PROFILAKTYKA STOMATOPATII PROTETYCZNYCH – rola i zadania higienistki stomatologicznej
Streszczenie:
Wzrost długości życia ludzkiej populacji w ostatnim stuleciu oraz powszechny dostęp do podstawowego lecznictwa stomatologicznego, spowodowały zwiększenie liczby osób korzystających z odbudowy protetycznej utraconego uzębienia. Jednocześnie nasilił się problem występowania stomatopatii protetycznych. Pomimo wieloprzyczynowej etiologii schorzenia, za główne czynniki sprawcze można uznać obecność płytki protez i przewlekły uraz mechaniczny.
Głównym zdaniem higienistki stomatologicznej powinno być tzw. wychowanie kliniczne pacjenta, czyli bardzo szczegółowy instruktaż dotyczący zasad higieny i użytkowania protez oraz przekonanie pacjenta o konieczności zgłaszania się na okresowe protetyczne wizyty kontrolne.
1.Dyfinicja i podział stomatopatii protetycznych.
2.Etiopatogeneza:
3.Diagnostyka i rozpoznanie stomatopatii stomatologicznych.
4.Leczenie
5.Profilaktyka stomatopatii protetycznych.
Stomatopatie protetyczne ( denture stomatitis) są to zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej związane przyczynowo z użytkowaniem protez stomatologicznych najczęściej ruchomych częściowych i całkowitych, wykonanych z tworzywa akrylowego. Według danych z piśmiennictwa częstość występowania stomatopatii protetycznych u użytkowników protez całkowitych ocenia się na 11- 67%. Stomatopatia protetyczna może być również, chociaż znacznie rzadziej, wywołana obecnością w jamie ustnej stałych uzupełnień protetycznych lub wypełnień ubytków zębowych.
Podział:
a)stomatopatie protetyczne pierwotne, spowodowane przez uraz mechaniczny, wpływ chemiczno-toksyczny lub elektrochemiczny oraz uczulenie kontaktowe,
b)stomatopatie protetyczne wtórne rozwijające się na podłożu choroby ogólnej organizmu, przy czym proteza jest istotnym, ale tylko dodatkowym czynnikiem patogennym. (cukrzyca, choroba Graves-Basedowa, hypo- i awitaminozy grupy B i C oraz szereg innychdotyczących zaburzeń wydzielania śliny, jak choroba Mikulicza, zespół Sjógrena, kserostomia)
Do przyczyn wywołujących stomatopatie protetyczne należą:
a)uraz mechaniczny
b)materiał protezy
c)stałe pokrycie błony śluzowej i zatrzymywanie ciepła pod płytą protezy
d)zmiana środowiska biocenotycznego jamy ustnej
e)niedostateczna higiena protezy i jamy ustnej
f)biologiczne zmiany starzejącego się ustroju
g)schorzenia natury ogólnoustrojowej (2)
Uraz mechaniczny jest najczęstszą z przyczyn wywołujących stomatopatie.(70%). Może występować jako:
- wadliwa konstrukcja protezy – niedokładne opracowanie obrzeży, nieprawidłowe przyleganie płyty do podłoża wyzwalające ruchy przesuwania i tarcia, wadliwe wyznaczenie powierzchni zwarciowo-zgryzowej oraz wysokości zwarcia,
- niedostateczna gładkość powierzchni dośluzówkowej płyty protezy lub przęseł mostów,
-wadliwie biegnące klamry,
- zbyt długie i szerokie brzegi koron protetycznych.
Zmiany na błonie śluzowej występują szczególnie często, gdy proteza jest użytkowana przez dłuższy czas i źle przylega do podłoża lub, gdy nową protezę wykonuje się na niewygojonym, nierównym podłożu i te nierówności są utrwalone na wewnętrznej stronie nowej płyty. Powodem nierówności i szorstkości strony dośluzówkowej protezy, zwłaszcza górnej mogą być warunki anatomiczne podłoża, jak również błędy w postępowaniu laboratoryjnym
Największą toksyczna szkodliwość wykazuje monomer żywic syntetycznych, tzw. monomer wolny lub resztkowy, który pozostaje w gotowej protezie po polimeryzacji jest wyłgiwany przez ślinę. Mechanizm jego działania polega prawdopodobnie na rozpuszczaniu tłuszczów komórkowych, wnikania w głąb komórek i uszkadzania ich cytoplazmy.
Proteza, a szczególnie ruchoma całkowita, spoczywając na błonie śluzowej jest czynnikiem abiologicznym. Zaburza ona warunki fizjologiczne jamy ustnej, ponieważ wywiera zwiększone ciśnienie na podłoże, utrudnia dostęp powietrza i światła, wymianę temperatury oraz zwilżanie śliną. Znane jest powszechne zjawisko utrzymania podwyższonej i stałej temperatury pod płytą protezy. Czynnik ten ma szczególny wpływ na zwiększony rozwój flory bakteryjnej i grzybiczej jamy ustnej. Zmiany biocenozy dotyczą ogólnego pomnożenia bakterii, których ilość zwiększa się około 8- krotnie. (2)Następuje wyraźny wzrost grzybów w szczególności Candida albicans, Candida tropicalis.
