RUCH KRUCJATOWY W ŚREDNIOWIECZU
Różne znaczenie pojęcia krucjaty
Wojna sprawiedliwa pojęcie przejęte od chrześcijaństwa starożytnego. Ojcowie kościoła np. św. Augustyn uważali, że prawowita władza jest upoważniona do użycia wojska w szczególnych okolicznościach np., gdy broni ludności przed najazdem wroga z zewnątrz (należy odebrać niesłusznie zabrane ziemie i dobra a także ukarać złoczyńców).Powodem wojny sprawiedliwej jest nie tylko obrona państwa i jego poddanych a także Kościoła i chrześcijan.
Wojna święta walka zbrojna prowadzona w imieniu Boga i na jego rozkaz (patrz Stary Testament- naród wybrany toczył pełno wojen z sąsiadami kierując się posłuszeństwem wobec Jahwe). W szczególności wojny przeciwko poganom i muzułmanom (najeźdźcy normańscy lub arabscy). Wojna za zgodą i pomocą Chrystusa, wojownicy to rycerze Zbawiciela przyrównywano ich dodatkowo do męczenników. Stolica apostolska obiecywała rycerzom za poniesioną śmierć przywileje duchowe, które ułatwią osiągnięcie życia wiecznego. Od XI wojna święta to też ta, którą ogłoszono w obronie dóbr i praw papieża. Jednak wojna święta nie musi być ogłoszona przez papieża.
Rekonkwista jedna z postaci wojny świętej: walka chrześcijańskich królestw hiszpańskich o odzyskanie obszarów półwyspu iberyjskiego, oraz jakakolwiek walka przeciwko muzułmanom np. Normanowie wygonili z Sycylii Arabów. Za uczestnictwo w wojnie otrzymywało się zwolnienie z pokuty. Rekonkwista toczyła się od VII do 1492 (zdobycie Grenady). Pojedyncze wyprawy miały charakter krucjaty.
Wyprawa krzyżowa /krucjata/ miała charakter zarówno wojny świętej jak i rekonkwisty. Krucjaty to nie tylko wyprawy do Ziemi Świętej zaliczają się do tego pojęcia wyprawy przeciwko poganom i heretykom oraz wrogom papieża(Słowianie połabscy, ludy bałtyjskie i ugrofińskie). Nie były one tym samym co wyprawy krzyżowe ale papież nadawał im te same przywileje duchowe. Rycerze ,którzy wyruszali na wyprawę krzyżową na ubrania przyszywali krzyże z czerwonego materiału nazywano ich cruce signati czyli naznaczeni krzyżem (nawiązanie do Ewangelii Jezus wzywa uczniów aby wzięli swój krzyż i go naśladowali). Musi być ogłoszona przez papieża ewentualnie biskupa za pozwoleniem papieskim. [Andrzej Feliks Grabski pro krucjatowa ideologia]
Wyprawy krzyżowe łączna nazwa wszystkich krucjat prowadzonych od XI do XIII w. w celu odbicia, a następnie obrony miejsc związanych z religią chrześcijańską w Palestynie. Uczestników wypraw krzyżowych nazywa się zbiorczo krzyżowcami. Krucjaty dodatkowo przeciwko Katarom i husytom.
