II

Osobowość pedagoga specjalnego Moją prace zacznę od wyjaśnienia kluczowego terminu tematu jakim jest osobowość. Czym ona jest? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa, gdyż pojęcie to nie jest określone jednoznacznie. W drodze poszukiwań dotarłam do wielu wyjaśnień tego pojęcia, jednak najbliższe okazały się mi dwie definicje. Według Okonia termin ten oznacza "zespół stałych właściwości i procesów psychicznych wpływających na organizację zachowania jednostki", natomiast Maria Grzegorzewska podaje, że "osobowość jest dziełem samokształcenia się w osiąganiu pewnej swoistej, harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobniczej, jej indywidualności". Cechy osobowości pedagoga a w szczególności pedagoga specjalnego mają ogromny wpływ na efektywność jego oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych. Aby pedagog specjalny mógł sprostać tak odpowiedzialnym i trudnym zadaniom, musi mieć nie tylko dobre przygotowanie teoretyczne i praktyczne, ale przede wszystkim musi być to człowiek, którego osobowość jest ukształtowana w sposób szczególny, sprzyjający w pełnieniu tych trudnych zadań. Każdy pedagog specjalny posiada zakres zadań, które musi zrealizować, zadania te są ważnym elementem dlatego też postanowiłam, że zamieszczę je w swojej pracy. Pierwszym i najważniejszym zadaniem jest dokładne poznanie dzieci oraz właściwe zorganizowanie ich środowiska i wytworzenie w tym środowisku przychylnej atmosfery, jednocześnie organizując działalność dydaktyczno – wychowawczą i rewalidacyjną, mającą na celu uzyskanie wszechstronnego rozwoju dziecka niepełnosprawnego w miarę jego indywidualnych możliwości. Z działalnością dydaktyczno – wychowawczą wiąże się następne zadanie a mianowicie kształtowanie wiary w możliwości działania i wartość osobistą każdego dziecka. Kolejnym zadaniem wchodzącym w zakres czynności pedagoga specjalnego jest przekazywanie gruntownej wiedzy ogólnej i zawodowej oraz wpajanie zamiłowania do pracy i wdrażanie do odpowiedzialności i dyscypliny społecznej. Jak już wspomniałam najważniejszym zadaniem dla pedagoga specjalnego jest dokładne poznanie dziecka .Znajomość stopnia niepełnosprawności oraz nabytych w toku wychowania w domu i poza domem wiadomości i umiejętności pozwoli na dostosowanie treści, metod i wymagań do możliwości i potrzeb dziecka. Tak opracowane czynności pozwolą na prawidłową indywidualizację. Osobiście uważam, że każdy pedagog pracujący z dzieckiem niepełnosprawnym powinien zapoznać się ze stanem jego zdrowia, rozwojem psychicznym i fizycznym, a wiadomości te powinien uzupełniać poprzez rozmowy z rodzicami, bezpośrednie obserwacje, a również poprzez zapoznanie się z opinią lekarzy. Poznanie zasobu wiadomości i umiejętności, z którymi dzieci przychodzą do szkoły, powinno opierać się nie tylko na dokumentacji nadesłanej przez poradnię, ale także na bezpośrednim badaniu poszczególnych dzieci - poprzez gry, zabawy i rozmowy. Pedagog powinien ustalić, które umiejętności i wiadomości zostały przez dzieci opanowane, a które wymagają uzupełnienia i utrwalenia. Rezultaty tych badań powinny być, dla pedagoga specjalnego, podstawą dalszej planowej pracy z dziećmi. Każdy z nas wie, że działając w grupie ważna jest atmosfera panująca miedzy wszystkimi jednostki. Prawidłową atmosferę musi stworzyć również pedagog specjalny. Chcąc osiągnąć sukces musi pamiętać jak ważna jest organizacja środowiska, integracja dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w ich naturalnym środowisku rówieśniczym. Ważne jest zapewnienie dzieciom poczucia bezpieczeństwa w klasie i szkole, roztaczanie opieki oraz serdecznego stosunku do nich kolegów i nauczycieli. Pedagog powinien stworzyć swobodną i pogodną atmosferę wyzwalającą u dzieci chęć brania udziału w pracach szkoły, pobudzającą inicjatywę i chęć samodzielnego działania. Kolejnym zadaniem dla pedagoga specjalnego jest planowanie swojej pracy, co jest szczególnie ważne ze względu na różnorodność niepełnosprawności. Zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów wymagają od pedagoga modyfikowania programu nauczania do potrzeb i możliwości każdego ucznia, tworzenia indywidualnych programów nauczania. Każde dziecko zdrowe i niepełnosprawne, w sposób mniej lub bardziej czytelny demonstruje swoje potrzeby indywidualne. Zadaniem pedagoga specjalnego jest ich odpowiednie zdiagnozowanie i zaspokojenie na miarę możliwości dziecka. Pedagog powinien wspierać uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w czasie zajęć i po lekcjach prowadząc z nimi zajęcia wyrównawcze, rewalidację indywidualną lub terapię pedagogiczną. Konieczne są również zajęcia z logopedą, rehabilitantem, psychologiem, terapeutą. Zadaniem pedagoga specjalnego jest również kształtowanie postaw prospołecznych do osób niepełnosprawnych oraz kształtowanie postaw prospołecznych osób niepełnosprawnych do osób zdrowych poprzez organizowanie imprez okolicznościowych typu ślubowanie, mikołajki, Dzień