1. Budowa i zasada działania receptora metabotropowego.

2. Połączenia komunikacyjne w komórkach roślin i zwierząt.

3. Porównać apoptozę z nekrozą.

4. Sekwencje sygnalizacyjne białek - budowa i funkcje.

5. Endocytoza receptorowa - omówić na wybranym przykładzie.

Ad2. POŁĄCZENIA KOMÓRKOWE powstają przy udziale błony komórkowej i białkowych struktur cytoplazmatycznych. Formują się przede wszystkim w błonach bazoletarnych powierzchni sąsiadujących ze sobą komórek. Połączenia komórkowe grupujemy na 3 podstawowe typy:

• Zamykające (brak szczeliny między błonami)

  • Obwódka zamykająca

  • Strefa zamykająca

  • Plamka zamykająca

Są wytworem błon komórkowych dwóch blisko leżących siebie komórek nabłonka. Powstają w procesie zespolenia się zewnętrznych warstw błon. Opasują (tj. szerokie obręcze) komórki tuż pod szczytową powierzchnią błony, tworząc w tych miejscach Obwódki zamykające

PORÓWNANIE KOMÓRKI PROKARIOTYCZNEJ I EUKARIOTYCZNE

Kategoria komórki	Komórka prokariotyczna	Komórka eukariotyczna
Występowanie	bakterie właściwe, archebakterie	Protista, grzyby, rośliny, zwierzęta
Poziom organizacji	jednokomórkowe	jedno- i wielokomórkowe
Wymiary komórki (średnio)	1–10 μm	10–100 μm
Cytoszkielet	brak	obecny (włókienka, mikrotubule)
Genom	kolista (w większości komórek) lub liniowa cząsteczka DNA – nukleoid	liniowe cząsteczki DNA (chromatyna)
Chromosom:   liczba	kolista, rzadko liniowa cząsteczka DNA   1	skondensowana, mitotyczna lub mejotyczna postać chromatyny liczne (podwójne w komórce diploidalnej,  pojedyncze w haploidalnej); jeden w mitochondrium, jeden lub więcej w plastydach
Ściana komórkowa	obecna (peptydoglikan)	obecna w komórkach roślin (celuloza), niektórych komórkach Protista (celuloza) i komórkach grzybów (chityna)
Podziały (mitoza, mejoza)	brak	obecne
Metabolizm	tlenowy i beztlenowy	tlenowy, rzadko beztlenowy

KOMÓRKI PROKARIOTYCZNE mają wielkość od 0,5-10 μm. Są otoczone ścianą komórkową, zbudowaną z polisacharydu (mureiny), stabilizowanego przez mostki peptydowe. Prokariotyczna błona komórkowa ma charakter białkowo-lipidowy i składa się z dwóch warstw. Charakterystyczną cechą błon komórkowych archebakterii jest występowanie w nich eterów alkoholi tłuszczowych, a nie estrów nasyconych kwasów tłuszczowych.
Błona komórkowa otacza żelowaty twór, zwany cytoplazmą. W cytoplazmie znajdują się białka i związki biochemiczne biorące udział w przemianach metabolicznych komórki. Bezpośrednio w cytoplazmie zanurzony jest także materiał genetyczny - genofor w postaci kolistej cząsteczki DNA. Czasami towarzyszą jej mniejsze, również koliste, formy DNA - plazmidy, które zwykle odpowiadają za odporność na antybiotyki.
Centrami wytwarzającymi energię dla komórki prokariotycznej są tzw. mezosomy - wpuklenia błony komórkowej.
U fotosyntetyzujących bakterii purpurowych i zielonych stwierdza się ciałka chromatoforowe, zawierające barwniki asymilacyjne. U sinic funkcje ciałek pełnią dyskowate tylakoidy. Czasami, u prokariontów występują rzęski lub wici, służące do poruszania się.

KOMÓRKI EUKARIOTYCZNE są o rząd wielkości większe od prokariotycznych. Zazwyczaj osiągają rozmiary 10-100 μm. Składają się one z następujących części:
ŚCIANA KOMÓRKOWA - występuje u roślin i grzybów. Stanowi u nich najbardziej zewnętrzną część komórki, nadającą sztywność, chroniącą przed uszkodzeniami mechanicznymi i utratą wody. U roślin, w skład ściany komórkowej wchodzą: pektyna, hemicelulozy i celuloza. U grzybów, zbudowana jest ona z chityny, lub rzadziej z celulozy.
BŁONA KOMÓRKOWA - występuje zawsze i graniczy pomiędzy cytoplazmą, a środowiskiem zewnętrznym. U pierwotniaków i zwierząt jest najbardziej zewnętrzną częścią komórki. Składa się ona z 2 warstw fosfolipidów, zwróconych do siebie częściami hydrofobowymi, zawierających nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe. W jej obrębie stwierdza się także obecność cholesterolu oraz wielu białek o charakterze receptorów, kanałów jonowych lub enzymów.
CYTOPLAZMA - wypełniająca komórkę mieszanina wody, różnych soli, białek i wielu substancji bioorganicznych. Ma żelowatą konsystencję. W niej przebiegają tak ważne procesy biochemiczne jak: glikoliza i cykl pentoz. Przez nią przechodzi sygnał pomiędzy światem zewnętrznym a materiałem genetycznym (DNA). W niej zawieszone są wszystkie poniżej wymienione organelle komórkowe.
JĄDRO KOMÓRKOWE - część komórki oddzielona od cytoplazmy podwójną otoczką i wypełniona płynem - kariolimfą. W jądrze znajduje się zdecydowana większość materiału genetycznego (DNA) komórki w postaci tzw. chromatyny, związanej z białkami histonowymi i niehistonowymi. W trakcie podziału komórki, chromatyna kondensuje do chromosomów.
Jądro kontaktuje się z cytoplazmą za pomocą porów w podwójnej otoczce jądrowej. Poza tym, na terenie jądra można wyróżnić jąderko lub jąderka. Są to obszary, na terenie których powstają rybosomy, niezbędne w biosyntezie białka.
RETIKULUM ENDOPLAZMATYCZNE (ER) - układ kanalików i cystern o różnej wielkości i kształcie. ER opasana jest przez pojedynczą błonę lipidowo-białkową i dzięki niej wydzielone zostają w komórce odrębne obszary (kompartmenty), w których mogą zachodzić wykluczające się reakcje. Retikulum endoplazmatyczne dzielimy na: szorstkie i gładkie. Na tym pierwszym znajdują się rybosomy, a więc zachodzi tam biosynteza białek. W retikulum gładkim przebiega synteza lipidów, sterydów i detoksyfikacja trujących związków chemicznych.
MITOCHONDRIA - organelle okryte podwójną otoczką lipidowo-białkową, stanowiące centra energetyczne komórek eukariotycznych. W nich przebiega tzw. cykl Krebsa i łańcuch oddechowy - przemiany biochemiczne, które w ostatecznych rozrachunku prowadzą do syntezy uniwersalnego nośnika energii dla komórki - ATP.
Mitochondria zawierają kolistą cząsteczkę pozajądrowego DNA. Przeprowadzają także ważny etap utlenienia kwasów tłuszczowych (beta-oksydacja).
PLASTYDY - organelle charakterystyczne dla komórek roślinnych, okryte podwójną błoną lipidowo-białkową i zawierające kolisty, pozajądrowy DNA. Dzielimy je na: leukoplasty, chromoplasty i chloroplasty. Te pierwsze magazynują tłuszcze, białka lub skrobię. Chromoplasty zawierają barwniki karotenoidowe i odpowiadają za barwę niektórych kwiatów, owoców, jesiennych liści i korzenia marchwi. W chloroplastach zachodzi natomiast niezwykle ważny proces: fotosynteza i dlatego zawierają one niezbędny w tym procesie zielony barwnik - chlorofil. To od chloroplastów pochodzi zielona barwa łodyg i liści.
APARAT GOLGIEGO - system kilku otoczonych pojedynczą błoną i spłaszczonych cystern, ułożonych w stos, którym towarzyszą drobne pęcherzyki (m.in. odpączkowujące lizosomy). W aparacie Golgiego produkt białkowy przybiera ostateczny kształt przed wydzieleniem go na zewnątrz. W komórce zwierzęcej, organellum to produkuje glikolipidy i glikoproteiny, które następnie transportowane są do błony komórkowej.W komórce roślinnej, aparat Golgiego syntetyzuje wielocukry ściany komórkowej.
WODNICZKI (WAKUOLE) - duże struktury, otoczone pojedynczą błoną (u roślin zwaną tonoplastem), znajdowane w komórkach roślin i niektórych pierwotniaków. U roślin służą one jako magazyn wody, substancji zapasowych i metabolitów wtórnych (alkaloidy, flawonoidy). Mają istotny wkład w regulację napięcia komórki (turgoru), co sprawia, że roślina nie więdnie. U niektórych gatunków pierwotniaków, wodniczki regulują poziom wody w komórce i przeprowadzają proces wydalania (wodniczki tętniące), a także mają funkcje trawienne (wodniczki trawiące).
LIZOSOMY - bardzo małe pęcherzyki, oddzielone od cytoplazmy pojedynczą otoczką. W ich wnętrzu znajdują się liczne enzymy hydrolityczne, działające w środowisku kwaśnym. Zadaniem lizosomu jest trawienie cząstek pokarmowych, wchłoniętych przez komórkę, a także trawienie obumarłych organelli komórki.
PEROKSYSOMY - małe pęcherzyki, oddzielone od cytoplazmy pojedynczą otoczką. Zawierają liczne enzymy z grupy oksydaz, biorące udział w reakcjach utleniania tlenem cząsteczkowym oraz katalazę - enzym rozkładający szkodliwy dla komórki nadtlenek wodoru.