Przyczyny krucjat do Ziemi Świętej
wzrost roli papiestwa
krucjata jako odkupienie win za grzeszne, życie udział w krucjacie gładzi wini i pomnaża zasługi
odbicie krajów na Bliskim Wschodzie, które wchodziły w skład państwa chrześcijańskiego
odzyskanie Ziemi Świętej [odzyskanie Słowiańszczyzny połabskiej]
odbicie relikwii drzewa świętego krzyża, gwoździ czy włóczni którą przebito bok Chrystusa
wyzwolenie mieszkających tam chrześcijan spod panowania niewiernych
przeludnienie chęć wzbogacenia się
zdobycze materialne dla rycerstwa np. młodsi synowie rycerzy chcą zapewnić sobie władztwo i środki do życia [tzw. teoria młodszych synów popularna w starszej historiografii teraz już nieaktualna]
Normanowie włoscy i królowie Sycylii chcą umocnić swą pozycję na Morzu Śródziemnym( ale wyprawa to nie tylko korzyści łączy się ona z poważnymi wydatkami )
łupy i nadania ziemskie
udzielenie pomocy Bizancjum oznaczało możliwość poprawy napiętych stosunków z wschodem oraz być może podporządkowanie Rzymowi kościoła wschodniego
chłopi szukali nowych ziem i form utrzymania oraz chcieli uciec od ucisku feudałów
kupcy szukali nowych szlaków handlowych
niższe duchowieństwo poszukuje także lepszego losu
pomoc cesarstwu wschodniemu, obrona Bizancjum przed Turkami seldżuckimi (klęska pod Mantzikertem w roku 1071)
walka z zalewem muzułmańskim
wyzwolenie Jerozolimy, Ziemi Świętej (Grzegorz VII)
traktowanie krucjaty jako pielgrzymki co dawał znaczne przywileje uczestnikom (skuteczniejsza od pokuty)
specjalna łaska niebios, przemiana wewnętrzna
rycerze Chrystusa uważają Palestynę za dobra dziedziczne Chrystusa i muszą odzyskać je dla swojego pana
spodziewane nadejście czasów ostatecznych: wyzwolenie Jerozolimy miało przyspieszyć nadejście Jerozolimy Niebieskiej
obrona istniejący szlaków handlowych przed Seldżukami oraz pielgrzymów
cesarz Aleksy I z rodu Komnenów potrzebuje wsparcia (przed Turkami oraz przed zapędami Normanów – Robert Guiscard opanował Bari i podjął atak na Dyrrachion)
etap wstępny papież Aleksander chce pomóc Hiszpanii
Grzegorz VII jako pierwszy snuł plany skierowanie wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej(uniemożliwił mu to konflikt z władcą Niemiec Henrykiem I) . Zmiana stosunku kościoła do rycerzy teraz są traktowani jako ofiarni wojownicy , którzy są gotowi oddać życie za wiarę (zmiana pasowania na rycerza dołączenie ceremoniału kościelnego oraz dodatkowa przysięga obrona słabszych i walka za wiarę ).
Przebieg krucjat do Ziemi Świętej
I krucjata hasło: „Bóg tak chce” 1096-1099
Synod w Clermont Urban V 1095 wzywa rycerstwo do walki z muzułmanami i wyzwoleniem grobu Chrystusa w Jerozolimie(odebranie ziemi z rąk niewiernych) opis znieważania miejsc kultu. Wyprawa przewidziana na lato 1096 poprzedzała ją działalność propagandowa(argumenty religijne oraz opisanie legendarnych bogactw Wschodu).
Pierwsza część: tłumy nieuzbrojonego i nie potrafiącego prowadzić wojny pospólstwa(mobilizacja warstw ludowych za pomocą kaznodziei Piotra Eremity/ z Amiens czyt. amię). Chłopi grabią wsie po drodze. Pospólstwo wycięte w pień w czasie pierwszego spotkania z Turkami.
Druga część: formalny wódz biskup Puy Ademar de Montiel.Krucjata wyrusza w 1096 roku na czele stoi kilku wielkich panów z elity politycznej Europy Zachodniej : Hugon brat króla Francji, Gotfryd de Bouillon wraz z bratem Baldwinem -książę Lotaryngii , Rajmund IV hrabia Tuluzy, Boemund książę Tarentu czy Stefan hrabia Blois. Wojska podążają głównie lądem dokonują się pogromy na Żydach (Moguncja). Wrogość cesarza Aleksego i trudne warunki brak pożywienia, wody oraz choroby zakaźne. Aleksy wymusza hołd lenny i obietnice że wszystkie ziemie zyskane na Turkach zostaną zwrócone cesarstwu Bizantyjskiemu.
Nicea (1097)
Doryleum (1.07.1097) spotkanie z wojskami sułtana Kilidż Arslana
Baldwin lotaryński ruszył z pomocą ormiańskiemu władzy Edessy nad Eufratem i po jego śmierci objął tam rządy tworząc hrabstwo Edessy [Edessa (1098)]
Antiochia (1098) po przekupieniu padła, władcą Boemund z Tarentu
Jerozolima ( 15.07.1099) Rajmund z Saint Gilles ciężkie oblężenie uratowała ją flota genueńska , po zdobyciu dokonano rzezi mieszkańców
Niektórzy wrócili do Europy inni zostali i chcieli utrzymać przy życiu założone państewka. Napływ pielgrzymów świeckich i pielgrzymów rycerzy.
