ISBN 83-88695-02-9

WYMAGANIA TECHNICZNE COBRTI INSTAL

ZESZYT 2

)

WYTYCZNE PROJEKTOWANIA INSTALACJI CENTRALNEGO OGRZEWANIA

Zespół autorski:

dr inż. Wojciech Kołodziejczyk mgr inż. Marek Płuciennik

© Wszelkie prawa zastrzeżone przez COBRTI INSTAL

Warszawa, sierpień 2001

Przedmowa

Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej INSTAL wspólnie z Ośrodkiem Informacji Technika Instalacyjna w Budownictwie zapoczątkowały wydawanie serii wydawniczej Wy­magania Techniczne COBRTI INSTAL. Niniejszy zeszyt jest drugim z serii. Intencją Wydawców jest stworzenie biblioteki dokumentów, wypełniających pole nieuregulowane przepisami prawnymi i nor­mami technicznymi lub dokumentów stanowiących niezbędny komentarz do przepisów i norm.

Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej INSTAL jest wiodącym w kraju Ośrodkiem w dziedzinie badań i rozwoju systemów wodociągowych, kanalizacyjnych, ogrzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Jest wyznaczoną przez ministra właściwego do spraw architektury i budownictwa, jednostką aprobującą wyroby instalacyjne i akredytowaną jedno­stką certyfikującą wyroby.

Zmieniające się wyposażenie i materiały stosowane do wykonywania systemów sieci i instalacji w budynkach oraz większe możliwości, jakimi wyposażenie to dysponuje, zmuszają do korygowa­nia na bieżąco zasad projektowania i wykonywania instalacji. Mija długi czas zanim niezbędna do tego wiedza zostanie sklasyfikowana w postaci norm lub przepisów a następnie udostępniona w for­mie książkowej. Jest zamiarem obu Ośrodków, współwydawców serii „Wymagania Techniczne COBRTI INSTAL” wypełnianie w miarę możliwości tej luki.

Kolejnymi zeszytami w tej serii będą warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano- montażowych z zakresu instalacji sanitarnych, ogrzewczych i wentylacyjnych.

Ustawa Prawo budowlane (Dz.U. z roku 1994, nr 89, poz.414 z późniejszymi zmianami) zalicza do przepisów techniczno-budowlanych:

• warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie;

• warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych.

Odpowiedni ministrowie wydają, stosownie do swojej właściwości, ww. warunki techniczne w for­mie rozporządzeń, które zgodnie z systemem prawa są w Polsce powszechnie obowiązujące.

Ustawodawca nie zaliczył do przepisów techniczno-budowlanych warunków technicznych wykona­nia i odbioru poszczególnych rodzajów robót budowlanych uznając, że regulacje tego obszaru powin­ny, wzorem uregulowań wprowadzanych w Unii Europejskiej, znaleźć się w Polskich Normach (PN lub PN-EN), a więc są ustaleniami technicznymi do fakultatywnego stosowania. Zanim to jednak nastąpi, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej INSTAL podjął nowelizację wyda­nych w roku 1988 Warunków technicznych wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych Tom n. Instalacje sanitarne i przemysłowe.

Wobec znacznego rozwoju systemów instalacyjnych, stosowanych w nich urządzeń i wyrobów, zmianie ulega forma wydania. Poszczególnym rodzajom robót instalacyjnych poświęcone będą odręb­ne zeszyty.

Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych są niezbędne przy okre­ślaniu przedmiotu zamówienia w umowach o roboty budowlane zawieranych przez inwestora z wyko­nawcami.

Ustawa o zamówieniach publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 1998r. nr 119 poz.773 wprowadza przepis, że w odniesieniu do robót budowlanych przedmiot zamówienia określa dokumentacja projek­towa oraz specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót. Przewidziane do publikacji w ramach ni­niejszej serii „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót instalacyjnych” mogą być powołane przy sporządzeniu specyfikacji technicznej, co nada im w odniesieniu do stron umowy o wykonanie robót budowlanych moc wiążącą.

mgr ini. Olgierd Romanowski - Dyrektor COBRTI INSTAL

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

3

SPIS TREŚCI.

1. Wstęp 5

   1. Informacje ogólne 5

   2. Pojęcia autorytetu zaworu w instalacji centralnego ogrzewania

z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi 6

1. Armatura regulacyjna przewodowa - regulatory różnicy ciśnienia 8

2. Montaż przyrządu pomiarowego do rozliczania ciepła dostarczanego do budynku

(obiektu) 9

1. Zapotrzebowanie na ciepło i szczytowa moc cieplna ogrzewania 9

2. Zasady wyboru rodzaju instalacji centralnego ogrzewania 11

   1. Wymagania wspólne 11

   2. Wymagania ogólne dotyczące instalacji centralnego ogrzewania

z grzejnikowymi zaworami termostatycznymi 11

1. Wymagania ogólne dotyczące instalacji centralnego ogrzewania z zaworami

grzejnikowymi bez głowic termostatycznych 12

1. Podział na strefy 12

2. Obieg czynnika grzejnego 13

1. Ciśnienie robocze, próbne i temperatura czynnika grzejnego 13

   1. Ciśnienie robocze i próbne 13

   2. Temperatura czynnika grzejnego 14

2. Wytyczne techniczne projektowania elementów instalacji centralnego ogrzewania 15

   1. Rozdzielacze 15

   2. Przewody 15

      1. Wspólne wymagania 15

      2. Poziome przewody rozdzielcze 16

      3. Piony 17

      4. Rozprowadzenie do grzejników 17

      5. Gałązki grzejnikowe 18

   3. Odpowietrzenie i odwodnienie 19

   4. Grzejniki 20

      1. Wymagania ogólne 20

      2. Przyłączanie grzejników 21

      3. Kryteria i wymagania dotyczące stosowania grzejników z różnych materiałów 21

      4. Wsporniki i uchwyty grzejnikowe 23

   5. Armatura 24

      1. Podział ogólny 24

      2. Armatura regulacyjna przewodowa 24

      3. Armatura regulacyjna grzejnikowa 25

      4. Armatura regulacyjna jako elementy wykonawcze regulatorów temperatury

i przepływu 26

1. Armatura odcinająca 30

2. Armatura odpowietrzaj ąca 30

3. Armatura spustowa 30

Wydanie: 08.2001 r.

4

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

1. Pompy obiegowe 30

   1. Rozmieszczenie pomp obiegowych 30

   2. Dobór pomp obiegowych 31

   3. Automatyzacja pracy pomp obiegowych 33

   4. Wyposażenie instalacyjne pomp obiegowych 34

   5. Podstawowe układy ogrzewania z pompami obiegowymi 34

1. Rozszerzalność cieplna przewodów i jej kompensacja 43

2. Mocowanie przewodów 44

3. Zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnego ciśnienia roboczego 44

4. Zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnej temperatury 45

5. Woda w instalacji centralnego ogrzewania 46

6. Zabezpieczenie instalacji przed korozją i innymi uszkodzeniami 46

   1. Zabezpieczenie instalacji przed korozją od strony wewnętrznej 46

   2. Zabezpieczenie instalacji przed zewnętrzną korozją, uszkodzeniem

lub degradacją 47

1. Zabezpieczenie przed przenoszeniem hałasu 48

2. Izolacja cieplna 48

3. Usuwanie zanieczyszczeń mechanicznych z wody obiegowej (odmulacze, filtry) 49

4. Zasady cieplnego wymiarowania instalacji centralnego ogrzewania 50

   1. Obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło 50

   2. Zasady określania wielkości elementów grzejnych 50

   3. Wymiarowanie pionów grzejnych (tzw. świecowych) 54

   4. Wymiarowanie grzejników 55

5. Zasady określania ciśnienia czynnego 55

6. Zasady hydraulicznego wymiarowania instalacji centralnego ogrzewania 56

   1. Obliczanie liniowych i miejscowych oporów hydraulicznych 56

   2. Wyrównanie oporów hydraulicznych poszczególnych obiegów - regulacja wstępna 57

   3. Dobór elementów dławiących nadmiar różnicy ciśnienia 58

7. Charakterystyki grzejników : 59

   1. Charakterystyki cieplne grzejników 59

   2. Charakterystyka hydrauliczna grzejników 64

   3. Pozostałe cechy charakteryzujące grzejniki 65

8. Wykaz aktów normatywnych, zarządzeń i wydawnictw przytoczonych

w wytycznych lub związanych z nimi 66

1. Wykaz podstawowych symboli i oznaczeń użytych w wytycznych 70

   1. Wykaz podstawowych symboli użytych w tekście i tablicach 70

   2. Wykaz podstawowych oznaczeń na rysunkach od 1 do 14 72

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

5

1. Wstęp

   1. Informacje ogólne

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania można stosować przy projektowaniu instalacji centralnego ogrzewania wodnego w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego, a także w obiektach użyteczności publicznej, jeżeli pomieszczenia w nich nie odbiegają charakterem i wymogami komfortu cieplnego od budownictwa mieszkaniowego. Mogą ponadto być pomocne przy projektowaniu instalacji centralnego ogrzewania w innych rodzajach budynków.

Niniejsze wytyczne dotyczą projektowania instalacji wyposażonych w termostatyczne zawory grzejnikowe lub w zawory grzejnikowe bez głowic termostatycznych.

) Niniejsze wytyczne nie obejmują projektowania układów jednorurowych w instalacjach centralnego ogrzewania, a także metod wymiarowania cieplnego i hydraulicznego oraz konstruowania grzejników podłogowych w instalacjach ogrzewania podłogowego.

W wytycznych nie zaleca się stosowania pionów grzejnych (świecowych), dopuszczając wyjątkowo ich stosowanie przy wymiarowaniu instalacji z uwzględnieniem ochłodzenia wody grzejnej na kolejnych kondygnacjach.

Jako zasadę obowiązującą przy ustalaniu zapotrzebowania na moc szczytową do ogrzewania (obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło pomieszczeń według PN-B-03406) przyjęto założenie, że ogrzewany budynek w pełni odpowiada wymaganiom rozporządzenia [2], w tym wymaganiom dotyczącym oszczędności energii i izolacyjności cieplnej. Należy podkreślić, że oprócz oczywistej konieczności przestrzegania wymagań dotyczących izolacji cieplnej budynku, istotne znaczenie ma także przestrzeganie następujących wymagań rozporządzenia [2]:

- w budynku mieszkalnym, budynku użyteczności publicznej, a także w budynku przemysłowym, przegrody zewnętrzne nieprzezroczyste, złącza między przegrodami i częściami przegród oraz połączenia okien z ościeżnicami należy projektować (i wykonywać) w sposób umożliwiający osiągnięcie ich całkowitej szczelności na przenikanie powietrza.

- w budynku mieszkalnym i budynku użyteczności publicznej współczynnik infiltracji powietrza, dla otwieranych okien i drzwi balkonowych w pomieszczeniach, w których napływ powietrza zewnętrznego zapewniony jest przez nawiewniki okienne, powinien

Wydanie: 082001 r.

6

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

wynosić nie więcej niż 0,3 m³/(m h daPa²⁷³), a w pozostałych przypadkach powyżej 0,5 lecz nie więcej niż 1,0 m³/(m h daPa^2/3).

Nowoczesne rozwiązania instalacji centralnego ogrzewania wymagają, aby woda instalacyjna zachowywała swoją jakość w ściśle ustalonym zakresie wymagań. Oprócz wymagań dotyczących składu chemicznego, należy zapewnić niewystępowanie w niej zanieczyszczeń mechanicznych, które mogą uszkodzić np. hermetyczną pompę obiegową i uniemożliwiają stosowanie wysoko oporowych nastaw wstępnych w armaturze z podwójną regulacją, gdyż powodują blokowanie szczelin regulacyjnych w zaworach.

W celu zapewnienia trwałości instalacji i wymaganej jakości czynnika grzejnego należy bezwzględnie zapewnić możliwość przestrzegania zasady nieprzerwanego wypełnienia zładu wodą instalacyjną. Krótkotrwałe opróżnianie instalacji lub jej części z wody instalacyjnej jest dopuszczalne jedynie w przypadkach awaryjnych lub na czas niezbędny do dokonania naprawy lub wymiany.

W niniejszych wytycznych wprowadzono w ślad za niemiecką normą DIN 4701 cz.3 umowny dodatek w wysokości 15% do obliczeniowej mocy cieplnej grzejnika. Zwiększone w ten sposób obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło stanowi podstawę określania wielkości grzejników wyposażonych w termostatyczne zawory grzejnikowe. Dodatek ten ma skompensować skutki cieplnego i hydraulicznego rozregulowania zładu, na przykład po przejściowym deficycie w dostawie ciepła, po centralnym osłabieniu nocnym lub weekendowym pracy ogrzewania, w przypadku intensywnego wietrzenia niektórych pomieszczeń itp. Wprowadzenie dodatku nie powinno powodować zwiększenia zainstalowanej mocy źródła ciepła (kotła, wymiennika ciepła), ani obliczeniowych strumieni wody w obiegach instalacji.

W niniejszych wytycznych zamieszczono także szereg schematów układów instalacyjnych z pompami obiegowymi i armaturą regulacyjną, opracowanych z wykorzystaniem austriackiej normy ÓNORM H5142.

1. Pojęcia autorytetu zaworu w instalacji centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi

   1. W normalizacji i literaturze technicznej, w odniesieniu do termostatycznych zaworów grzejnikowych i instalacji centralnego ogrzewania z tymi zaworami, pojawiły się trzy pojęcia autorytetu zaworu. Poniżej przytoczono ich definicje.

a - autorytet termostatycznego zaworu grzejnikowego określony według PN-M-75010 (idt EN 215).

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

1

az - zewnętrzny autorytet grzejnikowego zaworu termostatycznego; w niemieckiej literaturze technicznej zalecany zakres wartości liczbowych zewnętrznego autorytetu zaworu termostatycznego określono w przedziale liczb 0,3 -5- 0,7. ac - autorytet całkowity termostatycznego zaworu grzejnikowego, będący iloczynem wartości autorytetu „a” i wartości liczbowej nazywanej autorytetem „az”.

1. Autorytet grzejnikowego zaworu termostatycznego - według PN-M-75010. Według normy autorytet „a” regulowanego przekroju poprzecznego przy przepływie nominalnym lub przy przepływie charakterystycznym zaworu określa zależność:

_a=Ap_Ł-Ap_i ^A Pi

gdzie:

Api - lOkPa,

Ap₂ - strata ciśnienia przy przepływie nominalnym lub charakterystycznym bez straty

ciśnienia w regulowanym przekroju poprzecznym (zazwyczaj określany w stanie

całkowitego otwarcia zaworu), w kilopaskalach, przepływ charakterystyczny - przepływ przy S-2K (przy odchyleniu proporcjonalnym 2 K) przy różnicy ciśnień 10 kPa i dowolnej nastawie temperatury na głowicy termostatycznej,

przepływ nominalny - przepływ charakterystyczny przy pośredniej nastawie

temperatury na głowicy termostatycznej.

Autorytet „a” podawany jest również przy zaworach z wstępną regulacją dla wszystkich określonych nastawień wstępnych.

Można więc autorytet „a” grzejnikowego zaworu termostatycznego zdefiniować jako stosunek straty ciśnienia przy przepływie przez szczelinę pomiędzy elementem zamykającym (grzybkiem) i gniazdem, do straty ciśnienia na całym zaworze termostatycznym (z ewentualną nastawą dławiącą wstępnej regulacji) przy tym samym przepływie.

Z niektórych źródeł [16, 26] wynika wymaganie, że wartość autorytetu „a” nie powinna przekraczać 0,75.

1. Zewnętrzny autorytet grzejnikowego zaworu termostatycznego „az” można określić jako stosunek straty ciśnienia na tym zaworze przy otwarciu nominalnym do różnicy ciśnienia panującej w obiegu, w którym zawór jest zabudowany. Jego wartość nie zależy od właściwości regulacyjnych zaworu, a jedynie od struktury rozkładu ciśnienia w obiegu

Wydanie: 08.2001 r.

8

Wymagańia techniczne COBRTIINSTAL

instalacji obejmującym również inne elementy. Zbyt niska wartość (poniżej 0,3) pogarsza jakość i stabilność pracy zaworu termostatycznego (powoduje, że regulator działa praktycznie jako dwupołożeniowy), natomiast zbyt wysoka (powyżej 0,7) może świadczyć o niepotrzebnym przewymiarowaniu sieci przewodów instalacji (dobraniu zbyt dużych średnic przewodów).

1. Autorytet całkowity grzejnikowego zaworu termostatycznego dla obiegu instalacji centralnego ogrzewania „ac”. Stosunek straty ciśnienia przy przepływie przez szczelinę pomiędzy elementem zamykającym (grzybkiem) i gniazdem zaworu termostatycznego do straty ciśnienia w całym obiegu.

Niektóre źródła [16] podają uzasadnienie dla stosowania kryterium według niniejszego punktu w odniesieniu do autorytetu całkowitego „ac”.

1. Armatura regulacyjna przewodowa - regulatory różnicy ciśnienia

W instalacji centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi zaleca się stosować regulatory różnicy ciśnienia zapewniające automatyczną stabilizację rozkładu ciśnienia w instalacji, niezbędną w związku z samoczynnym działaniem zaworów grzejnikowych. Zapewniają to alternatywnie:

• regulatory różnicy ciśnienia bezpośredniego działania, typu nadmiarowo - upustowego, montowane w przewodzie obejściowym. W przypadku zadziałania zaworów termostatycznych i wzrostu rzeczywistej różnicy ciśnienia na wejściu do obiegu, następuje samoczynne uchylenie zaworu regulatora i utrzymanie różnicy ciśnienia na wejściu do obiegu na poziomie niemal stałym. Przy ich stosowaniu sumaryczna ilość krążącej wody, łącznie w obiegu instalacji i przewodzie obejściowym, ulega w procesie regulacji stosunkowo nieznacznym wahaniom, co pozwala na ustabilizowanie położenia roboczego punktu pracy pompy obiegowej na jej charakterystyce;

• regulatory różnicy ciśnienia bezpośredniego działania, typu dławiącego, montowane w przewodzie instalacyjnym - zasilającym lub powrotnym. W przypadku zadziałania zaworów termostatycznych i wzrostu rzeczywistej różnicy ciśnienia na wejściu do obiegu, następuje odpowiednie samoczynne przymknięcie zaworu regulatora i utrzymanie różnicy ciśnienia na wejściu do obiegu na poziomie stałym. W odróżnieniu do regulatora typu nadmiarowo - upustowego, należy liczyć się ze znacznymi zmianami strumienia krążącej w zładzie wody oraz przemieszczaniem punktu przecięcia charakterystyki pompy obiegowej z charakterystyką hydrauliczną instalacji. Dlatego też korzystne jest stosowanie tych

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

9

regulatorów łącznie z pompą obiegową z regulowaną automatycznie prędkością obrotową, sterowaną elektronicznym przetwornikiem różnicy ciśnień.

Regulatory te przeznaczone są nie tylko do stosowania w źródle ciepła w budynku, ale i do celów regulacji zdecentralizowanej, na gałęziach i pionach instalacji centralnego ogrzewania. W rozległych bowiem zładach jeden centralny regulator może się okazać niewystarczający, gdyż wahania przepływu wody w obiegach grzejnikowych powodują zmiany strat ciśnienia również w przewodach poziomych rozdzielczych, których udział w całkowitych oporach hydraulicznych instalacji bywa znaczny. Z tego względu jest celowe i uzasadnione rozmieszczenie regulatorów różnicy ciśnienia możliwie najbliżej grup grzejników, których sprawna regulacja ma istotne znaczenie dla ogrzewanego obiektu.

1. Montaż przyrządu pomiarowego do rozliczania ciepła dostarczanego do budynku (obiektu)

   1. „Przedsiębiorstwo energetyczne prowadzi rozliczenia z odbiorcami ciepła, ..., na podstawie odczytów wskazań układów pomiarowo - rozliczeniowych, zainstalowanych na przyłączach do węzłów cieplnych lub zewnętrznych instalacji odbiorczych albo w innych miejscach rozgraniczenia eksploatacji urządzeń i instalacji, określonych w umowie o przyłączeniu, umowie sprzedaży ciepła lub w umowie o świadczeniu usług przesyłowych ...” z wyłączeniem lokalnych źródeł ciepła które nie są wyposażone w układ pomiarowo - rozliczeniowy. ([7] § 31.1)

   2. Instalacje centralnego ogrzewania w budynku przyłączonym do sieci scentralizowanego zaopatrzenia w ciepło powinny być wyposażone w liczniki do pomiaru ilości ciepła dostarczanego do instalacji odbiorczej budynku oraz urządzenia niezbędne do indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania poszczególnych mieszkań lub innych lokali. ([2] §136)

2. Zapotrzebowanie na ciepło i szczytowa moc cieplna ogrzewania

1. Budynek i jego instalacje grzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby ilość energii cieplnej, potrzebnej do użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem, można było utrzymać na racjonalnie niskim poziomie. ([2] § 328). W tym celu należy sprawdzić, czy wartość wskaźnika E, określającego obliczeniowe zapotrzebowanie na energię końcową (ciepło) do ogrzewania budynku w sezonie grzewczym, wyrażone ilością energii przypadającej w ciągu roku na 1 m³ kubatury ogrzewanej części budynku, jest mniejsza od wartości granicznej Eo. Sprawdzenia tego można nie wykonywać dla budynku mieszkalnego w zabudowie jednorodzinnej, budynku

Wydanie: 08.2001 r.

10

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

użyteczności publicznej i budynku przemysłowego, jeżeli przegrody zewnętrzne budynku odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej oraz innym wymaganiom związanym z oszczędnością energii, określonym w załączniku do rozporządzenia [2].

2. Podstawą do obliczania współczynników przenikania ciepła U jest norma PN EN ISO 6946.

3. Dopuszczalne wartości obliczeniowe współczynników przenikania ciepła U (W/(m K)) przegród chłodzących, w tym okien, świetlików, wrót i drzwi podaje załącznik do rozporządzenia [2].

4. Do obliczenia współczynników przenikania ciepła przegród złożonych i warstwowych należy dołączyć rysunki przekrojów tych przegród z podaniem materiału i grubości warstw, a w przypadku przegród, w których występują mostki cieplne, również i rysunki obrazujące rozmieszczenie mostków w płaszczyźnie przegrody.

5. Dla okien szklonych szkłem o specyficznych właściwościach, wartości współczynników przenikania ciepła należy przyjmować według dokumentu odniesienia, który był podstawą dopuszczenia danego rodzaju okien do obrotu i stosowania w budownictwie.

6. W przypadku stosowania na przegrody wielkowymiarowych elementów produkowanych przemysłowo, charakterystyki cieplne tych przegród należy przyjmować według dokumentu odniesienia, który był podstawą dopuszczenia tych elementów do obrotu i stosowania w budownictwie.

7. Wymagania dotyczące przepuszczalności powietrza przez przegrody zewnętrzne określone są w punkcie 2.3 załącznika do rozporządzenia [2].

8. Zewnętrzne temperatury obliczeniowe należy przyjmować zgodnie z PN-B-02403, w zależności od strefy klimatycznej w której położony jest budynek.