PRZESTRZEŃ ZEWNĄTRZKOMÓRKOWA KOMÓREK ZWIERZĘCYCH
Tkanki zwierzęce są bardziej różnorodne. Podobnie jak tkanki roślin­ne składają się z substancji międzykomórkowej oraz z komórek, lecz składniki te są zorganizowane na wiele różnych sposobów. W niektórych tkankach, np. w kościach i ścięgnach, substancja międzykomórkowa jest obfita i mechanicznie bardzo wytrzymała, w innych, np. w mięśniach lub na­skórku, substancja międzykomórkowa jest bardzo skąpa a napięcia mechaniczne przenosi cytoszkielet ko­mórek. Tkanka łączna zwierząt składa się głównie z substancji międzykomórkowej. U zwierząt wyróżnia się cztery główne typy tkanek: tkankę łączną, tkankę nabłonkową, tkankę nerwową i tkankę mięśniową. Jednak zasadnicza różnica w budowie w stosunku do pozostałych tkanek dotyczy tkanki łącznej. W tkankach łącznych substancja międzykomórkowa jest obfita i przenosi siły mechaniczne. W innych tkankach, takich jak nabłon­ki, substancja międzykomórkowa jest skąpa, a komórki są połączone ze sobą bezpośrednio i same przenoszą siły mechaniczne. Tkanki łączne zwierzęce są ogromnie zróżnicowane. Mogą być one mocne i elastyczne jak ścięgna lub skóra właściwa; twarde i spoiste jak kość; sprężyste i amortyzujące uderzenia jak chrząstka lub miękkie i przej­rzyste jak substancja galaretowata wypełniająca wnętrze oka. We wszystkich tych przykła­dach większość masy tkanki jest zajęta przez substancję międzykomórko­wą, a komórki wytwarzające tę substancję są w niej rozproszone jak ro­dzynki w cieście. Ponadto we wszystkich wymienionych tkan­kach łącznych wytrzymałość na rozciąganie jest zapewniona przez białko włókienkowe - kolagen, a nie przez polisacharydy, jak w przypadku ro­ślin. Różne odmiany tkanki łącznej zawdzięczają swój specyficzny charak­ter posiadanemu rodzajowi kolagenu, jego ilości, i co najważniejsze innym cząsteczkom, które są tam wplecione w różnych proporcjach. Kolagen zapewnia wytrzymałość na rozciąganie w zwierzęcych tkankach łącznych. Kolagen został wykazany we wszystkich organizmach wielokomórkowych i występuje w wielu odmianach. Ssaki mają ok. 20 genów kolagenu kodu­jących różne jego typy potrzebne w poszczególnych tkankach. Kolageny są głównymi białkami w kościach, ścięgnach i skórze (skóra garbowana jest wyprawionym = zdenaturowanym kolagenem); stanowią one 25% całej masy białek w or­ganizmie ssaków — więcej niż jakiekolwiek inne białko. Charakterystycznymi cechami typowej cząsteczki kolagenu jest jej dłu­gość, sztywność oraz trójniciowa,  skręcona struktura, w której trzy łańcu­chy polipeptydowe są nawinięte wokół siebie na kształt superhelikalnej liny. Cząsteczki te są następnie złożone w uporządkowane poli­mery, włókienka kolagenowe - cienkie nitki o średnicy 10-300 nm i długości wielu mikrometrów, które mogą się łączyć w jeszcze grub­sze włókna kolagenowe. Komórki znajdujące się w tkance łącznej, wytwarzające substancję mię­dzykomórkową, nazywamy różnie, zależnie od tkanki; w skórze, ścięgnach i wielu innych tkankach łącznych nazywamy je fibroblastami; w kości nazywamy je osteoblastami. Wytwarzają one zarówno kolagen, jak i inne składniki substancji międzykomórkowej. Prawie wszystkie te czą­steczki są syntetyzowane wewnątrz komórek i wydzielane na drodze egzocytozy. Na zewnątrz komórki są one montowane w wielkie, spójne agrega­ty. Jeżeli agregaty te powstawałyby jeszcze przed wydzieleniem, komórki zablokowałyby się własnymi produktami. W przypadku kolagenu komórka omija to niebezpieczeństwo dzięki wydzielaniu cząsteczek kolagenu w formie prekursorowej, zwanego prokolagenem, z dodatkowymi peptydami na koń­cach cząsteczki, zapobiegającymi agregacji we włókienka kolagenowe. Zewnątrzkomórkowy enzym - kolagenaza - odcina końcowe peptydy, co pozwala agregować cząsteczkom dopiero w przestrzeni pozakomórkowej. 
Komórki wydzielają i organizują kolagen
Aby móc spełniać swoje funkcje, włókienka kolagenowe muszą być pra­widłowo zorganizowane. W skórze na przykład, są one splecione na wzór wikliny, a w sąsiadujących pokładach mają różny przebieg, tak aby tkan­ka była wytrzymała na rozciąganie w różnych kierunkach. W ścięgnach przymocowujących mięśnie do kości biegną one w rów­noległych pęczkach wzdłuż głównej osi rozciągania. Tkanka łączna kontroluje rozmieszczenie kolagenu, częściowo przez odkładanie go w zorientowany sposób, częściowo dzięki późniejszej rearanżacji jego ułożenia. Podczas rozwoju tkanki fibroblasty „opracowują" kolagen, który same wydzielają; pełzają po nim i wciągają go — pomaga­jąc mu w upakowaniu w struktury błoniaste lub w tworzeniu włókien. Np. gdy fibroblasty zmieszano z przypadkowo rozrzuconą siecią włókienek kolagenowych tworzącą żel w płytce hodowlanej, fibroblasty pociągały tę sieć i wyciągały kolagen po­wodując jego zbijanie się. Jeżeli dwa małe kawałki tkanki embrionalnej, zawierającej fibroblasty, zostaną umieszczone daleko od siebie na żelu kolagenowym, to żel ten organizuje się w zbite pasmo ukierunkowanych włókien łączących oba fragmenty. Fibroblasty wywędrowują z obu fragmentów wzdłuż ukierunkowanych włókien kolagenowych. W ten sposób fibroblasty mają wpływ na wiązkę włókien kolagenowych, a włókna kolagenowe z kolei wpływają na rozmieszczenie fibroblastów. Fibroblasty prawdopodobnie odgrywają ważną rolę w tworzeniu długo­trwałego uporządkowania substancji międzykomórkowej wewnątrz orga­nizmu, tworząc np. ścięgna lub mocne, zbite blaszki tkanki łącznej otacza­jące i łączące ze sobą większość narządów.
Integryny łączą substancję międzykomórkową z cytoszkieletem wewnątrz komórek
Jeżeli komórki umieści się na podłożu z substancji międzykomórkowej, to będą one pełzać, co oznacza, że potrafią przytwierdzać się do tej substan­cji. Komórki nie przytwierdzają się dobrze do samego kolagenu. Łączenie to zapewnia fibronektyna, inne białko substancji międzykomórkowej. Je­den fragment fibronektyny łączy się z kolagenem, a inny fragment tworzy miejsce wiązania dla komórki. Komórka wiąże się ze specyficznymi miejscami na fibronektynie za po­mocą transbłonowego białka receptorowego, zwanego integryną. Domena zewnątrzkomórkowa integryny przyłącza się do fibronektyny, a   domena znajdująca się w cytoplazmie, wiąże filamenty aktynowe. W ten sposób, za­miast rozerwania błony komórkowej w czasie naprężeń między komórką a substancją międzykomórkową, cząsteczka integryny przenosi napięcie z kolagenu na cytoszkielet. Komórki mięśniowe w podobny sposób łączą swoje aparaty kurczliwe z substancją międzykomórkową ścięgien, umożliwiając im dużą odporność na siły mechaniczne.
Żel polisacharydowy i białkowy wypełnia wolne przestrzenie i zapobiega kompresji
Kolagen zapewnia wytrzymałość na rozciąganie, a inne rodzaje makro­cząsteczek w substancji międzykomórkowej zwierząt, pełniące funkcje pomocnicze, zapobiegają kompresji i służą do wypełniania wolnych prze­strzeni. Są to proteoglikany, białka pozakomórkowe związane ze specjal­ną grupą złożonych, ujemnie naładowanych polisacharydów, glikozo-aminoglikanów (GAG). Proteoglikany różnią się bardzo długością, kształtem i budową chemiczną. Najczęściej wiele łańcuchów cząsteczek GAG jest dołączonych do pojedynczego rdzenia białkowego, który może być z kolei połączony swoim końcem do innej cząsteczki GAG, tworząc olbrzymie, przypominające szczotkę do butelki makroczą­steczki, mające masę cząsteczkową wielu milionów Da. W zbitych, zwartych tkankach łącznych, takich jak ścięgno i kość, część cząsteczki GAG ma małą masę cząsteczkową i substancja międzykomór­kowa składa się prawie w całości z kolagenu (lub, w przypadku kości, ko­lagenu i kryształów fosforanów wapnia). W innej skrajności substancja galaretowata wewnątrz oka składa się prawie w całości z jednego szcze­gólnego typu GAG i wody, z niewielką ilością kolagenu. Ogólnie, GAG są silnie hydrofilowe i zwykle przybierają mocno wydłużone konfiguracje, które zajmują dużą objętość w stosunku do ich masy. Formują one żele nawet w bardzo małym stężeniu, ich silny ładunek ujemny przyciąga kationy, takie jak Na⁺, które są silnie aktywne osmotycznie, co powoduje wiązanie dużej ilości wody w substancji międzyko­mórkowej. Zwiększa to ciśnienie osmotyczne, które jest wyrównywane przez napięcie we włóknach kolagenowych, zmieszanych z proteoglikanami. Gdy substancja międzykomórkowa jest bogata w kolagen, a w jego oczkach znajdują się duże ilości cząsteczek GAG, to ciśnienie osmotycz­ne i wyrównujące napięcie są olbrzymie. W ten sposób substancja między­komórkowa jest twarda, sprężysta i oporna na ściskanie. Taki charakter ma na przykład substancja międzykomórkowa chrząstki pokrywająca staw kolanowy, która może utrzymać nacisk setek kilogramów na centymetr kwadratowy. Proteoglikany, oprócz zwy­czajnego wytwarzania uwodnionej przestrzeni wokół komórek mogą tworzyć żele o różnych oczkach i ładunku, i działają jak filtry regulujące przechodzenie cząsteczek przez środowisko zewnątrzkomórkowe. Mogą one wiązać czynniki wzrostu i inne białka służące jako sygnały międzyko­mórkowe. Mogą blokować lub pobudzać przemieszczanie komórek i wskazywać im drogę. Tymi różnymi sposobami składniki substancji międzykomórkowej wpływają na zachowanie się komórek, często tych samych komórek, które ją wytworzyły.