Matki itp. oraz organizowanie zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań. Niezmiernie ważnym zadaniem jest również współpraca z rodzicami. Ma ona na celu głównie usprawnienie funkcjonowania rodziny oraz włączenie rodziców w proces dydaktyczno-wychowawczy szkoły. Pedagog specjalny musi pamiętać, że nie pracuje z dzieckiem w izolacji, i że duże znaczenie ma współdziałanie środowiska wychowawczego. W rodzinie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie może kształcić się atmosfera przygnębienia i większe jest zagrożenie rodziny dezintegracją. Do realizacji wymienionych przeze mnie wyżej zadań niezbędne są specyficzne cechy osobowości, które powinny charakteryzować pedagoga specjalnego. Pracując z jednostkami niepełnosprawnymi intelektualnie, by sprostać wszystkim zadaniom, pedagog specjalny musi posiadać bardzo bogatą osobowość. Ten tylko, kto dużo posiada, może również dać dużo innym, a każde niepełnosprawne dziecko potrzebuje dużo pomocy od pedagoga specjalnego. Jedną z właściwości osobowościowych charakteryzujących pedagoga specjalnego jest jego umysłowość. Każdy pedagog powinien dobrze znać przedmiot, którego naucza, posiadać rozległą wiedzę i doświadczenie pedagogiczne. Obok wiedzy przedmiotowej i pedagogicznej powinna cechować go dobra znajomość psychiki dzieci niepełnosprawnych, a ze względu na pracę grupową wiedza z zakresu socjologii. Pedagog specjalny pracuje ciągle w nowych warunkach, z bardzo różnymi dziećmi, powinien więc być człowiekiem myślącym, rozważnym i mądrym. Musi posiadać dużą umiejętność dostrzegania i reagowania na każdy, nawet najmniejszy, kłopot dziecka. Drugą bardzo ważną kategorią cech osobowości pedagoga specjalnego są jego walory moralne. Należą do nich: opanowanie, zrównoważenie w postępowaniu z dziećmi, zdyscyplinowanie i wielka odpowiedzialność za swoją pracę, Pedagog specjalny spełnia ważną funkcję społeczną, zajmuje się bowiem dziećmi często nieakceptowanymi w społeczeństwie. Zobowiązania wobec dziecka wynikają ze słabości dziecka i jego dużej zależności od osoby wspierającej. Obowiązkowość nauczyciela wobec potrzeb dziecka ma duże znaczenie etyczne, od jego bowiem działalności zależy w dużej mierze sytuacja aktualna i przyszłe losy życiowe dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. Uważam, że do moralnych walorów osobowości pedagoga specjalnego zaliczyć można również pracowitość, systematyczność, bezinteresowność oraz właściwą postawę wobec dzieci niepełnosprawnych. Kolejną kategorię właściwości osobowości pedagoga specjalnego jest jego humanizm społeczny. Wymaga on posiadania przez pedagoga walorów osobowych w zakresie wiedzy i wychowania, które potrzebne są do oddziaływania, pobudzania i tworzenia wartościowego człowieka. Wyżej wymienionymi cechami osobowości powinien charakteryzować się każdy pedagog specjalny, nie wyobrażam sobie osobę pracującą z dziećmi niepełnosprawnymi , która nie posiada którejś z podanych cech. Osobowość pedagoga powinna charakteryzować się jeszcze dodatkowo pewnymi specyficznymi właściwościami, które pozwolą uczynić jego pracę bardziej efektywną. Pedagog specjalny powinien rozumieć wartość społeczną swojej pracy, w której nie ma miejsca na sentymentalizm, tkliwość czy rozrzewnienie lecz na racjonalną organizację opieki rewalidacyjnej. Musi rozumieć problem indywidualności i otoczyć dużą troską każde dziecko. Musi rozumieć potrzebę współpracy z różnymi specjalistami, rodziną, bliższym i dalszym środowiskiem społecznym i posiadać umiejętność organizowania tej współpracy. Zatem powinien odznaczać się łatwością w nawiązywaniu kontaktów z różnymi osobami. Pedagoga specjalnego powinno cechować wyjątkowe zaufanie i przychylność do dzieci niepełnosprawnych, które często tracą wiarę we własne siły i możliwości. Osobowość pedagoga musi odznaczać też duży optymizm, który zapobiega zniechęceniu, gdy rezultaty pracy są skromne lub gdy trzeba na nie długo czekać. Pedagog specjalny powinien wiedzieć, że efekty jego pracy zależą w dużej mierze od jego zaangażowania w tę pracę, a ono z kolei zależy od jego osobowościowych właściwości. M. Grzegorzewska uważała, że pedagog specjalny musi być człowiekiem zniewalającym swoją postawą do działania i wysiłku i nie może on być zbyt pewny siebie i nie może pracować w odosobnieniu od innych. Powinien pamiętać, że osobowość nie jest darem, ale dziełem samokształcenia i samowychowania i to, że aby być dobrym pedagogiem trzeba tego przede wszystkim "gorąco chcieć" Myślę, że odpowiednim podsumowaniem mojej pracy będą słowa Janusza Korczaka, które w pewnym stopniu wskazują na ważny cel w pracy pedagogów specjalnych a mianowice na dobro i radość każdego dziecka . Jeżeli umiecie diagnozować radość dziecka i jej natężenie, musicie dostrzec, że największą jest radość pokonanej trudności, osiągniętego celu, odkrytej tajemnicy. Radość triumfu i szczęście samodzielności, opanowania, władania…                      Janusz  Korczak