Monopol absolutny – występuje tam, gdzie istnieje niedostatek konkurencji i produkcja jest zdominowana przez jedną firmę. Może on przybrać formę monopolu naturalnego – występuje, gdy podaż jakiegoś produktu lub usługi jest świadomie ograniczona tylko do jednego przedsiębiorstwa, najczęściej w usługach publicznych: energetyka, gaz, wodociągi itp.
Oligopol – występuje, gdy na rynku działa kilku silnych monopolistów, którzy opanowali rynek zbytu np. produkcja samochodów, sprzętu elektronicznego, papierosów. Na rynku tym jeden z największych producentów i o najmniejszych kosztach wytwarzania może objąć przywództwo cenowe, a inni oligpoliści muszą dopasować swoje ceny do cen ustalonych przez lidera w celu utrzymania swoich udziałów.
Konkurencja monopolistyczna – występuje najczęściej na rynkach lokalnych a charakteryzuje się tym, że produkty rynkowe są zróżnicowane i mają bliskie substytuty
Popyt – jest to ilość dobra (bądź usługi) , jaką nabywcy gotowi są kupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny.
Popyt efektywny – popyt na dobra ekonomiczne i usługi, mający pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów
Popyt potencjalny – popyt na dobra ekonomiczne i usługi nie mający koniecznie pokrycia w realnej sile nabywczej konsumentów (dobra, które chcemy nabyć w przeszłości)
Popyt globalny – efektywny popyt na wszystkie dobra i usługi w danym kraju i w danym okresie.
2.Realny dochód – kwota jaką dysponujemy i możemy przeznaczyć na zakup danego dobra bądź usługi
3.Preferencje i gusta konsumentów – ozn. to że nie każdy konsument jest zainteresowany produktem tym który podoba się innemu konsumentowi i odwrotnie, oraz moda na którą jesteśmy podatni.
4.Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych – (dobro substytucyjne dobro którym możemy zastąpić inne dobra) (dobra komplementarne – to dobre które konsumujemy razem np. szczoteczka do zębów z pastą do zębów). Jeśli cena dobra wzrasta możemy go zastąpić substytutem czyli dobrem o tym samym znaczeniu ale o mniejszej wartości.
5.Liczba i struktura ludności i kupujących.
6.Oczekiwania dotyczące zmian cen i dochodów
7.Pozostałe (np. rekomendacja przyjaciela, lekarza, obejrzenie reklamy w tv. Danego produktu)
Prawo popytu – wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli że wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu a niższym cenom – większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu. (ceteris paribus – wszystkie czynniki są stałe oprócz ceny dobra)
paradoks Giffena (wzrost popytu mimo wzrostu ceny – dot. Dóbr niższego rzędu tj. chleb, cukier, ziemniaki
paradoks Veblena (wzrost popytu mimo wzrostu ceny – dot. Dóbr luksusowych, będących przedmiotem pokazowej konsumpcji (np.: lux samochody, futra)
Podaż – jest zestawieniem ilości dóbr, jakie producenci są gotowi sprzedać w określonych warunkach przy danej cenie i określonym czasie.
Czynniki wpływające na wielkość podaży
cena danego dobra czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki danego dobra
produkcja (od czego zależy wielkość produkcji: wyposażenie techniczne, liczba zatrudnionych, posiadane surowce i materiały i za jaką cenę były zakupywane, technologie
wielkość zapasów
ubytki (produkcja nie trafiona)
handel zagraniczny (export zmniejsza, import zwiększa rozmiary podaży)
liczba producentów na danym rynku
Prawo podaży Wzrost ceny danego dobra powoduje zwiększenie opłacalności jego produkcji , co zachęca wytwórców do odpowiedniego przestawienia produkcji i wytwarzania większej ilości tego dobra, co w efekcie zwiększa podaż i odwrotnie spadek ceny. (ceteris paribus – wszystkie czynniki są stałe oprócz ceny dobra)
Cena – pieniężne wyrażenie wartości danego dobra.
Rodzaje cen –wolno rynkowa, -orientacyjna, -administrowane (kartelowa /lider/ lub na zasadzie kalkulacji, i urzędowa odpowiednie organy państwa lub publiczne).