9. Wewnętrzne temperatury obliczeniowe należy przyjmować zgodnie z PN-B-02402.

10. W przypadku konieczności przeprowadzenia szczegółowej analizy warunków zapewniających komfort cieplny^ w pomieszczeniu, należy posłużyć się wymaganiami normy PN-N-08013. '

11. Zapotrzebowanie na ciepło ogrzewanych pomieszczeń należy obliczać zgodnie zPN-B-03406. Składa się ono ze strat ciepła przez przenikanie oraz z zapotrzebowania na ciepło do ogrzania zewnętrznego powietrza wentylacyjnego dopływającego do pomieszczenia, z uwzględnieniem dodatków przewidzianych normą.

^} W normie PN-N-08013 dla pojęcia „komfort cieplny” użyto nazwy „komfort termiczny”

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

11

3. Zasady wyboru rodzaju instalacji centralnego ogrzewania

   1. Wymagania wspólne

      1. Niezależnie od wielkości i kształtu budynku w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi należy stosować instalację centralnego ogrzewania wodnego o obliczeniowej temperaturze zasilenia nie wyższej niż 90 °C.

      2. Zaleca się ograniczyć stosowanie instalacji centralnego ogrzewania systemu otwartego, zasilanych z węzła ciepłowniczego lub kotłowni z kotłami opalanymi paliwem ciekłym, gazowym lub zasilanymi energią elektryczną, zabezpieczonych naczyniem wzbiorczym otwartym według wymagań normy PN-B-02413. Zaleca się równocześnie powszechne stosowanie szczelnych i hermetycznych instalacji centralnego ogrzewania systemu zamkniętego, z zabezpieczeniem z naczyniem wzbiorczym przeponowym i odpowietrzeniami miejscowymi według wymagań norm PN-B-02414 oraz PN-B-02420.

      3. Instalacje ogrzewania na wyższe temperatury niż wg 3.1.1 dopuszcza się w części parterowej budynków mieszkalnych wyjątkowo, do ogrzewania pomieszczeń nie przeznaczonych na pobyt ludzi, przy bezpośrednim zasilaniu z sieci cieplnej i pod warunkiem, że woda w sieci zasilającej spełnia wymagania określone w normie PN-C-04601.

      4. W pomieszczeniach zakładu opieki zdrowotnej nie dopuszcza się instalowania ogrzewania podłogowego i sufitowego oraz grzejników z rur ożebrowanych. Grzejniki zainstalowane w takich pomieszczeniach powinny być gładkie, łatwe do czyszczenia [4],

      5. Zaleca się, szczególnie jeżeli budynek jest rozległy, wyprowadzanie ze źródła ciepła niezależnych gałęzi zasilających poszczególne części budynku, różniące się przeznaczeniem i charakterem użytkowania pomieszczeń (np. część biurową, mieszkalną, produkcyjną, usługową, handlową itp.) lub typem grzejników. Jeżeli grzejniki zasilane są bezpośrednio z pionów, zaleca się wyprowadzanie niezależnych gałęzi w zależności od orientacji części budynku względem stron świata ([2] § 1371).

   2. Wymagania ogólne dotyczące instalacji centralnego ogrzewania z grzejnikowymi zaworami termostatycznymi

      1. Doprowadzanie ciepła z instalacji centralnego ogrzewania do ogrzewanych pomieszczeń odbywa się głównie za pośrednictwem grzejników.

Wydanie: 08.2001 r.

12

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

1. Wszystkie grzejniki w instalacji powinny być wyposażone w zawory termostatyczne. Grzejnikowych zaworów termostatycznych można nie stosować w pomieszczeniach o jednakowym charakterze użytkowania objętych regulacją grupową.

2. Odpowietrzanie instalacji powinno odbywać się jedynie za pomocą indywidualnych odpowietrzników (stosowanie instalacji odpowietrzającej jest niedopuszczalne).

3. Zabezpieczenie instalacji przed niepożądanym wzrostem ciśnienia powinno zostać wykonane w zasadzie z zastosowaniem naczynia wzbiorczego przeponowego. Jeżeli wymagania normy PN-C-04607 w stosunku do materiałów, z których ma być wykonana instalacja centralnego ogrzewania, pozwalają na to, można stosować zabezpieczenie naczyniem wzbiorczym otwartym, lecz jest to rozwiązanie, które może mieć negatywny wpływ na walory eksploatacyjne i trwałość instalacji.

4. Instalacja centralnego ogrzewania w budynku przyłączonym do sieci scentralizowanego zaopatrzenia w ciepło powinna być wyposażona w urządzenia niezbędne do indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania poszczególnych mieszkań lub innych lokali ([2] § 136).

W zależności od przyjętego przez inwestora założenia co do stosowanego systemu rozliczania kosztów ogrzewania u poszczególnych użytkowników lokali należy zaprojektować:

• przy stosowaniu indywidualnych ciepłomierzy - tak zwane jednopunktowe zasilanie instalacji mieszkaniowej z rozprowadzeniem czynnika grzejnego w obrębie mieszkania przewodami poziomymi, przyłączonymi na przykład do jednej pary rozdzielaczy, ewentualnie bezpośrednio do pionu;

• przy zastosowaniu systemu nagrzejnikowych podzielników kosztów ogrzewania - system zasilania grzejników spełniający warunki określone w PN EN 834 lub PN EN 835.

  1. Wymagania ogólne dotyczące instalacji centralnego ogrzewania z zaworami grzejnikowymi bez głowic termostatycznych

Projektowanie nowych instalacji centralnego ogrzewania bez termostatycznych zaworów grzejnikowych powinno ograniczać się do przypadków przewidzianych obowiązującymi przepisami. ([2] § 134).

1. Podział na strefy

   1. W przypadku, jeżeli wysokość budynku przekracza 34 m, zaleca się projektowanie niezależnych stref instalacji centralnego ogrzewania, zasilanych z oddzielnych źródeł ciepła (wymienników lub kotłów). Przy projektowaniu kilku stref, wysokość żadnej z nich nie powinna

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

13

przekraczać 34 m. Jako wysokość strefy należy rozumieć różnicę wysokości między środkami najwyżej i najniżej położonego grzejnika.

1. Wysokość strefy powyżej 34 m, lecz nie przekraczającą 45 m, dopuszcza się przy projektowaniu instalacji z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi, w przypadku wymiany jednostrefowej instalacji centralnego ogrzewania w budynku istniejącym, w którym występują trudności ze zrealizowaniem więcej niż jednej strefy.

2. Zaleca się w miarę możliwości projektowanie stref o jednakowej wysokości.

3. Przy projektowaniu instalacji wielostrefowych należy przewidzieć przestrzeń techniczną na prowadzenie przewodów poziomych. Piony wiełorurowe (obok pionów zasilających bezpośrednio grzejniki dolnej strefy występują tranzytowe piony grzejnikowe dla wyższych stref) można stosować w wyjątkowych przypadkach.

1. Obieg czynnika grzejnego

   1. Instalacje centralnego ogrzewania wodnego należy projektować w zasadzie z pompowym obiegiem wody.

   2. W instalacjach centralnego ogrzewania budynków mieszkalnych wielorodzinnych można stosować grawitacyjny obieg wody, jeżeli pionowa odległość środka wysokości najniżej położonego grzejnika od środka wysokości wymiennika lub kotła wynosi nie mniej niż 2 m oraz pozioma rozległość zładu (odległość od wymiennika lub kotła do najdalej położonego pionu, mierzona po osi przewodu) nie przekracza około 25 m.

   3. Dopuszcza się stosowanie indywidualnych ogrzewań w poszczególnych mieszkaniach budynku wielorodzinnego (tak zwanych „ogrzewań etażowych”), pod warunkiem przyjęcia tego rozwiązania we wszystkich mieszkaniach.

3. Ciśnienie robocze, próbne i temperatura czynnika grzejnego

   1. Ciśnienie robocze i próbne

      1. Wymaga się, aby w instalacji centralnego ogrzewania ciśnienie robocze pozostawało na ustabilizowanym zaprojektowanym poziomie. W szczególności dotyczy to instalacji wyposażonych w grzejniki płytowe stalowe. Dopuszczalne są wahania ciśnienia wynikające z pracy urządzeń zabezpieczających spełniających wymagania norm PN-B-02413, PN-B-02414, PN-B-02415 lub PN-B-02416.

      2. Maksymalna wartość ciśnienia roboczego w żadnym punkcie instalacji centralnego ogrzewania nie może być wyższa niż najniższe dopuszczalne ciśnienie robocze dla zamontowanych w tym punkcie elementów, armatury i urządzeń.

Wydanie: 08.2001 r.

14

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

1. Ciśnienie próbne w instalacji centralnego ogrzewania powinno być dostosowane do ciśnienia roboczego. Wartość ciśnienia próbnego powinna być wyższa o 2 bary

niż ciśnienie robocze, lecz wynosić nie raniej niż 4 bary. Informacja o wymaganych wartościach ciśnienia próbnego powinna być umieszczona w opisie technicznym.

1. Temperatura czynnika grzejnego

   1. Temperaturę czynnika grzejnego w instalacji centralnego ogrzewania należy

przyjmować zgodnie z wymaganiami wg 3.1.1 i 3.1.11. Równocześnie zaleca się

przyjmowanie obliczeniowej temperatury zasilenia nie wyższej niż 80 °C, przy

obliczeniowym spadku temperatury wody nie większym niż 25 K.

1. Ustalając temperatury obliczeniowe czynnika grzejnego dla całej instalacji centralnego ogrzewania lub jej poszczególnych obiegów, należy brać między innymi pod uwagę:

• parametry pracy źródła ciepła (temperatura zasilenia i powrotu); obliczeniowy spadek temperatury czynnika grzejnego rzutuje na wielkości strumieni czynnika grzejnego, a więc na stosowane zakresy średnic rur,

• zaprojektowany system ogrzewania,

• stosowane materiały na rury instalacyjne (maksymalną dopuszczalną temperaturę wody).

  1. W instalacjach z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi należy dostosować typ zaworu (ze zwykłą lub precyzyjną regulacją wstępną) do przyjętej wartości obliczeniowego spadku temperatury wody oraz wielkości grzejników, co rzutuje na wielkość strumieni wody w poszczególnych obiegach grzejnikowych.

  2. W budynkach z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi temperatura na powierzchni elementów centralnego ogrzewania, nie zabezpieczonych przed dotknięciem przez użytkowników, nie może przekraczać 90 °C, a przy ogrzewaniu powietrznym 70 °C w odległości 1 cm od wylotu strumienia powietrza ogrzewającego.

W pomieszczeniach przeznaczonych na zbiorowy pobyt dzieci oraz osób niepełnosprawnych na grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, chroniące przed bezpośrednim kontaktem z elementem grzejnym. ([2] § 302)

1. W przypadku modernizacji instalacji po termorenowacji budynku należy ustalić nowe wartości obliczeniowych temperatur wody, dostosowane do efektów ocieplenia jego przegród. Należy w związku z tym przeprowadzić optymalizację tych temperatur w korelacji z indywidualnymi korektami przepływów wody przez poszczególne grzejniki, z zaleceniem wykorzystania do tego celu programów komputerowych wspomagających projektowanie.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

15

3. Wytyczne techniczne projektowania elementów instalacji centralnego ogrzewania

   1. Rozdzielacze

      1. Rozdzielacze w instalacjach centralnego ogrzewania należy stosować w przypadkach, jeżeli liczba rozprowadzanych gałęzi instalacji wynosi 3 lub więcej albo jeżeli jest inne uzasadnienie ich zastosowania.

      2. Rozdzielacze powinny mieć przekrój poprzeczny większy lub co najmniej równy sumie przekrojów poprzecznych przewodów doprowadzonych do rozdzielacza. Jednocześnie średnica rozdzielacza powinna być większa od średnicy największego przewodu doprowadzonego o co najmniej 10%.

      3. Opory hydrauliczne rozdzielaczy wlicza się do strat ciśnienia części wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania, po stronie odbiorników ciepła.

   2. Przewody

      1. Wspólne wymagania

         1. Sposób prowadzenia przewodów powinien zapewniać właściwą kompensację wydłużeń cieplnych (z maksymalnym wykorzystaniem samokompensacji), możliwość wykonania izolacji cieplnej i zabezpieczenia przed dewastacją, (dotyczy to w szczególności przewodów z tworzyw sztucznych i miedzi).

         2. Wszystkie przejścia przewodów przez przegrody budowlane (ściany, stropy) należy wykonać w tulejach ochronnych, umożliwiających wzdłużne przemieszczanie się przewodu w przegrodzie. Przestrzeń pomiędzy tuleją a przewodem należy wypełnić materiałem plastycznym lub elastycznym, nie powodującym uszkodzenia przewodu. W tulei nie może znajdować się żadne połączenie przewodu.

         3. Przy doborze średnic przewodów wraz z armaturą należy kierować się regułą, że prędkość przepływu wody nie może przekroczyć granicy bezszumnego działania instalacji i nie może wywoływać erozji przewodów.

         4. Zaleca się stosowanie następujących kryteriów przyjmowania obliczeniowej prędkość przepływu wody:

• w przewodach poziomych rozdzielczych prędkość, przy której wartość jednostkowego oporu liniowego nie przekracza około 100 Pa/m,

• w pionach prędkość ta powinna wynikać z zasady tak zwanej samonośności (patrz punkt 16.3.9),

Wydanie: 08.2001 r.

16

Wymagania techniczne COBRTJ IN STAL

• w gałązkach grzejnikowych prowadzonych ze spadkiem, przy niezgodności kierunków przepływu wody i powietrza, prędkość przepływu wody nie powinna być większa niż 0,2 m/s,

• w przewodach poziomego rozprowadzenia mieszkaniowego układanych bez spadków, wykonanych z rur o małych średnicach (tzw. mikroprzewodów), obliczeniowa prędkość przepływu wody powinna zapewnić ich samo odpowietrzenie. Przyjmuje się, że prędkość ta nie powinna być mniejsza niż 0,4 m/s.

  1. Poziome przewody rozdzielcze

     1. Stosowanie rozdziału dolnego lub górnego zależy od możliwości prowadzenia poziomych i pionowych przewodów rozdzielczych.

     2. Sposób prowadzenia poziomych przewodów rozdzielczych powinien zapewniać ich właściwe odpowietrzenie i odwodnienie.

     3. Przewody powinny być lokalizowane w taki sposób, aby z pomieszczeń ogólnych możliwy był dostęp do armatury znajdującej się na tych przewodach.

     4. Poszczególne gałęzie poziomych przewodów rozdzielczych należy wyposażyć w armaturę odcinającą i armaturę spustową, umożliwiające ich czasowe odłączenie od instalacji i opróżnienie z wody.

     5. Przewody zasilające przy rozdziale górnym należy lokalizować na kondygnacji technicznej lub poddaszu w budynku, a w przypadku braku poddasza - pod stropem najwyższej kondygnacji, przy czym zaleca się prowadzenie głównych przewodów rozdzielczych w miarę możliwości wzdłuż korytarzy. Przy trudnościach z rozprowadzeniem przewodów poziomych zasilających pod stropem najwyższej kondygnacji (w budynkach o układzie wieloklatkowym), dopuszcza się projektowanie dla każdej klatki odrębnego pionu wznośnego wraz z odrębną siecią przewodów rozdzielczych.

     6. Przy rozdziale dolnym, poziome przewody zasilające i powrotne lokalizować należy w piwnicach. Dopuszcza się w przypadkach uzasadnionych prowadzenie przewodów w suchych kanałach odkrywanych, o podłożu ze spadkiem w kierunku źródła ciepła.

     7. Najmniejsze dopuszczalne spadki poziomych przewodów rozdzielczych wynoszą 5%o w kierunku od najdalszego pionu lub odbiornika ciepła do źródła ciepła - w przypadku rozdziału dolnego oraz przewodu powrotnego przy rozdziale górnym; natomiast w przypadku przewodu zasilającego rozdziału górnego - od pionu wznośnego do najdalszego pionu opadowego.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

17

W wyjątkowych przypadkach, na przykład przy braku miejsca dla zachowania spadku 5%o przy znacznej rozciągłości budynku, dopuszcza się stosowanie spadku 3%o. Warunkiem koniecznym jest w tym przypadku zapewnienie zgodności kierunków przepływu wody i powietrza w przewodzie zasilającym, który powinien być układany ze wzniosem do najdalszego pionu. Przy rozdziale górnym przewód ten powinien być zakończony separatorem powietrza wraz z miejscowym, samoczynnym odpowietrzeniem.

1. Piony

   1. Piony instalacji centralnego ogrzewania, o ile to wynika z założeń projektowych lub jeżeli jest to konieczne z uwagi na materiał rur, należy prowadzić w bruzdach ściennych lub osłonić w inny sposób zabezpieczający przed uszkodzeniami i ochładzaniem czynnika grzejnego, w sposób umożliwiający wymianę instalacji bez naruszenia konstrukcji budynku.

   2. W pomieszczeniu z narożnikiem zewnętrznym, pion instalacji centralnego ogrzewania zaleca się prowadzić w tym narożniku.

   3. Przy projektowaniu pionu dwustronnego wskazane jest, żeby grzejniki zasilane z tego pionu lokalizowane były w obrębie jednego mieszkania, a pion znajdował się w pomieszczeniu o większych stratach ciepła.

   4. Dla każdego pionu o wysokości ponad 5 kondygnacji lub dla grupy pionów w budynku o wysokości do 5 kondygnacji, lecz obsługującej nie więcej niż około 25 grzejników, należy zaprojektować armaturę odcinającą z armaturą spustową, montowaną na podejściu zasilającym i powrotnym. W celu umożliwienia opróżniania poszczególnych pionów lub grup pionów z wody po ich odcięciu, armatura spustowa powinna się znajdować przed elementem zamykającym armatury, patrząc od strony pionu.

2. Rozprowadzenie do grzejników

1. Prowadzenie czynnika grzejnego, między pionem i grzejnikami, może zostać wykonane:

• jeżeli każdy grzejnik zasilany jest bezpośrednio z pionu: za pomocą gałązek grzejnikowych,

• jeżeli czynnik grzejny doprowadzony jest do mieszkania (lokalu) jednopunktowo:

• albo od rozdzielaczy w mieszkaniu (lokalu) parami gałązek (zasilającą i powrotną) oddzielnie do każdego grzejnika,

• albo parą przewodów, do których grzejniki przyłączone są gałązkami zasilającą i powrotną.

Wydanie: 08.2001 r.

18

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

2. Jeżeli grzejnik przyłączony jest do poziomych przewodów rozprowadzających, mogą one być układane bez spadków. Obliczeniowa prędkość przepływu wody w tych przewodach - patrz 5.2.1.4. Przy takim rozwiązaniu w opisie technicznym do dokumentacji należy umieścić zapis, że:

• odpowietrzenie poziomych przewodów rozprowadzających nastąpi albo do pionu albo do grzejnika (grzejnik lub armatura grzejnikowa musi być wyposażony w odpowietrznik miejscowy),

• jeżeli zaistnieje konieczność odwodnienia poziomych przewodów rozprowadzających, można opróżnić je z wody przedmuchując sprężonym powietrzem.

2. Poziome przewody rozprowadzające układane pod podłogą pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinny być zabezpieczone przed stratami ciepła w taki sposób, aby nad tymi przewodami temperatura powierzchni podłogi nie przekraczała 29 °C (porównaj PN-N-08013).

   1. Gałązki grzejnikowe

      1. Jeżeli grzejnik zasilany jest bezpośrednio z pionu gałązkami grzejnikowymi, to tylko gałązki wykonane z rury stalowej mogą być prowadzone w sposób nieosłonięty od grzejnika do pionu. W przypadku, gdy długość gałązki przekracza 1,5 m, należy przytwierdzić ją do przegrody uchwytem w połowie długości.

      2. Jeżeli gałązki grzejnikowe wykonane są z materiału nieodpornego na uszkodzenia mechaniczne, to powinny być skierowane od grzejnika do najbliższej przegrody, gdzie w bruździe lub osłonie, zabezpieczone od uszkodzeń zewnętrznych, doprowadzone będą do przewodów zasilającego i powrotnego. Na przykład: przy grzejniku przyłączonym górą i dołem, od grzejnikowego zaworu kątowego i grzejnikowej złączki kątowej - gałązki grzejnikowe skierowane do bruzdy w ścianie; przy grzejniku przyłączonym od dołu - gałązki grzejnikowe skierowane od armatury grzejnikowej do bruzdy w ścianie lub do rury osłonowej w warstwach podłogi albo za osłonową listwę przypodłogową.

      3. W instalacjach z odpowietrzeniami u wierzchołków pionów, gałązki łączące grzejniki z pionami należy montować ze spadkiem nie mniejszym niż 2%: dla gałązki zasilającej w kierunku od pionu do grzejnika, dla gałązki powrotnej w kierunku od grzejnika do pionu.

      4. Jeżeli grzejniki w instalacji wyposażone są w indywidualne odpowietrzniki, gałązki łączące grzejniki z pionami można prowadzić poziomo, a nawet w szczególnych przypadkach dopuszcza się prowadzenie obu gałązek ze spadkiem w kierunku pionu.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

19

1. Długość w poziomie gałązki łączącej grzejnik z pionem nie powinna być mniejsza niż 0,5 m.

1. Odpowietrzenie i odwodnienie

   1. Każda instalacja centralnego ogrzewania, niezależnie od przyjętego systemu, powinna być zaprojektowana tak, żeby istniała możliwość jej odpowietrzenia przy napełnianiu instalacji wodą, usuwania powietrza z wody w czasie eksploatacji instalacji i doprowadzania powietrza przy spuszczaniu wody.

   2. W instalacjach centralnego ogrzewania należy stosować odpowietrzenia miejscowe, zgodnie z wymaganiami normy PN-B-02420.

   3. W przypadkach uzasadnionych, w instalacjach bez termostatycznych zaworów grzejnikowych zabezpieczonych naczyniem wzbiorczym otwartym, dopuszcza się stosowanie odpowietrzenia centralnego.

   4. Przy odpowietrzeniu centralnym, każda gałąź instalacji wychodząca z rozdzielacza powinna mieć przypisane sobie przewody odpowietrzające oraz może mieć oddzielny zbiornik odpowietrzający z odprowadzeniem do źródła ciepła. Przewody odpowietrzające powinny być wyposażone w armaturę odcinającą umożliwiającą wyłączenie z ruchu każdego pionu lub grupy pionów - odpowiednio do rozmieszczenia armatury odcinającej na zasileniu i powrocie tych pionów lub ich grup.

   5. Przy odpowietrzeniu centralnym, w celu przeciwdziałania krążeniu czynnika grzejnego przez poziome przewody odpowietrzające w ogrzewaniach pompowych, należy stosować ich zasyfonowanie. Minimalna wysokość syfonów indywidualnych wynosi 0,30 m.

Poziomych przewodów odpowietrzających nie wolno prowadzić przez pomieszczenia nie ogrzewane.

1. W punktach połączenia pionów z poziomymi przewodami odpowietrzającymi, w czasie pracy instalacji powinno panować jednakowe ciśnienie. Warunek ten można uznać za spełniony, jeżeli nadwyżki ciśnienia czynnego w obiegach poszczególnych pionów są wydławiane po połowie na zasileniu i powrocie, za pomocą armatury z podwójną regulacją umieszczonej u podstaw pionów. Dopuszcza się stosowanie do tego celu kryz dławiących zamontowanych w dwuzłączkach.