POŁĄCZENIA KOMUNIKACYJNE W KOMÓRKACH ROŚLINNYCH I ZWIERZĘCYCH

Występują szczeliny pomiędzy błonami do 2 nm, inne nazwy to: połączenia szczelinowe, synapsa chemiczna, neksus, w błonach występują koneksusy

Połączenia komunikujące szczelinowe to wyspecjalizowane obszary błon komorkowych sąsiadujących komorek, przez szczeliny przebiegają kanały białkowe – koneksony.

Synapsy chemiczne – w tych synapsach komórki są od siebie oddalone o ok. 20 nm, między nimi powstaje szczelina synaptyczna. Zakończenie neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę synaptyczną, w której są wytwarzane neuroprzekaźniki (mediatory - przekazywane w pęcherzykach synaptycznych), które łączą się z receptorem, powodując depolaryzację błony postsynaptycznej. Występują tam, gdzie niepotrzebne jest szybkie przekazywanie impulsu, np. w narządach wewnętrznych

Schemat działania synapsy chemicznej [edytuj]

Gdy impuls nerwowy dotrze do zakończenia aksonu powoduje otwarcie kanałów jonowych selektywnie wpuszczających jony wapnia. Jony te uaktywniają migrację pęcherzyków presynaptycznych (zawierających mediator - substancję chemiczną np. adrenalinę, noradrenalinę, acetylocholinę). Na drodze egzocytozy pęcherzyki te uwalniają zawartość do szczeliny synaptycznej.

Mediator wypełnia szczelinę synaptyczną i część z jego cząsteczek łączy się z receptorami na błonie postsynaptycznej. Powoduje to otworzenie się kanałów dla jonów sodu, a w efekcie depolaryzację błony postsynaptycznej. Jeżeli depolaryzacja ta osiągnie wartość progową, otwierają się kolejne kanały dla sodu wrażliwe na napięcie skutkiem czego pojawia się potencjał czynnościowy i falę przechodzącą przez cały neuron.

Cząsteczki mediatora działają w szczelinie synaptycznej jedynie przez określony czas. Jest to spowodowane istnieniem receptorów na błonie presynaptycznej, które zajmują się zwrotnym wychwytem (re-uptake) mediatora.

synapsa chemiczna jest strukturą, w której sygnały przekazywane są za pośrednictwem cząstek sygnałowych – neurotransmiterów. Typowe połączenie dwóch komórek nerwowych składa się z części presynaptycznej (nadajnika) i postsynaptycznej (odbiornika), oraz wąskiej szczeliny między nimi, nazwanej szczeliną międzysynaptyczną.
W presynapsach następuje wytwarzanie oraz uwalnianie odpowiednich neurotransmiterów, błona postsynaptyczna reaguje na te przekaźniki i rozsyła dalej potencjał czynnościowy.
Cały proces produkcji i uwalniania neurotransmiterów nazwany jest cyklem pęcherzyków synaptycznych.
Endosom wczesny poprzez pączkowanie wytwarza z początku puste pęcherzyki. Udają się one w stronę błony komórkowej. Na etapie tej podróży następuje wpompowanie neurotransmitera do środka pęcherzyka dzięki transportowi aktywnemu napędzanemu jonami wodorowymi (kationami wodorowymi). Aby tak napełniony już pęcherzyk mógł dalej podążać ku błonie synapsy i uwolnić przekaźnik, w cytoplazmie pojawić się muszą kationy wapniowe, a sam pęcherzyk musi się związać z synaptozyną – białkiem z filamentami aktynowymi. Jony są wpuszczane do wnętrza komórki po otwarciu się odpowiednich kanałów wapniowych wrażliwych na depolaryzacje błony. Gdy potencjał czynnościowy dochodzi do synapsy, kanały te otwierają się, jony wapniowe swobodnie przepływają do wnętrza komórki na zasadzie różnicy stężeń. Już cztery takie kationy, oraz glikoproteiny pozwalają przeprowadzić proces egzocytozy, w której pęcherzyk uwalnia neurotransmiter do przestrzeni międzysynaptycznej. Pusty pęcherzyk zostaje otoczony klatryną i na zasadzie endocytozy wnika do wnętrza komórki udając się w kierunku endosomu wczesnego i poprzez fuzje wnika do niego. Cykl się zamyka.
Uwolniony neurotransmiter reaguje z odpowiednimi komplementarnymi do niego kanałami w błonie postsynaptycznej. W wyniku związania się neuroprzekaźnika z takim kanałem, następuje jego otwarcie co umożliwia napływanie do wnętrza komórki jonów sodowych (są to kanały dla Na) Prowadzi to do zaburzenia równowagi elektrostatycznej neuronu a co za tym idzie, powstaje fala depolaryzacji, która pod postacią potencjału czynnościowego biegnie dalej w dół komórki.
Czasem, zwłaszcza gdy określona synapsa jest już etapem końcowym przewodnictwa sygnału, receptory współpracują z transbłonowym białkiem G, które aktywuje cyklazę adenylanową zwiększającą stężenia cAMP w komórce, która to następnie uaktywnia kinazę A uruchamiającą pośrednio proces transkrypcji DNA. Dzieje się tak przede wszystkim w komórkach efektorowych gruczołów. Można by się zastanawiać po co natura tak skomplikowała ten proces przekazywania sygnałów. Jednak gdy przypatrzymy się temu mechanizmowi, jest on bardzo pożyteczny i przydatny. Pozwala bowiem na selektywne oddziaływanie i specyficzne podrażnianie błony postsynaptycznej. Kanały są komplementarne do określonych przekaźników, zatem tylko uwolnienie konkretnego neurotransmitera wywoła określoną reakcje. Synapsy chemiczne odpowiadają między innymi za tak skomplikowane odczucia jak nastrój, samopoczucie, przyjemność, satysfakcja, mają także wpływ na nasze przyzwyczajenia i uzależnienia. Podstawowymi neurotransmiterami są acetylocholina, noradrenalina (skurcze mięśni, widzenie, wydzielanie), serotonina, dopiamina (nastroje, agresja, depresja, uzależnienie).
Warto także wspomnieć o charakterystycznych przekaźnikach dla konkretnych rodzajów układu nerwowego, otóż noradrenalina jest wiodącym mediatorem włókien zazwojowych układu współczulnego - nerwy noradrenaliczne, z wyjątkiem unerwienia gruczołów potowych, acetylocholina natomiast jest podstawowym przekaźnikiem układu przywspółczulnego – nerwy cholinergiczne.

Synapsy

W miejscach, gdzie komórki nerwowe i/lub ich wypustki stykają się ze sobą i przekazują sobie bodźce, znajdują się połączenia synaptyczne (synapsy). Mogą się one tworzyć pomiędzy wszystkimi elementami kom. nerwowych (najczęstsze: akson-dendryt, ponadto: akson-perykarion, akson-akson), a także między aksonem a inną niż nerwowa komórką wykonawczą (np. akson-włókno mięśniowe, p. płytka motoryczna). Każda synapsa składa się z dwóch części:

(1) część presynaptyczna: przeważnie kolbkowate zakończenie aksonu, zawiera pęcherzyki ze specjalną substancją chemiczną - neuroprzekaźnikiem (np. acetylocholina, noradrenalina, peptydy) oraz mitochondria;

(2) część postsynaptyczna: w jej błonie są receptory dla neuroprzekaźnika. Obie części dzieli bardzo wąska szczelina synaptyczna.

Bodziec dochodzący do części presynaptycznej powoduje egzocytozę pęcherzyków synaptycznych i wydzielenie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej. Wiąże się on z receptorami błony postsynaptycznej, co wywołuje wzbudzenie bodźca w części postsynaptycznej*. Przewodnictwo przez synapsy ma zatem charakter chemiczny.

Synapsy przekazujące bodźce za pośrednictwem neuroprzekaźników to synapsy chemiczne. Istnieją również synapsy elektryczne (u człowieka b. rzadkie) – są to połączenia typu neksus pomiędzy błoną pre- i postsynaptyczną.

