Rodzina jako podopieczny POZ. Metody poznania rodziny i środowiska, źródła i zakres danych o podopiecznym i rodzinie.
Znaki i symbole rodziny dla celów pracy pielęgniarskiej. Przygotowanie Karty Środowiskowej Rodziny.

Nowoczesna pielęgniarka rodzinna realizuje swoje zadania zgodnie z zasadą holizmu ( to pogląd wg. którego wszelkie zjawiska tworzą układy całościowe). Podmiotem jej opieki jest człowiek, postrzegany całościowo, w ujęciu biopsychospołecznym. Jednostka, grupa ( rodzina, społeczność lokalna) obejmowana jest opieką pielęgniarską w miejscu bytowania.
Ideą pielęgniarstwa środowiskowego jest więc holistyczna opieka nad człowiekiem od 3-4 m-ca życia aż do naturalnej śmierci. W czasie sprawowania opieki nad jednostką czy grupą, pielęgniarka jest zobowiązania do podjęcia działań mających na celu rozpoznanie stanu biopsychospołecznego jednostki, wydolności opiekuńczo- pielęgnacyjnej rodziny, ustalenie diagnozy pielęgniarskiej określającej stan aktualny i potencjalne zagrożenia oraz możliwości rodziny w sprawowaniu opieki. Kolejnym etapem jest zaplanowanie procesu pielęgnowania wraz z pacjentem i rodziną, z wykorzystaniem społeczności lokalnej.
Pielęgniarka rodzinna realizuje swoje zadania na rzecz klienta, chorego lub zdrowego. Wg. Międzynarodowej Klasyfikacji Praktyki Pielęgniarskiej klient to podmiot do którego odnosi się diagnoza i który jest odbiorcą działania. Pacjentem jest osoba: człowiek chory, cierpiący, każdy, kto stał się uczestnikiem systemu opieki zdrowotnej.
Podmiotem opieki pielęgniarki rodzinnej jest także grupa, czyli wg. ICNP zespół jednostek rozpatrywany jako całość społeczna lub zbiorowa. Całość tworzona przez grupę uznawana jest za wykraczającą poza sumę jednostek i ich jednostkowy charakter relacji tworzących poszczególne części grupy.
Taką grupą jest rodzina. ICNP definiuje rodzinę jako grupę istot ludzkich rozpatrywaną jako jednostka społeczna lub zbiorowość osób połączonych więzami krwi, pokrewieństwa, relacjami emocjonalnymi lub prawnymi , z uwzględnieniem osób bliskich. W terminologii dotyczącej rodziny występuje także termin „rodzina nuklearna”- czyli rodzina tworzona przez męża, żonę i ich potomstwo tj. jedno lub więcej dzieci. Rodzina jest miejscem rozwoju i dojrzewania człowieka, tworzenia się więzi emocjonalnych, kształtowania postaw i systemu wartości. Pomaga ona zdobyć swoim członkom elementarną wiedzę dotyczącą postępowania w różnych sytuacjach.
Rodzina nadal jest najwyżej cenioną wartością w życiu człowieka, jest „stabilizatorem” życia człowieka. W ustawodawstwie polskim definiuje się rodzinę jako osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące .
Dziś społeczeństwo akceptuje różne typy i struktury rodzinne. Ludzie mogą tworzyć i rozwijać rodziny, rodząc dzieci, adoptując je lub przysposabiając, tworząc związki na zasadzie umowy wzajemnej. Pojawiają się nowe typy rodzin tj.: samotny rodzic z dzieckiem, rodziny z dziećmi przysposobionymi, kolejny związki osób rozwiedzionych, posiadających już dzieci, konkubinat. Rośnie liczba rodzin gdzie to dziadkowie wychowują swoje wnuki, przyczyn takiego stanu jest wiele. Matki pracują zawodowo, rodzice są chorzy, lub mają problem z uzależnieniem od alkoholu lub narkomani, dzieci uciekają z domu (brak bezpieczeństwa emocjonalnego). Wg. ICNP wyróżnia się rodziny tradycyjne i nietradycyjne