2. Przy odpowietrzeniu centralnym z siecią odpowietrzającą ciśnieniową z syfonami indywidualnymi, zbiornik odpowietrzający należy zlokalizować tak, aby jego dno

Wydanie: 08.2001 r.

20

Wymagania techniczne COBRTIJNSTAL

było umieszczone nie niżej niż dolny poziom zasyfonowania pionów, a wierzch zbiornika odpowietrzającego był nie wyżej niż dno otwartego naczynia wzbiorczego.

1. W szczególnych przypadkach, na przykład w instalacji zabezpieczonej otwartym naczyniem wzbiorczym, należy przeanalizować, czy nie istnieje celowość zastosowania na przewodzie zasilającym ze źródła ciepła samoczynnie odpowietrzanego separatora powietrza, dla uniknięcia przedostawania się do instalacji mieszaniny wodno - powietrznej powstałej na skutek podgrzania wody zawierającej rozpuszczone powietrze. Separator powietrza powinien być stosowany zwłaszcza w instalacjach z rozdziałem górnym, w punkcie przejścia pionu wznośnego w poziomy przewód zasilający.

2. Dla umożliwienia odwodnienia instalacji, we wszystkich jej najniższych punktach należy zaprojektować armaturę spustową o średnicy nie mniejszej niż 15 mm ze złączką do węża. Armaturę spustową należy także zaprojektować przy armaturze odcinającej na odgałęzieniach, na rozdzielaczach oraz przy armaturze odcinającej piony lub grupy pionów.

3. Woda usuwana z opróżnianej instalacji powinna być gromadzona w retencyjnym zbiorniku wody znajdującym się w źródle ciepła. Najkorzystniej, jeżeli woda usuwana jest bezpośrednio do zbiornika, wykonanego z materiału odpornego na korozję (tworzywa sztucznego). W przypadku, jeżeli usuwanie bezpośrednie do zbiornika retencyjnego nie jest możliwe, należy przewidzieć zbiorniki przenośne, które umożliwią zebranie wody usuwanej armaturą spustową i przelanie jej bez zanieczyszczenia do zbiornika retencyjnego.

1. Grzejniki

   1. Wymagania ogólne

      1. Każdy grzejnik powinien być zaopatrzony w armaturę umożliwiającą regulację jego mocy cieplnej lub wyłączenie ([2] § 134).

      2. Grzejniki należy sytuować przy ścianie zewnętrznej pod oknem. Dopuszcza się sytuowania grzejnika przy ścianie w pobliżu okna lub drzwi balkonowych. Inne usytuowanie grzejnika, w tym także zamontowanie go pod stropem pomieszczenia, osłonięcie lub umieszczenie we wnęce powoduje zazwyczaj konieczność dobrania odpowiednio większego grzejnika (patrz 14.2.1).

      3. Grzejniki i przewody instalacji centralnego ogrzewania nie powinny być umieszczane:

- w przedsionkach wejściowych do budynków,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

21

- bliżej niż 1 m od drzwi zewnętrznych.

1. Grzejniki dla ogrzania klatki schodowej należy lokalizować w miarę możliwości na dolnych kondygnacjach budynku.

2. Projektując grzejniki należy przewidywać minimalne odstępy grzejnika od ściany, podłogi, spodu podokiennika (parapetu) lub innej osłony górnej oraz od bocznej ściany wnęki, według tablicy 4.

3. W instalacjach centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi korzystne jest stosowanie grzejników o możliwie najmniejszej pojemności wodnej.

4. Nie zaleca się stosowania pionów grzejnych (świecowych) jako grzejników. Stosowanie pionów grzejnych jest niedopuszczalne w nowoprojektowanych instalacjach centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi lub z systemem indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania.

1. Przyłączanie grzejników

   1. Przyłączenie grzejnika należy wykonywać zgodnie z zaleceniami producenta grzejnika.

   2. W przypadku, gdy grzejnik członowy składa się z więcej niż 20 elementów, gałązkę zasilającą i powrotną zaleca się przyłączyć z przeciwległych stron grzejnika.

2. Kryteria i wymagania dotyczące stosowania grzejników z różnych materiałów

   1. Grzejniki w wodnej instalacji centralnego ogrzewania należy projektować przestrzegając wymagań wynikających w szczególności z rozporządzeń [2] i [7], zapewniając spełnienie wymagania norm, odpowiednio: PN-B-02414 (instalacje sytemu zamkniętego z przeponowym naczyniem wzbiorczym), PN-B-02416 (instalacje systemu zamkniętego przyłączone do sieci ciepłowniczej), PN-B-02413 (instalacje systemu otwartego) a także wymagań i kryteriów według tablic 7 i 8 oraz pozostałych punktów 5.4.3.

   2. Przy projektowaniu grzejników stalowych (płytowych i członowych), aluminiowych i miedzianych należy w opisie technicznym zastrzec przestrzeganie warunków technicznych stosowania dotyczących tych grzejników. Zakres i warunki stosowania grzejników miedzianych odpowiadają wymaganiom sformułowanym dla rur miedzianych.

   3. Źródłem ciepła dla instalacji centralnego ogrzewania wyposażonych w grzejniki stalowe lub grzejniki aluminiowe może być wyłącznie wymiennikowy węzeł cieplny lub kotłownia lokalna. Zaleca się, żeby moc tego źródła ciepła nie była większa od 0,5 MW. Moc

Wydanie: 08.2001 r.

22

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

cieplna źródła ciepła zasilającego instalację może przekraczać tę wartość w instalacji centralnego ogrzewania systemu zamkniętego, w której nie tylko:

• przestrzegane są wymagania i kryteria według tablic 7 i 8 (w tym wymagania PN-C-04607 w zakresie dotyczącym jakości wody i zabezpieczeń antykorozyjnych),

• spełnione są wymagania norm: PN-B-02414, PN-B-02420 (w zakresie odpowietrzeń miejscowych),

• poszczególne gałęzie poziomych przewodów rozdzielczych wyposażone są w armaturę odcinającą i armaturę spustową umożliwiające czasowe odłączenie ich od instalacji i opróżnienie z wody (patrz 5.2.2.4),

• każdy pion o wysokości ponad 5 kondygnacji lub grupa pionów obsługująca nie więcej niż 25 grzejników wyposażony jest w armaturę odcinającą i armaturę spustową umożliwiające czasowe odłączenie ich od instalacji i opróżnienie z wody (patrz 5.2.3.4),

• zastosowane są szczelne elementy i urządzenia (jak np. armatura i hermetyczne pompy obiegowe),

lecz także wykwalifikowany nadzór eksploatacyjny zapewni, że roczne ubytki eksploatacyjne wody instalacyjnej nie przekroczą 2 % pojemności zładu instalacji.

1. Nie dopuszcza się projektowania grzejników stalowych ani grzejników aluminiowych w instalacjach centralnego ogrzewania:

• które będą połączone z wysokotemperaturową siecią cieplną przez hydroelewator lub węzeł zmieszania pompowego,

• w których nie będą spełnione wymagania normy PN-C-04607,

• które będą opróżniane z wody (z wyjątkiem przypadków krótkotrwałego opróżniania w przypadkach remontów i usuwania awarii).

  1. Grzejniki stalowe można projektować w instalacjach centralnego ogrzewania systemu zamkniętego z przewodami z rur miedzianych pod warunkiem, że podczas projektowania, wykonawstwa i eksploatacji instalacji przestrzegane będą wymagania norm PN-B-02414, PN-B-02420 i PN-C-04607.

Korzystne jest, aby dla pozostałych elementów takiej instalacji, jeżeli nie są wykonane z miedzi, projektowane były następujące przykładowe rozwiązania:

• rozdzielacze: z mosiądzu, stali odpornej na korozję lub tworzywa sztucznego,

• pompy obiegowe: hermetyczne z wirnikiem ze stali odpornej na korozję lub tworzywa sztucznego,

• naczynia wzbiorcze przeponowe typu workowego,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

23

- kotły żeliwne opalane gazem lub olejem opałowym.

W miejscach, gdzie w instalacji centralnego ogrzewania wymagana jest przekładka dielektryczna (pomiędzy miedzią i innym materiałem), można na przykład stosować taśmę teflonową.

1. Grzejniki aluminiowe nie mogą być projektowane w instalacjach centralnego ogrzewania z rur miedzianych, chyba że jest stosowany inhibitor korozji dopuszczony do tego typu rozwiązania.

2. Należy unikać projektowania w jednej instalacji centralnego ogrzewania grzejników aluminiowych i grzejników z innych metali (dopuszcza się zastosowanie do 15 % grzejników stalowych).

3. Do opisu technicznego instalacji centralnego ogrzewania z grzejnikami aluminiowymi należy wprowadzić zapis, że przy bezpośrednim łączeniu tych grzejników z armaturą mosiężną należy stosować taśmę teflonową lub inne szczeliwo o właściwościach dielektrycznych. Nie należy stosować szczeliwa konopnego.

1. Wsporniki i uchwyty grzejnikowe

   1. Projektując stalowe lub żeliwne grzejniki członowe należy przewidzieć ustawianie ich na wspornikach i przymocowywanie dodatkowo do ściany uchwytami. Jeden wspornik powinien przypadać na nie więcej niż 5 członów grzejnika żeliwnego lub nie więcej niż 7 członów grzejnika stalowego, lecz nie mniej niż dwa wsporniki i jeden uchwyt na grzejnik.

Wyjątek stanowią grzejniki składające się z 2 członów, dla których należy przewidzieć jeden wspornik i jeden uchwyt.

1. Projektując grzejniki rurowe ożebrowane i rurowe gładkie mocowanie ich należy przewidzieć, przyjmując jeden wspornik na 1 m długości grzejnika, lecz nie mniej niż dwa wsporniki na jeden grzejnik.

W grzejnikach wielorzędowych wsporniki podtrzymują najwyższy rząd grzejnika, przy czym należy zastosować jeden dodatkowy wspornik podtrzymujący rząd najniższy.

Grzejniki rurowe gładkie w układzie pionowym należy przytwierdzać do ściany co najmniej w dwóch punktach.

1. Projektując inne grzejniki mocowanie ich należy przewidzieć zgodnie z instrukcją producenta.

Wydanie: 08.2001 r.

24

Wymagańia techniczne COBRTIINSTAL

4. Mocowanie wsporników i uchwytów grzejnikowych powinno być przewidziane w sposób trwały. W przypadkach ścian lekkich, na przykład gipsowo-kartonowych, dopuszcza się stosowanie wsporników przymocowanych śrubami przelotowymi z szerokimi podkładkami.

   1. Armatura

      1. Podział ogólny

Armatura stosowana w wodnych instalacjach centralnego ogrzewania dzieli się na następujące grupy:

• armatura regulacyjna, ręczna lub automatyczna, przewodowa i grzejnikowa (w tym armatura regulacyjna mogąca być jednocześnie armaturą odcinającą, ewentualnie zaopatrzoną w armaturę spustową i pomiarową) oraz armatura regulacyjna jako elementy wykonawcze regulatorów temperatury i przepływu,

• armatura odcinająca,

• armatura odpowietrzająca,

• armatura spustowa.

  1. Armatura regulacyjna przewodowa

     1. Armatura regulacyjna przewodowa powinna zapewnić prawidłowy rozdział czynnika grzejnego między wszystkie obiegi zładu w warunkach obliczeniowych, przez wydławienie zbędnych nadwyżek ciśnienia czynnego w poszczególnych obiegach, zgodnie z ustaleniami projektowymi. Zapewnia to armatura przewodowa ręcznej regulacji, jak na przykład armatura przelotowa z podwójną regulacją stosowana u podstawy pionów lub na gałęziach instalacji.

     2. W instalacji centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi zaleca się stosować regulatory różnicy ciśnienia bezpośredniego działania (bez energii pomocniczej), typu nadmiarowo - upustowego, montowane w przewodach obejściowych, zarówno centralne jak i zdecentralizowane. Regulatory centralne mogą. być stosowane na przykład w przewodzie łączącym główne rozdzielacze instalacji: zasilający i powrotny lub w przewodzie obejściowym pompy obiegowej. Regulatory zdecentralizowane stosuje się na poszczególnych gałęziach instalacji, rozdzielaczach strefowych lub pojedynczych pionach. Potrzeba stosowania regulatorów zdecentralizowanych oraz ich rozmieszczenie są uzależnione od rozległości instalacji centralnego ogrzewania, a zwłaszcza od wysokości strat ciśnienia w poziomych przewodach rozdzielczych. Jako kryterium można przyjąć

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

25

nieprzekraczanie deklarowanej przez producenta granicy bezszumnej pracy zaworu termostatycznego na poziomie 25 dB(A).

W odniesieniu do regulatorów upustowych należy kierować się wskazówką, że maksymalna deklarowana przez producenta przepustowość regulatora nie powinna być mniejsza od obliczeniowego strumienia wody w regulowanym obiegu.

1. W przypadku nieizolowania pionów instalacji, zdecentralizowane regulatory różnicy ciśnienia typu nadmiarowo - upustowego zaleca się stosować w najwyższych punktach tych pionów zamiast u ich podstawy. Jako regulowany obieg (porównaj punkt 1.3.) należy tu przyjąć cały pion, a regulator nastawiać na obliczeniową różnicę ciśnienia w miejscu włączenia tego regulatora, to znaczy w miejscu przyłączenia do pionu najwyższego grzejnika.

2. W przypadkach wykorzystywania pomp obiegowych wyposażonych w układ automatycznej regulacji prędkości obrotowej sterowany elektronicznym przetwornikiem różnicy ciśnienia, należy stosować zdecentralizowane regulatory różnicy ciśnienia typu dławiącego, montowane w przewodach instalacyjnych zasilającym lub powrotnym. W takim przypadku stosowanie centralnego regulatora różnicy ciśnienia jest zbędne.

3. Armatura regulacyjna może pełnić rolę armatury odcinającej, jeżeli jest do tego konstrukcyjnie przystosowana.

1. Armatura regulacyjna grzejnikowa

   1. Armatura regulacyjna grzejnikowa jest podstawowym organem miejscowej regulacji mocy cieplnej grzejnika w instalacji centralnego ogrzewania. Powinna ona zawierać:

• element dławiący umożliwiający hydrauliczną regulację 1-go stopnia, zwaną także regulacją wstępną, montażową lub trwałą,

• element nastawczy umożliwiający regulację 2-go stopnia, zwaną także regulacją eksploatacyjną lub bieżącą.

  1. Armaturę regulacyjną grzejnikową może stanowić:

• zawór grzejnikowy z podwójną regulacją,

• zawór grzejnikowy bez wstępnej regulacji i grzejnikowy zawór powrotny z wstępną regulacją,

• zawór grzejnikowy wbudowany fabrycznie między elementy grzejnika, z króćcami przyłącznymi wyprowadzonymi od dołu grzejnika. Wyposażeniem uzupełniającym grzejnika z wbudowanym zaworem powinien być ręczny zawór odpowietrzający.

Wydanie: 08.2001 r.

26

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

• grzejnikowy zestaw przyłączny składający się z zaworu grzejnikowego i korpusu przyłączeniowego (jeden z tych elementów wyposażony w organ regulacji 1-go stopnia) oraz rurki łączącej. Wyposażenie uzupełniające grzejnikowego zestawu przyłącznego może stanowić ręczny zawór odpowietrzający.

  1. Grzejnikowe zestawy przyłączne lub grzejniki z zaworami wbudowanymi należy stosować w zasadzie w instalacjach centralnego ogrzewania o rozprowadzeniu poziomym, przy przyłączeniu grzejnika od dołu, jeżeli jest to zgodne z życzeniem inwestora lub jeżeli brak jest możliwości osłonięcia poziomych gałązek grzejnikowych wykonanych z rur z tworzywa sztucznego, miedzi lub stalowych cienkościennych.

  2. Zawór grzejnikowy może być zaworem ręcznym lub termostatycznym.

  3. Termostatyczny zawór grzejnikowy jest automatycznym regulatorem temperatury pomieszczenia. Termostatyczny zawór grzejnikowy składa się z dwóch podstawowych zespołów:

• zespołu sterującego (głowicy termostatycznej) zawierającego między innymi następujące podstawowe elementy: czujnik, element wykonawczy, zadajnik,

• zespołu wykonawczego (zaworu grzejnikowego) zawierającego między innymi element nastawczy (grzybek współpracujący z gniazdem zaworu) zapewniający automatyczną bieżącą (eksploatacyjną) regulację hydrauliczną pracy grzejnika (regulacja 2-go stopnia).

  1. Grzejnikowy zaworów termostatyczny powinien spełniać wymagania normy PN-M-75010 (EN 215).

  1. Armatura regulacyjna jako elementy wykonawcze regulatorów temperatury i przepływu

     1. Armatura ta stanowi, jako organy wykonawcze, integralną część układów automatycznej regulacji pracy instalacji centralnego ogrzewania oraz ewentualnie jej poszczególnych gałęzi, stref i innych obiegów, w celu zapewnienia właściwych parametrów zasilania całej instalacji i każdego grzejnika w warunkach wahań obciążenia cieplnego.

     2. W instalacjach centralnego ogrzewania mogą być stosowane następujące rodzaje tej armatury:

• armatura przelotowa dławiąca,

• armatura dwudrogowa mieszająca i rozdzielcza,

Wydanie: 082001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

27

- armatura czterodrogowa mieszająco-rozdzielcza (stosowana np. przy niektórych typach kotłów na paliwo płynne).

Armatura dwudrogowa mieszająca (rys. la) może być stosowana np. w instalacjach ze źródłem ciepła o stałej temperaturze zasilenia, przy założonej centralnej jakościowej regulacji eksploatacyjnej ogrzewania, odbywającej się przez zmiany temperatury czynnika grzejnego przy jego stałym przepływie. W mieszanych systemach ogrzewczych, oprócz centralnego regulatora pogodowego, mogą występować dodatkowo regulatory strefowe z własną armaturą mieszającą, obsługujące strefy instalacji o różnych rozwiązaniach technicznych, charakterystykach cieplnych i obliczeniowych temperaturach wody (np. kombinowane ogrzewanie konwekcyjno-podłogowe lub powietrzno-grzejnikowe). Armatura dwudrogowa rozdzielcza (rys. Ib) jest przydatna do ogrzewań z założoną centralną ilościową regulacją eksploatacyjną, polegającą na dokonywaniu zmian przepływu wody przy jej stałej temperaturze zasilenia, a także np. do regulacji mocy cieplnej wymienników ciepła po stronie czynnika pierwotnego, do podwyższania temperatury wody powrotnej do kotłów itp. Centralna regulacja ilościowa nie jest zalecana ogólnie do stosowania po stronie instalacji centralnego ogrzewania, ponieważ prowadzi do hydraulicznego rozregulowania poszczególnych jej obiegów, a ponadto nie zapewnia sprawnego, harmonijnego współdziałania z regulacją indywidualną za pomocą termostatycznych zaworów grzejnikowych.

Rys. 1. Schematy zastosowania regulacyjnej armatury dwudrogowej

1. w układzie mieszającym b) w układzie rozdzielczym

   1. Przy wyborze i doborze armatury regulacyjnej w instalacji centralnego ogrzewania należy kierować się zaleceniem, że podstawowa hydrauliczna charakterystyka armatury {Ky = f(h)} najkorzystniej powinna mieć przebieg stałoprocentowy o stosunku nastawiania Sy = 25, w dolnym zakresie zamieniona na proporcjonalną. W powyższym zdaniu przyjęto następujące oznaczenia:

Wydanie: 08.2001 r.

28

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Ky - współczynnik przepływu armatury, w metrach sześciennych na godzinę,

h - wznios elementu zamykającego armatury, w milimetrach,

Sy = Kvs/Kvo,

Kys - nominalna (katalogowa) wartość współczynnika przepływu armatury w stanie

obliczeniowego otwarcia, w metrach sześciennych na godzinę,

Kyo - wartość współczynnika przepływu armatury w stanie zamknięcia (na teoretycznej

charakterystyce stałoprocentowej), w metrach sześciennych na godzinę.

Warunek powyższy dotyczy armatury przelotowej (jednodrogowej), a w odniesieniu do dwudrogowej mieszającej - drogi od króćca A do króćca AB (rys. la).

1. Zaleca się przyjmować następujące wartości autorytetu armatury regulacyjnej: armatura przelotowa (jednodrogowa): a = 0,4 -f 0,6,

termostatyczne zawory grzejnikowe: a = 0,3 -f- 0,7,

armatura dwudrogowa mieszająca lub rozdzielcza:

Współczynnik „b” jest wyrażony zależnością:

^ Ap const

Ap_zm

w której:

Apconst - obliczeniowa strata ciśnienia w obiegu o stałym przepływie wody (przy mieszaczu jest to obieg odbioru ciepła - rys. 1), w paskalach,

Ap_zm - obliczeniowa strata ciśnienia w obiegu o zmiennym przepływie wody (przy mieszaczu jest to obieg wytwarzania ciepła-rys. 1), w paskalach.

W przypadku armatury dwudrogowej działającej jako rozdzielacz, gdy pompa obiegowa jest zamontowana w obiegu wytwarzania ciepła, obiegiem o zmiennym przepływie jest obieg odbioru ciepła (instalacji odbiorczej).

5. Wymaganą obliczeniową stratę ciśnienia wody w armaturze regulacyjnej należy obliczać z zależności:

w której:

Apzioo - strata ciśnienia wody przy przepływie obliczeniowego strumienia wody przez armaturę regulacyjną przy jej obliczeniowym otwarciu, w paskalach,

przy b < 3 przy b > 3

a = 0,7 -r 0,8, a = 0,3 -f 0,5.

Apzioo ~. Ap_r
1-a

(2)

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

29

a - autorytet armatury zalecany wg 5.5.4.4,

Ap_r - obliczeniowa strata ciśnienia wody w obiegu (bez armatury regulacyjnej), w paskalach.

W układach z armaturą, przelotową (jednodrogową) jako stratę ciśnienia Ap_r należy traktować stratę ciśnienia w obiegu odbiornika ciepła do miejsca zamontowania regulatora różnicy ciśnienia (dotyczy zwłaszcza termostatycznych zaworów dwudrogowych), a przy braku tego regulatora - całkowitą stratę ciśnienia w obiegu od źródła ciepła do odbiornika.

W klasycznych układach z armaturą dwudrogową stratę ciśnienia Ap_r należy przyjmować dla obiegu o zmiennym przepływie wody, a więc np. w przypadku armatury mieszającej - dla obiegu wytwarzania ciepła od armatury dwudrogowej do punktu włączenia przewodu podmieszającego do powrotu z kotła lub wymiennika ciepła (punkt „C” na rys. 1). Teoretycznie niezbędną, obliczeniową wartość współczynnika przepływu armatury regulacyjnej w stanie obliczeniowego otwarcia określa się z zależności:

K vioo ⁼ i , (3)

f Apzioo ><Po V ^APo^xPo

w której:

Apo = 10⁵ Pa 'j

r - wartości wynikające z definicji współczynnika przepływu po = 1 000 kg/m^{3 J}

Apzi oo - wg wzoru (2),

p - gęstość wody w instalacji przy jej obliczeniowej temperaturze, w kilogramach

na metr sześcienny,

V - obliczeniowy strumień objętości wody w armaturze, w metrach sześciennych na godzinę.