Chronologia militarna I krucjaty
Wyprawa ludowa (krucjata Piotra Pustelnika)
bitwa pod Wieselbergiem (1096)
zdobycie Zemunia (20 czerwca 1096)
oblężenie Kserigordon (wrzesień-październik 1096)
I krucjata
oblężenie Nicei (14 maja – 18 czerwca 1097)
bitwa pod Doryleum (1 lipca 1097)
oblężenie Antiochii (1097–1098)
bitwa pod Albarą (31 grudnia 1097)
bitwa przy Moście Żelaznym (9 lutego 1098)
bitwa pod Bramą Mostową (7 marca 1098)
oblężenie Maarratu (grudzień 1098)
Królestwo Jerozolimskie: świecka władza lennikiem papieża został Gotfryd de Bouillon nazywając się „obrońca grobu świętego” .Po jego śmierci brat ogłosił się królem i narzucił władze innym państwom łacińskim: hrabstwu Trypolis, księstwu Antiochii i hrabstwu Edessy. Powstały słabe państwa niezgoda między władcami chrześcijańskimi oraz napady muzułmanów.
Sprawa Henryka Sandomierskiego
II krucjata 1147 1149
organizator Bernard z Clairvaux
Krucjatę podjęto z zamiarem odzyskania Edessy (zdobył je w 1144 emir Mossulu Imad Ed-Din Zengi). Wyruszyła ona w roku 1147 na czele stał Konrad III niemiecki i Ludwik VII francuski. Całkowite niepowodzenia rozpoczęły się od marszu przez Azje Mniejszą (walki z Seldżukami) , próba zdobycia Damaszku z królem Jerozolimy Baldwinem III. Wrogo nastawione Bizancjum. Rozbicie wojsk Konrada w Azji i pobicie wojsk poruszających się za biskupem Ottonem z Freising. Armia Ludwika podzieliła się na dwie części ta poruszająca się lądem została rozbita przez Turków poruszającą się wodą dotarła do Syrii i tam wybuchły spory uniemożliwiające współdziałanie i Ludwik powrócił do Francji i w ten sposób zakończyła się krucjata.
Saladyn nie był Arabem tylko Kurdem
Samodzielne działania cesarza Manuela: poniósł on klęskę gdy wystąpił przeciwko sułtanowi Kilidż Arslanowi II w bitwie pod Myriokephalonem (1176).
Królestwo Jerozolimskie włada Baldwin IV : „król trędowaty” stara się utrzymać pokój z Saladynem , pokonuje go w bitwie pod Ain- Andzar jednak po śmierci Baldwina tron przechodzi w ręce nieudolnego męża Sybilli Gwidona de Lusignan i ten zostaje pokonany w bitwie pod Hittin (1187).
Chronologia drugiej krucjaty
1147 Druga bitwa pod Doryleum (Bitwa nad rzeką Bathys)
1148 Bitwa pod Al-Kadmus (walki o zamek Al-Kadmus)
III krucjata
Wywołało ją zdobycie Jerozolimy przez wojska Saladyna w 1187 roku. Papież ogłosił krucjatę i w której wzięli udział najwięksi władcy Europy: Fryderyk Barbarossa i król Francji Filip II August oraz król Anglii Ryszard Lwie Serce.
Fryderyk Barbarossa ruszył w 1189 ale do Ziemi Świętej nie dotarł ponieważ utopił się w rzece Salef (30.05. 1190).Jego armia rozproszyła się część dowodzona prze Fryderyka szwabskiego i Leopolda V austriackiego dotarła do Syrii. Zdobył Ikonium.
Ryszard wdawał się w liczne awantury po drodze do Ziemi Świętej : walczył na Sycylii przeciwko Hohenstaufom a w obronie pretendenta do tronu Tankreda, oraz opanował Cypr i podarował go Gwidonowi de Lusignan.
Filip i Ryszard ruszyli w roku 1190 drogą morską. Dzięki zdolnościom dowódczym Ryszarda Lwie Serce odnieśli zwycięstwo –odzyskali królestwo Jerozolimskie, (wybrzeże morskie miedzy Bejrutem a Jaffą). Jednak nie wyzwolili Jerozolimy(pokój z Saldymen 1192).