Rodzina tradycyjna	Rodzina nietradycyjna
Rodzina nuklearna- jeden rodzic, mieszka w tym samym gospodarstwie i jest to: -jego pierwszy związek małżeński; - rodzina rozdzielona lub kolejny związek małżeński	Rodzic bez związku małżeńskiego i dziecko mieszkający wspólnie, zazwyczaj matka i dziecko.
Rodzina nuklearna – mąż, żona i ich potomstwo w jednej linii mieszkający razem: - pierwszy związek; - rodzina rozdzielona lub kolejny związek małżeński	Para bez związku małżeńskiego i dziecko, mieszkający wspólnie zazwyczaj stosują się do nich te same prawa co do związków małżeńskich.
Rodzina nuklearna mąż, żona mieszkający razem, bezdzietni/dzieci wyprowadziły się z domu.	Para mieszkająca wspólnie bez związku małżeńskiego
Rodzina z jednym rodzicem- kobieta lub mężczyzna jest głową domu, w wyniku rozwodu, opuszczenia, separacji lub śmierci.	Osoby tej samej płci mieszkają wspólnie jako partnerzy.
Rodzina poszerzona- rodzice, dziadkowie i dzieci mieszkają wspólnie
Rodzinne „puste gniazdo”- starsze małżeństwo mieszkające samodzielnie: -dzieci wyjechały na uczelnię; - dzieci mają już własne rodziny.

Rodzina wypełnia wobec swoich członków określone funkcje. Czynniki warunkujące wypełnianie tych funkcji przez członków rodziny dzieli nie na wewnętrzne i zewnętrzne. Zewnętrzne to uwarunkowania środowiskowe , określone m.in. przez dostępność do instytucjonalnych usług na rzecz rodziny ich jakość i możliwość wyboru oraz uwarunkowania makrostrukturalne- rozumiane jest jako sytuacja polityczno-gospodarcza kraju, procesy zachodzące w społeczeństwie globalnym, ustawowo na rzecz rodziny, kierunki działania polityki społecznej, stan ubezpieczeń i zabezpieczeń społecznych.
Ze strukturą rodziny rodziny nierozerwalnie związane są funkcje służące zaspokajaniu określonych potrzeb jednostki oraz członków społeczeństwa.

I przygotowując rodzinę do współpracy w pielęgnowaniu chorych członków rodziny pielęgniarka rodzinna ocenia możliwości rodziny w realizacji poszczególnych funkcji.
W pracy pielęgniarki POZ istotne znaczenie ma wywiązanie się rodziny z realizacji funkcji opiekuńczo- zabezpieczającej ( ekonomiczna). Na podstawie wspomnianej diagnozy pielęgniarka określa wydolność opiekuńczo-pielęgnacyjną rodziny- ustala deficyty wiedzy, umiejętności i chęci podejmowania opieki, planuje działania pielęgniarskie, wspierające realizację tej funkcji przez rodzinę.
Choroba członka rodziny lub pojawiająca się w rodzinie niepełnosprawność, przyczynia się do zaburzeń we właściwym wypełnianiu pozostałych funkcji rodziny. Jest to wynikiem konieczności zaangażowania się potrzebującemu członkowi rodziny opieki i zaspokojenia istotnych jego potrzeb.
Rodzina w okresie „swojego życia” przechodzi wiele faz/cykli. W praktyce pielęgniarskiej istotna jest znajomość konsekwencji poszczególnych faz życia rodziny. Wg. Wamboldta cykl ten jest swego rodzaju normatywnym modelem życia rodzinnego. Zakłada on iż na różnych etapach rozwoju poszczególnych jej członków rodzina podejmuje określone zadania. Na tej podstawie można przewidzieć wydarzenia jakie mogą wystąpić w życiu pacjenta i określić jego reakcje, które niekoniecznie wiążą się ze zgłaszanymi dolegliwościami, a bardzo często wynikają z problemów z przystosowaniem się do poszczególnych faz życia rodzinnego. Istnieje pewna analogia między cyklami życia człowieka i rodziny. Można mówić o 3 etapach życia rodziny w których zarysowują się cykle/fazy.