Należy pamiętać, aby wartości liczbowe Apo i Apzioo podstawiać do wzoru (3) w spójnych jednostkach.

Przy wyborze konkretnej wielkości armatury regulacyjnej z katalogowego typoszeregu należy kierować się wskazówką, że deklarowana przez producenta wartość współczynnika przepływu dobranej armatury nie powinna by większa niż wartość obliczona z równania (3):

Kys ^ Kvi 00

Korzystne jest również dobranie armatury o średnicy nominalnej o jeden wymiar mniejszej niż średnica przewodów przyłącznych.

Wydanie: 08.2001 r.

30

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

1. Armatura odcinająca

   1. Armaturą odcinającą w instalacji centralnego ogrzewania mogą być grzybkowe zawory odcinające skośne lub proste, zasuwy i kurki kulowe.

   2. Armatura odcinająca montowana u podstawy pionu lub na gałęzi powinna być projektowana w takim położeniu, aby przy napełnianiu instalacji woda napływała „pod grzybek”.

2. Armatura odpowietrzająca

Jako armaturę odpowietrzającą można stosować:

• automatyczne odpowietrzniki pływakowe z zaworami odcinającymi,

• odpowietrzniki grzejnikowe,

• odpowietrzniki w grzejnikowych zestawach przyłącznych,

• ręczne zawory odpowietrzające, na przykład kurki kulowe.

Nie zaleca się stosowania automatycznych odpowietrzników grzejnikowych z pęczniejącymi podkładkami, ze względu na niekorzystne doświadczenia eksploatacyjne w warunkach krajowych.

1. Armatura spustowa

Armatura spustowa powinna być zamontowana w sposób umożliwiający gromadzenie bez zanieczyszczenia wody usuwanej z instalacji, bezpośrednio w zbiorniku retencyjnym lub w zbiornikach pośrednich, na przykład w przenośnych zbiornikach wykonanych z materiału nie powodującego wtórnego zanieczyszczenia wody.

1. Pompy obiegowe

   1. Rozmieszczenie pomp obiegowych

W instalacji centralnego ogrzewania pompy obiegowe mogą być rozmieszczone w następujący sposób:

• pompa obiegowa jest przewidziana dla całego układu instalacji centralnego ogrzewania wraz ze źródłem ciepła.

Należy zaprojektować co najmniej dwie pompy, z których jedna jest pompą rezerwową. Zamiast dwóch pomp można zaprojektować jedną pompę podwójną. Dopuszcza się projektowanie jednej pompy obiegowej, jeżeli przyszły eksploatator instalacji c.o. będzie posiadał na składzie pompę rezerwową i dysponował odpowiednimi służbami do szybkiej wymiany pompy,

• pompy obiegowe obsługują poszczególne obiegi instalacji oraz odrębnie źródło ciepła.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

31

Należy zaprojektować:

• w źródle ciepła pompę obiegową, obsługującą obieg od źródła ciepła do głównych rozdzielaczy lub oddzielaczy (odsprzęgaczy) hydraulicznych. Poszczególne gałęzie instalacji, wyprowadzone z głównych rozdzielaczy, obsługiwane są przez pompy obiegowe w układzie mieszającym,

• pompę główną i pompy mieszające dla poszczególnych gałęzi.

  1. Dobór pomp obiegowych

1. Konieczną wydajność pompy należy obliczać z wzoru:

V = 3600 5» b, (4)

c_pxpxAt„

gdzie:

V_p - wydajność pompy, w metrach sześciennych na godzinę,

Q_c - obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło instalacji lub obiegu obsługiwanego

przez pompę, w watach, c_p - ciepło właściwe wody, w dżulach na kilogram i kelwin,

p - gęstość wody, w kilogramach na metr sześcienny. Gęstość wody należy przyjmować

dla obliczeniowej temperatury wody zasilającej lub powrotnej - w zależności od lokalizacji pompy (pompa na zasileniu - dla temperatury wody zasilającej, pompa na powrocie - dla temperatury wody powrotnej),

At₀ - obliczeniowa różnica między temperaturą wody zasilającej i powrotnej w instalacji,

w kelwinach,

2. - mnożnik uwzględniający zmniejszenie wydajności pompy w czasie eksploatacji

(jego wartość należy przyjmować z przedziału 1,00-1-1,15, w zależności

od deklarowanej przez producenta pomp trwałości agregatu w zakresie zachowania

katalogowej charakterystyki).

2. W celu doboru z katalogu odpowiedniej pompy obiegowej, przykładowo obsługującej obieg źródła ciepła i wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania, niezbędną wytwarzaną przez nią różnicę ciśnienia należy obliczyć w następujący sposób:

A_Pp = (Ap'_p + Ap"_p) b₂ (5)

Wydanie: 08.2001 r.

32

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Jeżeli w katalogu pomp podano wysokości podnoszenia H_p w metrach, należy skorzystać z poniższego wzoru:

H =—^- (6)

pxg

gdzie:

Ap_p - różnica ciśnienia wytwarzana przez pompę, w paskalach,

Ap'_p - straty ciśnienia w instalacji wewnętrznej, wraz z rozdzielaczami - dla najniekorzystniejszego obiegu, w paskalach,

Ap”_p - straty ciśnienia w źródle ciepła oraz odcinka przewodu od źródła ciepła do miejsca włączenia do rozdzielaczy, w paskalach, b2 - mnożnik uwzględniający nieprzewidziane opory (jego wartość należy przyjmować z przedziału 1,0 -f 1,2, w zależności od przewidywanej staranności montażu instalacji i zgodności instalacji z dokumentacją techniczną oraz warunkami technicznymi wykonania i odbioru),

H_p - wysokość podnoszenia pompy, w metrach,

p - gęstość wody, w kilogramach na metr sześcienny. Gęstość wody należy przyjmować

dla obliczeniowej temperatury wody zasilającej lub powrotnej - w zależności od lokalizacji pompy, g - przyspieszenie ziemskie, w metrach na sekundę kwadrat.

Straty ciśnienia w instalacji wewnętrznej Ap’_p i źródle ciepła Ap”_p obliczać należy jako 2(R1 + Z), gdzie:

R - jednostkowy opór liniowy w pojedynczej działce*⁵, w paskalach na metr,

1 - długość pojedynczej działki najniekorzystniejszego obiegu instalacji, w metrach,

Z - miejscowe opory hydrauliczne w pojedynczej działce, w paskalach.

2. Jeżeli w typoszeregu pomp brakuje jednostki, której parametry dokładnie odpowiadają obliczonym z wzorów (4), (5) i (6), należy dobrać najbliższą pompę w typoszeregu, przy czym dopuszcza się dobór agregatu o parametrach zaniżonych w stosunku do obliczeniowych pod warunkiem, że wydajność pompy w punkcie przecięcia jej charakterystyki z projektową charakterystyką instalacji wynosi nie mniej niż 85 %

fc\

działka jest to odcinek sieci przewodów o stałej średnicy i jednakowym na całej długości przepływie wody (odcinek między kolejnymi odgałęzieniami)

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

33

obliczeniowego strumienia wody w zładzie. W innym przypadku należy dobrać agregat o większej mocy.

2. Jeżeli dobrana według katalogu pompa ma przy obliczeniowej wydajności wysokość podnoszenia wyższą od obliczeniowej, korzystne jest zdławianie nadwyżki ciśnienia poprzez dokonanie odpowiedniej korekty wstępnej regulacji zaworów grzejnikowych i ewentualnie nastaw pozostałej armatury regulacyjnej, w kierunku od grzejnika do źródła ciepła.

   1. Automatyzacja pracy pomp obiegowych

Automatyczną regulację pracy pompy zaleca się stosować przy obliczeniowej mocy cieplnej instalacji centralnego ogrzewania (lub jej części obsługiwanej przez pompę) wynoszącej więcej niż około 50 kW. Regulacja ta powinna odbywać się bezstopniowo (w sposób ciągły) lub ze stopniowaniem w sposób skokowy, przy czym liczba stopni powinna wynosić co najmniej 3.

Jako podstawową metodę automatyzacji pracy pompy, poprzez zmianę prędkości obrotowej wirnika, zwłaszcza w ogrzewaniach dwururowych z grzejnikowymi zaworami termostatycznymi, należy przyjmować stabilizację różnicy ciśnienia w wybranym punkcie zładu, z ewentualnym uzupełnieniem o regulację w funkcji czasu, w ramach programu czasowego osłabienia pracy instalacji. Pozostałe techniki regulacji dopuszcza się stosować zgodnie z zaleceniami tablicy 1, obejmującej podstawowe, rozpowszechnione w praktyce rodzaje instalacji c.o. przy założeniu, że w przypadku zasilania instalacji c.o. z węzła cieplnego, regulacja temperatury wody instalacyjnej odbywa się drogą centralnej regulacji temperatury wody sieciowej (z ewentualnym nocnym obniżeniem temperatury) oraz lokalnej regulacji pogodowej (z wyjątkiem poz. 5 tablicy 1).

Wydanie: 08.2001 r.

34

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Tablica 1

Zalecenia do stosowania poszczególnych metod automatyzacji pracy pomp obiegowych

		Regulacja w zależności od wielkości wiodącej
Lp.	Rodzaj ogrzewania	czasu	różnicy ciśnienia
1	2	3	4
1	dwururowe z termostatycznymi zaworami grzej nikowymi	X	XX
2	dwururowe bez termostatycznych zaworów grzejnikowych	X
3	jednorurowe z i bez termostatycznych zaworów grzejnikowych	X
4	płaszczyznowe / podłogowe	X
5	bez pogodowej regulacji temperatury zasilenia, z i bez termostatycznych zaworów grzejnikowych	X	XX
6	z punktem pracy pompy nieznanym (w przypadku modernizacji istniejących instalacji) lub położonym w przednim zakresie jej charakterystyki	X
Uwagi: X rozwiązanie dopuszczalne dla małych obiektów (budynki mieszkalne jedno- i należy traktować jako preferowane	XX rozwiązanie preferowane dwurodzinne) rozwiązania dopuszczone w kolumnie 3

5.6.4. Wyposażenie instalacyjne pomp obiegowych

1. Między króćcami łub rozdzielaczami tłocznym i ssawnym pomp obiegowych należy wykonać obejście z zaworem odcinającym.

2. Jeżeli pompa obiegowa, obsługująca instalację centralnego ogrzewania z zaworami termostatycznymi, nie jest wyposażona w automatyczny regulator prędkości obrotowej sterowany przetwornikiem różnicy ciśnienia, między króćcami lub rozdzielaczami tłocznym i ssawnym pomp obiegowych lub w przewodzie łączącym bezpośrednio zasilenie i powrót instalacji, należy zamontować regulator nadmiarowo - upustowy różnicy ciśnienia o bezpośrednim działaniu ciągłym i charakterystyce proporcjonalnej.

5. Podstawowe układy ogrzewania z pompami obiegowymi

W dalszej części tekstu niniejszego punktu, w objaśnieniach do poszczególnych schematów, używano czterech następujących kluczowych pojęć, wymagających jednoznacznego sprecyzowania: zespół wytwarzania ciepła, zespół rozdziału ciepła, zespół odbioru ciepła oraz układ tzw. wtryskowy.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

35

1. Do zespołu wytwarzania ciepła należy zaliczać: kotły na paliwo stałe, ciekłe i gazowe oraz zasilane energią, elektryczną, wymienniki ciepła zasilane wodą z systemu ciepłowniczego, pompy zespołu wytwarzania ciepła, pompy ciepła itd.

2. Zespół rozdziału ciepła obejmuje pompy główne, rozdzielacze, przewody rozdziału czynnika grzejnego.

3. Zespół odbioru ciepła stanowi odbiornik ciepła lub grupa odbiorników z osprzętem; odbiornikami ciepła mogą być: grzejniki w różnych odmianach, podgrzewacze wody, nagrzewnice powietrza itp.

4. Układ wtryskowy jest szczególną odmianą układu mieszającego, charakteryzującą się jedynie stałą, montażową regulacją stosunku zmieszania i mającą na celu trwałe obniżenie temperatury wody zasilającej.

A. Zespół rozdziału ciepła

1. Pompy główne z regulacją prędkości obrotowej (rys. 2)

Rys. 2. Pompy główne z regulacją prędkości obrotowej

Cechy i właściwości:

• pompy główne zapewniają obieg czynnika grzejnego w obrębie zespołu rozdziału ciepła oraz mogą zapewniać także obieg w zespole wytwarzania ciepła i/lub w zespole odbioru ciepła,

• pompy główne mogą być stosowane z pompami rezerwowymi lub mogą to być pompy podwójne,

• różnica ciśnienia w zespole rozdziału ciepła jest utrzymywana na stałym poziomie.

Wydanie: 08.2001 r.

36

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Zastosowanie:

- w zespołach rozdziału ciepła ze zmiennymi strumieniami czynnika grzejnego przy stałej różnicy ciśnienia w wybranym punkcie.

2. Pompy główne z utrzymywaniem ciśnienia na stałym poziomie za pomocą regulatora różnicy ciśnienia typu nadmiarowo - upustowego (rys. 3)

Zespół rozdziału ciepła Rys. 3. Pompy główne z utrzymywaniem ciśnienia na stałym poziomie za pomocą regulatora różnicy ciśnienia typu nadmiarowo - upustowego

Cechy i właściwości:

• pompy główne zapewniają obieg czynnika grzejnego w obrębie zespołu rozdziału ciepła, oraz mogą zapewniać także obieg w zespole wytwarzania ciepła i/lub w zespole odbioru ciepła,

• pompy główne mogą być stosowane z pompami rezerwowymi lub mogą to być pompy podwójne,

• regulatory różnicy ciśnienia typu nadmiarowo - upustowego są montowane na obejściu pomp obiegowych, kierując ewentualnie nadmiar strumienia czynnika grzejnego z króćca tłocznego z powrotem do króćca ssawnego.

Zastosowanie:

• w zespołach rozdziału ciepła ze zmiennymi strumieniami czynnika grzejnego,

• przy pompach z wymaganym minimalnym strumieniem czynnika grzejnego.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

37

B. Zespól odbioru ciepła z pompa główna w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła 5.6.5.3. Układ z nieregulowanym odbiornikiem ciepła (rys. 4)

Zespół odbioru ciepła z pompą główną, w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła Rys. 4. Układ z nieregulowanym odbiornikiem ciepła

Cechy i właściwości:

• temperatura zasilenia w zespole odbioru ciepła jest równa temperaturze w zespole wytwarzania ciepła lub w zespole rozdziału ciepła,

Zastosowanie:

• ogrzewanie pomieszczeń o stałej temperaturze zasilenia, np. ogrzewanie podłogowe,

• systemy zaopatrzenia w ciepło z regulowaną temperaturą czynnika grzejnego w zespole wytwarzania ciepła.

4. Układ dławiący (rys. 5)

Zespół odbioru ciepła z pompą główną w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła

Rys. 5. Układ dławiący

Cechy i właściwości:

~ dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację strumienia czynnika grzejnego (dławienie),

• zmienny strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału ciepła i w zespole odbioru ciepła,

• w celu zapewnienia ustabilizowanego rozkładu ciśnienia w zespole rozdziału ciepła i w przyłączu do zespołu odbioru ciepła należy stosować odpowiednie środki (np. regulator różnicy ciśnienia).

Wydanie: 08.2001 r.

38

Wymagania techniczne COBRTIJNSTAL

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło z zespołami wytwarzania ciepła, które wymagają niskiej temperatury powrotu i zmiennych strumieni czynnika grzejnego (np. systemy ciepłownicze, kotły kondensacyjne),

• do regulacji strefowej w ogrzewaniach grzejnikowych i podłogowych z temperaturą zasilenia regulowaną wstępnie wg temperatury zewnętrznej.

5. Układ wtryskowy za pomocą regulacyjnej armatury przelotowej (rys. 6)

Zespół odbioru ciepła z pompą główną w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła Rys. 6. Układ wtryskowy za pomocą regulacyjnej armatury przelotowej

Cechy i właściwości:

• dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację zmieszaniem (część powrotnego strumienia czynnika grzejnego zostaje domieszana do zasilenia),

• strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału ciepła jest zmienny, a w zespole odbioru ciepła jest stały,

• w celu zapewnienia ustabilizowanego rozkładu ciśnienia w zespole rozdziału ciepła i w przyłączu do zespołu odbioru ciepła należy zastosować odpowiednie środki (np. regulator różnicy ciśnienia),

• pompa w zespole odbioru ciepła zapewnia obieg czynnika grzejnego wymagany przy nominalnym obciążeniu.

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło z zespołami wytwarzania ciepła, które wymagają niskiej temperatury powrotu i zmiennych strumieni czynnika grzejnego (np. systemy ciepłownicze, kotły kondensacyjne),

~ przy zespołach wytwarzania ciepła z układem kolejnego włączania dwóch lub więcej agregatów, np. kotłów,

• do skojarzenia różnych poziomów temperatury, np. przy ogrzewaniu grzejnikowym i podłogowym.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

39

5.6.5.6. Układ rozdziału za pomocą regulacyjnej armatury dwudrogowej (rys. 7)

Zespół odbioru ciepła z pompą główną w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła Rys. 7. Układ rozdziału za pomocą regulacyjnej armatury dwudrogowej

Cechy i właściwości:

• dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację strumienia czynnika grzejnego,

• strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału ciepła jest stały, a w zespole odbioru ciepła zmienny.

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło, które wymagają stałych strumieni czynnika grzejnego w zespołach wytwarzania ciepła,

• do regulacji strefowej w ogrzewaniach grzejnikowych i podłogowych z temperaturą zasilenia regulowaną wstępnie wg temperatury zewnętrznej.

7. Układ wtryskowy za pomocą regulacyjnej armatury dwudrogowej (rys. 8)

ó— -©—

Zespół odbioru ciepła z pompą główną w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła Rys. 8. Układ wtryskowy za pomocą regulacyjnej armatury dwudrogowej

Cechy i właściwości:

• dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację zmieszaniem,

• strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału i zespole odbioru ciepła jest stały,

• L > 500 mm lub L > 10 DN (przy mniejszych długościach montażowych należy przewidzieć armaturę zwrotną).

Wydanie: 08.2001 r.

40

Wymagania techniczne COBRT1INSTAL

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło, które wymagają stałych strumieni czynnika grzejnego w zespołach wytwarzania ciepła,

• do skojarzenia różnych poziomów temperatury, np. przy ogrzewaniu grzejnikowym i podłogowym.

100. Zespół odbioru ciepła bez pompy głównej

8. Układ z nieregulowanym odbiornikiem ciepła (rys. 9)

odbiór

ciepła

Zespół odbioru ciepła bez pompy głównej Rys. 9. Układ z nieregulowanym odbiornikiem ciepła

Cechy i właściwości:

• temperatura zasilenia w zespole odbioru ciepła jest równa temperaturze w zespole wytwarzania ciepła lub w zespole rozdziału ciepła.

Zastosowanie:

• ogrzewanie pomieszczeń o stałej temperaturze zasilenia (np. ogrzewanie podłogowe),

• systemy zaopatrzenia w ciepło z regulowaną temperaturą czynnika grzejnego w zespole wytwarzania ciepła.

9. Układ podmieszania bez pompy głównej (rys. 10)

r -©—

\a i / i odbiór

X>t _ ^ ' /ciepła

o—i:<

i

Zespół odbioru ciepła bez pompy głównej Rys. 10. Układ podmieszania bez pompy głównej

Cechy i właściwości:

- dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację zmieszaniem (część powrotnego strumienia czynnika grzejnego zostaje domieszana do zasilenia),

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

41

• strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału ciepła jest zmienny, a w zespole odbioru ciepła stały,

• pompa w zespole odbioru ciepła zapewnia obieg czynnika grzejnego wymagany przy nominalnym obciążeniu; różnica ciśnienia pompy przy zamkniętym obejściu powinna być przy tym wystarczająco zwymiarowana.

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło z zespołami wytwarzania ciepła, które wymagają niskiej temperatury powrotu i zmiennych strumieni czynnika grzejnego (np. systemy ciepłownicze, kotły kondensacyjne),

• do ogrzewania pomieszczeń.

9. Układ podmieszania ze stałym obejściem bez pompy głównej (rys. 11)

Zespół odbioru ciepła bez pompy głównej Rys. 11. Układ podmieszania ze stałym obejściem bez pompy głównej

Cechy i właściwości:

• dostosowanie mocy zespołu odbioru ciepła do zapotrzebowania na ciepło przez regulację zmieszaniem,

• strumień czynnika grzejnego w zespole rozdziału ciepła jest zmienny, a w zespole odbioru ciepła stały.

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło z zespołami wytwarzania ciepła, które wymagają niskiej temperatury powrotu i zmiennych strumieni czynnika grzejnego (np. systemy ciepłownicze, kotły kondensacyjne),

• do skojarzenia różnych poziomów temperatury, np> przy ogrzewaniu grzejnikowym i podłogowym.

Wydanie: 08.2001 r.

42

Wymagania techniczne COBRTI1NSTAL

4. Rodzaje rozdzielaczy

9. Bezoporowy rozdzielacz (z małą różnicą ciśnienia) bez pompy głównej w zespole rozdziału ciepła (rys. 12)

Rys. 12. Bezoporowy rozdzielacz (z małą różnicą ciśnienia) bez pompy głównej w zespole rozdziału ciepła

Cechy i właściwości:

• zespół wytwarzania ciepła powinien być przydatny do niskiej temperatury powrotu,

~ zespół jw. powinien być położony blisko rozdzielacza,

• strumień czynnika grzejnego w zespole wytwarzania ciepła jest zmienny,

• strumień czynnika grzejnego w zespole odbioru ciepła jest stały,

• całkowity strumień czynnika grzejnego w zespole wytwarzania ciepła powinien być przynajmniej tak duży jak łączny strumień czynnika grzejnego w zespołach odbioru ciepła.

Zastosowanie:

• w systemach zaopatrzenia w ciepło z zespołami odbioru ciepła jednakowego rodzaju.

9. Rozdzielacz obciążony różnicą ciśnienia z pompą główną w zespole rozdziału ciepła i stałym strumieniem czynnika grzejnego (rys. 13)

Rodzaje rozdzielaczy

Rys. 13. Rozdzielacz obciążony różnicą ciśnienia z pompą główną w zespole rozdziału ciepła i stałym strumieniem czynnika grzejnego

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

43

Cechy i właściwości:

• strumień czynnika grzejnego w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła jest stały,

• strumień czynnika grzejnego w zespole odbioru ciepła jest zmienny (rys. 7) lub stały (rys. 4

i 8),

• zespoły odbioru ciepła mogą być przyłączone bez własnej pompy (rys. 4).

Zastosowanie:

• w instalacjach zaopatrzenia w ciepło.