Synapsa chemiczna umożliwia przekazywanie pobudzenia elektrycznego pomiędzy błonami dwu komórek: presynaptycznej (przekazującej pobudzenie) i postsynaptycznej (odbierającej je). Budowa i działanie synapsy chemicznej zostanie omówione na przykładzie synapsy nerwowo- mięśniowej. Komórką presynaptyczną jest w tym przypadku komórka nerwowa, której wypustki (aksony) na zakończeniach kontaktujących się z powierzchnią komórki postsynaptycznej (mięśniowej) uformowane są w kształt kolbek - nazywamy je kolbkami synaptycznymi. Błona kolbki synaptycznej znajduje się w odległości 30-50 nm od powierzchni błony komórki mięśniowej - przetrzeń pomiędzy tymi błonami nazywamy szczeliną synaptyczną. Istotnymi - z punktu widzenia pełnionej przez synapsę funkcji - elementami kolbki presynaptycznej są: pęcherzyki synaptyczne (1), napięciowo-zależne kanały wapniowe (2) oraz tzw. strefy aktywne. Pęcherzyki synaptyczne wypełnione są substancją przenoszącą sygnał chemiczny - transmiterem. W połączeniu nerwowo-mięśniowym transmiterem jest acetylocholina (ACh). W błonach pęcherzyków znajdują się białka mające za zadanie zakotwiczenie pęcherzyków przy błonie presynaptycznej w rejonie stref aktywnych i następnie umożliwienie fuzji (połączenia się) błon pęcherzyków z błoną presynaptyczną. W szczelinie synaptycznej znajduje się enzym (esteraza acetylocholinowa - 3) rozkładający acetylocholinę na cholinę i octan. W błonie postsynaptycznej znajduje się znaczna ilość kanałów jonowych zależnych od ligandu - receptorów acetylocholiny (AChR - 4) oraz napięciowo-zależnych kanałów sodowych (5).
Synapsy chemiczne charakteryzują się występowaniem w nich opóźnienia w przekazywaniu potencjału czynnościowego pomiędzy komórkami. Spowodowane jest ono tym, że przetworzenie presynaptycznego potencjału czynnościowego na sygnał chemiczny, przekazanie tego sygnału i przetworzenie go na potencjał czynnościowy postsynatyczny wymaga pewnej ilości czasu. Oprócz tej "wady" synapsy chemiczne posiadają ogromną zaletę, jaką jest bardzo szeroka gama możliwości regulacji ich działania.

Połączenia komunikacyjne - umożliwiają komunikowanie się komórek ze sobą, poprzez bezpośrednią wymianę jonów i niskocząsteczkowych substancji biologicznie czynnych

       Złącza szczelinowe (neksus) spinają komórki jak mostki, podobnie jak desmosomy lecz na mniejszym obszarze. Połączenie to różni się od desmosomu tym, że oprócz funkcji zespalającej błony pełnią funkcję kanału łączącego cytoplazmy sąsiadujących komórek. Złącze szczelinowe zbudowane  jest z białek integralnych tworzących regularny układ sześciokątny (konekson), przez którego wnętrze przebiega kanał o średnicy 1-2 nm. Mogą przez ten kanał przenikać małe cząstki nieorganiczne, np. jony i niektóre cząsteczki ważne biologicznie np. pochodne ATP, natomiast większe cząsteczki nie są przepuszczane. Liczba koneksonów występujących w obrębie jednego neksusa jest różna.  Złącza szczelinowe zapewniają szybkie przekazywanie informacji pomiędzy komórkami na drodze chemicznej i elektrycznej.  Tego typu połączenia występują w komórkach trzustki: jeśli jedna komórka zostanie pobudzona do wydzielania insuliny, sygnał przedostanie się przez złącza szczelinowe do innych komórek, zapewniając skoordynowana odpowiedź całego narządu. Komórki mięśnia sercowego są również zespolone złączami szczelinowymi. Zapewniają one taki stopień elektrycznego sprzężenia, że skurcz komórek odbywa się synchronicznie. Opisane połączenia występują tylko w komórkach zwierzęcych. U roślin występuje tylko jeden typ połączeń międzykomórkowych zwany plazmodesmami. Są to pasma cytoplazmy otoczone błoną komórkową, które łączą protoplasty sąsiadujących komórek. Plazmodesmy pełnią rolę połączeń komunikacyjnych,  przez które zachodzi wymiana cząsteczek pomiędzy komórkami.

RECEPTORY METABOTROPOWE

Receptory sprzężone z białkami G, receptory GPCR to receptory metabotropowe (receptory siedmiotransbłonowe, 7TM, transmembranowe), które pośredniczą w przekazie rozmaitych sygnałów do wnętrza komórki.

Budowa receptora GPCR, Białko receptorowe z siedmioma domenami transbłonowymi typu 7TM. Receptory GPCR są zbudowane z pojedynczego polipeptydu (łańcucha aminokwasowego) o strukturze α-helikalnej. Cząsteczki receptora są silnie sfałdowane i zanurzone w błonie komórkowej. Łańcuch polipeptydowy przechodzi przez błonę lipidową komórki siedmiokrotnie, tworząc hydrofobową domenę transmembranową (7TM), stąd nazwa siedmiohelikalne transmembranowe receptory komórkowe. Białko transbłonowe receptora GPCR siedmiokrotnie przebija błonę komórkową. Koniec karboksylowy (C-koniec) polipeptydu znajduje się zawsze wewnątrz komórki, a koniec cząsteczki polipeptydu mający wolną grupę aminową (N-koniec) znajduje się zawsze na zewnątrz komórki. Główną funkcją GPCR jest przyłączenie liganda oraz sprzężenie z białkiem G.
Receptor metabotropowy - rodzaj receptora błonowego hormonalnego. W organizmie wykryto kilkaset receptorów metabotropowych, które różnią się strukturą i funkcją. Zbudowany jest z:
* części zewnątrzkomórkowej, która jest właściwym receptorem dla liganda zewnętrznego – hormonu
* części transmembranalnej, która zbudowana jest z siedmiu helis
* części wewnątrzkomórkowej, która jest aktywatorem białka G

Po przyłączeniu liganda zewnątrzkomórkowego zmienia się konformacja części wewnątrzkomórkowej, do której może przyłączyć się podjednostka α białka G. W efekcie białko G zostaje zaktywowane i może dalej przekazywać sygnał danego szlaku fizjologicznego.

Receptory GPCR
Wszystkie receptory histaminowe należą do receptorów związanych z białkiem błonowym G (GPCR). Są to struktury zbudowane z siedmiu pętli aminokwasowych i G-proteiny łączącej się z fragmentem C. Pobudzenie receptora H prowadzi poprzez aktywację proteiny G a q do wytwarzania IP3 (inositol trisphosphate), aktywacji kinazy C i mobilizacji jonów wapnia. Aktywność receptorów H1 nie jest zjawiskiem stałym. Część receptorów ulega deaktywacji (samoistnej). Inne mogą ulegać okresowemu "samoistnemu" pobudzeniu. Nawet podczas nieobecności stymulującej histaminy. Zdolność leków antyhistaminowych do zmniejszenia aktywności (downregulation) receptorów H nakazuje nazywać te leki "odwróconymi" agonistami, a nie antagonistami. Zgodnie z tą teorią agonista, np. histamina, łączy się z aktywnym, konformacyjnym fragmentem receptora, pobudzając go. Natomiast "odwrócony" agonista łączy się z formą nieaktywną, prowadząc do zwiększenia jej ekspresji.

RECEPTORY METABOTROPOWE zwiazane sa z białkami sygnałowymi i białkami G
Receptory metabotropowe są częstsze niż receptory jonotropowe
=> efekty ich pobudzenia wolniej sie rozwijaja, trwaja dłużej, sa bardziej rozlane i bardziej zróżnicowane => każdy receptor metabotropowy (a jest ich wiele rodzajów) zwiazany jest z białkiem sygnałowym, które wygląda jak siedmiokrotnie zwiniety sznurek przechodzacy przez błone komórki
- receptor metabotropowy znajduje sie na zewnetrznej czesci tak „zawinietego” białka sygnałowego
- białko G znajduje sie na wewnetrznej czesci białka sygnałowego
Gdy czasteczka neuroprzekaznika wiąże sie z receptorem metabotropowym, czesc zwiazanego z nim białka G odrywa sie od wewnetrznej czesci białka sygnałowego

Tak wiec, zależnie od rodzaju białka G:

1. oderwana jego czesc może przemieszczac sie wewnatrz neuronu wzdłuż jego błony i zwiazac sie z

najbliższym kanałem jonowym - inicjujac w ten sposób potencjał postsynaptyczny (EPSP lub IPSP)

2. oderwana jego czesc zainicjować może synteze substancji chemicznej zwanej PRZEKAZNIKIEM WTÓRNYM

- przekaznikiem pierwotnym jest neuroprzekaznik uwalniany przez kolbke synaptyczna do synapsy

Wytworzony przekaznik wtórny przemieszczajacy sie po cytoplazmie wpływac może na czynnosc neuronu na różne

sposoby

=> na przykład przedostac sie do jadra neuronu i zwiazac z DNA, wpływajac tym samym na ekspresje

obecnych tam genów

Jak widac wpływ neuroprzekazników może byc dosc radykalny i bardzo trwały

AUTORECEPTORY sa receptorami metabotropowymi majacymi dwie szczególne cechy:

- wiążą sie one z czastkami neuroprzekaznika własnego neuronu

- znajduja sie one na błonie presynaptycznej

SEKWENCJE SYGNAŁOWE BIAŁEK BUDOWA I FUNKCJE
Los cząsteczki białka syntetyzowanej w cytozolu zależy od jego sekwencji aminokwasowej, mogącej zawierać sygnał sortujący, kierujący białko do określonej organelli, w której jest ono po­trzebne. Białka, które takiego sygnału nie mają, pozostają stale w cytozo­lu. Różne sygnały sortujące kierują białka do jądra, mitochondriów, chloroplastów, peroksysomów i do ER.
Sekwencje sygnałowe kierują białka do właściwego przedziału
Istotną rolę w wewnątrzkomórkowym transporcie białek pełnia zamieszczone w strukturze białka sekwencje sygnałowe o ciągłej sekwencji amino­kwasów, zazwyczaj długości 15-60. Są to molekularne adresy na tyle swoiste, iż zapewniają dostarczenie białka tam gdzie jest jego miejsce. Poszczególne peptydy sygnałowe różnią się wieloma cechami np. rodzajem aminokwasów oraz lokalizacją wewnątrz łańcucha polipetydowego. Ta sekwencja sygna­łowa jest często (ale nie zawsze) usuwana z dojrzałego białka, gdy tylko spełniła swą funkcję sortującą, gdy kierują do tego samego przedziału mogą się między sobą bardzo różnić, chociaż mają tę samą funkcję. Ruch białek wewnątrz komórki odgrywa istotną rolę w jej funkcjonowaniu, ponieważ wpływa na  aktywność, wzrost  i różnicowanie, a więc także na stan tkanek i całego organizmu.

Sygnały start i stop wyznaczają ustawienie białka transbłonowego w dwuwarstwie lipidowej

Nie wszystkie białka wnikające do ER są uwalniane do jego światła (wnętrza); nie­które z nich pozostają zakotwiczone w błonie ER jako białka transbłonowe. Proces translokacji tych białek jest bardziej skomplikowany niż w przypadku białek rozpuszczalnych, ponieważ pewne części łańcucha polipeptydowego muszą być przeprowadzone na drugą stronę dwuwarstwy lipidowej, a inne nie.

W najprostszym przypadku, jakim jest białko transbłonowe o pojedyn­czym segmencie transbłonowym, sekwencja sygnałowa przy końcu N za­początkowuje translokację tak jak przy białkach rozpuszczalnych. Jed­nakże proces przenoszenia zostaje zatrzymany przez dodatkową sekwen­cję hydrofobowych aminokwasów — sekwencję stop-transfer znajdującą się na dalszym odcinku łańcucha polipeptydowego. Ta druga sekwencja zostaje przez przemieszczenie boczne (w płaszczyźnie błony) uwolniona z kanału translokacyjnego do dwuwarstwy lipidowej, gdzie tworzy  α-helisę zakotwiczającą białko w błonie. Równocześnie sekwencja sygnałowa przy końcu N zostaje również przesunięta z kanału do dwuwarstwy lipido­wej i odcięta. W wyniku tego przemieszczane białko staje się białkiem transbłonowym o określonej orientacji — koniec N jest po stronie wnętrza ER, a koniec C po cytozolowej stronie dwuwarstwy lipidowej. Białko transbłonowe raz wprowadzone do błony nie może zmienić swojej orientacji, która zostaje zachowana podczas wszelkich dalszych procesów powstawania i fuzji pęcherzyków. Wyróżnia się sekwencje sygnałowe dwóch rodzajów:
* aminokwasowa - o charakterystycznym układzie dla danego celu, od kilku do kilkudziesięciu aminokwasów; niektórzy postulują, iż od konkretnego układu aminokwasów istotniejszy jest charakter ciągu aminokwasowego (na przykład: blok aminokwasów o resztach apolarnych)
* struktura białka - drugo-, trzecio- i czwartorzędowa; kształt danego białka po sfałdowaniu;

DESTRUCTION BOX - system niszczenia białek krótko żyjących oparty o znakowanie ubikwityną opiera się o sekwencję sygnałową (8-10 aminokwasów)

TRANSPORT PRZEZ BŁONY BIOLOGICZNE

		TRANSPORT
PRZEZ  BŁONĘ	PĘCHERZYKOWY (z fragmentami błon)
bez udziału nośników	z udziałem nośników	egzocytoza	endocytoza:
* dyfuzja prosta * dyfuzja złożona	dyfuzja ułatwiona	transport aktywny · pierwotny ·  wtórny - translokacja grupowa		·  pinocytoza · fagocytoza · endocytoza receptorowa

TRANSPORT BEZ UDZIAŁU NOŚNIKÓW:
Dyfuzja prosta - wypadkowe przemieszczanie się cząsteczek z obszarów o wyższym stężeniu do obszarów o niższym stężeniu, tak że ostatecznie rozkład cząstek staje się równomierny (dyfuzja jest zatem ruchem cząsteczek zgodnym ze spadkiem gradientu stężenia). Szybkość dyfuzji zależy od wielkości i kształtu cząsteczek, ich ładunku elektryczne go i temperatury otoczenia.
Dyfuzja złożona – przenikanie substancji zachodzi nie tylko pod wpływem gradientu stężenia, ale i innych bodźców, jak np. gradientu potencjału elektrochemicznego czy gradientu ciśnienia
Osmoza - przemieszczanie się (dyfundowanie) wody z obszarów o wyższym jej stężeniu do obszarów o stężeniu niższym.
TRANSPORT Z UDZIAŁEM NOŚNIKÓW - transport przez błony z uczestnictwem  w przenoszeniu różnych, zlokalizowanych w błonie białek. W ten rodzaj transportu mogą być zaangażowane dwa mechanizmy: dyfuzji ułatwionej (wspomaganej) oraz aktywnego transportu.
Dyfuzja ułatwiona - ruch cząsteczek odbywa się tylko w kierunku zgodnym ze spadkiem gradientu stężenia (od wyższego do niższego) - błona jest przepuszczalna dla przemieszczanej substancji, lecz obecność w błonie specyficznego nośnika, wiążącego czasowo transportowaną cząstkę przyspiesza jej przemieszczanie się przez błonę. Białko przenośnikowe nie ulega w tym procesie żadnym zmianom; po odłączeniu jednej cząsteczki może natychmiast wiązać się z drugą. Przykładem takiego nośnika jest białko transportujące glukozę przez błonę komórkową erytrocytów. Transport aktywny - transport cząsteczek wbrew gradientowi stężeń, odbywający się kosztem energii metabolicznej. Energia do tego transportu pochodzi najczęściej z ATP, np. pompa sodowo-potasowa - zlokalizowana w błonach plazmatycznych grupa specyficznych białek, które wykorzystują energię pochodzącą z rozkładu ATP do wymiany jonów sodowych z wnętrza komórki na jony potasowe wnikające z zewnątrz. W tym wypadku wytwarzany gradient stężenia dotyczy cząstek obdarzonych ładunkiem, zatem w poprzek błony tworzy się nie tylko gradient stężenia, lecz i także gradient potencjału elektrycznego.

Przepuszczalność błony komórkowej dla danej substancji zależy od rozmiaru i ładunku jej cząsteczek. Błona jest przepuszczalna, gdy cząsteczki swobodnie przez nią przenikają, i odwrotnie - jest nieprzepuszczalna, gdy cząsteczki nie są w stanie się przez nią przedostać. Błona selektywnie przepuszczalna (półprzepuszczalna) przepuszcza tylko niektóre rodzaje cząsteczek, podczas gdy inne zatrzymuje. Niektóre cząsteczki przenikają przez podwójną warstwę lipidową dość łatwo (szczeliną powstałą na skutek odchylenia się łańcucha kwasu tłuszczowego) np. cząsteczki wody, tlen, dwutlenek węgla, azot, małe cząsteczki polarne (np.glicerol) i niektóre większe cząsteczki niepolarne (np. węglowodory). Cząsteczki większe, np. glukoza i jony różnej wielkości nie przedostają się przez podwójną warstwę lipidową z powodu zbyt dużych rozmiarów lub na skutek odpychania przez naładowaną powierzchniową warstwę błony.

Półprzepuszczalność błony wiąże się z występowaniem w błonach specyficznych białek transportujących zwanych nośnikami (dotyczy to wszystkich błon plazmatycznych - otaczających i budujących różne struktury). Błony są selektywnie przepuszczalne dla różnych rodzajów cząsteczek. Zestaw białek transportujących zawarty w błonie komórkowej czy w błonie organelli we­wnątrzkomórkowych ściśle określa, jakie substancje mogą wejść do ko­mórki lub organelli oraz z nich wyjść. Aby nadać impuls i zapewnić poprawny, złożony ruch drobnych cząsteczek, zarówno wchodzących do komórki, jak i z niej wychodzących oraz przemieszcza­nych pomiędzy cytozolem a różnymi organellami komórki, każda błona w komórce zawiera charakterystyczny dla siebie zestaw przenośników. Tak więc w błonie komórkowej znajdują się przenośniki importujące sub­stancje odżywcze, takie jak cukry, aminokwasy i nukleotydy; w wewnętrz­nej błonie mitochondrialnej znajdują się przenośniki do importu pirogronianu (w komórkach roślinnych także: jabłczanu i szczawiooctanu) i ADP oraz eksportu ATP itd. W odpowiedzi na zmianę warunków środowiska lub na aktualne zapotrzebowanie komórki błona komórkowa może stawać się barierą nie do przebycia dla cząstek danej substancji, w innych natomiast okolicznościach może je aktywnie transportować.