Etapy ( okresy)	Cykle	Charakterystyka problemu
I . Tworzenie nowej rodziny ( etap małżeński-bez dzieci)		-osoba samotna musi się pogodzić z obecnością innej dorosłej osoby, która niejednokrotnie ma inne od niej przyzwyczajenia -kształtują się i są odgrywane różne role małżeńskie
II . wychowywanie dziecka ( etap rodzicielski- z dziećmi )	a)przedszkolny –od momentu urodzenia dziecka aż do momentu rozpoczęcia nauki w szkole. b)szkoła podstawowa- dziecko w szkole c)dojrzewanie dziecka- cykl życia rodziny trudny do określania m.in. uzależniony od cech osobniczych potomka	-radzenie sobie z niesamodzielnością dziecka pod względem fiz. I psych. - konieczność ukształtowania nowych relacji, -radzenie sobie z problemem łączenia ról żony/męża z nowymi rolami matki/ojca. -trudności dziecka do przystosowania się do nowego miejsca bytowania -skoncentrowanie na problemach dziecka, uniemożliwiające realizację ról małżeńskich -zadaniem dla rodziny jest wspieranie rozwoju, kształtowanie poczucia tożsamości i niezależności a także troska o dobre samopoczucie dziecka - kontakt z grupami rówieśniczymi, utożsamianie się z innymi autorytetami funkcjonującymi poza normami społecznymi.
III . uniezależnienie się dziecka (etap małżeński bez dzieci)	Dziecko opuszcza dom wyjeżdżając do szkoły, na studia lub zakładając własną rodzinę.	-poszerzanie zakresu wolności i odpowiedzialności osoby młodej i dorosłej. - utrzymanie domu jako miejsca oparcia dla dzieci - odtworzenie własnych zainteresowań -podjęcie pracy -wzajemna ocena więzi małżeńskich i ich podtrzymywanie
IV . powrót do niezależności (etap małżeński emerycki)	Fazy IV i V stanowią więcej niż połowę czasu trwania życia rodziny	-odtworzenie więzi małżeńskiej po opuszczeniu domu rodzinnego przez dzieci - brak oparcia w rodzicach nieżyją -podtrzymywanie zainteresowań -nawiązywanie kontaktów społecznych -podtrzymywanie więzi międzypokoleniowej
V . schyłek rodziny		- podtrzymywanie integralności pomimo spadku wydolności funkcjonowania członków rodziny - zaplanowanie podziału majątku

Uwarunkowania funkcjonowania rodziny w społeczeństwie

• Rodzina bli1sza i dalsza (dalecy krewni)

• Krąg znajomych i towarzyski, sąsiedzi

• Zakład pracy

• Szkoła

• Kościół

• Media

• Zakłady usługowe z słu1ba zdrowia

• Organizacje polityczne i społeczne

Skutki ubóstwa w rodzinie w kategoriach syndromu

• zdrowia somatycznego- stymuluje genetyczne determinanty chorób somatycznych (gruźlica, choroby narządu ruchu, układu krążenia

• zdrowia psychicznego(utrata pracy ,brak satysfakcji życiowej)

• zdrowia społecznego (rola i miejsce w społeczeństwie)

Zjawiska towarzyszące bezrobociu:

• kryzys ekonomiczny – stres

• niedostatki kultury i edukacji zdrowotnej, niekorzystne trendy chorób

• zróżnicowana dostępność do opieki medycznej

Pielęgniarstwo Rodzinne 1985 r. Instrukcja w sprawie pielęgniarki środowiskowej do zadań zalicza:

”rozpoznanie i ocena sytuacji zdrowotno-społecznej rodziny ,

poszczególnych osób w rodzinie oraz określenie potrzeb zdrowotnych ze

szczególnym uwzględnieniem rodzin

(osób) ryzyka zdrowotnego i społecznego.”

Tradycyjna i nowoczesna rola pielęgniarkiśrodowiskowej

• koncentracja na chorobie i człowieku chorym

• dominacja czynności i świadczeń usługowych o charakterze instrumentalnym

• komplementarność opieki nad zdrowiem i człowiekiem zdrowym oraz nad choroba i człowiekiem chorym

• wysokie znaczenie edukacji, doradztwa, upodmiotowienie pacjenta, partnerstwo minimalnawspółpraca z rodziną,, orientacja na indywidualna opiekę podejmowaniezadań na zlecenielekarza

• pacjent/klient – rodzina, społeczność lokalna, grupy ryzyka – przy zachowaniu indywidualizacji w pielęgnowaniu

• umiejętnośćwyodrębnienia i realizacji samodzielnych zadań przy zachowaniu i doskonaleniu współpracy z lekarzem

Praca z rodzina
Praca początkowo polegała na:

• przekazywaniu wiedzy higienicznej (rodzina to odbiorca i wykonawca zleceń)

• obecnie coraz wyraźne jest traktowanie rodziny jako specjalnego podmiotu opieki pielęgniarskiej, odrębnego w stosunku do poszczególnych członków rodziny;

• podmiotem opieki staje się cała rodzina
  Rodzina jest bezsprzecznie istotnym ogniwem opieki nad zdrowiem

Obejmuje zadania pielęgnacyjne,

• współudział w kształtowaniu pozytywnych emocji i dobrego samopoczucia w trakcie hospitalizacji,

• udział rodziny w opiece domowej nad chorym przewlekle przesadza o skuteczności terapii,

• zabezpieczenie, zachowanie i ochronę zdrowia jej członków

• współdziałanie z rodzina i zapewnienie opieki uwarunkowane jest zwyczajami kulturowymi rodziny;

• współdziałanie ma ogromne znaczenie dla końcowych efektów działań na rzecz zdrowia ,zaangażowanie rodzin w ochronę i zachowanie własnego zdrowia i pomoc chorym członkom rodziny.