Stan pielęgnacji jamy ustnej i znajdujących się w niej wypełnień protetycznych tak stałych, jak i ruchomych odgrywa bardzo ważną rolę w patogenezie stomatopatii protetycznych. Higienistka stomatologiczna powinna uświadomić pacjenta, o tym że wszelkie zaniedbania higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych są czynnikiem predysponującym do stomatopatii protetycznych (stworzenie korzystnych warunków do rozwoju mikroorganizmów). Głównym zdaniem higienistki stomatologicznej powinien być bardzo szczegółowy instruktaż dotyczący zasad higieny i użytkowania protez oraz przekonanie pacjenta o konieczności zgłaszania się na okresowe protetyczne wizyty kontrolne.
Najprostszym i najkorzystniejszym zabiegiem w profilaktyce stomatopatii protetycznych jest staranne szczotkowanie protez z użyciem pasty, proszku lub mydła i bieżącej wody.
Jednak należy pamiętać, że pojawieniu się stomatopatii protetycznych sprzyja cały szereg schorzeń ogólnych.
Podział Chorwata wymienia cztery główne grupy chorób, choroby:
a) z niedoborem witamin, głównie grupy B
b) z niedoborem żelaza
c) z niedoborem śliny
d) gruczołów dokrewnych (2)
Bardzo przydatna w praktyce zawodowej higienistki stomatologicznej jest klasyfikacja Newtona, w której obraz kliniczny stomatopatii protetycznych został podzielony na trzy stadia:
Stadium I – różowe punkty przekrwienia, ograniczone powierzchnie zapalne, zwykle umiejscowione w niezmienionej błonie śluzowej.
Stadium II – rozlane przekrwienie. Jest to uogólniony stan zapalny całej błony śluzowej pokrytej płytą protezy. Powierzchnia błony jest gładka i wrażliwa.
Stadium III – przerostowe ziarninujące zapalenie. Błona śluzowa ma guzowata, nierówną powierzchnię. Zmiany mogą przekraczać teren pokryty protezą.
Spiechowicz i WSP. Wprowadzili do tej klasyfikacji stadium „0”, w którym błona śluzowa jest nie zmieniona, ale pacjent ma odczucia subiektywne w postaci pieczenia, kłucia lub suchości jamy ustnej.(1)
Stany patologiczne błony śluzowej mogą występować w przebiegu wielu schorzeń zarówno ogólnych, jak i miejscowych. W celu postawienia właściwego rozpoznania przez higienistkę stomatologiczną niezbędne jest zebranie dokładnego wywiadu, staranne badanie kliniczne oraz w miarę potrzeby dokonania badań dodatkowych, co dopiero pozwoli na zastosowanie właściwego leczenia przyczynowego.
Usunięcie protez z jamy ustnej, i nieużywanie, daje zazwyczaj ustąpienie wszystkich objawów w czasie zależnym od stopnia uszkodzenia błony śluzowej, średnio po 2-3 dniach.(1,2)
W przypadku grzybicy jamy ustnej zmiany chorobowe są rozleglejsze i mogą obejmować cały teren protezowania, przechodząc niekiedy poza jej obręb. Najczęściej mają charakter białawych plam przypominających zsiadłe mleko. Plamy te mogą zlewać się zajmując rozległe przestrzenie, którym towarzyszy stan zapalny, a niekiedy ból i pieczenie. W celu postawienia rozpoznania należy wykonać badanie mikologiczne.(3)
Metody leczenia można podzielić na: protetyczne, farmakologiczne, skojarzone farmakologiczno-protetyczne i chirurgiczne.
W przypadkach klasy I wg Newtona stosuje się leczenie wyłącznie protetyczne – dwukrotne w odstępach 3-4 dniowych podścielanie protez materiałem do biologicznej odnowy tkanek oraz korektę kształtu i artykulacji. Gdy jest to konieczne, zaleca się wykonanie nowych protez. W przypadku klasy II – leczenie farmakologiczne: przeciwgrzybicze, a następnie wykonanie nowych protez, czyli leczenie protetyczne. W klasie III – leczenie farmakologiczne, a potem leczenie chirurgiczne – usunięcie zmian przerostowych, a po wygojeniu rany wykonanie nowych protez.
Podsumowanie
Wzrost długości życia ludzkiego oraz powszechny dostęp do podstawowego lecznictwa stomatologicznego spowodowały zwiększenie liczby osób korzystających odbudowy protetycznej utraconego uzębienia. Jednocześnie nasilił się problem występowania stomatopatii protetycznych. Pomimo wieloprzyczynowej etiologii schorzenia za główne czynniki sprawcze można uznać obecność płytki protez i przewlekły uraz mechaniczny. Zarówno właściwa pielęgnacja, jak i umiejętne posługiwanie się uzupełnieniem protetycznym zależne są od stopnia świadomości zdrowotnej pacjentów. Od niej zależy także w znacznej mierze powodzenie całego leczenia protetycznego i brak ubocznego efektu użytkowania protez. Poziom świadomości zdrowotnej pacjentów jest niski. Głównym zdaniem higienistki stomatologicznej powinno być tzw. wychowanie kliniczne pacjenta, czyli bardzo szczegółowy instruktaż dotyczący zasad higieny i użytkowania protez oraz przekonanie pacjenta o konieczności zgłaszania się na okresowe protetyczne wizyty kontrolne.(7)