Nośniki są białkami błonowymi niezbędnymi do przenoszenia poprzez błony jonów oraz prawie wszystkich małych cząsteczek organicznych z wyjątkiem cząsteczek rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych oraz małych cząsteczek nienaładowanych, które mogą przechodzić przez błonę w drodze dyfuzji prostej. Każdy nośnik jest wysoce selektywny i często transportuje tylko jeden typ cząsteczek. Wyróżnia się dwa rodzaje nośników:  ruchome (przenośniki, permeazy) i nieruchome czyli kanały.  Przenośniki są białkami integralnymi, które wiążą rozpuszczoną substancję po jednej stronie błony i przenoszą ją na drugą stronę poprzez zmianę konformacji przenośnika. Tą drogą mogą być transportowane zarówno małe cząsteczki organiczne, jak i nieorganiczne jony. Natomiast kanały  tworzą w błonie małe hydrofilowe pory, przez które substancje mogą przechodzić w drodze dyfuzji. Większość kanałów białkowych przepuszcza tylko jony nieorganicz­ne i dlatego określa się je jako kanały jonowe. Komórki mogą wprawdzie przenosić selektywnie przez swe błony także makrocząsteczki, takie jak białka, ale wymaga to znacznie bardziej skomplikowanego mechanizmu.
Łańcuchy polipeptydowe przebadanych szczegółowo białek prowadzących transport przez błonę — zarówno prze­nośników, jak i kanałów — wielokrotnie przechodzą przez dwuwarstwę lipidową. Uważa się, że przechodząc wielokrotnie tam i z powrotem przez dwuwarstwę, łańcuch polipeptydowy tworzy wyścielone białkiem ciągłe przejście, pozwalające wybranym małym cząsteczkom hydrofilowym na przechodzenie poprzez błonę bez wejścia w bezpośredni kontakt z hydrofobowym wnętrzem dwuwarstwy lipidowej.

Zasadniczą różnicą między przenośnikiem a kanałem jest sposób, w ja­ki rozróżniają one rozpuszczone cząsteczki, transportując tylko pewne z nich, a inne nie. Kanały prowadzą to rozróżnienie na zasadzie ich wielkości i ładunku elektrycznego: gdy kanał jest otwarty, cząsteczki dosta­tecznie małe i niosące odpowiedni ładunek mogą się prześlizgnąć jak przez wąskie, otwarte drzwi zapadkowe. Przenośnik działa bardziej jak jednokierunkowe drzwi obrotowe: pozwala wejść tylko tej cząsteczce, któ­ra pasuje do miejsca wiążącego na białku przenośnika i przenosi te czą­steczki poprzez błonę tylko pojedynczo, za każdym razem zmieniając swą konformację. Przenośnik specyficznie wiąże przeno­szoną cząsteczkę w ten sam sposób, w jaki enzym wiąże swój substrat i to właśnie wymóg specyficznego wiązania nadaje transportowi selektywność.
W zasadzie najprostszą drogą umożliwiającą małym, rozpuszczalnym w wodzie cząsteczkom przejście z jednej strony błony na drugą jest stwo­rzenie hydrofilowego kanału. Funkcję tę pełnią w błonach komórkowych białka kanałowe, tworzące wodne pory transbłonowe, umożliwiające bierny ruch małych, rozpuszczalnych w wodzie cząsteczek, zarówno mię­dzy cytozolem i otoczeniem komórki, jak i między cytozolem i wnętrzem organelli.
Tylko nieliczne białka kanałowe tworzą względnie duże pory; przykła­dem są białka, które tworzą poleczenia komunikacyjne pomiędzy dwoma przylegającymi komórkami oraz poryny tworzące kana­ły w zewnętrznej błonie mitochondriów i pewnych bakterii. Jednak takie duże, działające bez ograniczeń kanały powodowałyby katastrofalne przecieki, gdyby bezpośrednio łączyły cytozol komórki z przestrzenią zewnątrzkomórkową. Dlatego też większość białek kanało­wych w błonie komórkowej komórek zwierząt i roślin jest całkowicie od­mienna i ma pory wąskie, o dużej selektywności. Prawie wszystkie te biał­ka są kanałami jonowymi, prowadzącymi wyłącznie transport jonów nieorganicznych, głównie Na⁺, K⁺, Cl^~, Ca²⁺.
Dwie ważne właściwości odróżniają kanały jonowe od prostych porów wodnych. Po pierwsze wykazują one selektywność jonową pozwalającą na przejście tylko niektórych jonów nieorganicznych. Selektywność jonowa zależy od średnicy i kształtu kanału jonowego oraz od rozmieszczenia w wyściółce kanału naładowanych reszt aminokwasowych. Kanał jest w pewnych miejscach dostatecznie wąski, aby zmusić jony do kontaktu ze ścianą kanału, przez co przechodzić mogą tylko te jony, które mają odpo­wiednią wielkość i ładunek. Na przykład wąskie kanały nie przepuszczą dużych jonów, a kanały wyścielone ładunkami ujemnymi uniemożliwią wejście jonów ujemnych ze względu na elektrostatyczne odpychanie ła­dunków jednoimiennych. Na tej zasadzie powstały kanały selektywne dla jednego tylko typu jonu, np. Na⁺ lub Cl^-. Każdy jon w roztworze wodnym jest otoczony cienkim płaszczem cząsteczek wody; uważa się, że dopiero zdjęcie większości towarzyszących cząsteczek wody umożliwia przejście jonów jednego po drugim przez najwęższą część kanału. Ten etap trans­portu jonu ogranicza maksymalną szybkość przewodzenia jonów przez kanał. Tak więc w miarę wzrostu stężenia jonów ich przepływ przez kanał początkowo wzrasta proporcjonalnie do stężenia, ale następnie ulegnie wysyceniu przy maksymalnej szybkości.Drugą ważną cechą odróżniającą kanały jonowe od prostych porów wodnych jest to, że kanały jonowe nie są ustawiczne otwarte. Transport jonów nie miałby dla komórki żadnej wartości, gdyby nie było sposobu kontrolowania ich przepływu i gdyby wiele tysięcy kanałów jonowych w błonie komórkowej było przez cały czas otwarte. Jak omówimy to póź­niej, większość kanałów jonowych jest bramkowana; mogą one przełączać się ze stanu otwartego w zamknięty przez zmianę konformacji, a przejście takie jest regulowane warunkami panującymi w środku i na zewnątrz ko­mórki. Kanały jonowe mają znaczną przewagę nad przenośnikami pod wzglę­dem ich maksymalnej szybkości transportu. Przez jeden kanał może w ciągu każdej sekundy przejść ponad milion jonów, co jest szybkością 1000 razy większą niż największa znana szybkość transportu dokonywane­go przez jakikolwiek przenośnik. Z drugiej strony, kanały nie mogą sprzę­gnąć przepływu jonów z żadnym źródłem energii, co umożliwiłoby im prowadzenie transportu aktywnego. Tak więc funkcją większości kanałów jonowych jest uczynienie błony przejściowo przepuszczalną dla wybra­nych jonów nieorganicznych, głównie Na⁺, K⁺, Ca²⁺ i Cl^~, pozwalając — w czasie otwarcia bramek kanałów — na szybkie dyfuzyjne przejście tych jonów poprzez błonę zgodnie z ich gradientami elektrochemicznymi. W wyniku aktywnego transportu prowadzonego przez pompy i inne białka transportujące, większość stężeń jonowych po obu stronach błony jest daleko odsunięta od równowagi. Dlatego też po otwarciu kanału jony szybko przez niego przepływają. Takie szybkie wpływanie jonów wytwarza puls ładunku elektrycznego albo doprowadzonego do komórki (gdy jony wpływają), albo wyprowadzonego z komórki (gdy jony wypływają). Przepływ jonów zmienia napięcie istniejące w poprzek błony —potencjał bło­nowy — co zmienia siły elektrochemiczne stanowiące napęd do przemiesz­czania wszystkich innych jonów poprzez błonę. Zarazem, zmusza to inne kanały jonowe, specyficznie wrażliwe na zmiany potencjału błonowego, do otwarcia się lub zamknięcia w ciągu milisekund. Wynikająca stąd eksplo­zja aktywności elektrycznej może szybko przemieszczać się z jednego ob­szaru błony komórkowej do drugiego, przewodząc sygnały elektryczne. W przypadku kanału bramkowanego napięciem prawdopodobień­stwo otwarcia jest kontrolowane przez potencjał błonowy. W przypadku kanału bramkowanego ligandem, np. receptora acetylocholiny  stan otwarcia jest kontrolowany związaniem określonej cząsteczki (liganda) z białkiem kanału. Otwarcie kanału aktywowanego przez stres jest kontrolowa­ne siłą mechaniczną przyłożoną do kanału.
EGZOCYTOZA - w procesie tym komórka pozbywa się produktów odpadowych lub też wytworzonych przez siebie specyficznych wydzielin w wyniku zlania się pęcherzyka z wydzieliną (lub wydaliną) z błoną komórkową. Egzocytoza polega zatem na wbudowaniu błony tworzącej pęcherzyk wydzielniczy w błonę komórkową. Jest to również podstawowy mechanizm powiększania się błon.
ENDOCYTOZA - w procesie tym komórka pochłania materiał pochodzący z zewnątrz. W wyniku fagocytozy komórka pochłania cząstki pożywienia lub bakterie. Proces ten polega na otoczeniu pochłanianych cząsteczek przez mikrofałdy błony komórkowej i utworzeniu wokół nich wakuoli. Gdy cząstki są już całkowicie otoczone, dochodzi do fuzji  z lizosomami, w których następuje rozkład pochłoniętego materiału. Inną formą endocytozy jest pinocytoza, w wyniku której komórka pobiera z zewnątrz materiał w postaci rozpuszczonej. Małe kropelki płynu zostają uwięzione w mikrofałdach błony komórkowej, z której odrywają się po stronie cytoplazmy drobne pęcherzyki. Płynna zawartość pęcherzyków przenika powoli do cytoplazmy, podczas gdy pęcherzyki powoli zmniejszają się stopniowo, aż w końcu znikają .
ENDOCYTOZA RECEPTOROWA w procesie tym specyficzne białka lub cząstki łączą się z receptorami białkowymi zlokalizowanymi w błonie komórkowej. Kompleksy cząstek z receptorami przesuwają się wzdłuż płaszczyzny błony do zagłębień opłaszczonych (po stronie cytoplazmatycznej) grzybkowatymi strukturami. W wyniku fuzji (zlania się) zagłębienia te przekształcają się w opłaszczone pęcherzyki. Struktury opłaszczające są białkami (klatrynami), które formują wokół pęcherzyka sieć. W kilka sekund po oderwaniu się pęcherzyka od błony do cytoplazmy białkowa sieć oddysocjowuje. Uwolnione z sieci pęcherzyki zlewają się z innymi podobnymi pęcherzykami, tworząc endosom - czyli większy pęcherzyk w którym transportowane cząstki nie są już związane z receptorami błonowymi. Endosom rozpada się  z kolei na pęcherzyki dwóch rodzajów: jedne, zawierające receptory , powracają do błony, drugie - zawierające wchłonięte cząstki, zlewają się z lizosomem, gdzie zostają przetworzone, co umożliwia ich wykorzystanie przez komórkę. W taki sposób wchłaniany jest cholesterol do komórek zwierzęcych.