9. Rozdzielacz obciążony różnicą ciśnienia z pompą główną w zespole rozdziału ciepła i zmiennym strumieniem czynnika grzejnego (rys. 14)

Rys. 14. Rozdzielacz obciążony różnicą ciśnienia z pompą główną w zespole rozdziału ciepła i zmiennym strumieniem czynnika grzejnego

Cechy i właściwości:

• strumień czynnika grzejnego w zespole wytwarzania lub rozdziału ciepła jest zmienny,

• strumień czynnika grzejnego w zespole odbioru ciepła jest zmienny (rys. 5) lub stały (rys. 6).

Zastosowanie:

• w instalacjach zaopatrzenia w ciepło.

3. Rozszerzalność cieplna przewodów i jej kompensacja

   1. Istotne dla prawidłowej pracy instalacji jest zapewnienie odpowiedniej kompensacji cieplnej przewodów w sposób zapewniający bezawaryjną pracę wszystkich odgałęzień, które nie powinny być poddawane nadmiernym przemieszczeniom lub naprężeniom. Przy stosowaniu niektórych rodzajów przewodów - nawet o znacznym współczynniku rozszerzalności cieplnej - dostarczanych w zwojach, jeżeli przewód jest prowadzony w sposób osłonięty, w tym także w rurze osłonowej, można do samokompensacji

Wydanie: 08.2001 r.

44

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

wykorzystywać zdolność tego przewodu do wyboczeń, dostosowując do konkretnego przypadku rozmieszczenie punktów stałych.

2. Szczególnie niezbędne jest staranne przeanalizowanie schematu kompensacji pionu, jeżeli jest on wykonany z materiału o dużym współczynniku rozszerzalności cieplnej (tworzywo sztuczne, miedź), celem wykonania na każdym pionie odpowiedniej liczby punktów stałych wraz z odpowiednią kompensacją, zapewniających bezpieczne ograniczenie ruchów pionu w miejscu włączenia odgałęzień przewodów lub gałązek grzejnikowych.

3. Piony należy projektować w układzie samokompensacji połączenia z poziomymi przewodami rozdzielczymi, stosując ramiona kompensacyjne o długościach minimalnych wynikających z rozszerzalności cieplnej materiału, z jakiego wykonane są przewody.

4. Przykłady wymiarowania, w tym wymiarowania wybranych odstępów podpór (szczególnie ważnego dla instalacji centralnego ogrzewania wykonywanych z rur z tworzyw sztucznych), podano na rysunkach 15 + 20.

7. Mocowanie przewodów

   1. Trwałość instalacji centralnego ogrzewania, szczególnie jeżeli jest ona wykonana z rur z tworzywa sztucznego lub z miedzi, w znacznym stopniu zależy od prawidłowego zastosowania i rozmieszczenia uchwytów mocujących. Do mocowania przewodów z tworzyw sztucznych i miedzi powinny być używane uchwyty z tworzywa sztucznego. W przypadku stosowania obejm stalowych, pomiędzy obejmą a przewodem należy umieścić na całym obwodzie przekładkę ochronną np. z gumy lub taśmy z miękkiego PVC. Do mocowania przewodów miedzianych można używać obejm z miedzi lub jej stopów.

   2. Armatura przewodowa może wymagać uchwytów lub obejm zapewniających obustronne usztywnienie, tak aby moment sił powstający na przykład przy jej obsłudze był przenoszony przez mocowanie na przegrodę, a nie na rurociąg. Tego rodzaju mocowanie staje się punktem stałym przewodu, co należy uwzględnić w projektowaniu.

8. Zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnego ciśnienia roboczego

   1. Zabezpieczenie instalacji przed przekroczeniem dopuszczalnego ciśnienia roboczego powinno odpowiadać wymaganiom odpowiednich norm: PN-B-02413, PN-B-02414, PN-B-02415 i PN-B-02416.

   2. Elementy związane z zabezpieczeniem instalacji centralnego ogrzewania takie jak: naczynia wzbiorcze, zawory bezpieczeństwa, rury bezpieczeństwa i inne powinny odpowiadać

Wydanie: 08,2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

45

wymaganiom odpowiednich norm, przepisów i wymaganiom Urzędu Dozoru Technicznego (jeżeli tym wymaganiom podlegają).

1. Dla instalacji centralnego ogrzewania korzystne jest zabezpieczenie z naczyniem wzbiorczym przeponowym według wymagań normy PN-B-02414, przy czym należy brać pod uwagę, że im większa pojemność wodna zabezpieczonego zładu, tym większe mogą powstać problemy z utrzymaniem szczelności instalacji. Zaleca się, żeby moc cieplna instalacji centralnego ogrzewania zabezpieczonej według wymagań normy PN-B-02414 nie przekraczała około 0,5 MW. Zalecenie to jest wymogiem dla instalacji centralnego ogrzewania z grzejnikami płytowymi stalowymi.

2. Stosowanie zabezpieczenia według wymagań normy PN-B-02413 z naczyniem wzbiorczym otwartym należy ograniczyć, na przykład do zabezpieczania instalacji centralnego ogrzewania z rur stalowych, z grzejnikami żeliwnymi. W tym przypadku otwarte naczynie wzbiorcze może stanowić zabezpieczenie przed przekroczeniem jednocześnie dopuszczalnego ciśnienia i dopuszczalnej temperatury.

3. Naczynia wzbiorcze należy projektować w takim miejscu, by istniała możliwość ich bezpiecznego montażu, demontażu i wykonywania przy nich czynności konserwacyjnych.

4. Naczynia wzbiorcze zaleca się lokalizować:

• naczynia wzbiorcze otwarte - bezpośrednio nad instalacją lub strefą instalacji centralnego ogrzewania, którą zabezpiecza,

• naczynia wzbiorcze zamknięte - dla instalacji jednostrefowej lub dla najniższej strefy instalacji wielostrefowej, w źródle ciepła lub na poziomie w granicach strefy; dla wyższej strefy instalacji, na poziomie w granicach strefy.

  1. Rura wzbiorcza naczynia wzbiorczego przeponowego, bez względu na miejsce lokalizacji naczynia, powinna być połączona z przewodem, w którym przepływa całkowity strumień czynnika grzejnego krążącego w instalacji, z którą to naczynie współpracuje.

7. Zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnej temperatury

W związku ze stosowaniem w instalacjach centralnego ogrzewania:

• materiałów, których dopuszczalna temperatura stosowania może być znacznie niższa niż 100 °C,

• obliczeniowych temperatur zasilenia niższych niż 100 °C, nawet dla instalacji grzejnikowych,

• zabezpieczenia z naczyniem wzbiorczym przeponowym, w którym zawór bezpieczeństwa zapewnia jedynie nieprzekraczanie dopuszczalnego ciśnienia,

Wydanie: 08.2001 r.

46

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

należy, jeżeli zaistnieje potrzeba, zaprojektować w źródle ciepła (węźle cieplnym lub kotłowni) zabezpieczenie przed przekroczeniem temperatury dopuszczalnej dla najsłabszego elementu zasilanej przez to źródło instalacji.

7. Woda w instalacji centralnego ogrzewania

   1. Każda instalacja centralnego ogrzewania, w celu osiągnięcia oczekiwanej trwałości, musi mieć zapewnioną jakość wody obiegowej odpowiednią dla zastosowanych w niej materiałów kontaktujących się z wodą instalacyjną. Powinna więc spełniać wymagania normy PN-C-04607. Straty wody w instalacji w ciągu roku powinny być możliwie najmniejsze (zaleca się nie więcej niż 2 % pojemności zładu).

   2. Połączenie instalacji centralnego ogrzewania z instalacją wodociągową można wykonać jedynie w sposób zgodny z przepisami i normami, a w szczególności w sposób zgodny z wymaganiami normy PN-B-01706 w zakresie zabezpieczeń przed wtórnym zanieczyszczeniem wody wodociągowej.

   3. Ilość wody zużywanej do napełniania instalacji centralnego ogrzewania i uzupełniania ubytków w instalacji należy kontrolować przy pomocy wodomierza.

8. Zabezpieczenie instalacji przed korozją i innymi uszkodzeniami

   1. Zabezpieczenie instalacji przed korozją od strony wewnętrznej

      1. Zabezpieczenie instalacji przed korozją od strony wody instalacyjnej zapewnia się w przypadkach podanych w normie PN-C-04607, która uwzględnia jakość wody służącej do napełniania i uzupełniania instalacji, system instalacyjny (otwarty - zamknięty) oraz zastosowane materiały przewodów i urządzeń instalacyjnych. Zabezpieczenie to przeprowadza się poprzez wprowadzenie do wody instalacyjnej inhibitorów korozji, dostosowanych do materiałów przewodów i urządzeń stykających się z wodą instalacyjną - patrz tablice 7 i 8.

      2. Sposób wprowadzenia inhibitora korozji i sposób prowadzenia kontroli jego stężenia w wodzie instalacyjnej określany jest w technologii stosowania inhibitora korozji opracowanej * przez producenta (dostawcę) inhibitora. Należy jednocześnie zdecydować, czy inhibitor będzie wprowadzany przez zbiornik retencyjny, czy przez instalację dozującą.

      3. Korzystne jest, aby w pomieszczeniu źródła ciepła umieścić - zgodnie z 5.3.10 - zbiornik retencyjny służący w sytuacjach koniecznych do upuszczania wody instalacyjnej. W tym celu należy doprowadzić do zbiornika przewody spustowe wody instalacyjnej.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

47

Zbiornik retencyjny jest szczególnie potrzebny, gdy do instalacji centralnego ogrzewania wprowadzany jest inhibitor korozji, a nie ma w niej odrębnego urządzenia czy instalacji dozującej. Zaleca się, aby jego pojemność użytkowa była równa co najmniej pojemności największej wydzielonej sekcji instalacji.

1. Wodę znajdującą się w zbiorniku przetłacza się do instalacji za pomocą pompy o wysokości podnoszenia dostosowanej do ciśnienia hydrostatycznego instalacji. W przypadku instalacji systemu otwartego, do zbiornika retencyjnego należy doprowadzić rurę przelewową i sygnalizacyjną z naczynia wzbiorczego otwartego a także przewody odpowietrzające instalacje.

2. W instalacjach małych o mocy cieplnej do 30 kW dopuszcza się zaniechanie montowania zbiornika retencyjnego i wodomierza, jakkolwiek ich stosowanie jest zawsze zalecane.

1. Zabezpieczenie instalacji przed zewnętrzną korozją, uszkodzeniem lub degradacją

   1. W celu zabezpieczenia przewodów i innych stalowych elementów instalacji centralnego ogrzewania przed korozją zewnętrzną, elementy instalacji znajdujące się w pomieszczeniach suchych i o wilgotności normalnej powinny być zabezpieczone pokryciami malarskimi. Elementy instalacji znajdujące się w pomieszczeniach o wilgotności podwyższonej lub w pomieszczeniach, w których mogą występować agresywne składniki powietrza, należy pomalować odpowiednimi powłokami odpornymi na warunki środowiska. Wytyczne ogólne podane są w normach PN-H-97053 i PN-H-97070.

   2. Przewody miedziane w instalacji centralnego ogrzewania, bez względu na sposób ich prowadzenia (na wierzchu, w bruzdach itp.), nie wymagają specjalnego zabezpieczenia antykorozyjnego. Jednak w bruzdach zaleca się stosowanie i*ur w otulinach.

   3. Stosując przewody z tworzywa sztucznego, ulegającego degradacji pod wpływem długotrwałego działania promieni ultrafioletowych, należy wymagać przestrzegania odpowiedniego harmonogramu budowy, aby zapewnić, że przewody po ułożeniu zostaną niezwłocznie ukryte lub przynajmniej zaizolowane w celu uniknięcia wpływu promieniowania słonecznego.

   4. Trasy i sposób mocowania przewodów z tworzywa sztucznego i miedzi należy projektować w taki sposób, aby ograniczyć do minimum możliwość ich uszkodzenia w czasie budowy i w eksploatacji.

Wydanie: 08.2001 r.

48

Wymagańia techniczne COBRTIINSTAL

1. W opisie technicznym do dokumentacji zaleca się umieścić zapis o potrzebie uwzględnienia w harmonogramie prac budowlanych, warunków wykonawstwa zabezpieczającego przewody, szczególnie z tworzywa sztucznego i miedzi, przed uszkodzeniem.

7. Zabezpieczenie przed przenoszeniem hałasu

   1. W instalacji centralnego ogrzewania wodnego występują dwie drogi przenoszenia hałasu:

• drogą materiałową, to znaczy przenoszenie dźwięku przez przewody i miejsca ich bezpośredniego, sztywnego zetknięcia z konstrukcją budynku,

• drogą wodną, to znaczy przenoszenie dźwięku przez wodę zawartą w rurach.

Obie drogi są ze sobą ściśle powiązane, ponieważ następuje przenoszenie dźwięku z przewodów do wody i odwrotnie.

1. W celu ograniczenia emisji hałasu od pompy obiegowej należy pompę łączyć obustronnie z instalacją za pośrednictwem króćców elastycznych pełniących rolę amortyzatorów akustycznych, mocując jednocześnie pompę do przegrody lub konstrukcji także poprzez amortyzatory akustyczne.

2. Zastosowanie w instalacji centralnego ogrzewania przewodów z rur stalowych cienkościennych, z tworzywa sztucznego lub miedzi ma zasadniczy wpływ na obniżenie poziomu hałasu powstającego w instalacji dzięki mniejszej chropowatości powierzchni wewnętrznej przewodów i kształtek, a w przypadku przewodów z rur miedzianych dodatkowo dzięki wymaganym ograniczeniom prędkości przepływu ze względu na ich erozję.

3. Stosowanie uchwytów mocujących z tworzywa sztucznego lub obejm z przekładką elastyczną ogranicza przenoszenie drgań drogą materiałową. Podobny efekt uzyskuje się poprzez projektowanie przejść rur przez przegrody budowlane w tulejach, przy wypełnieniu przestrzeni pomiędzy rurą i tuleją materiałem elastycznym.

4. Zastosowane jako izolacja cieplna otuliny ograniczają równocześnie przenoszenie hałasu.

7. Izolacja cieplna

   1. Rozdzielacze, poziome przewody rozdzielcze, przewody i urządzenia węzła cieplnego i kotłowni, wszystkie piony oraz armatura powinny mieć przewidzianą w projekcie izolację cieplną.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

49

Przewody instalacji centralnego ogrzewania powinny być izolowane tak, aby ich straty ciepła miały pomijalny wpływ na bilans cieplny pomieszczeń, przez które są poprowadzone.

1. Sposób określania grubości izolacji cieplnej jak również wymagania dla niej podaje norma PN-B-02421.

2. Grubości warstw izolacyjnych odniesione do współczynnika przewodzenia ciepła X = 0,035 W/(mK) nie powinny być mniejsze niż podane w tablicy 2.

Tablica 2

Minimalne grubości warstw izolacji cieplnej

odniesione do X = C	>,035 W/(mK)
Lp.	Średnica nominalna DN przewodów i armatury
	mm
1	do DN 20
2	powyżej DN 20 do DN 35
3	powyżej DN 35 do DN 100
4	powyżej DN 100

W przypadku przewodów i armatury w bruzdach ściennych i stropowych, rozdzielaczy oraz przyłączy grzejnikowych o długości nie większej niż 8 m (rozumianej jako łączna długość przewodu zasilającego i powrotnego) grubości warstw izolacji cieplnej wg tablicy 2 mogą być mniejsze o połowę.

Przy wyborze wg tablicy 2 grubości izolacji cieplnej przewodów o nieznormalizowanych średnicach nominalnych należy za podstawę przyjmować średnicę zewnętrzną.

Wymagania wg tablicy 2 nie dotyczą przewodów instalacji centralnego ogrzewania w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, gdy na zyski ciepła od tych przewodów użytkownik może wywierać wpływ za pomocą urządzeń regulacyjnych.

Przy materiałach izolacyjnych o innej przewodności cieplnej niż przyjęta w tablicy 2, grubości warstw izolacyjnych należy przeliczać, stosując uznane metody, np. zawartą w normie PN-B-02421.

7. Usuwanie zanieczyszczeń mechanicznych z wody obiegowej (odmulacze, filtry)

   1. Przed pompami hermetycznymi, zaworami centralnych regulatorów, przetwornikami przepływu ciepłomierzy itp. należy stosować urządzenia do usuwania zanieczyszczeń mechanicznych.

   2. W przypadkach koniecznych należy podać w opisie technicznym niezbędne zalecenia dotyczące sposobu i miejsca usuwania zanieczyszczeń mechanicznych z wody obiegowej oraz przeciwdziałania powstawaniu tych zanieczyszczeń. Na to zagadnienie należy zwrócić

Wydanie: 08.2001 r.

50

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

szczególną uwagę przy projektowaniu modernizacji, przebudowy lub rozbudowy istniejących instalacji.

7. Zasady cieplnego wymiarowania instalacji centralnego ogrzewania

   1. Obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło

Dla instalacji centralnego ogrzewania, obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło pomieszczeń należy określać według PN-B-03406.

1. Zasady określania wielkości elementów grzejnych

   1. Przy określaniu wielkości grzejnika należy uwzględniać wpływ usytuowania grzejnika (współczynnik pu) oraz wpływ osłony grzejnika (współczynnik Po)- Wartości współczynników pu i po podane są w tablicy 3.

   2. Przy określaniu wielkości grzejnika z zaworem termostatycznym w instalacjach zasilanych ze źródeł zcentralizowanych zaleca się uwzględniać współczynnik Pt podany w tablicy 3.

   3. Przy określaniu wielkości grzejnika należy uwzględniać wpływ ochłodzenia wody w przewodach, szczególnie w nieizolowanych pionach zasilających, przyjmując przy doborze grzejnika rzeczywistą a nie obliczeniową temperaturę zasilenia.

W uproszczonej metodzie projektowania (bez wspomagania komputerowego) wpływ ochłodzenia wody w nieizolowanych pionach zasilających na dobór grzejnika można uwzględniać w postaci współczynnika ps.

1. Współczynnik uwzględniający wpływ ochłodzenia wody w nieizolowanym pionie zasilającym z rury metalowej, przy doborze wielkości grzejnika w uproszczonej metodzie projektowania (bez wspomagania komputerowego), obliczać należy według zależności:

Ps - współczynnik uwzględniający wpływ ochłodzenia wody w pionach zasilających

(wyłącznie w uproszczonej metodzie projektowania - bez wspomagania komputerowego),

n - współczynnik w równaniu charakterystyki cieplnej grzejnika (patrz 18.1),

(7)

gdzie:

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

51

AT - różnica temperatury pomiędzy średnią obliczeniową temperaturą wody w grzejniku i umowną temperaturą powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu, w kelwinach ₃ obliczana według wzoru:

w której:

ti - obliczeniowa temperatura zasilenia, w stopniach Celsjusza,

t2 - obliczeniowa temperatura powrotu, w stopniach Celsjusza,

tj - umowna temperatura powietrza w pomieszczeniu, w stopniach Celsjusza,

ti rz - temperatura zasilenia rzeczywista z uwzględnieniem ochłodzenia wody w pionie

zasilającym, obliczana zgodnie z 15.2.5, w stopniach Celsjusza,

Atrz - rzeczywisty spadek temperatury wody w grzejniku, w kelwinach, obliczany wg wzoru:

grzejnik, w watach,

O_pp - moc cieplna pionu zasilającego i powrotnego w danym pomieszczeniu określona z uwzględnieniem ochłodzenia czynnika grzejnego, odliczana od danego grzejnika, w watach,

<D_P - moc cieplna ewentualnie innych, oprócz pionów, nieizolowanych przewodów projektowanej instalacji centralnego ogrzewania w danym pomieszczeniu określona z uwzględnieniem ochłodzenia czynnika grzejnego, odliczana od danego grzejnika, w watach.

Orientacyjne (uśrednione) wartości współczynnika ps, uwzględniającego wpływ ochłodzenia wody w nieizolowanych pionach instalacji centralnego ogrzewania dwururowego, obliczone przy założeniu przestrzegania zasady samonośności pionu (patrz 17.3.9.) przy doborze średnic rur i przyjmowania średnic przewodów z rur metalowych, począwszy od DN 10 mm, podano w tablicy 9. W przypadku wystąpienia przewymiarowania instalacji na przykład na skutek konieczności stosowania w projektowaniu zasady dolnego ograniczenia najmniejszej średnicy pionu, należy dla każdego pionu indywidualnie obliczać ochłodzenie wody ¿każdorazowo

AT = 0,5 x (ti +1₂) - tj

pom

dla którego:

At₀ - obliczeniowy spadek temperatury wody w grzejniku, w kelwinach,

At₀ = ti -12

Q_pom - obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło przypadające na dany

Wydanie: 08.2001 r.

52

Wymagania techniczne COBRTI IN STAL

dla grzejników zlokalizowanych na kolejnej kondygnacji obliczać współczynnik uwzględniający wpływ ochłodzenia wody z zależności (7).

1. Temperaturę wody ochłodzonej w pionie zasilającym z rury metalowej, obliczać należy według wzoru:

= (9)

l,163xq_pz

gdzie:

t_n+i - temperatura wody zasilającej na kondygnacji „n+1”, czyli następnej po kondygnacji

„n” (zgodnie z kierunkiem przepływu czynnika grzejnego), w stopniach Celsjusza, t_n - temperatura wody zasilającej, dopływającej do gałązki grzejnika na kondygnacji

„n”, w stopniach Celsjusza,,

O_pz - moc cieplna pionu zasilającego, w działce od gałązki grzejnika na kondygnacji „n”

do gałązki grzejnika na kondygnacji „n+1”, w watach, q_pz - strumień masy wody przepływającej w pionie zasilającym w działce od gałązki

grzejnika na kondygnacji „n” do gałązki grzejnika na kondygnacji „n+1”, dla warunków obliczeniowych, w kilogramach na godzinę.

We wzorze (9) przyjęto dla uproszczenia, że punkty włączenia gałązek do pionu znajdują się na poziomie podłogi kondygnacji.

1. Moc cieplną odcinka pionu zasilającego z rury metalowej, w działce na kondygnacji „n” obliczać można według wzoru:

Ś>_p! =2_>27xjtxlxd_zx(t„-t,)''³³ (10)

gdzie:

<E>_pz - moc cieplna odcinka pionu zasilającego na kondygnacji „n”, w watach na metr,

1 - długość odcinka pionu, w metrach,

d_z - średnica zewnętrzna przewodu zasilającego (wymiar minimalny wynikający

z tolerancji produkcyjnych), w metrach, t_n - temperatura wody zasilającej, dopływającej do pionu na kondygnacji „n”, w stopniach

Celsjusza,

tj - temperatura umowna powietrza w pomieszczeniu, w którym znajduje się pion,

w stopniach Celsjusza.