Elementy składowe ceny to: koszty materiałowe, koszty amortyzacji, koszty osobowe, koszty finansowe (składki na ubezpieczenia społeczne, czynsze dzierżawcze, opłaty za korzystanie z urządzeń komunalnych, nieściągalne długi itp.), akumulacje finansowe (zysk, VAT, akcyza, cło itp.)
Rodzaje cen:
Cena hurtowa- cena zbytu + marża hurtowa;
Cena detaliczna – cena hurtowa + marża detaliczna
Cena maksymalna- wprowadzana na ogół w sytuacji braku pewnych dóbr na rynku. D>S w celu ochrony konsumenta przed nadmiernie wysokimi cenami. Nie można żądać wyższej ceny!
Cena minimalna celem jest podwyższenie cen dla producenta lub dostawców. Dane dobro nie może być sprzedawane poniżej tej ceny S>D.
Funkcje cen: informacyjna, redystrybucyjna, stymulacyjna.
Wzrost popytu – wzrost dochodów konsumenta, cen innych dóbr czy zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zwiększająca zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na to dobra rośnie przy każdej cenie. Wzrost popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej popytu na prawo.
Wzrost popytu następuje zawsze wtedy gdy zdarzy się coś co czyni dane dobro atrakcyjniejszym dla konsumentów. W efekcie są oni gotowi kupić po każdej cenie większą ilość tego dobra niż przedtem
Spadek popytu spadek dochodów konsumentów cen innych produktów lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zmniejszającego zainteresowanie danym dobrem powoduje że wielkość popytu na to dobro maleje przy każdej cenie. Spadek popytu przedstawimy jako przesunięcie krzywej popytu w lewo
Spadek popytu następuje zawsze wtedy gdy zdarzy się coś co czyni dobro mniej atrakcyjnym. Wskutek tej zmiany konsumenci są gotowi kupić po każdej cenie mniej danego dobra niż poprzednio
Wzrost podaży zmniejszenie kosztów produkcji ulepszenie technologii lub zmian jakiegokolwiek innego czynnika zachęcająca do wzrostu produkcji powoduje, że wielkość podaży danego dobra rośnie przy każdej cenie. Wzrost przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży na prawo.
Wzrost podaży następuje zawsze wtedy, gdy produkcja dobra staje się bardziej opłacalna, czyli łatwiejsza lub tańsza niż poprzednio
Spadek podaży wzrost kosztów produkcji pogorszenie ich warunków lub zmiana innego czynnika mającego negatywny wpływ na ofertę producentów że wielkość podaży dobra maleje przy każdej cenie. Spadek podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży na lewo.
Spadek podaży następuje zawsze wtedy gdy produkcja dobra staje się mniej opłacalna niż poprzednio wskutek zmiany jaka nastąpiła producenci są gotowi wytwarzać po każdej cenie mniej danego dobra
Równowaga rynkowa to taka sytuacja na rynku kiedy producenci mogą sprzedać cały swój towar a konsumenci mogą cały ten towar kupić. Czyli wielkość popytu = wielkość podaży. Na rynku takim nie występują nadwyżki ani niedobory towarów.
Nierównowaga rynkowa występuje wtedy kiedy cena jest wyższa lub niższa od ceny równowagi, analogicznie są wtedy niedobory lub nadwyżki. Tzn towar oferowany przez producentów nie znajdzie (w całości) lub znajdzie (i go zabraknie) zainteresowanie wśród konsumentów.
Cena równowagi jest to jedyna cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży przy tej cenie na rynku na i pojawiają się ani nadwyżki ani niedobory i wszystkie transakcje mogą być zrealizowane.
Cenowa elastyczność popytu mierzona jest stosunkiem względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.
Współczynnik cenowej elastyczności popytu informuje nas o reakcji konsumenta na zmieniające się ceny towarów.
Najważniejszym czynnikiem decydującym o elastyczności popytu jest łatwość zastąpienia danego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu. Dlatego towary, które mają liczne substytuty charakteryzują się wysoką elastycznością i odwrotnie – brak substytutów powoduje niską elastyczność.
Prawo Engla „W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza”
prawo to formułuje zależność pomiędzy wzrostem dochodów gospodarstw domowych (lub społeczeństw) a zmianami udziału w nich wydatków na żywność. Stwierdza ono, że w średnio zamożnych gospodarstwach domowych (społeczeństwach) wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na żywność maleje.
