PROFILAKTYKA STOMATOPATII PROTETYCZNYCH – ROLA I ZADANIA HIGIENISTKI STOMATOLOGICZNEJ

 

Wzrost długości życia ludzkiej populacji w ostatnim stuleciu oraz powszechny dostęp do podstawowego lecznictwa stomatologicznego, spowodowały zwiększenie liczby osób korzystających z odbudowy protetycznej utraconego uzębienia. Jednocześnie nasilił się problem występowania stomatopatii protetycznych. Pomimo wieloprzyczynowej etiologii schorzenia, za główne czynniki sprawcze można uznać obecność płytki protez i przewlekły uraz mechaniczny.

Głównym zdaniem higienistki stomatologicznej powinno być tzw. wychowanie kliniczne pacjenta, czyli bardzo szczegółowy instruktaż dotyczący zasad higieny i użytkowania protez oraz przekonanie pacjenta o konieczności zgłaszania się na okresowe protetyczne wizyty kontrolne.

 

Stomatopatie protetyczne ( denture stomatitis) są to zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej związane przyczynowo z użytkowaniem protez stomatologicznych najczęściej ruchomych częściowych i całkowitych, wykonanych z tworzywa akrylowego. Według danych z piśmiennictwa częstość występowania stomatopatii protetycznych u użytkowników protez całkowitych ocenia się na 11- 67%. Stomatopatia protetyczna może być również, chociaż znacznie rzadziej, wywołana obecnością w jamie ustnej stałych uzupełnień protetycznych lub wypełnień ubytków zębowych.

 

Podział:

a)stomatopatie protetyczne pierwotne, spowodowane przez uraz mechaniczny, wpływ chemiczno-toksyczny lub elektrochemiczny oraz uczulenie kontaktowe,

b)stomatopatie protetyczne wtórne rozwijające się na podłożu choroby ogólnej organizmu, przy czym proteza jest istotnym, ale tylko dodatkowym czynnikiem patogennym. (cukrzyca, choroba Graves-Basedowa, hypo- i awitaminozy grupy B i C oraz szereg innychdotyczących zaburzeń wydzielania śliny, jak choroba Mikulicza, zespół Sjógrena, kserostomia)

Do przyczyn wywołujących stomatopatie protetyczne należą:

a)uraz mechaniczny

b)materiał protezy

c)stałe pokrycie błony śluzowej i zatrzymywanie ciepła pod płytą protezy

d)zmiana środowiska biocenotycznego jamy ustnej

e)niedostateczna higiena protezy i jamy ustnej

f)biologiczne zmiany starzejącego się ustroju

g)schorzenia natury ogólnoustrojowej

 

Uraz mechaniczny jest najczęstszą z przyczyn wywołujących stomatopatie.(70%). Może występować jako:

- wadliwa konstrukcja protezy – niedokładne opracowanie obrzeży, nieprawidłowe przyleganie płyty do podłoża wyzwalające ruchy przesuwania i tarcia, wadliwe wyznaczenie powierzchni zwarciowo-zgryzowej oraz wysokości zwarcia,

- niedostateczna gładkość powierzchni dośluzówkowej płyty protezy lub przęseł mostów,

-wadliwie biegnące klamry,

- zbyt długie i szerokie brzegi koron protetycznych.

Zmiany na błonie śluzowej występują szczególnie często, gdy proteza jest użytkowana przez dłuższy czas i źle przylega do podłoża lub, gdy nową protezę wykonuje się na niewygojonym, nierównym podłożu i te nierówności są utrwalone na wewnętrznej stronie nowej płyty. Powodem nierówności i szorstkości strony dośluzówkowej protezy, zwłaszcza górnej mogą być warunki anatomiczne podłoża, jak również błędy w postępowaniu laboratoryjnym

Największą toksyczna szkodliwość wykazuje monomer żywic syntetycznych, tzw. monomer wolny lub resztkowy, który pozostaje w gotowej protezie po polimeryzacji jest wyłgiwany przez ślinę. Mechanizm jego działania polega prawdopodobnie na rozpuszczaniu tłuszczów komórkowych, wnikania w głąb komórek i uszkadzania ich cytoplazmy.

Proteza, a szczególnie ruchoma całkowita, spoczywając na błonie śluzowej jest czynnikiem abiologicznym. Zaburza ona warunki fizjologiczne jamy ustnej, ponieważ wywiera zwiększone ciśnienie na podłoże, utrudnia dostęp powietrza i światła, wymianę temperatury oraz zwilżanie śliną. Znane jest powszechne zjawisko utrzymania podwyższonej i stałej temperatury pod płytą protezy. Czynnik ten ma szczególny wpływ na zwiększony rozwój flory bakteryjnej i grzybiczej jamy ustnej. Zmiany biocenozy dotyczą ogólnego pomnożenia bakterii, których ilość zwiększa się około 8- krotnie. Następuje wyraźny wzrost grzybów w szczególności Candida albicans, Candida tropicalis.