ENDOCYTOZA przebiegająca z udziałem receptorów stanowi specyficzną drogę prowadzącą do wnętrza komórek zwierzęcych

Pinocytoza, nie jest procesem wybiórczym. Pęcherzyki endocytotyczne po prostu zamykają w sobie jakiekol­wiek cząsteczki przypadkowo obecne w płynie zewnątrzkomórkowym i przenoszą je do wnętrza komórki. Jednak w większości komórek zwie­rzęcych pinocytoza prowadzona poprzez pęcherzyki okryte klatryną sta­nowi równocześnie efektywną drogę pobierania z płynu zewnątrzkomór­kowego specyficznych makrocząsteczek (ligandów). Te ostatnie wiążą się z komple­mentarnymi receptorami na powierzchni komórki i wnikają do wnętrza komórki jako kompleksy makrocząsteczek z receptorami, zawarte w pęcherzykach zamkniętych klatryną. Proces ten — nazywany endocytozą kierowaną receptorami (receptorową) — stanowi selektywny mechanizm zagęszczają­cy, który w porównaniu ze zwykłą pinocytozą zwiększa ponad 1000 razy wydajność pobierania określonych makrocząsteczek. W konse­kwencji nawet te składniki płynu zewnątrzkomórkowego, które występu­ją w niewielkim stężeniu, mogą być wchłonięte bez pobierania odpowied­nio dużej ilości płynu zewnątrzkomórkowego. Ważnym przykładem endocytozy kierowanej przez receptory w komórkach zwierzęcych jest pobie­ranie cholesterolu, potrzebnego do wzrostu błon.

Makrocząsteczki doprowadzone przez endocytozę są sortowane w endosomach
Materiał zewnątrzkomórkowy pobrany w drodze pinocytozy jest szybko przenoszony do endosomów - złożonego zespołu połą­czonych ze sobą cewek błonowych i większych pęcherzyków. Wyróżnia się  dwa zespoły endosomów: endosomy wczesne, leżące  tuż pod błoną komórkową, oraz endosomy późne -  w pobliżu jądra. Wnętrze przedziału tworzonego przez endosomy ma od­czyn kwaśny (pH 5-6) dzięki działaniu w błonach tych organelli protono­wej ATPazy transportującej, która pompuje H⁺ z cytozolu do światła en­dosomów. Przedział utworzony przez endosomy jest głównym miejscem sortowa­nia na prowadzącej do wnętrza komórki drodze endocytozy, tak jak sieć trans AG pełni tę funkcję w prowadzącej na zewnątrz drodze sekrecyjnej. Kwaśne środowisko w endosomach odgrywa kluczową rolę w pro­cesie sortowania, zmuszając wiele receptorów do uwolnienia związanego z nimi cargo (ładunku). Drogi, którymi będą wędrowały receptory po wejściu do en­dosomów, różnią się w zależności od typu receptora:

1) większość wraca do tej samej domeny błony komórkowej, z której przybyły, jak to jest w przypadku receptora LDL,

2) pewne wędrują do lizosomów, gdzie ulegają degradacji,

3) niektóre są przemieszczane do odmiennych domen błony komórkowej, przenosząc przez to swoje car­go cząsteczek z jednej przestrzeni zewnątrzkomórkowej do drugiej — w procesie zwanym transcytozą.Cząsteczki cargo, które pozostają związane ze swoimi receptorami, dzielą los tych receptorów. Te, które oddysocjowują od swoich recepto­rów w endosomie, są skazane, wraz z większością zawartości  endosomu, na destrukcję w lizosomach.
Lizosomy są głównym miejscem trawienia wewnątrzkomórkowego
Wiele cząsteczek zewnątrzkomórkowych wchłoniętych przez ko­mórki kończy swą drogę w lizosomach. Podobnie jak inne organelle komórkowe, lizosomy mają zarówno specyficzny zestaw enzymów, jak i specyficzną błonę ograniczającą. Bło­na lizosomów zawiera białka transportujące, które umożliwiają przenie­sienie końcowych produktów trawienia makrocząsteczek, takich jak ami­nokwasy, cukry i nukleotydy — do cytozolu, gdzie mogą być użyte przez komórkę lub skąd mogą być wydalone poza obręb komórki. Błona ta, po­dobnie jak błona endosomów, zawiera ATPazę transportującą H⁺, która pompuje H⁺ do wnętrza lizosomu, podtrzymując kwaśne pH jego wnętrza. Większość białek błony lizosomu jest niezwykle silnie glikozylowana, a cukry, które pokrywają większość powierzchni białek skiero­wanych do światła lizosomu, ochraniają te białka przed strawieniem przez proteazy lizosomowe. Wyspecjalizowane enzymy trawienne i białka błon lizosomu są syntety­zowane w ER i transportowane przez aparat Golgiego do jego sieci trans. Podczas pobytu w ER i sieci cis AG enzymy zostają oznakowane specyficzną ufosforylowaną grupą cukrową (mannozo-6-fosforan) tak, iż dochodząc do sieci trans AG są rozpoznawane przez odpowiedni re­ceptor mannozo-6-fosforanu, a przez to wysortowane i upakowane do pę­cherzyków transportujących, które odpączkowują i dostarczają swą za­wartość do lizosomów poprzez późne endosomy. W zależności od swego pochodzenia materiały docierają do lizosomów różnymi drogami. Cząstki zewnątrzkomórkowe są po­bierane do fagosomów, które ulegają fuzji z lizosomami, oraz że płyn ze-wnątrzkomórkowy i makrocząsteczki są pobierane do mniejszych pęche­rzyków  - endosomów biorących udział w endocytozie receptorowej i dostarczających swą zawartość do lizosomów. Komórki mają również dodatkową dro­gę dostarczania materiałów do lizosomów, używaną do degradacji zuży­tych części samej komórki. Proces rozpoczyna się prawdopodobnie otoczeniem organelli przez błony pochodzące z ER, co tworzy cytosegregosom, który następnie ulega fuzji z lizosomom tworząc autofagosom.

 Pęcherzyki transportujące przenoszą białka rozpuszczalne i błony między przedziałami

Ruch pęcherzyków między przedziałami syste­mu błon wewnętrznych odbywa się albo na zewnątrz komórki (transport anterogradowy = droga sekrecyjna, kończąca się wydzieleniem niesionych przez pęcherzyk białek na zewnatrz)  albo też do wnętrza komórki (transport retrogradowy = droga endocytozy odpowie­dzialna za wchłanianie i degradację cząsteczek spoza komórki, prowadzi od błony komórkowej, do lizosomów). Aby przeprowadzić swą funkcję właściwie, każdy pęcherzyk transportu­jący, który odpączkowuje z danego przedziału, musi zabrać ze sobą tylko białka odpowiednie dla przedziału docelowego i musi ulec fuzji tylko z od­powiednią błoną docelową. Na przykład, pęcherzyk niosąc cargo (ładu­nek) z aparatu Golgiego do błony komórkowej nie może przyjąć białek, które mają pozostać w aparacie Golgiego i może ulec fuzji tylko z błoną ko­mórkową, a nie z błoną jakiejkolwiek innej organelli. Biorąc udział w tym ustawicznym przepływie składników błonowych, każda organella musi za­chować swą własną odrębność, to jest swój własny wyróżniający skład bia­łek i lipidów. Wszystkie te procesy rozpoznawania się zależą od białek zwią­zanych z błoną pęcherzyków transportujących.