Oznacza to więc, że z przyrostu dochodu na żywność wydaje się mniej niż na zakup innych dóbr i usług oraz na oszczędności, zatem wydatki na żywność rosną wolniej niż pozostałe wydatki i oszczędności łącznie. Prawo Engla nie odnosi się do gospodarstw domowych (społeczeństw) biednych i bogatych.
W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost udziału wydatków na żywność - przyrost dochodów wydatkowany jest przede wszystkim na poprawę stopnia zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zatem rosną one szybciej niż pozostałe wydatki.
W gospodarstwach domowych (społeczeństwach) bogatych wydatki na żywność, wobec wysokiego stopnia zaspokojenia tych potrzeb, nie ulegają zmianie, a cały przyrost dochodu wydatkowany jest na inne dobra i usługi lub przeznaczany na oszczędności - udział wydatków na żywność w dochodach maleje.
Dochodowa elastyczność popytu jest stosunkową zmianą popytu na dane dobro podzieloną przez stosunkową zmianę dochodu
Rynek wtórny jest najważniejszym segmentem rynku papierów wartościowych. O rynku wtórnym mówi się wtedy, gdy papier wartościowy (lub inny instrument finansowy) po emisji i sprzedaży pierwszemu właścicielowi jest następnie sprzedawany na rynku. To właśnie na rynku wtórnym kształtuje się cena papieru wartościowego, odzwierciedlająca jego wartość. Wtórny rynek kapitałowy dzieli się w zależności od rodzaju występujących na nim spółek i sposobu obrotu akcjami na trzy segmenty:
- wolny
- pozagiełdowy,
- giełdowy.
*Najwęższy zasięg mają papiery wartościowe nie znajdujące się w publicznym obrocie czyli na rynku wolnym.. Obrót ten dotyczy papierów wartościowych wszystkich tych podmiotów, które nie otrzymały bądź nie występowały o zgodę do Komisji Papierów Wartościowych na dopuszczenie papierów wartościowych do publicznego obrotu.
*Na rynku pozagiełdowym w obiegu znajdują się te papiery wartościowe, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, lecz nie są notowane na giełdzie z różnych przyczyn, np.: nie spełniają jej wymogów. Regulowany rynek pozagiełdowy, organizowany przez spółkę CeTO (Centralna Tabela Ofert - powstanie w 1996r.), obejmuje niewielką liczbę papierów wartościowych, głównie akcje małych spółek i obligacje komunalne. Na CeTO obowiązuje obrót pakietami (np. 100 akcji).
*Na rynku giełdowym za pośrednictwem brokerów lub uprawnionych do udziału na giełdzie osób akcje i obligacje mogą być przedmiotem obrotu. Rynek giełdowy w Polsce składa się z dwóch części:
rynku podstawowego – handel akcjami większych spółek
rynku równoległego – handel akcjami mniejszych spółek.
Obligacje są notowane na dwóch rynkach:
rynku powszechnym – działającym na podobnych zasadach jak rynku akcji
rynku blokowym – ma charakter hurtowy, a jednostka transakcyjną jest jeden blok (100 obligacji). Obroty na tym rynku sa dokonywane głównie przez banki i inwestorów instytucjonalnych, w mniejszym stopniu przez osoby fizyczne.
Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy pod jednym zarządem, wyodrębniony pod względem ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym, którego celem jest działalność gospodarcza przynosząca zyski przez sprzedaż swoich produktów i usług. Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa oznacza wyłącznie dysponowanie przez niego zasobem majątkowym. Odrębność prawna wiąże się z posiadaniem osobowości prawnej tj. zdolności przedsiębiorstwa do zawierania umów, zaciągania kredytów, występowania jako podmiot w handlu wewnętrznym i zagranicznym. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo może być (jest) przedmiotem kupna-sprzedaży, a więc jest towarem i ma swoją cenę. Cena ta jest uzależniona od wartości i ceny poszczególnych składników majątkowych oraz zdolności do przynoszenia zysków (tzw. Goodwill).