Stan pielęgnacji jamy ustnej i znajdujących się w niej wypełnień protetycznych tak stałych, jak i ruchomych odgrywa bardzo ważną rolę w patogenezie stomatopatii protetycznych. Higienistka stomatologiczna powinna uświadomić pacjenta, o tym że wszelkie zaniedbania higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych są czynnikiem predysponującym do stomatopatii protetycznych (stworzenie korzystnych warunków do rozwoju mikroorganizmów). Głównym zdaniem higienistki stomatologicznej powinien być bardzo szczegółowy instruktaż dotyczący zasad higieny i użytkowania protez oraz przekonanie pacjenta o konieczności zgłaszania się na okresowe protetyczne wizyty kontrolne.

Najprostszym i najkorzystniejszym zabiegiem w profilaktyce stomatopatii protetycznych jest staranne szczotkowanie protez z użyciem pasty, proszku lub mydła i bieżącej wody.

Jednak należy pamiętać, że pojawieniu się stomatopatii protetycznych sprzyja cały szereg schorzeń ogólnych.

Podział Chorwata wymienia cztery główne grupy chorób, choroby:

a) z niedoborem witamin, głównie grupy B

b) z niedoborem żelaza

c) z niedoborem śliny

d) gruczołów dokrewnych

Bardzo przydatna w praktyce zawodowej higienistki stomatologicznej jest klasyfikacja Newtona, w której obraz kliniczny stomatopatii protetycznych został podzielony na trzy stadia:

• Stadium I – różowe punkty przekrwienia, ograniczone powierzchnie zapalne, zwykle umiejscowione w niezmienionej błonie śluzowej.

• Stadium II – rozlane przekrwienie. Jest to uogólniony stan zapalny całej błony śluzowej pokrytej płytą protezy. Powierzchnia błony jest gładka i wrażliwa.

• Stadium III – przerostowe ziarninujące zapalenie. Błona śluzowa ma guzowata, nierówną powierzchnię. Zmiany mogą przekraczać teren pokryty protezą.

Spiechowicz i WSP. Wprowadzili do tej klasyfikacji stadium „0”, w którym błona śluzowa jest nie zmieniona, ale pacjent ma odczucia subiektywne w postaci pieczenia, kłucia lub suchości jamy ustnej.

Stany patologiczne błony śluzowej mogą występować w przebiegu wielu schorzeń zarówno ogólnych, jak i miejscowych. W celu postawienia właściwego rozpoznania przez higienistkę stomatologiczną niezbędne jest zebranie dokładnego wywiadu, staranne badanie kliniczne oraz w miarę potrzeby dokonania badań dodatkowych, co dopiero pozwoli na zastosowanie właściwego leczenia przyczynowego.

Usunięcie protez z jamy ustnej, i nieużywanie, daje zazwyczaj ustąpienie wszystkich objawów w czasie zależnym od stopnia uszkodzenia błony śluzowej, średnio po 2-3 dniach.

W przypadku grzybicy jamy ustnej zmiany chorobowe są rozleglejsze i mogą obejmować cały teren protezowania, przechodząc niekiedy poza jej obręb. Najczęściej mają charakter białawych plam przypominających zsiadłe mleko. Plamy te mogą zlewać się zajmując rozległe przestrzenie, którym towarzyszy stan zapalny, a niekiedy ból i pieczenie. W celu postawienia rozpoznania należy wykonać badanie mikologiczne.

Metody leczenia można podzielić na: protetyczne, farmakologiczne, skojarzone farmakologiczno-protetyczne i chirurgiczne.

W przypadkach klasy I wg Newtona stosuje się leczenie wyłącznie protetyczne – dwukrotne w odstępach 3-4 dniowych podścielanie protez materiałem do biologicznej odnowy tkanek oraz korektę kształtu i artykulacji. Gdy jest to konieczne, zaleca się wykonanie nowych protez. W przypadku klasy II – leczenie farmakologiczne: przeciwgrzybicze, a następnie wykonanie nowych protez, czyli leczenie protetyczne. W klasie III – leczenie farmakologiczne, a potem leczenie chirurgiczne – usunięcie zmian przerostowych, a po wygojeniu rany wykonanie nowych protez.