Pączkowaniem pęcherzyków kieruje układ białek opłaszczających
Pęcherzyki odpączkowujące z błon mają zazwyczaj na swojej cytozolowej powierzchni charakterystyczny płaszcz białkowy i dlatego nazwano je pę­cherzykami opłaszczonymi. Po ukończeniu pączkowania płaszcz zosta­je utracony, co pozwala błonie pęcherzyka oddziaływać bezpośrednio z błoną, z którą ma się złączyć przez fuzję. Istnieje kilka rodzajów pęche­rzyków opłaszczonych, różniących się składem białkowego płaszcza. Uważa się, że płaszcz ma przynajmniej dwie funkcje: formuje bło­nę podczas tworzenia pęcherzyka i współdziałania przy wychwytywaniu czą­steczek, które mają być dalej transportowane. Najlepiej zbadane są pęcherzyki, których płaszcz tworzy głównie biał­ko klatryna; są to pęcherzyki okryte klatryną. Odpączkowują one zarówno z apara­tu Golgiego w skierowanej na zewnątrz drodze sekrecyjnej oraz z błony komórkowej w skierowanej do wewnątrz drodze endocytozy. Na przy­kład, przy błonie komórkowej każdy pęcherzyk powstaje początkowo ja­ko dołek oplaszczony klatryną. Cząsteczki klatryny układają się na cytozolowej powierzchni błony w rodzaj koszyka, który kształtuje błonę w pę­cherzyk. Wokół szyjki głęboko wpuklonej błony tworzy się pierścień z dynaminy, małego białka wiążącego GTP. Następnie dynamina hydrolizuje związany z nią GTP, co powoduje obciśnięcie pierścienia, a przez to oderwanie pęcherzyka od błony. W transporcie pęcherzyko­wym biorą również udział inne rodzaje pęcherzyków transportujących o odmiennych białkach opłaszczających. Powstają one w podobny sposób i przenoszą charakterystyczne dla siebie zestawy cząsteczek pomiędzy ER, aparatem Golgiego i błoną komórkową.

Sama klatryna nie odgrywa żadnej roli w wychwytywaniu specyficznych cząsteczek przeznaczonych do transportu. Funkcję tę w pęcherzykach opłaszczonych klatryną pełni odmienna klasa białek opłaszczających, o nazwie adaptyny, zarówno wiążących płaszcz z błoną pęcherzyka, jak i poma­gających w selekcji cząsteczek, które mają być transportowane. Cząsteczki przeznaczone do transportu (cargo = ładunek) mają  specyficzne sygnały transportu, które są rozpoznawane przez receptory cargo, znajdujące się w błonie przedziału wyjściowego. Adaptyny pomagają w wychwyceniu określonych cząsteczek cargo przez przechwytywanie receptorów cargo i połączonych z nimi cząsteczek cargo. W ten spo­sób wyselekcjonowany zestaw cząsteczek ładunku, związanych ze swoimi specyficznymi receptorami, zostaje wprowadzony do wnętrza każdego no­wo powstającego pęcherzyka opłaszczonego klatryną. Odmienna klasa pęcherzyków opłaszczonych, o nazwie pęcherzyki opłaszczone białkami COP, bierze udział w przenoszeniu cząsteczek po­między ER a aparatem Golgiego oraz między poszczególnymi strefami aparatu Golgiego.

  Niektóre typy pęcherzyków opłaszczonych

Typ pęcherzyka opłaszczonego	Białka płaszcza	Pochodzenie	Przeznaczenie
Okryty klatryną	klatryną + adaptyna 1	aparat Golgiego	lizosom (poprzez endosomy)
Okryty klatryną	klatryną + adaptyna 2	błona komórkowa	endosomy
Okryte białkami COP	białka COP	ER, cysterna Golgiego aparat Golgiego	aparat Golgiego, cysterna Golgiego, ER

Specyficzność przywierania pęcherzyków do błony zależy od białek SNARE

Pęcherzyk transportujący, który oderwał się od błony, musi odnaleźć swą drogę do właściwego celu, gdzie przekaże swą zawartość. Jeśli odległość jest mała — tak jak między ER a aparatem Golgiego — pęcherzyk prze­mieszcza się w drodze prostej dyfuzji. Jeśli odległość jest duża — taka jak od aparatu Golgiego do zakończenia aksonu komórki nerwowej — pę­cherzyki są transportowane aktywnie przez białka motoryczne, które po­ruszają się wzdłuż włókienek cytoszkieletu. Gdy pęcherzyk transportujący osiągnie swą docelową organellę, musi ją rozpoznać i związać się z nią. Tylko wtedy może nastąpić fuzja błony pę­cherzyka z błoną docelową i wyładowanie niesionego cargo.  Wszystkie typy pęcherzyków transportujących w komórce mają na swej powierzchni znaczniki molekularne, które identyfikują pęcherzyk zależnie od jego po­chodzenia i zawartości. Znaczniki te muszą zostać rozpoznane przez kom­plementarne receptory na powierzchni odpowiedniej błony docelowej, łącznie z błoną komórkową. Uważa się, że w rozpoznawaniu pęcherzyków bierze udział rodzina pokrewnych sobie białek transbłonowych o nazwie SNARE (ang. SNAP receptors). Białka SNARE pęcherzyków (nazywane v-SNARE) są specy­ficznie rozpoznawane przez komplementarne białka SNARE na cytozolowej powierzchni błony docelowej (nazywane t-SNARE). Uwa­ża się, że każda organella i każdy typ pęcherzyka transportującego niesie specyficzne dla siebie białka SNARE, a poprawność fuzji pęcherzyka z właściwą błoną jest zapewniona oddziaływaniem pomiędzy komplemen­tarnymi białkami SNARE. Po rozpoznaniu przez pęcherzyk transportujący jego błony docelowej i przywarciu do niej, przekazanie ładunku do nowego przedziału wymaga fuzji pęcherzyka z błoną tego przedziału. Fuzja nie tylko dostarcza zawar­tość pęcherzyka do wnętrza docelowej organelli, ale również wbudowuje błonę pęcherzyka do błony organelli. Jednakże fuzja nie zawsze następu­je zaraz po przywarciu obu błon i często musi oczekiwać na specyficzny sygnał uruchamiający. O ile przywarcie (dokowanie) wymaga tylko dosta­tecznego zbliżenia błon pozwalającego na interakcję białek wystających z błon obu spotykających się struktur, o tyle proces fuzji wymaga kontaktu znacznie bliższego, na odległość mniejszą niż 1,5 nm. Aby to nastąpiło, niezbędne jest usunięcie wody z hydrofilowych powierzchni błon, proces energetycznie bardzo niekorzystny. Jest więc wielce prawdopodobne, że fuzja błon w komórce jest katalizowana przez wyspecjalizowane białka tworzące w miejscu fuzji kompleks fuzyjny, który właśnie umożliwia przekroczenie takiej bariery energetycznej.

ENDOCYTOZA RECEPTOROWA

• Specyficzna – konkretny receptor dla konkretnego białka

• Receptory odczepiają się od pęcherzyków, które scalają się w endosomy

• Przykład - lipoproteiny

Skutki
* Powstanie ciśnienia osmotycznego (musi być precyzyjnie regulowane)
* Konieczna regulacja wielkości błony
* Powstanie gradientu elektrochemicznego (wykorzystanie – np. synteza ATP)

PORÓWNIANIE PROCESU APOPTOZY I NEKROZY
Apoptoza proces fizjologiczny, istotny podczas rozwoju i prawidłowego funkcjonowania organizmu, dotyczy pojedynczych komórek, objawia się utratą fosfolipidowej asymetrycznooeci błony cytoplazmatycznej, obkurczaniem cytoplazmy, kondensacją jądra komórkowego, powstawaniem mniejszych otoczonych błoną cytoplazmatyczną tworów ciałek apoptotycznych. Apoptoza - samobójstwo komórek

Nekroza proces patologiczny, występujący na skutek działania silnego czynnika

chemicznego lub fizycznego, może dotyczyć całej tkanki, następuje utrata integralnooeci błony cytoplazmatycznej, fragmentacja komórki.

APOTEOZA	NEKROZA
Fizjologiczna śmierć	Patologiczna
Zapisana w rozwój organizmu na poszczególnych etapach	Uszkodzenie mechaniczne komórki
Zazwyczaj dotyczy jednej komórki	Może dotyczyć całej tkanki
Regulowana przez organizm ( ApaF – 1, onkogen bcl-2, kaspazy) sygnały zewnętrzne ( czynnik TNF, uwolnienie cyt. C; niedobór interleukiny; hormonu kory nadnerczy)	Dynamiczna
Zerwanie połączeń typu nexus z innymi komórkami Kondensacja chromatyny Powstanie jądra apoptycznego Utrata równowagi jonowej i wycisk wody z komórki Komórka kurczy się i przyjmuje kształt kulisty Powstanie ciałek apoptycznych Fagocytoza ciałek apoptycznych	Nagromadzenie kropel tłuszczu w cytoplazmie Autoliza cytoplazmy Uszkodzenie mitochondrium Wzrost barwliwości jąder ( pyknotyczne, mała objętość) Pęcznienie komórki i rozpad Usunięcie przez leukocyty
DNA pocięty na odcinki 180-200 pz	DNA poszatkowany na nieregularne odcinki
Wszystko jest pod kontrolą	Wywołanie stanu zapalnego
Proces aktywny	Proces bierny
zanik błony pławnej między palcami zarodka śmierć komórek nerwowych	Oparzenie, odmrożenie