Wydolność opiekuńczo- pielęgnacyjna rodziny:

• struktura

• sprawność fizyczna i psychiczna członków rodziny.

• funkcjonowanie społeczne

• sytuacja bytowa rodziny

• funkcjonowanie emocjonalne

• wiedza i umiejętności członków rodziny

W realizowaniu swych zadań i funkcji rodzina współpracuje z różnymi instytucjami:

• Szkoły i inne placówki wychowawcze i opiekuńcze;

• Zakład pracy;

• Instytucje usługowe;

• Środki masowego przekazu;

• Kościół

• Organizacje polityczne i społeczne

Rodzina jako instytucja realizuje zadania wobec swoich członków:

• w promocji zdrowia

• w profilaktyce

• w leczeniu i rehabilitacji

Koncepcje zdrowia rodziny

• Model kliniczny

• Wywiązywania się z ról

• Adaptacyjny

• Eudajmonizmy

1. Smith 1983)

Model kliniczny

Zdrowie rozumiane jako brak choroby

Znajduje zastosowanie

• w wypadku braku zdrowia spowodowane oczywista choroba fizyczna ,psychiczna,

• w wypadku pogorszenia lub dysfunkcji systemu rodziny

Zadania pielęgniarki:

• koncentracja na chorym w celu likwidacji choroby, rodzina uwzględniona przy wypisie pacjenta ze szpitala i w znaczeniu etiologicznym

Model wywiązywaniasię z ról

Oparty na teorii cyklu życia rodziny podzielonego na fazy, to dobre samopoczucie. Zdrowie utożsamiane jest jako dobre samopoczucie ze zdolnością do efektywnego, skutecznego dobrego funkcjonowania biopsychospołecznego i osiąganiazadańwynikających z rozwoju rodziny.

Zadania pielęgniarki;

• Oddziaływanie na kondycje fizyczna i psychiczna oraz dobre funkcjonowanie społeczne w tym rodzinne

• rodzina uwzględniona jest w funkcjach rehabilitacyjnych na rzecz osoby chorej i w niewielkim zakresie uwzględniany przez pielęgniarkę

Model adaptacyjny

Zdrowie rodziny charakteryzowane jest jako skuteczne i produktywne interakcje z fizycznym i społecznym środowiskiem, jako sprawność w czynnościach życia codziennego

• dostarczenie elastycznych wzorów umożliwiających jednostce przystosowanie się,

• lub które przygotowują do zmiany i rozwoju

Zadania pielęgniarki;

• Wzmocnienie sprawności, zastąpienie albo pomoc w czynnościach codziennego życia

• rodzina zabezpiecza realizacje i pomoc w czynnościach życia codziennego i głównie w tym znaczeniu jest partnerem pielęgniarki rodzinnej

Model Eudajmonizmy

• Zdrowie rozumiane jako samorealizacja (do osiągniecia której jednostka czerpie już z osiągniętego rozwoju), dla podniesienia

• ogólnego dobrostanu (well-being) i osiągniecia szczytu własnych mo1liwosci.

(oparta na teorii energii, Pratt’a 1976)

Zdrowie to samodzielne i twórcze życie, nie tylko bez chorób i niepełnej sprawności, ale również wraz z nimi jeśli nie udało się ich uniknąć

Zadania pielęgniarki;

• wsparcie, zabezpieczenie, potęgowanie , ochrona i przywracanie optymalnego poziomu samodzielnego , aktywnego i twórczego życia

Rodzina jest podmiotem świadczeń, pielęgniarka doradca, konsultantem i pomocnikiem.

Rodzina jako zespółzdrowotny

Negatywny

• źródło chorób –fizycznych,psychicznych,niedostosowania społ.