1189–1191 – oblężenie Akki (zdobycie miasta przez krzyżowców)
1190 – bitwa pod Ikonium (Konia) (bitwa wojsk Fryderyka Barbarossy z Turkami)
1191 – bitwa pod Arsuf (zwycięstwo wojsk Ryszarda nad armią Saladyna)
1192 – bitwa pod Al-Chuwajlifą
1192 – bitwa pod Jaffą (zwycięstwo wojsk Ryszarda nad armią Saladyna)
IV krucjata
Innocenty III uważał zorganizowane krucjaty i wyzwolenie Ziemi Świętej za jeden ze swoich celów. Ułożono plany skierowania wyprawy na Egipt aby ugodzić centrum państwa Ajjubidów. Na wyprawę kierowali się poszukiwacze łupów i zysków osobnicy i stanowiła ona wynaturzenie idei krzyżowców. Doprowadziła ona do upadku posiadłości łacińskich na wschodzie oraz zdruzgotała Cesarstwo Wschodniorzymskie i otworzyła Turkom drogie do Europy.
Cesarz Manuel chętnie otaczał się łacinnikami i wprowadzał zachodnie obyczaje rycerskie na dworze co wzbudzał niechęć po śmierci Manuela wymordowano łacinników oraz jego syna a także zniszczono osadę kupców włoskich Pery. Król sycylijski Wilhelm II pod pretekstem odwetu zaatakował cesarstwo i 1185 opanował Dyrrachion i zdobył Tessaloniki(spustoszenie i pastwienie się nad ludnością). Andronik I chciał przenieść część zobowiązań na możnowładztwo ale wybuchł przeciwko niemi bunt możnych a po nim władzę przejął Izaak II Angelos zapanował chaos, w roku 1195 kolejny przewrót oślepienie brata i władze przejmuje Aleksy II.
Na czele czwartej krucjaty stanęli : Bonifacy margrabia Montferratu i Baldwin IX hrabia Flandrii dowodzili oni ubogim rycerstwem włoskim i francuskim . Zgodzili się oni nawet na dziwną transakcję w zamian z przewiezienie do Ziemi Świętej obiecali doży weneckiemu Henrykowi Dandolo pomoc w wojnie z Węgrami o Zadar (Dalmacja), (klątwa Innocentego III jednak wyprawa zakończyła się sukcesem).
Pojawienie się w Wenecji zbiegłego syna Izaaka II Aleksego który obiecywał krzyżowcą ogromne subsydia, udziale w krucjatach i unię kościelną w zamiana za pomoc w usunięciu stryja. 1203 flota wenecka pojawia się pod Konstantynopolem roszady na tronie królewskim zatargi z krzyżowcami ogromny rabunek, palenie i masowe mordy oraz zniszczenia bibliotek i archiwów stolicy cesarstwa, rabunek złota, drogich kamieni i relikwii świętych. 1204 zdobycie Konstantynopol.
Krucjata dzieci francuskich i niemieckich
1212 krucjata dzieci miały one nadziej swoją niewinnością wyzwolić Jerozolimę zginęły albo z głodu i chorób albo sprzedano je na muzułmańskich rynkach handlu niewolnikami.
Według wersji wydarzeń, spisanej przez cystersa, brata Alberyka z opactwa Trzy Źródła, leżącego nieopodal Chalons-sur-Marne: w 1212 roku we Francji w okolicach Touraine pojawił się chłopiec – Stephen de Cloyes, utrzymujący, że został nawiedzony przez Chrystusa, który nakazał mu zorganizowanie krucjaty. Dzięki rzekomym cudom i objawieniom został zauważony i zebrał tłum zwolenników, wśród których mogło być nawet 40 000 dzieci. Poprowadził ich na południe w stronę Morza Śródziemnego, które miało rozstąpić się, by przepuścić ich do Ziemi Świętej. Wiele dzieci pomarło po drodze z głodu i wycieńczenia. Część dotarła do Marsylii, jednak morze się nie rozstąpiło. Zamiast tego pojawiło się dwóch kupców Hugo de Fer (Żelazny) i Wilhelm Porc (Świnia), którzy zaoferowali swoje statki obiecując za darmo przewieźć dzieci do Ziemi Świętej. Dzieci skorzystały z oferty, wsiadły na pokład siedmiu statków i słuch po nich zaginął. Po jakimś czasie powrócił jeden z uczestników krucjaty i poinformował, że dwa okręty zatonęły w drodze, a pozostałe dotarły do portów w Bougie i Aleksandrii. Na miejscu okazało się, że armatorzy, którzy wzięli ich na pokład, byli w zmowie z muzułmanami. Wszystkie dzieci zostały sprzedane handlarzom niewolników, z wyjątkiem kilku, które zdołały zbiec. Kilka lat później dwaj piraci Hugo de Fer i Wilhelm Porc zostali schwytani i straceni z rozkazu Fryderyka II.