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

53

1. Moc cieplną grzejnika w pomieszczeniu, w którym są zlokalizowane nieizolowane piony i inne przewody, określa się uwzględniając moce cieplne tych rur obliczone z uwzględnieniem ochłodzenia czynnika grzejnego:

^<I) = Qp„_m-*pp-<i>p

gdzie:

O - obliczeniowa moc cieplna grzejnika, w watach,

Q_Pom “ obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło przypadające na dany grzejnik, w watach,

O_pp - moc cieplna pionu zasilającego i powrotnego w danym pomieszczeniu, określona z uwzględnieniem ochłodzenia czynnika grzejnego, odliczana od danego grzejnika, w watach,

<i>_p - moc cieplna ewentualnie innych, oprócz pionów, nieizolowanych przewodów projektowanej instalacji centralnego ogrzewania w danym pomieszczeniu, określona z uwzględnieniem ochłodzenia czynnika grzejnego, odliczana od danego grzejnika, w watach,

1. Umowną moc cieplną grzejnika, stanowiącą podstawę określenia jego wielkości, ustala się następująco:

Ou “ (Q_pom" Opp ~ $p) x P_Tx PuXp₀xp_sx p_p (12)

gdzie:

Ou - umowna moc cieplna grzejnika, stanowiąca podstawę określenia jego wielkości, w watach,

Pt - współczynnik uwzględniający zastosowanie grzejnikowego zaworu termostatycznego,

Pu - współczynnik uwzględniający wpływ usytuowania grzejnika,

Po - współczynnik uwzględniający wpływ osłony grzejnika,

Ps - współczynnik uwzględniający wpływ ochłodzenia wody w pionach zasilających

(współczynnik ps można stosować wyłącznie w uproszczonej metodzie projektowania, przy komputerowym wspomaganiu projektowania należy obliczać indywidualnie ochłodzenie wody zasilającej każdy grzejnik),

Wydanie: 08.2001 r.

54

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

(3p - współczynnik uwzględniający sposób połączenia grzejnika z instalacją,

jeżeli projektowany sposób połączenia nie jest zgodny z warunkami, dla których określono równanie charakterystyki cieplnej grzejnika, pozostałe oznaczenia jak we wzorze (11).

Przykłady do uproszczonej metody projektowania:

• dła grzejnika bez zaworu termostatycznego, umieszczonego we wnęce podokiennej,

w pomieszczeniu bez pionu i innych nieizolowanych przewodów, w instalacji

z nieizolowanymi pionami, połączonego z instalacją w sposób, dla którego określono równanie charakterystyki cieplnej grzejnika:

<I>u = Q_pomx|3₀xp_s (13)

oznaczenia jak we wzorze (12),

• dla grzejnika z zaworem termostatycznym, umieszczonego na ścianie wewnętrznej

i obudowanego, w pomieszczeniu z pionem i z innymi nieizolowanymi przewodami, w instalacji z nieizolowanymi pionami połączonego z instalacją w sposób, dla którego określono równanie charakterystyki cieplnej grzejnika:

=(Q_pom-<£pp-<l>p)^XMPu^XPoXps <¹⁴)

oznaczenia jak we wzorze (12).

1. Wartości obliczeniowej mocy cieplnej grzejnika O według wzoru (11) lub umownej mocy cieplnej grzejnika <5 u według wzorów (12), (13) i (14) służą jedynie do określenia jego wielkości i doboru, natomiast podstawę określenia strumienia wody w grzejniku i obliczeń hydraulicznych stanowi obliczeniowe zapotrzebowanie danego pomieszczenia na ciepło przypadające na dobierany grzejnik Q_pom (porównaj wzór (36)).

1. Wymiarowanie pionów grzejnych (tzw. świecowych)

   1. Wymiarowanie pionów grzejnych (świecowych) z rur metalowych stanowiących elementy grzejne, które dopuszcza się wyjątkowo do stosowania jedynie w instalacjach bez termostatycznych zaworów grzejnikowych, należy przeprowadzić w oparciu o obliczone na kolejnych kondygnacjach ochłodzenia wody. Średnicę pionu grzejnego należy dobrać w oparciu o obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło.

   2. Przy projektowaniu grzejnika zasilanego z pionu grzejnego na ostatniej kondygnacji, należy włączyć go szeregowo w pion grzejny, wymiarując grzejnik na obliczeniową

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

55

temperaturę zasilenia z uwzględnieniem ochłodzenia wody w części zasilającej pionu grzejnego.

15.4. Wymiarowanie grzejników

1. Przy wymiarowaniu grzejnika, według jego obliczonej mocy cieplnej, należy uwzględnić wpływ warunków wymienionych w 15.2.1, 15.2.2, 15.2.3 i 15.2.8.

2. Przy doborze grzejnika zaokrągla się jego wielkość do najbliższej wielkości produkowanej. Dopuszcza się przyjmowanie grzejnika o mocy cieplnej mniejszej niż wymagana pod warunkiem, że moc cieplna dobranego grzejnika nie jest mniejsza niż 97 % zapotrzebowania na ciepło i jednocześnie zmniejszenie to nie przekracza 20 W. We wszystkich innych przypadkach należy wielkość grzejnika przy doborze zaokrąglać w górę.

7. Zasady określania ciśnienia czynnego

16.1 W instalacjach centralnego ogrzewania z pompowym obiegiem czynnika grzejnego, wartość ciśnienia czynnego w obiegu danego grzejnika określa zależność:

A_Pcz =Ap_p + 0,75A_Pgr (15)

oraz

Ap_gr = 9,81Ap₀xAh_g (16)

gdzie:

Ap_cz - ciśnienie czynne, w paskalach,

Ap’_p - część różnicy ciśnienia wytwarzanej przez pompę potrzebna do pokonania oporów hydraulicznych danego obiegu, w paskalach,

Apgr - wartość ciśnienia grawitacyjnego przy obliczeniowych temperaturach wody instalacyjnej, w paskalach,

Ap₀ - różnica gęstości wody instalacyjnej na zasileniu i powrocie przy temperaturach obliczeniowych, w kilogramach na metr sześcienny,

Ah_g - wysokość położenia środka danego grzejnika nad środkiem kotła lub wymiennika ciepła, w metrach,

9,81 - przyspieszenie ziemskie, w metrach na sekundę do kwadratu.

Wydanie: 08.2001 r.

56

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

2. W instalacjach centralnego ogrzewania grawitacyjnych z rozdziałem dolnym, ciśnienie czynne określa się z zależności:

^APcz = APgr = ⁹'⁸¹ Ap₀xAh_s (17)

gdzie: oznaczenia jak we wzorach (15) i (16).

2. W instalacjach centralnego ogrzewania grawitacyjnych z rozdziałem górnym, ciśnienie czynne określa się z zależności:

^AP_CZ = ^APgr + ^APgr = ⁹-^{81 A}Po ^{X A}hg + ^AP'_gr (18)

gdzie:

Ap’_gr - dodatkowe ciśnienie czynne powstające wskutek zmian temperatury wody w przewodach nieizolowanych, według tablicy 10, w paskalach, pozostałe oznaczenia jak we wzorach (15) i (16).

7. Zasady hydraulicznego wymiarowania instalacji centralnego ogrzewania

   1. Obliczanie liniowych i miejscowych oporów hydraulicznych

      1. Obliczenia strat ciśnienia w przewodach instalacji centralnego ogrzewania należy wykonać zgodnie z wymogami normy PN-M-34034.

      2. W uproszczonej metodzie projektowania, opory hydrauliczne działki*⁵ przewodów można obliczać na podstawie wzoru:

Ap = R X1 + Z (19)

w którym:

Z = 0,5ięx_w²xp (20)

gdzie:

R - jednostkowy opór liniowy w przewodzie działki, w paskalach na metr,

1 - długość działki, w metrach,

Z - miejscowe opory hydrauliczne w działce, w paskalach,

IL, - suma współczynników oporów miejscowych w działce,

w - prędkość wody w przewodzie działki, w metrach na sekundę,

działka jest to odcinek sieci przewodów o stałej średnicy i jednakowym na całej długości przepływie wody (odcinek między kolejnymi odgałęzieniami)

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

SI

p - gęstość wody, w kilogramach na metr sześcienny,

Wartości współczynników oporów miejscowych dla podstawowych elementów instalacji można przyjmować z tablicy 11.

1. W uproszczonej metodzie projektowania (bez wspomagania komputerowego), zaleca się korzystać z materiałów pomocniczych dla następujących temperatur wody:

• jeżeli obliczeniowa temperatura zasilenia instalacji jest równa lub wyższa niż 85 °C, parametry fizyczne wody przyjmować dla temperatury 82,5 °C,

• jeżeli obliczeniowa temperatura zasilenia instalacji jest niższa niż 85 °C, parametry fizyczne wody przyjmować dla temperatury 70 °C,

  1. Wyrównanie oporów hydraulicznych poszczególnych obiegów - regulacja wstępna

     1. W ogrzewaniach wodnych tak należy dobierać średnice przewodów oraz nastawy wstępne armatury regulacyjnej, aby w każdym z obiegów suma strat ciśnienia przy obliczeniowych strumieniach wody była równa działającemu w tym obiegu ciśnieniu czynnemu.

     2. Celem zapewnienia stateczności hydraulicznej w ogrzewaniach pompowych z zaworami grzejnikowymi bez głowic termostatycznych, strata ciśnienia przy przepływie przez: grzejnik, gałązkę zasilającą i powrotną oraz armaturę grzejnikową (tzw. węzeł grzejnikowy) - powinna spełniać poniższy warunek:

A_Pg>9,81A_PoxAh (21)

gdzie:

Ap_g - minimalna wymagana strata ciśnienia w węźle grzejnikowym, w paskalach,

Ap₀ - różnica gęstości wody powrotnej i zasilającej w instalacji przy temperaturach obliczeniowych, w kilogramach na metr sześcienny,

Ah - różnica rzędnych środków najniżej i najwyżej położonego grzejnika w obrębie instalacji lub jej strefy, w metrach.

Zaleca się, aby strata ciśnienia w węźle grzejnikowym najniekorzystniejszego obiegu instalacji (miarodajnego dla ustalenia wielkości różnicy ciśnienia pompy obiegowej) nie przekraczała o więcej niż 30% wartość Ap_g.

1. W ogrzewaniach grawitacyjnych, jako pierwszy obieg, od którego zaczyna się wymiarowanie hydrauliczne instalacji, wybiera się ten, w którym na jednostkę długości przypada najmniejsza wartość ciśnienia czynnego. Przy wymiarowaniu poziomych

Wydanie: 08.2001 r.

58

Wymagańia techniczne COBRTIINSTAL

przewodów rozdzielczych powinno być zachowane kryterium rozruchu, to znaczy wymiarowanie poziomych przewodów rozdzielczych należy przeprowadzać dla ciśnienia czynnego Ap_cz, określonego z wzoru:

Ap_cz = 9,81Ap₀xAh_p (22)

gdzie:

Ah_p - różnica rzędnych pomiędzy środkiem wymiennika ciepła lub kotła i poziomymi przewodami rozdzielczymi, w metrach,

Ap₀ - różnica gęstości wody powrotnej i zasilającej w instalacji przy temperaturach obliczeniowych, w kilogramach na metr sześcienny,

1. Dobór elementów dławiących nadmiar różnicy ciśnienia

   1. Do wydławiania nadmiaru różnicy ciśnienia przy grzejnikach należy stosować armaturę grzejnikową z podwójną regulacją.

   2. W instalacjach centralnego ogrzewania z indywidualnymi odpowietrznikami, nadmiar różnicy ciśnienia dla pionów lub gałęzi należy dławić armaturą z podwójną regulacją zamontowaną na zasileniu. W przypadkach gdy dławienie np. pojedynczym zaworem powoduje przekroczenie granicy jego bezszumnej pracy lub granica zakresu dławienia pojedynczego zaworu jest niewystarczająca, dopuszcza się stosowanie dodatkowej armatury z podwójną regulacją także na powrocie.

   3. W instalacji centralnego ogrzewania z instalacją odpowietrzającą (centralną), w punktach połączenia pionów z poziomymi przewodami odpowietrzającymi w czasie pracy instalacji należy zapewnić jednakowe ciśnienie wg 5.3.6. Nadmiar różnicy ciśnienia dla gałęzi także należy dławić np. dwoma zaworami z podwójną regulacją umieszczonymi na zasileniu i powrocie (po połowie nadmiaru różnicy ciśnienia na każdy zawór).

   4. Przy rozdziale górnym, nadmiar różnicy ciśnienia można zdławić np. jednym zaworem z podwójną regulacją na zasileniu pionu.

   5. W przypadku stosowania kryz jako elementów dławiących, zaleca się umieszczanie ich w połączeniach dwuzłączki, bezpośrednio przy armaturze odcinającej, od strony odłączanego obiegu, tak aby ewentualna wymiana kryzy związana była z opróżnieniem możliwie najmniejszej części instalacji.

   6. W instalacjach centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi dławienia nadmiaru różnicy ciśnienia dokonuje się wykorzystując elementy dławiące

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

59

znajdujące się możliwie najbliżej grzejnika. Jeżeli nadmiaru różnicy ciśnienia nie można zdławić armaturą grzejnikową w granicach nastaw jej wstępnej regulacji, dokonuje się tego kolejną w kierunku źródła ciepła, armaturą regulacyjną na przykład zaworem na pionie.

1. W instalacjach centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi, po wyrównaniu oporów hydraulicznych poszczególnych obiegów, należy dokonać kontroli wartości zewnętrznego autorytetu grzejnikowych zaworów termostatycznych. Korzystne jest, aby zawierały się one w granicach 0,3 -5- 0,7. Przy kontrolowaniu, wielkość różnicy ciśnienia panującej w obiegach, w których termostatyczne zawory grzejnikowe są zabudowane (mianownik w wyrażeniu na autorytet - patrz 1.2), należy ustalać w sposób następujący:

• w przypadku małej instalacji ewentualnie z jednym centralnym regulatorem różnicy ciśnienia -jako całkowitą obliczeniową różnicę ciśnienia wywołaną pracą pompy obiegowej w źródle ciepła,

• w przypadku rozległej instalacji centralnego ogrzewania, gdzie jest niezbędne stosowanie zdecentralizowanych regulatorów różnicy ciśnienia na strefowych lub sekcyjnych gałęziach, a nawet na poszczególnych pionach instalacji - jako stabilizowaną automatycznie różnicę ciśnienia dla danego fragmentu instalacji wyodrębnionego przez regulator.

  1. W instalacjach centralnego ogrzewania z termostatycznymi zaworami grzejnikowymi, do obliczeń hydraulicznych należy przyjmować wielkość straty ciśnienia w zaworach grzejnikowych odpowiadającej ich otwarciu przy różnicy regulacji 2 K.

  2. W pompowych instalacjach centralnego ogrzewania zaleca się przestrzeganie zasady tak zwanej samonośności pionów. Polega ona na dobieraniu takich średnic poszczególnych działek pionów, aby ich straty ciśnienia możliwie dokładnie równoważyły przyrost obliczeniowej wartości ciśnienia grawitacyjnego, przyjmowanej w wysokości 75 % maksymalnej wartości tego ciśnienia.

  3. Przy komputerowym wspomaganiu projektowania należy sporządzać rejestr niedopasowania hydraulicznego nastaw elementów wstępnej regulacji, ze wskazaniem miejsca i stopnia niewyrównania strat ciśnienia.

7. Charakterystyki grzejników

   1. Charakterystyki cieplne grzejników

      1. Grzejniki, dla których współczynnik przejmowania ciepła od strony wody grzejnej nie ma znaczącego wpływu na ich moc cieplną (grzejniki członowe, płytowe itp).

Wydanie: 08.2001 r.

60

Wymagania techniczne COBRTI IN STAL

Równanie mocy cieplnej takich grzejników przedstawiane jest w postaci:

dla typu obejmującego grzejniki o stałej wysokości i różnej długości

<E> = KxATⁿxexL

dla typu obejmującego grzejniki o różnej wysokości i różnej długości

<i> = KxATⁿxexLxH^b

(23)

(24)

gdzie:

<i>

AT

moc cieplna grzejnika, w watach,

różnica temperatury pomiędzy średnią temperaturą wody w grzejniku i umowną temperaturą powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu, w kelwinach,

gdzie:

H

K, n, b e

ti - temperatura wody zasilającej grzejnik, w stopniach Celsjusza, t2 - temperatura wody powrotnej z grzejnika, w stopniach Celsjusza, ti - umowna temperatura powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu, w stopniach Celsjusza,

• parametr określający wielkość grzejnika, w metrach, sztukach elementów, modułach itp.,

• wysokość grzejnika, w metrach,

• współczynniki określane doświadczalnie dla danego typu grzejnika,

• współczynnik poprawkowy do AT¹¹, obliczany według wzoru:

e =

(n-l)x(l-ot)

\ⁿ

1

.n-1

-l

a

x

1 + a

(25)

dla którego:

a =

At

At

2 _ t₂ - tj

1 tl “ ti

(26)

gdzie:

Ati - początkowa różnica temperatury, w kelwinach,

At2 - końcowa różnica temperatury, w kelwinach,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

61

1. Grzejniki, dla których współczynnik przejmowania ciepła od strony wody grzejnej ma znaczący wpływ na ich moc cieplną (grzejniki o rozbudowanej powierzchni konwekcyjnego oddawania ciepła i o takiej powierzchni przekroju przepływu wody, że w zakresie roboczych prędkości przepływu czynnika grzejnego może nastąpić zmniejszenie burzliwości przepływu lub nawet wejście w strefę ruchu laminamego).

Równania mocy cieplnej grzejnika o danej wysokości dla charakterystyk cieplnych obejmujących przepływ burzliwy (indeks „1”) i w obszarze przejściowym zanikającej burzliwości (indeks „2”), przedstawiane są w postaci^:

K, n, c, b - współczynniki (z indeksami „1” i „2”) określane doświadczalnie dla danego typu

a>i = KiXAT^mx_8lXq^xL 0₂ = K2xAr²x_e2xq^ xL

(28)

(27)

gdzie:

strumień masy wody przepływającej przez grzejnik, w kilogramach na godzinę,

£i> £2

grzejnika,

współczynniki poprawkowe do ATⁿ, obliczane według wzorów:

£3 =

(ⁿi -l)x(l-a)

(29)

£2 =

(30)

dla których:

L, AT

a

jak we wzorze (26),

oznaczenia jak we wzorach (23) i (24).

jeżeli moc cieplna grzejnika nie jest liniowo proporcjonalna do jego długości, w równaniu charakterystyki cieplnej (27) i (28) zamiast członu „L” występuje człon „L^z”

Wydanie: 08.2001 r.

62

Wymagania techniczne COBRTI IN STAL

Graniczną wartość strumienia masy wody, przy której następuje zmiana kąta nachylenia wykresu charakterystyki cieplnej (zmiana charakteru wymiany ciepła) określa wzór (31)*^J:

i i
In

—x—xAt⁽

K₂ 82

,ni' ni)

C2-CI

(31)

oznaczenia jak we wzorach (27) i (28).

1. Moc cieplną elementów grzejnych z rur gładkich pionowych, na przykład pionów zasilających, pionów powrotnych, pionów grzejnych itp., można obliczać z wzoru:

0>_pion = 2,27X7txlxd_zxAT

1,33

(32)

gdzie:

Opion - moc cieplna rury gładkiej pionowej, w watach,

1 - długość przewodów netto (bez odcinków w stropach), w metrach,

d_z - średnica zewnętrzna przewodu (wymiar minimalny wynikający z tolerancji produkcyjnych), w metrach,

AT - albo różnica średniej temperatury czynnika grzejnego (zasilenia i powrotu) i umownej temperatury powietrza w pomieszczeniu, w kelwinach - dotyczy obliczania mocy cieplnej pionów zasilającego i powrotnego lub pionów grzejnych, dla których wymiar „1” obejmuje sumę długości przewodów na zasileniu i powrocie,

- albo różnica średniej temperatury czynnika grzejnego w przewodzie i temperatury umownej powietrza w pomieszczeniu, w kelwinach - dotyczy obliczania mocy cieplnej pojedynczych przewodów pionowych.

1. Moc cieplną elementów grzejnych z rur gładkich poziomych można obliczać z wzoru:

<j>_poz = 2,47 x % x 1 x dz’⁸⁸ x A T^1,33

(33)

<E>

poz

gdzie:

moc cieplna rury gładkiej poziomej, w watach,

długość przewodów netto (bez odcinków w przegrodach), w metrach,

jeżeli moc cieplna grzejnika nie jest liniowo proporcjonalna do jego długości (w równaniu charakterystyki cieplnej (27) i (28) zamiast członu „L” występuje człon „L^z”), w liczniku wzoru (31) pod logarytmem pojawi się dodatkowo mnożnik „L^(Z,_Z2) ”

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

63

d_z - średnica zewnętrzna przewodu (wymiar minimalny wynikający z tolerancji

produkcyjnych), w metrach,

AT - albo różnica średniej temperatury czynnika grzejnego (zasilenia i powrotu) i umownej temperatury powietrza w pomieszczeniu, w kelwinach - dotyczy obliczania mocy

cieplnej przewodów, dla których wymiar 1 obejmuje sumę długości przewodów

na zasileniu i powrocie,

- albo różnica średniej temperatury czynnika grzejnego w przewodzie i temperatury umownej powietrza w pomieszczeniu, w kelwinach - dotyczy obliczania mocy cieplnej przewodów pojedynczych.

1. W celu obliczeniowego dostosowania mocy cieplnej poszczególnych grzejników do nowych potrzeb cieplnych (np. w związku z ociepleniem przegród budowlanych)

przydatne jest przedstawienie równania charakterystyki cieplnej grzejnika w postaci wzoru (34), ponieważ uzależnia moc cieplną grzejnika bezpośrednio od temperatury wody zasilającej oraz od strumienia masy wody (zróżnicowanego dla poszczególnych grzejników), z pominięciem ustalania zróżnicowanych wartości temperatury wody powrotnej.

-i

gdzie:

c_p - ciepło właściwe wody, w dżulach na kilogram i kelwin, pozostałe oznaczenia jak we wzorach (23), (24), (26), (27) i (28).

1. Ograniczenia w stosowaniu współczynnika £

Średnia różnica temperatury AT może być określana jako średnia arytmetyczna (współczynnik poprawkowy e = 1; patrz wzór (25)), jeśli stosunek różnic temperatur powrotu i wewnętrznej (At2) oraz zasilenia i wewnętrznej (Ati), oznaczany jako a (patrz wzór (26)) wynosi co najmniej 0,667 (a > 0,667).

Średnią różnicę temperatury AT należy określać jako średnią potęgową, to jest równą średniej arytmetycznej pomnożonej przez współczynnik poprawkowy e < 1, jeżeli a < 0,667. Przykładowo, przy maksymalnej temperaturze zasilenia 95 °C (90 °C) i temperaturze wewnętrznej 20 °C, przy spadku temperatury wody w grzejniku nie większym niż 25 K (23,3 K), średnia różnica temperatury AT może być określana jako średnia arytmetyczna (współczynnik poprawkowy £ jest bliski jedności).

O = xc x At, ^ 1 —

3600 ^p

Wydanie: 08.2001 r.

64

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

1. W celu wstępnego dobrania grzejnika przy założonych temperaturach obliczeniowych czynnika grzejnego różnych od 90/70 °C lub 75/65 °C, jeżeli dysponujemy wielkościami mocy cieplnych tych grzejników w wymienionych obliczeniowych temperaturach czynnika grzejnego i obliczeniowej temperaturze powietrza w pomieszczeniu ti = 20 °C, można posłużyć się tablicami 5 (przy temperaturach 90/70 °C) lub 6 (przy temperaturach 75/65 °C). Posługujemy się nimi w następujący sposób. Z odpowiedniej tablicy odczytujemy wartość współczynnika korekcyjnego dla projektowanych obliczeniowych temperatur czynnika grzejnego na zasileniu tj i na powrocie t2 oraz dla założonej temperatury U powietrza w pomieszczeniu. Następnie założone obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło, które powinno być pokryte przez grzejnik, mnożymy przez wartość tego współczynnika. Otrzymana wartość jest mocą cieplną grzejnika przy temperaturach 90/70/20 °C lub odpowiednio 75/65/20 °C, który przy temperaturach ti/t2/ti osiągnie moc odpowiadającą założonemu obliczeniowemu zapotrzebowaniu na ciepło.

