparciu o badanie przeszłości.
Analiza fundamentalna to metoda oceny rynku kapitałowego służąca wspomaganiu decyzji inwestycyjnych, opierająca się głównie na ocenie działalności poszczególnych spółek.
W analizie fundamentalnej uwzględnia się takie czynniki jak: ogólna koniunktura na rynku i w danejbranży, pozycja spółki na tle branży, mocne i słabe strony spółki oraz wyniki finansowe.
Wyniki analizy fundamentalnej pozwalają na określeniewartości wewnętrznej spółki i wskazują czy warto jest w nią inwestować. W przeciwieństwie do analizy technicznej nie wskazuje ona momentu, kiedy należy dokonać zakupu lub sprzedaży akcji spółki.
Analitycy fundamentalni zwracają szczególną uwagę na wszelkie wydarzenia, mogące mieć istotny wpływ na cenę akcji, a więc między innymi podpisywane nowe kontrakty, prognozy zysków, informacje o nowych produktach itp. Aby analiza fundamentalna dawała miarodajne wyniki winna obejmować okres co najmniej trzech lat. Jest ona szczególnie przydatna przy inwestycjach długoterminowych lub tam gdzie są angażowane duże kapitały.
. Elementy analizy fundamentalnej
Ocena fundamentów spółki wymaga spojrzenia na nią w szerokim ujęciu. Stąd niezbędne jest przeanalizowanie wielu czynników mających wpływ na warunki działania spółki. Na kompleksową analizę fundamentalną składa się:
- Analiza otoczenia makroekonomicznego spółki- ma ono znaczący wpływ na warunki gospodarowania wszystkich podmiotów. Ten fragment analizy pozwala na określenie perspektyw rozwoju spółki w przyszłości.
- Analiza sektorowa - w tym fragmencie analizy ocenie podlegają spółki prowadzące zbliżoną działalność, sprzedające te same lub podobne produkty.
- Analiza ogólnej sytuacji spółki - pozwala ona ocenić szanse rozwoju spółki w przyszłości. Analityk określa stan majątku, poziom innowacyjności technologicznej, jakość zarządzania, skład akcjonariatu.
- Analiza finansowa spółki - jest ona najważniejszym elementem analizy fundamentalnej. Wykorzystuje się przy tym różne wskaźniki: rentowności, płynności, zadłużenia i aktywności. Wyniki tej analizy pokazują, jak spółka gospodaruje posiadanymi zasobami oraz wykorzystuje uwarunkowania rynkowe.
- Wycena spółki - pozwala na oszacowanie wartości akcji, przy uwzględnieniu posiadanych zasobów oraz możliwości generowania dochodów w przyszłości.
Sposoby analizy agencji reatingowych ryzyka kraju
Agencje ratingowe to podmioty gospodarcze zajmujące się gromadzeniem informacji o określonego rodzaju podmiotach, produktach lub usługach, przetwarzaniem ich w bazę wiedzy i formułowaniem wystandaryzowanych opinii oraz ocen wartościujących według ściśle zdefiniowanych procedur, w określonym z góry zakresie i przy określonym z góry celu (kryterium).
Instytucja finansowa decyduje się na poddanie badaniom ratingowym i przygotowuje informacje wymagane do jego przeprowadzenia.
Agencja zwołuje komitet ratingowy .
Analitycy z komitetu analizują wskaźniki, rozmawiają z zarządem i kierownictwem, wykonują rachunki symulacyjne.
Dokonują wstępnej oceny i nadają wskaźniki; wyjaśniane zostają sprzeciwy instytucji finansowej (zleceniodawcy).
Ostateczny rating zostaje przedstawiony zleceniodawcy, a wynik uzasadniony.
Podjęta zostaje decyzja co do publikacji wyników.