Otoczenie przedsiębiorstwa. Celem analizy otoczenia przedsiębiorstwa jest określenie szans i zagrożeń, pojawiających się w otoczeniu firmy. Efektem takiej analizy jest stworzenie grupy strategicznych wariantów możliwych do zastosowania w wyborze koncepcji rozwoju przedsiębiorstwa. Otoczenie makroekonomiczne: to znaczące siły i trendy społeczne, zmiany w demograficznym układzie rynku i gospodarki, w czynnikach ekonomicznych (np. napływ kapitału zagranicznego, inflacja itp.) Otoczenie mikroekonomiczne:
dostawcy (firmy, osoby fizyczne) surowców, półfabrykatów i innych produktów niezbędnych w działalności danej firmy a także jej konkurentów
konsumenci (nabywcy) to gospodarstwa domowe, firmy przemysłowe, które potrzebują pewnych produktów do konsumpcji lub dalszej produkcji, organizacje zajmujące się odsprzedażą zakupionych dóbr w celu osiągnięcia zysków, rząd i organizacje nie przynoszące zysków, odbiorcy międzynarodowi.
Pośrednicy rynkowi to podmioty, które pomagają przedsiębiorstwu w promocji, sprzedaży, dystrybucji, transporcie i składowaniu produktów.
Otoczenie konkurencyjne jest to zmienne otoczenie w jakim przyszło działać firmom. Każda firma powinna posiadać strategię konkurencji, która umożliwi jej zajęcia satysfakcjonującego miejsca w otoczeniu konkurencyjnym.
Otoczenie publiczne najważniejszymi publicznymi odbiorcami, którzy mogą ułatwić lub przyśpieszyć budowanie sukcesu firmy są instytucje finansowe, mass media, agencje rządowe, obywatele kraju itp.
Realne otoczenie przedsiębiorstwa to: rynek pracy, zasoby i stan środowiska naturalnego, stan wiedzy i technologii
Regulacyjne otoczenie to zespół mechanizmów związanych z rynkiem pracy, rynkiem dóbr i usług oraz technologii
Kapitał przedsiębiorstwa może wystąpić pod postacią:
rzeczową – maszyny, urządzenia, materiały itp.
Niematerialną – znak firmowy, patenty licencje
Pieniędzy
Papierów wartościowych
Z punktu widzenia źródeł pochodzenia kapitał może być:
Własny wnoszony przez właścicieli przedsiębiorstw niezależnie od formy jego własności (indywidualny właściciel, drogą wykupu akcji, wnoszony przez skarb państwa czy zagranicznego inwestora). Formy kapitału własnego w przedsiębiorstwach prywatnych: założycielski oraz rezerwowy.
Kapitał obcy – zobowiązania, kredyty, dłużne papiery wartościowe
Rodzaje kapitału z pkt. widzenia ich roli w procesach produkcyjnych:
kapitał trwały (środki trwałe aktywne i pasywne, przyrost głównie drogą inwestycji, amortyzacja, zysk, zadłużenie
kapitał obrotowy surowce, materiały, energia, opakowania, paliwa, zasoby pracy, technologie, zasoby informacyjne (czyli inf na temat: trendów w zakresie wytwarzania danych produktów w różnych przedsiębiorstwach, branżach, trendy w zakresie kształtowania się pracy, realizowanie technologii, poziom ich nowoczesności, jakość produktów, prognozy spożycia produktów. Źródła inf: wywiadownie, urzędy statystyczne itp.)
kapitał niewidzialny tworzą go zasoby ludzkie o specjalnym, niepowtarzalnym zespole umiejętności profesjonalnych i konkurencyjnych wobec innych organizacji. Wysoki poziom tych umiejętności jest efektem wykształcenia, dokształcenia, doświadczenia w pracy, również talentu i cech osobowości i zaangażowania pracowników. Koszty przedsiębiorstwa i jego rodzaje.
Koszty stałe – obejmują wszystkie wydatki, które związane są z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i nie zależą od wielkości wytwarzanej produkcji. Są to: amortyzacja, opłaty za dzierżawę, odsetki od kredytów itp.
Koszty zmienne – obejmują przede wszystkim koszty zużytych surowców, materiałów, koszty ruchu maszyn i urządzeń oraz koszty robocizny bezpośredniej.
Koszty przeciętne – zmienne lub całkowite wynikające z podzielenia kosztów zmiennych całkowitych lib kosztów całkowitych jako sumy kosztów stałych i zmiennych przez ogólne rozmiary produkcji
koszty krańcowe – określone jako przyrost kosztów całkowitych w stosunku do przyrostu produkcji.