Przykład korzystania z tablic:

Dysonujemy wielkościami mocy cieplnej grzejników, określonymi dla temperatur 90/70/20 °C. Zapotrzebowanie na ciepło pomieszczenia o obliczeniowej temperaturze tj = 16 °C wynosi 1650 W. Instalacja centralnego ogrzewania obsługująca to pomieszczenie projektowana jest na temperatury obliczeniowe: na zasileniu ti = 70 °C, na powrocie t2 = 55°C. Dla temperatur 70/55/16 °C odczytujemy z tablicy 5 współczynnik korekcyjny wynoszący 1,29.

1650 W x 1,29 = 2129 W Oznacza to, że grzejnik, który przy temperaturach 90/70/20 °C ma moc cieplną 2129 W, przy temperaturach 70/55/16 °C osiągnie moc cieplną 1650 W.

1. Charakterystyka hydrauliczna grzejników

Strata ciśnienia statycznego wody w grzejniku (opór przepływu) jest funkcją strumienia masy wody przepływającej przez grzejnik.

Ogólne równanie charakterystyki hydraulicznej ma postać:

Ap = B x q ^ (35)

gdzie:

Ap - strata ciśnienia statycznego wody, w paskalach,

B, r - współczynniki określane doświadczalnie dla danego typu grzejnika,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

65

q_m - strumień masy wody przepływającej przez grzejnik, w kilogramach na godzinę, obliczany z wzoru:

₌—Qp™— ₍₃₆₎

l,l63xAt₀

w którym:

Q _pom - zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło przypadaj ące na dany

grzejnik, w watach,

Ato - obliczeniowy spadek temperatury wody w grzejniku, w ogrzewaniu dwururowym

przyjmowany jako równy obliczeniowemu spadkowi temperatury wody

w instalacji, w kelwinach.

Przy komputerowym wspomaganiu projektowania dopuszcza się przyjmowanie obliczeniowego spadku temperatury wody w grzejniku innego niż obliczeniowy spadek temperatury wody w instalacji, jeżeli jest to uzasadnione korektą strumienia masy wody przepływającej przez grzejnik.

1. Pozostałe cechy charakteryzujące grzejniki

Dla każdego grzejnika należy określić ponadto jego wymiary, pojemność wodną i masę bez wody.

Wydanie: 08.2001 r.

66 Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

7. Wykaz aktów normatywnych, zarządzeń i wydawnictw przytoczonych w wytycznych lub związanych z nimi

UWAGA: należy sprawdzić, które z Polskich Norm aktualnie wprowadzone są do obowiązkowego stosowania.

PN EN 442-1:1999 PN EN 442-2:1999 PN EN 834:1999

PN EN 835:1999

Grzejniki - Część 1: Wymagania i warunki techniczne

Grzejniki - Część 2: Moc cieplna i metody badań

Podzielniki kosztów ogrzewania do rejestrowania zużycia ciepła przez
grzejniki - Przyrządy zasilane energią elektryczną

Podzielniki kosztów ogrzewania do rejestrowania zużycia ciepła przez
grzejniki - Przyrządy bez zasilania energią elektryczną działające
na zasadzie parowania dyfuzyjnego

PN EN 10204+A1:1997 Wyroby metalowe - Rodzaje dokumentów kontrolnych

PN EN ISO 6946:1997 Elementy budowlane i części budynku - Opór cieplny i współczynnik

przenikania ciepła - Sposób obliczeń

Gwinty rurowe połączeń ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie -
Wymiary, tolerancje i oznaczenia

Gwinty rurowe połączeń ze szczelnością nie uzyskiwaną na gwincie

• Wymiary, tolerancje i oznaczenia

Centralne ogrzewanie - Oznaczenia na rysunkach
Ciepłownictwo - Terminologia

Ogrzewnictwo - Instalacje centralnego ogrzewania - Terminologia

PN-B-01706+A1:1999 Instalacje wodociągowe - Wymagania w projektowaniu

PN-B-02023:1993 Izolacja cieplna - Warunki wymiany ciepła i właściwości materiałów

• Słownik

PN-ISO 7-1:1995

PN-ISO 228-1:1995

PN-B-01400

PN-B-01421

PN-B-01430

1984

1990

1990

PN-B-02025:1999

PN-B-02151/02:1987

PN-B-02370:1969

PN-B-02402:1982

PN-B-02403:1982 PN-B-02411:1987 PN-B-02413:1991

Obliczanie sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania
budynków mieszkalnych

Akustyka budowlana - Ochrona przed hałasem w budynkach -
Dopuszczalna wartość poziomu dźwięku w pomieszczeniach

Kubatura budynków - Zasady obliczania

Ogrzewnictwo - Temperatury ogrzewanych pomieszczeń
w budynkach

Ogrzewnictwo - Temperatury obliczeniowe zewnętrzne

Ogrzewnictwo - Kotłownie wbudowane na paliwo stałe Wymagania

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Zabezpieczenie instalacji ogrzewań
wodnych systemu otwartego - Wymagania

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

67

PN-B-02414:1999

PN-B-02415:1991

PN-B-02416:1991

PN-B-02419:1991

PN-B-02420:1991

PN-B-02421

PN-B-03406:1994

PN-B-03430:1983

PN-B-03431:1973 PN-B-10400:1964

PN-B-10720:

PN-C-04601:1985

PN-C-04607:1993

PN-H-01104:1987 PN-H-74200:1998 PN-H-74244:1979 PN-H-83131/01:1990 PN-H-97053:1979

PN-H-97070:1979

PN-M-34034:1976

PN-M-35350:1987

PN-M-42050:1982

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Zabezpieczenie instalacji ogrzewań wodnych systemu zamkniętego z naczyniami wzbiorczymi przeponowymi - Wymagania

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Zabezpieczenie wodnych zamkniętych systemów ciepłowniczych - Wymagania

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Zabezpieczenie instalacji ogrzewań wodnych systemu zamkniętego przyłączonych do sieci cieplnych - Wymagania

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Zabezpieczenie instalacji ogrzewań wodnych i wodnych zamkniętych systemów ciepłowniczych - Badania

Ogrzewnictwo - Odpowietrzanie instalacji ogrzewań wodnych - Wymagania

Ogrzewnictwo i ciepłownictwo - Izolacja cieplna przewodów, armatury i urządzeń - Wymagania i badania przy odbiorze

Ogrzewnictwo - Obliczanie zapotrzebowania na ciepło pomieszczeń

1. kubaturze do 600 m³

Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego

1. użyteczności publicznej - Wymagania

Wentylacja mechaniczna w budownictwie - Wymagania

Urządzenia centralnego ogrzewania w budownictwie powszechnym - Wymagania i badania techniczne przy odbiorze

Wodociągi - Zabudowa zestawów wodomierzowych w instalacjach wodociągowych - Wymagania i badania przy odbiorze

Woda do celów energetycznych - Wymagania i badania jakości wody dla kotłów wodnych i zamkniętych obiegów ciepłowniczych

Woda w instalacjach ogrzewania - Wymagania i badania jakości wody

Stal - Półwyroby i wyroby hutnicze - Cechowanie Rury stalowe ze szwem gwintowane Rury stalowe ze szwem przewodowe

Centralne ogrzewanie - Grzejniki - Ogólne wymagania i badania

Ochrona przed korozją - Malowanie konstrukcji stalowych - Ogólne wytyczne

Ochrona przed korozją - Pokrycia lakierowe - Wytyczne ogólne Rurociągi - Zasady obliczeń strat ciśnienia

Kotły grzewcze wodne niskotemperaturowe gazowe - Wymagania i badania

Automatyka przemysłowa - Regulatory o bezpośrednim działaniu ciągłym - Wymagania i badania

Wydanie: 08.2001 r.

68

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

PN-M-44015:1986

PN-M-4432I:1983

PN-M-74101:1982

PN-M-75003:1990

PN-M-75009:1991

PN-M-75010:1990 PN-M-75011:1990

PN-N-02100:1960 PN-N-08013:1985

PN -B-02431-1:1999 ÓNORM H5142:1990

Pompy - Ogólne wymagania i badania

Pompy odśrodkowe do instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej
wody użytkowej - Podstawowe parametry i główne wymiary

Armatura przemysłowa - Zawory bezpieczeństwa - Wymagania
i badania

Armatura instalacji centralnego ogrzewania - Ogólne wymagania
i badania

Armatura instalacji centralnego ogrzewania - Zawory regulacyjne -
Wymagania i badania

Termostatyczne zawory grzejnikowe - Wymagania i badania

Armatura instalacji centralnego ogrzewania - Termostatyczne zawory
grzejnikowe na ciśnienie nominalne 1 Mpa - Wymiary
przyłączeniowe

Liczby normalne i ciągi liczb normalnych

Ergonomia - Środowiska termiczne umiarkowane - Określanie
wskaźników PMV, PPD i wymagań dotyczących komfortu
termicznego

Ogrzewnictwo - Kotłownie wbudowane na paliwa gazowe o gęstości
względnej mniejszej niż 1 - Wymagania

Haustechnische Anlagen - Hydraulische Schaltungen fiir
Heizungsanlagen

1. Ustawa z dnia 7.07.1994 r. Prawo Budowlane (Dz.U. Nr 106/00 poz. 1126, Nr 109/00 poz. 1157, Nr 120/00 poz. 1268)

2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14.12.1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 15/99 poz. 140)

3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18.10.1998 r. w sprawie wzoru książki obiektu budowlanego i sposobu jej prowadzenia (Dz.U. Nr 135/098 poz. 882)

4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16.08.1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. Nr 74/99 poz. 836)

15] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11.08.2000 r. w sprawie szczegółowych

warunków przyłączenia podmiotów do sieci ciepłowniczych, obrotu ciepłem, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. Nr 72/00 poz. 845)

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12.10.2000 r. w sprawie szczegółowych

zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie ciepłem (Dz.U. Nr 96/00 poz. 1053)

Wydanie: 082001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

69

6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21.09.1992 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 74/92, poz 366)

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. Nr 82/00 poz. 937)

8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano - montażowych. Tom II. Instalacje sanitarne i przemysłowe. Arkady. Warszawa 1988 r.

9. Warunki techniczne dozoru technicznego. Urządzenia ciśnieniowe. Wymagania ogólne: DT-UC-90/WO. Urząd Dozoru Technicznego. Wydawnictwo Prawnicze. Warszawa 1991

10. Warunki techniczne dozom technicznego. Urządzenia ciśnieniowe. Przedmiotowe warunki techniczne. Kotły i rurociągi. Kotły wodne: DT-UC-90/KW. Urząd Dozoru Technicznego. Wydawnictwo Prawnicze. Warszawa 1991

11. Wymagania techniczno-ruchowe dla armatury regulacyjnej c.o. Wojciech Kołodziejczyk. Centralny Ośrodek Badawczo - Rozwojowy Techniki Instalacyjnej „Instal”. Warszawa, 1988 r.

12. Termostatyczne zawory grzejnikowe w instalacjach centralnego ogrzewania. Wojciech Kołodziejczyk. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa. Warszawa, 1992 r.

13. Armatura regulacyjna w ogrzewaniach wodnych. Wojciech Kołodziejczyk. Arkady. Warszawa, 1985 r.

14. Instalacje z rur miedzianych. Poradnik. Praca zbiorowa. Ośrodek Informacji „Technika Instalacyjna w Budownictwie”. Wydanie II. Warszawa, 1994 r.

15. Pomiary zużycia ciepła w budynkach. Wojciech Kołodziejczyk. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa. Warszawa, 1993 r.

16. Wewnętrzne instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe z rur miedzianych. Wytyczne stosowania i projektowania. Wydanie III. Ośrodek Informacji „Technika Instalacyjna w Budownictwie”. Warszawa, 1996

17. Warunki techniczne wykonawstwa i odbioru rurociągów z tworzyw sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, grzewczej, gazowej i klimatyzacji. Warszawa 1994

18. Centralne ogrzewanie, ciepła i zimna woda w domach jednorodzinnych. Poradnik. Wydanie II. Ośrodek Informacji „Technika Instalacyjna w Budownictwie”. Warszawa 1995 r.

Wydanie: 08.2001 r.

70

Wymagania techniczne COBRTI1NSTAL

7. Wykaz podstawowych symboli i oznaczeń użytych w wytycznych

   1. Wykaz podstawowych symboli użytych w tekście i tablicach

a - autorytet termostatycznego zaworu grzejnikowego określony według

PN EN 215:2000 lub ogólnie autorytet armatury regulacyjnej, ac - autorytet całkowity termostatycznego zaworu grzejnikowego, będący iloczynem

wartości autorytetu „a” i wartości liczbowej autorytetu zewnętrznego „a_z”, az - zewnętrzny autorytet termostatycznego zaworu grzejnikowego,

b - współczynnik w równaniu charakterystyki cieplnej grzejnika,

B - współczynnik w równaniu charakterystyki hydraulicznej grzejnika,

c - (ewentualnie z odpowiednim indeksem) współczynnik w równaniu

charakterystyki cieplnej grzejnika, c_p - ciepło właściwe wody, w dżulach na kilogram i kelwin,

d_z - średnica zewnętrzna przewodu (wymiar minimalny wynikający z tolerancji

produkcyjnych), w metrach,

E - wskaźnik określający obliczeniowe zapotrzebowanie na energię końcową (ciepło)

do ogrzewania budynku w sezonie ogrzewczym, wyrażone ilością energii przypadającej w ciągu roku na 1 m³ kubatury ogrzewanej części budynku, w kilowatogodzinach na metr sześcienny i rok,

E₀ - wartość graniczna wskaźnika E, w kilowatogodzinach na metr sześcienny i rok,

g - przyspieszenie ziemskie g - 9,81, w metrach na sekundę kwadrat,

h - wznios elementu zamykającego armatury, w milimetrach,

H - wysokość grzejnika, w metrach,

H_p - wysokość podnoszenia pompy, w metrach,

K - (ewentualnie z odpowiednim indeksem) współczynnik w równaniu

charakterystyki cieplnej grzejnika,

Kv - współczynnik przepływu armatury, w metrach sześciennych na godzinę,

Kyioo - współczynnik przepływu armatury przy jej obliczeniowym otwarciu, w metrach

sześciennych na godzinę,

Kyo - wartość współczynnika przepływu armatury w stanie zamknięcia (na teoretycznej

charakterystyce stałoprocentowej), w metrach sześciennych na godzinę,

Kvs - nominalna (katalogowa) wartość współczynnika przepływu armatury w stanie

obliczeniowego otwarcia, w metrach sześciennych na godzinę,

1 - długość pojedynczej działki przewodu albo długość przewodów netto (bez

odcinków w stropach i ścianach), w metrach,

L - parametr określający wielkość grzejnika (np. długość w metrach, liczba

elementów lub modułów w sztukach, powierzchnia w metrach kwadratowych), n - (ewentualnie z odpowiednim indeksem) współczynnik w równaniu

charakterystyki cieplnej grzejnika, q_m - strumień masy wody przepływającej przez grzejnik, w kilogramach na godzinę,

q_pz - strumień masy wody przepływającej w pionie zasilającym w działce od gałązki

grzejnika na kondygnacji „n” do gałązki grzejnika na kondygnacji „n+1”, w kilogramach na godzinę,

R - jednostkowy opór liniowy, w paskalach na metr,

r - współczynnik w równaniu charakterystyki hydraulicznej grzejnika,

Sy - Kvs/Kvo» stosunek nastawiania armatury regulacyjnej,

ti - obliczeniowa temperatura zasilenia, w stopniach Celsjusza,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

71

ti _rz - temperatura zasilenia rzeczywista, obliczona z uwzględnieniem ochłodzenia wody w pionie zasilającym, w stopniach Celsjusza, t2 - obliczeniowa temperatura powrotu, w stopniach Celsjusza,

ti - umowna temperatura powietrza w pomieszczeniu, w stopniach Celsjusza,

t_n - temperatura wody zasilającej, dopływającej do pionu lub gałązki grzejnika

na kondygnacji „n”, w stopniach Celsjusza, t_n+i - temperatura wody zasilającej na kondygnacji „n+1” czyli następnej

po kondygnacji „n” (zgodnie z kierunkiem przepływu czynnika grzejnego), w stopniach Celsjusza, w - prędkość wody, w metrach na sekundę,

Z - miejscowe opory hydrauliczne, w paskalach,

z - (ewentualnie z odpowiednim indeksem) współczynnik w równaniu

charakterystyki cieplnej grzejnika, a - (t₂ - tj)/(ti - ti)

po - współczynnik uwzględniający wpływ osłony grzejnika,

p_P - współczynnik uwzględniający sposób przyłączenia grzejnika do instalacji, jeżeli

projektowany sposób przyłączenia nie jest zgodny z warunkami, dla których określono równanie charakterystyki cieplnej grzejnika,

|3_S - współczynnik uwzględniający wpływ ochłodzenia wody w pionach zasilających

(wyłącznie w uproszczonej metodzie projektowania), p_T - współczynnik uwzględniający zastosowanie termostatycznego zaworu

grzejnikowego,

pu - współczynnik uwzględniający wpływ usytuowania grzejnika,

£ - współczynnik poprawkowy do ATⁿ

ę - współczynnik oporów miejscowych,

p - gęstość wody, w kilogramach na metr sześcienny,

<l> - moc cieplna grzejnika, w watach,

3>p - moc cieplna, ewentualnie innych oprócz pionu, nieizolowanych przewodów

projektowanej instalacji centralnego ogrzewania w danym pomieszczeniu, w watach,

Opjon - moc cieplna rury gładkiej pionowej, w watach,

O_poz - moc cieplna rury gładkiej poziomej, w watach,

0p_p - moc cieplna pionu zasilającego i powrotnego w pomieszczeniu, w watach,

<X>_pz - moc cieplna pionu zasilającego, w działce od gałązki grzejnika na kondygnacji

„n” do gałązki grzejnika na kondygnacji „n + 1”, w watach,

®_u - umowna moc cieplna grzejnika, stanowiąca podstawę określenia jego wielkości,

w watach,

V - strumień objętości wody, w metrach sześciennych na godzinę,

Y_p - wydajność pompy, w metrach sześciennych na godzinę,

Q_o - obliczeniowe zapotrzebowanie instalacji na ciepło, w watach,

Q_Pom “ obliczeniowe zapotrzebowanie pomieszczenia na ciepło przypadające na dany

grzejnik, w watach,

Ap₀ - różnica gęstości wody instalacyjnej na zasileniu i powrocie przy temperaturach

obliczeniowych, w kilogramach na metr sześcienny,

Ah - różnica rzędnych środków najniżej i najwyżej położonego grzejnika w obrębie

instalacji lub jej strefy, w metrach,

Wydanie: 08.2001 r.

72

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Ah_g - wysokość położenia środka grzejnika nad środkiem kotła lub wymiennika ciepła,

w metrach,

Ah_p - różnica rządnych pomiędzy środkiem kotła lub wymiennika ciepła a przewodami

poziomymi rozdzielczymi, w metrach,

Ap - strata ciśnienia statycznego wody, w paskalach,

Api - lOkPa,

Ap2 - strata ciśnienia przy przepływie nominalnym lub charakterystycznym bez straty

ciśnienia w regulowanym przekroju poprzecznym, w kilopaskalach,

Apconst - obliczeniowa strata ciśnienia w obiegu o stałym przepływie wody, w paskalach,

Ap_cz - ciśnienie czynne w obiegu instalacji, w paskalach,

Ap_g - minimalna wymagana strata ciśnienia w węźle grzejnikowym, w paskalach,

Apgr - wartość ciśnienia grawitacyjnego przy obliczeniowych temperaturach wody

instalacyjnej, w paskalach,

Ap_p - różnica ciśnienia wytwarzana przez pompę obiegową, w paskalach,

Ap_r - obliczeniowa strata ciśnienia wody w obiegu (bez armatury regulacyjnej),

w paskalach,

Apzioo " strata ciśnienia przy przepływie obliczeniowego strumienia wody przez armaturę regulacyjną przy jej obliczeniowym otwarciu, w paskalach,

Apzm " obliczeniowa strata ciśnienia w obiegu o zmiennym przepływie wody,

w paskalach,

Ap’_gr - dodatkowe ciśnienie czynne powstające wskutek zmian temperatury wody

w nieizolowanych przewodach, w paskalach,

Ap’_p - straty ciśnienia w najniekorzystniejszym obiegu instalacji wewnętrznej, wraz

z rozdzielaczami; część różnicy ciśnienia wytwarzanej przez pompę, potrzebna do pokonania oporów hydraulicznych danego obiegu instalacji wewnętrznej, w paskalach,

Ap”_p - straty ciśnienia w źródle ciepła oraz w odcinku przewodu od źródła ciepła

do miejsca włączenia do rozdzielaczy, w paskalach,

AT - różnica temperatury pomiędzy średnią temperaturą wody w grzejniku i umowną

temperaturą powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu, w kelwinach,

At₀ - obliczeniowa różnica temperatury wody, w kelwinach,

At_rz - rzeczywisty spadek temperatury wody w grzejniku, w kelwinach,

1. Wykaz podstawowych oznaczeń na rysunkach od 1 do 14

PI - wskazywanie ciśnienia,

TI - wskazywanie temperatury,

SC - automatyczna regulacja prędkości obrotowej wirnika pompy (częstotliwości),

TC - automatyczna regulacja temperatury,

PdC - automatyczna regulacja różnicy ciśnienia,

Pdl - wskazywanie różnicy ciśnienia,

H

H h

II

l i - oddzielacz (odsprzęgacz) hydrauliczny,

h i-

L J

?

- punkt kontrolnego pomiaru ciśnienia,

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania 73^

Li

* *

Lk2 L01

^ * Hr

l_2

Rys. 15. Przykład poziomego prowadzenia przewodu instalacji centralnego ogrzewania

ułożonego wzdłuż przegród Układ samokompensacji przewodu, wymiarowanie, w tym wymiarowanie wybranych

odstępów podpór

A - poziomy wymiar równy lub mniejszy od dopuszczalnej odległości pomiędzy podporami; zależny od materiału z którego wykonany jest przewód, jego średnicy zewnętrznej i temperatury obliczeniowej czynnika grzejnego płynącego przewodem Lki - wymiar wysięgu ramienia kompensacyjnego zapewniający możliwość jego ugięcia się pomiędzy skrajną podporą przesuwną i kolanem, na skutek cieplnego wydłużenia się przewodu o długości Li wywołanego temperaturą obliczeniową czynnika grzejnego płynącego tym przewodem Lk2 - jw. lecz przewodu o długości L2

L01 - minimalna odległość przewodu od ściany (z uwzględnieniem grubości izolacji cieplnej), zapewniająca możliwość swobodnego wydłużenia się przewodu o długości Li wywołanego temperaturą obliczeniową czynnika grzejnego płynącego tym przewodem; odległość tę można zmniejszyć poprzez stosowanie wstępnego naciągu przewodu podczas montażu L02 - jw. lecz przewodu o długości L2

i P^egroda budowlana

podpora przesuwna (wspornik lub wieszak)

podpora stała (uchwyt)

l_02

Lki

Wydanie: 08.2001 r.