Agencja ratingowa ocenia zdolność kredytową danego emitenta lub dokonuje oceny kredytowej instrumentu finansowego. Innymi słowy ocenia prawdopodobieństwo niewykonania przez emitenta zobowiązań finansowych w ogóle (ocena emitenta) lub w stosunku do danego papieru wartościowego (ocena instrumentu). Oba rodzaje opinii, czy ratingów, opierają się na danych opisujących strumień przychodów oraz bilans ocenianej jednostki ze szczególnym uwzględnieniem jej zadłużenia. Bierze się także pod uwagę dotychczasowe wyniki finansowe. Ratingi te stanowią jedynie wskaźnik sytuacji w danym momencie, muszą zatem być regularnie aktualizowane dla uwzględnienia najnowszych zmian ekonomicznych i innych.
Wpływ agencji ratingowych na rynki finansowe
Oceny kredytowe wywierają znaczący wpływ na rynki finansowe. Dzieje się tak z dwóch przyczyn.
Po pierwsze: choć oparte na złożonych metodach szacowania, mogą być w prosty i natychmiastowy sposób wykorzystane przez inwestorów niezależnie od ich profilu i stopnia wiedzy specjalistycznej. Na międzynarodowym rynku finansowym o pieniądze inwestorów poprzez emisje dłużnych papierów wartościowych zabiega wiele podmiotów. Mają one różną sytuację finansową i oferują odmienne warunki spłaty zaciągniętych pożyczek. W efekcie inwestorom trudno jest zorientować się jak znaczne ryzyko ponoszą powierzając im swoje pieniądze, a co za tym idzie, czy proponowane wynagrodzenie jest odpowiednie. Aby przeanalizować niezbędne informacje musieliby dysponować odpowiednią wiedzą i czasem. Znacznym ułatwieniem i wskazówką są dla nich ratingi.
Po drugie: agencje ratingowe cieszą się nieposzlakowaną opinią i w ocenie uczestników rynku są źródłem obiektywnych analiz danych. Znaczenie agencji ratingowych w ostatnich latach można zaobserwować zarówno w praktyce gospodarczej, jak i w wymaganiach prawnych. Z jednej strony powodzenie rynkowe większości emisji papierów dłużnych zależy od poziomu przyznawanych im ratingów. Rating uznawany jest dziś za wstępny warunek poszukiwania zewnętrznych źródeł finansowania na rynkach papierów wartościowych (szczególnie dotyczy to emitentów bez ugruntowanej obecności na rynkach papierów dłużnych). Ocena kredytowa emitenta decyduje o oprocentowaniu, jakie musi on zaoferować celem uzyskania zewnętrznego finansowania. Co więcej, oceny kredytowe są w coraz większym stopniu wykorzystywane w postanowieniach umownych dotyczących ograniczeń dostępności kredytu, przyspieszenia terminu spłaty długu lub innych zmian warunków kredytowania.
Z drugiej zaś strony, według uregulowań obowiązujących w niektórych państwach określonego rodzaju produkty inwestycyjne mogą być sprzedawane wyłącznie w przypadku wykazania przez emitenta odpowiedniego poziomu wiarygodności kredytowej potwierdzonej przez uznaną agencję ratingową. Ponadto przepisy prawne w wielu krajach ograniczają możliwości inwestowania tylko w bezpieczne dłużne papiery wartościowe, a poziom bezpieczeństwa oceniany jest właśnie na podstawie ratingów. Agencje ratingowe są również coraz głębiej angażowane w ocenę ryzyka związanego z posiadanymi przez instytucje finansowe aktywami koniecznymi dla spełnienia wymagań adekwatności kapitałowej.
Rola, jaką odgrywają agencje ratingowe na rynkach ma zasadniczo korzystny wpływ zarówno na inwestorów, jak i na emitentów. Dostarczają one inwestorom informacji służącej ocenie ryzyka związanego z danym papierem wartościowym. Pomagają również emitentom ograniczyć koszty gromadzenia kapitału (a przynajmniej tym, których oceniają korzystnie).