Według badań naukowych z końca zeszłego wieku wydaje się, że były dwa niezależne ruchy ludowe w 1212, które stanowiły kanwę dla późniejszych relacji o Krucjacie Dziecięcej: jeden w Niemczech, drugi – we Francji. Podobieństwa między nimi spowodowały, że w kronikach zlały się w jedną relację, która dodatkowo w różnych wersjach była na różne sposoby przeinaczana.
Pierwszy z tych ruchów został zapoczątkowany przez Nikolasa, pastucha z Niemiec. Poprowadził on swoją grupę przez Alpy do Italii. Około 7000 z nich dotarło do Genui pod koniec sierpnia 1212. Jednak ich plany zostały pokrzyżowane, kiedy wody Morza Śródziemnego nie rozstąpiły się przed pielgrzymami, jak obiecywał Nikolas. Część pielgrzymów skierowała się do domów, inni powędrowali do Rzymu, jeszcze inni mogli powędrować do Marsylii, gdzie zostali prawdopodobnie sprzedani w niewolę. Do domów dotarło jednak niewielu, a do Ziemi Świętej – nikt.
Przywódcą drugiego z tych ruchów był pastuszek imieniem Stephen de Cloyes, który utrzymywał, że jest w posiadaniu listu od Jezusa do króla Francji. Przyciągnął tłum liczący około 30 000 ludzi i poprowadził go do Saint-Denis, gdzie widziano jak czyni cuda. Jednak król Filip II August (któremu doradzał w tej sprawie Uniwersytet w Paryżu) rozkazał tłumowi rozejść się do domów. Większość uczestników zajścia posłuchała rozkazu. Żadne z ówczesnych źródeł nie wspominają o planach udania się do Ziemi Świętej.
V krucjata formalny wódz legat papieski Pelagiusz
dokument o przygotowaniach do krucjaty pochodzi z IV soboru laterańskiego (1215) liczba zbrojnych w ciągu 3 lat dodatkowo 30000 funtów od papiestwa oraz 300 grzywien oraz dodatek żegluga
Andrzej II węgierski Leopold IV austriacki. Kilka ekspedycji militarnych które ruszały na wschód w latach 1217 1229. Uderzano na Egipt, przejściowo zdobyto Damietę(Jan z Brienne 1218).
VI krucjata
Fryderyk II do Ziemi Świętej ruszył obłożony klątwą ale na drodze umowy ze stroną muzułmańską (sułtan Al.-Kamil) zyskał najważniejsze sanktuaria Jerozolimy, koronował się na króla w kościele Grobu Świętego i już nigdy tam nie wrócił. (mistyka cesarz czasów ostatecznych). Odzyskał Jerozolimę, Betlejem i Nazaret. Był żonaty z córką Jana z Brienne. Jednak dotychczasowy porządek wywróciły najazdy Mongołów. Najazdy uciekinierów z państwa chorezmijskiego opanowały w 1222 Jerozolimę.
VII krucjata 1248-1254
Zorganizowana przez króla francuskiego Ludwika IX. Czasowe opanowanie Damietty jednak musiał ją zwrócić i zapłacić okup, dodatkowa armię zaatakowała epidemia.1254 wrócił do Francji. 1278 epidemia w Tunisie ginie.
kampania Nikopolis
skutki wypraw krzyżowych:
założenie zakonów rycerskich: joannici, templariusze, krzyżacy
rozszerzenie horyzontów geograficznych
rozwój kartografii żeglarskiej paradygmat żeglarski
rozłam ostateczny między chrześcijańskim zachodem a prawosławnym wschodem
prowadzenie uprawy brzoskwiń na zachodzie
wzbogacenie miast włoskich czytaj weneckich na handlu