74

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

przegroda

budowlana

podpora przesuwna (wspornik lub wieszak)

“T“ podpora stała (uchwyt)

Rys. 16. Przykład poziomego prowadzenia przewodu instalacji centralnego ogrzewania

ułożonego wzdłuż przegród Układ kompensacji przewodu, wymiarowanie, w tym wymiarowanie wybranych

odstępów podpór

A - poziomy wymiar równy lub mniejszy od dopuszczalnej odległości pomiędzy

podporami; zależny od materiału z którego wykonany jest przewód, jego średnicy zewnętrznej i temperatury obliczeniowej czynnika grzejnego płynącego przewodem Lki - wymiar wysięgu ramienia kompensacyjnego zapewniający możliwość jego ugięcia się pomiędzy skrajną podporą przesuwną i kolanem, na skutek cieplnego wydłużenia się przewodu o długości Li wywołanego temperaturą obliczeniową czynnika grzejnego płynącego tym przewodem Lk2 - jw. lecz przewodu o długości L2

UWAGA: jeżeli długości Li i L2 nie są sobie równe, to oba wymiary L_k wysięgu ramienia kompensatora są równe wymiarowi większemu L_s - minimalna odległość skrajnej podpory przesuwnej od kolana ramienia kompensacyjnego przewodu, mniejsza niż wymiar „A” lecz większa niż promień gięcia lub długość kolana kompensowanego przewodu

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

75

a)

LK2 * *

b)

	//////////
Ls
	—i
B
	—i
B
	-X
B
	-H
Ls
	*

4:

L2

Li

Rys. 17. Przykład pionowego prowadzenia przewodu instalacji centralnego ogrzewania Układ kompensacji przewodu, wymiarowanie, w tym wymiarowanie wybranych

odstępów podpór

B - pionowy wymiar równy lub mniejszy od dopuszczalnej odległości pomiędzy

podporami; zależny od materiału z którego wykonany jest przewód, jego średnicy zewnętrznej i temperatury obliczeniowej czynnika grzejnego płynącego przewodem Ls - minimalna odległość skrajnej podpory przesuwnej od kolana ramienia kompensacyjnego przewodu, mniejsza niż wymiar „B” lecz większa niż promień gięcia lub długość kolana kompensowanego przewodu pozostałe oznaczenia jak na rys. 17

Wydanie: 08.2001 r.

76

Wymagania techniczne COBRTI INSTAL

a) b)

Rys. 18. Przykład pionowego prowadzenia przewodu instalacji centralnego ogrzewania Układ kompensacji przewodu, wymiarowanie, w tym wymiarowanie wybranych

odstępów podpór

Oznaczenia odpowiednio jak na rys. 18

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

77

b)

'/m otwór odpowiedniej wielkości, | nie ograniczający ruchów V ramienia kompensacyjnego

T

Li

I

I

Lki

Rys. 19. Przykład odgałęzienia przewodów instalacji centralnego ogrzewania przechodzącego przez przegrodę, jeżeli podpora stała nie może być bezpośrednio przy odgałęzieniu. Wymiarowanie wybranych odstępów podpór

Oznaczenia odpowiednio jak na rys. 18

Li

I

i

-i—

\ I

wspornik alternatywnie

i

Rys. 20. Przykład odgałęzienia przewodów instalacji centralnego ogrzewania przechodzącego przez przegrodę, jeżeli podpora stała nie może być bezpośrednio przy odgałęzieniu. Wymiarowanie wybranych odstępów podpór

Oznaczenia odpowiednio jak na rys. 18

Wydanie: 08.2001 r.

78

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Tablica 3

Współczynniki p_T, pu, p_P i p₀ uwzględniające wpływ: wyposażenia grzejnika w zawór termostatyczny, usytuowanie grzejnika, sposobu połączenia grzejnika z instalacją oraz jego osłonięcia lub umieszczenia we wnęce

Wartość współczynnika p_T uwzględniającego wpływ wyposażenia grzejnika w zawór termostatyczny

Grzejnik wyposażony w zawór z głowicą termostatyczną p_T = 1,15

Wartość współczynnika Pu uwzględniającego wpływ usytuowania grzejnika
Miejsce usytuowania grzejnika
S przy ścianie wewnętrznej z dala od ścian zewnętrznych, drzwi balkonowych i okien
S pod stropem pomieszczenia
S jednocześnie przy ścianie wewnętrznej jw. i pod stropem pomieszczenia

Wartość współczynnika pP uwzględniającego rzeczywisty sposób przyłączenia grzejnika do instalacji jeżeli równanie charakterystyki cieplnej ustalono dla innego sposobu przyłączenia
Sposób przyłączenia grzejnika
S inny niż sposób dla którego ustalono równanie charakterystyki cieplnej

Wartość współczynnika po uwzględniającego wpływ osłonięcia grzejnika

lub umieszczenia go we wnęce

l

Jo

!o

I

h = A

A

i

h = A

Po

I

I

Po

I

\

I

\

Po

mm

mm

mm

mm

mm

50

70_

100 > 150

*)

1.05

1.05

a|tt " “

nie stosować

50

70

100

1,00 >150

1,10

1,05

1,00

50

70

100 > 150

1,30

1,25

1,20

1,10

50

70

100 > 150

1,40

1,35

1,25

1,10

50

70

100 > 150

1,35

1,30

1,20

1,10

mm

50

70

100 > 150

1.05

5. 1,00 1,00

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania 79

Tablica 4

Minimalne odstępy grzejnika od elementów budowlanych

Rodzaj grzejnika

S

(O

•

M

■ H

a

'5?

£L

KJ N

O

'■00

O

Odstęp minimalny grzejnika

T3

O

Q<

T3

O

a

u

c9

Cd

■ w

c

c

<D

O

o

Pm

3

T3

O

w

O

3

</>

T3

O

do bocznej ściany wnęki

o

o 2

ł-i n

^VS
+->

N

i». '.V

O £

*5 O

^ 2 fi

N oi B)tn «j

P3 aj -5 o «S 2 i3 C S ^w 3 S

£ O ■O ^

O

o

W3

<D

i-i

N

Pi

C3

Ci

i«

£

o

’3

<0

<0 _

SS

a a

WJ

bo

N

& £ 0^2 ł-i a h

w rt B

O w

jB

O

cm

cm

cm

cm

cm

cm

członowy żeliwny, stalowy lub aluminiowy

72)

15

płytowy stalowy

rl)2)

30

3)

25

rurowy gładki lub ożebrowany

10

15

2)

w pomieszczeniach zakładu opieki zdrowotnej grzejniki powinny być instalowane nie niżej niż 12 cm od podłogi i nie bliżej niż 6 cm od lica ściany wykończonej, a w pomieszczeniach o podwyższonej aseptyce minimum 10 cm od lica ściany wykończonej; grzejniki powinny być gładkie, łatwe do czyszczenia [7] przyjmując odstęp mniejszy niż 15 cm należy przy określaniu wielkości grzejnika uwzględniać współczynnik po (patrz tablica 3)

sytuując grzejnik pod stropem pomieszczenia należy przy określaniu jego wielkości uwzględniać współczynnik Pu (patrz tablica 3)

Wydanie: 08.2001 r.

80

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Tablica 5

Współczynnik korekcyjny

do określenia mocy cieplnej grzejnika

temperatura czynnika grzej­		wartość współczynnika do określenia mocy cieplnej grzejnika przy temperaturach innych niż 90 / 70 / 20 °<	C
nego w ti	°C h	5	temperati 8
95	90	0,68	0,70
	85	0,70	0,72
	80	0,72	0,75
	75	0,75	0,77
	70	0,77	0,81
90	85	0,72	0,74
	80	0,74	0,77
	75	0,77	0,80
	70	0,80	0,83
	65	0,83	0,87
85	80	0,76	0,79
	75	0,79	0,82
	70	0,82	0,86
	65	0,85	0,89
	60	0,89	0,93
80	75	0,82	0,85
	70	0,85	0,89
	65	0,88	0,92
	60	0,92	0,97
	55	0,97	1,02
75	70	0,88	0,92
	65	0,91	0,96
	60	0,95	1,00
	55	1,00	1,05
	50	1,05	1,12
70	65	0,95	1,00
	60	0,99	1,04
	55	1,04	1,10
	50	1,09	1,16
65	60	1,03	1,09
	55	1,08	1,14
	50	1,14	1,21
60	55	1,13	1,20
	50	1,19	1,27
	45	1,26	1,35
55	50	1,25	1,33
	45	1,32	1,42
	40	1,41	1,53
50	45	1,39	1,50
	40	1,49	1,61
	35	1,61	1,76
45	40	1,58	1,72
	35	1,71	1,87
40	35	1,83	2,01

Tablica została opracowana dla współczynnika n = 1,3

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

81

Tablica 6

Współczynnik korekcyjny

do określenia mocy cieplnej grzejnika

temperatura czynnika grzej­nego w °C ti | t2	wartość współczynnika do określenia mocy cieplnej grzejnika przy temperaturach innych niż 75 / 65 / 20 °C
	temperati 5 | 8
95	90 85 80
	75 70
90	85 80 75
	70 65
85	80 75 70
	65 60
80	75 70 65
	60 55
75	70 65 60
	55 50
70	65 60 55
	50
65	60 55 50
60	55 50 45
55	50 45 40
50	45 40 35
45	40 35
40	35
Tablica została opracowana dla współczynnika n = 1,3

Wydanie: 08.2001 r.

ie: 082001 r.

oo

Tablica 7

Kryteria doboru materiałów i ochrony inhibitorowej w wodnych instalacjach ogrzewczych, na podstawie oceny jakości wody instalacyjnej

Lp.	Poz.	Materiały stosowane w instalacjach ogrzewczych ^l)2)3*^4*	System instalacji: Z - zamknięty 0 - otwarty	Wymagania dotyczące wody instalacyjnej
				Suma zawartości jonów^9* chlorkowych (Cl') i siarczanowych (SO4^2') Cl" + SO4^2' [mg/I]
		przewody	grzejniki	kotły (wymienniki ciepła)
1	2	3	4	5
1	1	stal^5)	stal^5*, żeliwo, stopy aluminium	stal^5), stal stopowa^6), żeliwo
	2		miedi (stopy miedzi)	stal^5*, stal stopowa^6*, żeliwo, miedź (stopy miedzi)
2	1	miedi	stal^S), żeliwo	stal^55, .stal stopowa^6*, żeliwo, miedź (stopy miedzi)
	2		stopy aluminium	stal^5*, stal stopowa^6*, żeliwo, miedi (stopy miedzi)
	3		miedź (stopy miedzi)	stal stopowa^6*, miedź (stopy miedzi)
3	1	tworzywo sztuczne ograniczające^7* przenikanie tlenu	stal^S), żeliwo, stopy aluminium	stal^5*, stal stopowa^6* ,żel iwo
	2		miedź (stopy miedzi)	stal stopowa^6*, miedź (stopy miedzi)
	3		stopy aluminium	miedź (stopy miedzi)
	4		miedź (stopy miedzi)	stal^5*, żeliwo
4	1	tworzywo sztuczne nie ograniczające^8* przenikania tlenu	stal^5*, żeliwo, stopy aluminium	stal^5*, stal stopowa^6*, żeliwo
	2		miedź (stopy miedzi)	stal stopowa^6*, miedź (stopy miedzi)
ciąg dalszy tablicy na stronie następnej

Wymagania techniczne C0BRT11NSTAL

Wydanie: 08.2001 r.

\

	ciąg dalszy tablicy ze strony poprzedniej
1)	Wszystkie wyroby instalacyjne oraz inhibitory korozji powinny być dopuszczone do obrotu i stosowania w budownictwie zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89/94 poz. 414 z późniejszymi zmianami, a szczególnie zmianą w Dz.U. Nr 111/97 poz. 726).
i)	Dotyczy materiałów kontaktujących się bezpośrednio z wodą instalacyjną
	Nie wyodrębniono kolumny materiałów stosowanych w armaturze dopuszczając, że armatura może być wykonana z odpowiedniej stali^5), stali stopowej^51, żeliwa, stopów miedzi, tworzyw sztucznych, EPDM oraz innych materiałów i stosowana w każdym z przedstawionych w tablicy zestawie materiałów, niezależnie od składu wody instalacyjnej.
4	Materiały w urządzeniach i elementach instalacji ogrzewczych nie będących armaturą i nie wymienionych w tablicy, dobiera się zgodnie z zasadami wynikającymi z tej tablicy.
i)	Przez określenie „stal” należy rozumieć stale niestopowe, wg PN-EN-10020:1996 „Stal - Klasyfikacja” i odpowiednich norm przedmiotowych.
6}	Przez określenie "stal stopowa" należy rozumieć stale stopowe odporne na korozję, wg PN-EN 10020:1996 „Stal - Klasyfikacja” i odpowiednich norm przedmiotowych.
7)	Przez określenie „tworzywo sztuczne ograniczające przenikanie tlenu” należy rozumieć przewody z materiału będącego tworzywem sztucznym jednorodnym lub połączonym z innym materiałem, do wnętrza których, na skutek właściwości tego materiału lub wytworzonej na nim bariery tlenowej, przenikanie tlenu w ciągu doby nie przekracza 0,1 g tlenu na jeden metr sześcienny wody w przewodzie.
«>	Przez określenie „tworzywo sztuczne nie ograniczające przenikanie tlenu” należy rozumieć przewody z materiału będącego tworzywem sztucznym jednorodnym lub połączonym z innym materiałem, do wnętrza których, na skutek właściwości tego materiału lub wytworzonej na nim bariejy tlenowej, przenikanie tlenu w ciągu doby przekracza 0,1 g tlenu na jeden metr sześcienny wody w przewodzie.
V)	Wartości przytoczono wg wymagań PN-C-04607:1993 "Woda w instalacjach ogrzewania - Wymagania i badania jakości wody". Jednocześnie: w instalacjach ogrzewczych z grzejnikami wykonanymi ze stopów aluminium, pH wody instalacyjnej ogranicza się do wartości 8,5, w instalacjach ogrzewczych w których przewody, grzejniki albo kotły (wymienniki ciepła) wykonane są z miedzi (stopów miedzi), zawartość amoniaku ogranicza się do wartości odpowiadającej 0,5 mg Nnh+ /l.
10)	Inhibitor korozji jest to substancja, która po wprowadzeniu w nieznacznej ilości do środowiska korozyjnego, powoduje wydatne zmniejszenie szybkości korozji. Dobór inhibitora korozji powinien uwzględniać stosowane w obiegu materiały oraz rodzaj systemu instalacyjnego. Wszystkie stosowane inhibitory powinny posiadać dopuszczenie do obrotu i stosowania w budownictwie.

00

w

li

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

84

Wymagania techniczne COBRTIINSTAL

Tablica 8

Kryteria doboru materiałów, w instalacjach ogrzewczych wodnych nie wymagających stosowania inhibitorów korozji, na podstawie oceny jakości wody instalacyjnej

		Materiały stosowane w instalacjach ogrzewczych^	System instalacji	Wymagana jakość wody
Lp.	Poz.	przewody	inne urządzenia i elementy instalacji	Z - zamknięty O - otwarty
-	-	-	-	-
	1		stal,	Z
1		stal	stopy aluminium	O
	2		miedź	Z
	1		stal, żeliwo	z
2	2	miedź	miedź	z
				o
	1	tworzywo sztuczne ograniczaj ące^2) przenikanie tlenu	stal, żeliwo,	z
3			stopy aluminium	Ô
	2		miedź	z
				o
A	1	tworzywo sztuczne nie ograniczaj ące^3) przenikania tlenu |	miedź . . . .	z
				o
^u zastosowanie w instalacji ogrzewczej stali stopowej odpornej na korozję (wg PN-EN 10020:1996 i norm przedmiotowych) nie wpływa na wymaganą jakość wody
przez określenie „tworzywo sztuczne ograniczające przenikanie tlenu” należy rozumieć przewody z materiału będącego tworzywem sztucznym jednorodnym lub połączonym z innym materiałem, do wnętrza których, na skutek właściwości tego materiału lub wytworzonej na nim bariery tlenowej, przenikanie tlenu w ciągu doby nie przekracza 0,1 g tlenu na jeden metr sześcienny wody w przewodzie.
przez określenie „tworzywo sztuczne nie ograniczające przenikanie tlenu” należy rozumieć przewody z materiału będącego tworzywem sztucznym jednorodnym lub połączonym z innym materiałem, do wnętrza których, na skutek właściwości tego materiału lub wytworzonej na nim bariery tlenowej, przenikanie tlenu w ciągu doby przekracza 0,1 g tlenu na jeden metr sześcienny wody w przewodzie.

Wydanie: 08.2001 r.

Wydanie: 08.2001 r.

Nd*»**

Tablica 9

Współczynnik ps uwzględniający wpływ ochłodzenia wody w nieizolowanych pionach na dobór grzejnika
w ogrzewaniach dwururowych, przy przestrzeganiu zasady samonośności pionu
i przyjmowaniu średnic przewodów z rur metalowych, począwszy od <(>10 mm,

dla uproszczonej metody projektowania

Liczba

kondygnacji

8

9

10

11

12

13

14

15

16

1

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,05

1,03

1,02

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,00

1,00

1,00

1,00

1,00

1,08

1,04

1,03

1,02

1,02

1,02

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,01

1,09

1,05

1,04

1,03

1,03

1,02

1,02

1,02

1,02

1,01

1,01

1,01

1,01

Kondygnacja budynku, licząc od poziomu zasi

1,10

1,06

1,05

1,04

1.03

1.03

1,02

1,02

1,02

1,02

1,02

1,01

1,11

1,07

1,05

1.04

1.04

1.03

1.03

1.03

1,02

1,02

1,02

1,12

1,08

1,06

1,05

1.04

4. 1,03

1.03

3. 1,02

8

1,13

1,09

1,07

1.05

5. 1,04

1,04

1.03

1.03

1,14

1,09

1,07

1,06

1,05

1.04

1.04

1.04

10

1,14

1,10

1,08

1,06

1.05

5. 1,04

11

1,15

1,10

1,08

1,07

1,06

1,05

arna

12

1,15

1,11

1,08

1,07

1,06

13

1,16

1,11

1,09

1,07

14

1,16

1,11

1,09

15

1,16

1,12

16

1,17

W przypadku pionów prowadzonych w bruzdach ściennych, należy stosować współczynnik j3’s obliczony wg wzoru: P>s = 0,5(1+ Ps)

00

in

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

86

Wymagania techniczne COBRTI1NSTAL

Tablica 10

Przybliżone wartości dodatkowego ciśnienia czynnego Ap’_gr, wywołanego ochłodzeniem wody w przewodach w ogrzewaniu dwururowym z rozdziałem górnym, dla uproszczonej metody projektowania

Pozioma odległość pionu od kotła lub wymiennika	Różnica poziomów pomiędzy środkami: grzejnika a kotła lub wymiennika	Wartość Ap’gr przy odległości rozpatrywanego pionu wznośnego, w metrach
		do 10
m	m	Pa
	PIONY BEZ IZOLACJI PROWADZONE PO WIERZCHU
	budynki do dwóch kondygnacji
do 25	do 7	100
ponad 25 do 50	do 7	100
ponad 50 do 75	do 7	100
ponad 75 do 100	do 7	100
	budynki trzy i cztero kondygnacyjne
do 25	do 15	250
ponad 25 do 50	do 15	250
ponad 50 do 75	do 15	250
ponad 75 do 100	do 15	250
	budynki o liczbie kondygnacji większej niż cztery
do 25	do 7	450
do 25	powyżej 7	300
ponad 25 do 50	do 7	550
ponad 25 do 50	powyżej 7	400
ponad 50 do 75	do 7	550
ponad 50 do 75	powyżej 7	400
ponad 75 do 100	do 7	550
ponad 75 do 100	powyżej 7	400
	PIONY BEZ IZOLACJI PROWADZONE W BRUZDACH
	budynki do dwóch kondygnacji
do 25	do 7	80
ponad 25 do 50	do 7	80
ponad 50 do 75	do 7	80
ponad 75 do 100	do 7	80
	budynki trzy i cztero kondygnacyjne
do 25	do 15	180
ponad 25 do 50	do 15	180
ponad 50 do 75	do 15	150
ponad 75 do 100	do 15	150
	budynki o liczbie kondygnacji większej niż cztery
do 25	do 7	300
do 25	powyżej 7	200
ponad 25 do 50	do 7	370
ponad 25 do 50	powyżej 7	250
ponad 50 do 75	do 7	350
ponad 50 do 75	powyżej 7	250
ponad 75 do 100	do 7	350
ponad 75 do 100	powyżej 7	250

Wydanie: 08.2001 r.

Wytyczne projektowania instalacji centralnego ogrzewania

87

Tablica 11

Wartości współczynników oporów miejscowych dla uproszczonej metody projektowania

Lp.	Nazwa oporu miejscowego	Średnica przyłącza	ę
1	Grzejnik członowy*^}	lO-s-15	3,0
		20 + 25	2,0
2	Grzejnik płytowy stalowy**	10	2,5
		15	6,5
		20	19,0
		25	46,0
3	Zawór grzejnikowy -z głowicą termostatyczną łub bez tej głowicy	Według rzeczywistych charakterystyk hydraulicznych
4	Zawór odcinający skośny bez wstępnej regulacji**	10+15	3,5
		20 + 25	3,0
		32 + 40	2,5
		50	2,0
5	Zawór odcinający prosty bez wstępnej regulacji**	10+15	10,0
		20 + 25	8,5
		32	7,0
		40	6,0
		40 + 50	5,0
6	Kolano gięte r/d > 1,5	10	2,0
		15	1,5
		20	1,0
		>25	0,5
7	Kocioł**	2,5
8	Odsadzka	0,5
9	Obejście	1,0
10	Wydłużka gładka sprężysta	2,0
11	Trójnik - przelot: zasilenie, powrót	0,5
	- odgałęzienie: zasilenie	1,5
	- odgałęzienie: powrót	1,0
	- rozgałęzienie: zasilenie	3,0
	- prąd zbieżny: powrót	3,0
12	Nagła zmiana przekroju - rozszerzenie	1,0
	- zwężenie	0,5
^} Podane współczynniki oporów miejscowych £ przyjmować tylko w przypadku braku rzeczywistych charakterystyk hydraulicznych dla danego wyrobu

Wydanie: 08.2001 r.

Wydawcy: Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej INSTAL 02-656 Warszawa, ul. Ksawerów 21 tel./fax: [phone] i

Ośrodek Informacji „Technika instalacyjna w budownictwie”

02-656 Warszawa, ul. Ksawerów 21

tel./fax: [phone]

e-mail: [e-mail]

www. informacjainstal. com.pl

Drukarnia

glUgE Piotra Włodarskiego, tel.: [phone], fax: [phone]