• niekorzystne wzory zachowań

• niska kultura zdrowotna

  Pozytywny

• źródło zdrowia fizycznego i psychicznego

• dostarczyciel korzystnych wzorów zachowań zdrowotnych

• wysoka kultura zdrowotna

ZDROWIE RODZINY

=DYNAMICZNY PROCES WYNIKAJACYZ AKTYWNOSCI

Rodziny zastosowanej DO PROMOCJI zdrowia rodziny

I OPIEKIw OSIAGANIU DOBROSTANU (WELL-BEING), JAKO GRUPY

I INDYWIDUALNIE POSZCZEGÓLNYCH JEJ CZŁONKÓW

Stres rodzinny

• kontakt z siłami spoza rodziny jednego członka rodziny

• pozarodzinne źródło stresu działające na cała rodzinę

• stres związany ze zmiana etapu życia rodziny

• napięcieogniskujące wokół problemów szczególnie dotkliwych

Stany chorobowe mająceźródło w rodzinie

• choroby psychosomatyczne

• zaburzenia czynnościowe

• bóle – mowa ciała

• zburzenia zdrowia psychicznego

• uzależnienia

Choroby psychosomatyczne

Zmiany patologiczne, w których patogenezie i przebiegu czynniki somatyczne i psychospołeczne odgrywają ważna role

„…zaburzenia psychosomatyczne polegają nie tyle na uszkodzeniu fizycznym, ile na ekspresji życiowych problemów i niepowodzeń..”

Przejawy dysfunkcji rodzinnej

• współuzależnienie

• walka o dominacje

• zaprzeczanielub zakaz uzewnętrznieniauczuć

• kompulsywnezachowania

• role odgrywane w sposób sztywny

• rezygnacja z wolności ii własnegorozwoju

• niewolniksystemu- utrzymaniesystemu w równowadze

Sposoby komunikacji w rodzinie

• jasny i zrozumiały

• niestosowaćpodwójnejkomunikacji

• mówić o faktach,, a niedomysłach ii przypuszczeniach

• niedeprecjonowaćwartościposzczególnych osób,, jeślipoddajesiękrytyceichzachowania

• komunikaty od rodzicówpowinnybyć zgodne z postepowaniem

Destrukcyjne wzory wychowania (Miller 1995)

• władza absolutna- zagrożenie, lęk u rodziców

• brak zaangażowania się w problemy emocjonalne dziecka

• przekazywanie dziecku szkodliwych przekonańzwiązanych z cielesnością i popędami

Konsekwencje choroby w rodzinie

• Trudności finansowe ( sytuacja bytowa)

• Zmianastrukturyrodziny

• Stresy ii napięcia w domu dodatkowe obciążenie praca wszystkichczłonkówrodziny

Zmiany emocjonalne

• wzrost emocji

• relacje opiekuńcze

• osłabienie więzi,

• emocjonalny dystans

• porzucenie osoby chorej

• dezercji

• rozpadu

• rozwodu

Zmiany emocjonalne

• wysoki poziom frustracji związany z zagrożeniem zdrowia i życia:

• - bezsenność, drażliwość, złe samopoczucie, brak apetytu

• - dolegliwości bólowe

• - zwiększenie niekorzystnych zachowań zdrowotnych – odreagowanie

Zadania opiekuńcze w kontekście cech strukturalnych

• Sytuacje rodzinne- wielodzietność,

• Niepełna rodzina – przyczyna

• Cykle życia rodzinnego i problemy opiekuńcze w nich

• problemy z choroba- deficyt, izolacja, osamotnienie, bezradność, lek, poczucie bezsilności

Źródła wsparcia a rodziny w sytuacji choroby

• dalsza rodzina,

• przyjaciele,

• znajomi,

• grupy samopomocy,

• wolontariusze

Standardy w pielęgniarstwie rodzinnym

1. Gromadzenie danych

2. Planowanie opieki

3. Realizowanie planu opieki

4. Ocena wyników opieki

5. Zakres wiedzy i umiejętności pielęgniarki rodzinnej

6. Badania naukowe

7. Cechy i predyspozycje pielęgniarki rodzinnej

Gromadzenie danych i diagnoza

1. Standardy zadaniowe- zbieranie danych o rodzinie, dokumentowanie

2. Standardy procesu/ realizacji- wykorzystanie źródeł i technik, gromadzenie, nanoszenie danych, wnioskowanie

3. Standardy wyniku.

Metody gromadzenia danych:

Źródła podmiotowe a i przedmiotowe

• Wywiad

• Obserwacja

• Analiza dokumentów

• Pomiary

Karta środowiskowa rodziny

• Zapis graficzny rodziny

• Dane o mieszkaniu

• Dane o członkach rodziny

• Zagrożenia zdrowia

• Sprawność, prawidłowość, niepełnosprawność( ADL)

• Sytuacja społeczna- praca, nauka

• Planowanie, realizacja, ocena