Prawo konstytucyjne – zagadnienia egzamin

1. pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne

1. Sensu stricto: zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych

2. Sensu largo: zespół norm prawnych, zawartych we wszystkich aktach prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa

(na pierwszym miejscu konstytucja, ustrój, które służą jednostce)

Pojęcie-to całokształt norm prawnych regulujących w swej treści zarówno podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa, jak też wolności i prawa jednostki. W znaczeniu wąskim do pr. konstytucyjnego zalicza się jedynie normy zawarte w konstytucji, a więc normy wyróżniająca się z systemu prawa szczególną mocą prawną. W znaczeniu szerokim nie bierze się pod uwagę mocy prawnej, a jedynie treść norm prawnych.

Przedmiot-normy prawne odnoszące się do podstawowych instytucji ustrojowych, a więc normy determinujące kształt ustroju danego państwa. Niekiedy określony instytucje ustrojowe są jednoczenie przedmiotem regulacji innych dziedzin prawa, wtedy do pr. konstytucyjnego należeć będą jedynie unormowania o znaczeniu podstawowym z pominięciem szczegółowej regulacji w tym zakresie. np. Rada Ministrów-o ustroju rady, sposobie powoływania, zakresie uprawnień mówi pr. konstytucyjne a o szczegółowej strukturze, trybie funkcjonowania pr. administracyjne.

1. pojęcie i rodzaje źródeł prawa konstytucyjnego

Źródła prawa konstytucyjnego to pewne formy egzystencji norm poświęconych temu prawu. Prawo konstytucyjne jest zespołem norm prawnych określających : podmiot władzy najwyższej w państwie formy sprawowania władzy przez podmiot, status prawny podmiotu, organizację i tryb działania aparatu państwowego, źródła prawa, stosowanie prawa i ogólne wiadomości o konstytucji.

„Źródłem prawa" w znaczeniu podstawowym są fakty tworzące prawo ( fakty prawotwórcze ) np.: ustanowienie ustawy. Ich wytworem są poszczególne generalne i abstrakcyjne normy prawne lub ich zespoły w postaci aktów prawodawczych. Główne źródła prawa:

- konstytucja ( ustawa zasadnicza): ma nadrzędną moc i reguluje ustrój państwa.

- ustawy konstytucyjne: węższy zakres regul. ustrojowej niż konstytucja

- ustawy zwykłe : dzięki nim konstytucja jest rozwijana i konkretyzowana. Czasem jedna ustawa jest źródłem kilku praw ( np. ustawa o samorządzie terytorialnym )

• uchwały parlamentu ( np. regulamin sejmu, senatu )

• rozporządzenia ( dekrety ) z mocą ustaw ( np. prezydent w stanie nadzwyczajnym )

• rozporządzenia Rady Ministrów- mają charakter wykonawczy wobec ustawy. W/g różnych autorów są źródłem prawa administracyjnego. Charakteryzują się względną samoistnością

• niektórzy dodają też akty prawne organizacji międzynarodowej.

Źródła prawa są to akty normatywne ( o różnej randze normatywnej).

Art. 87 Konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego, które może wiązać wszystkie podmioty w państwie, w szczególności obywateli i „podmioty podobne „.

• konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty normatywne prawa miejscowego

Źródła prawa konstytucyjnego to źródło, które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Są to wszystkie normy dotyczące ustroju państwa, nie tylko konstytucyjne ale też normy zawarte w innych aktach normatywnych , o różnej mocy prawnej.

1. pojęcie konstytucji i jej cechy charakterystyczne:

konstytucja – zbiór praw i obowiązków obywateli, określa ustrój polityczny, społeczny i gospodarczy kraju

1. szczególna treść

Szczególną treść Konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie regulowania tych materii.

Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień :

1 - określenia ogólnych zasad ustroju państwowego,

2 – określenia ustroju naczelnych organów państwa zakresu ich kompetencji i realizacji wzajemnych,

3 – określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostek.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. składa się z wstępu ( preambuły ) oraz 243 artykułów ujętych w 13 rozdziałach. Najobszerniejsze są rozdziały poświęcone zasadom ustroju państwa oraz wonnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela .

Rozdział II dotyczy źródeł prawa i jest pierwszym tego typu ujęciem w historii polskiego konstytucjonizmu.

Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów i urządzeń konstytucyjnych państwa : Sejmu i Senatu, Prezydenta , Rady Ministrów i administracji rządowej, Samorządu Terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa – Najwyższa Izba Kontroli,, rzecznik Praw obywatelskich, Krajowa rada Radiofonii i Telewizji .

Rozdział X i XI dotyczą szczególnych dziedzin życia państwowego – finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych zawiera przepisy przejściowe i końcowe, określające porządek wchodzenia Konstytucji w życie.

1. szczególna forma

Szczególna forma Konstytucji polega m.in. na jej szczególnej nazwie – gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb zmiany.

Nowe Konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie. Najczęściej Konstytucja przygotowywana jest w ramach parlamentu, natomiast historycznie znacznie posiada procedura oktrojowania Konstytucji – czyli nadania jej jednostronna decyzją władzy, choć i współcześnie zdarzają się przypadki pominięcia parlamentu ( np.: rosyjska Konstytucja z 1993r. – potwierdzona w referendum).

Projekt Konstytucji jest często przygotowywany przez specjalnie do tego powołane komisje. Może to być Komisja Konstytucyjna – jak w Polsce, może to być też gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.

Uchwalenie Konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy też Konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia. W taki sposób powstała polska Konstytucja z 1997 roku.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. przyjmuje ( jako podstawową ) procedurę swej zmiany przez parlament. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy – konstytucyjnej :

1.projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu sejmu ( 92 posłów )

2.ustawa o zmianie Konstytucji musi zostać uchwalona przez sejm ( większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów ).

1. szczególna moc prawna

Szczególną moc Konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System ten jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych typów aktów normatywnych. Ma to doniosłe skutki dla realizacji miedzy Konstytucją a pozostałymi typami aktów normatywnych.

Skoro Konstytucja jest aktem najwyższym, to przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, natomiast Konstytucja wyznacza nie tylko rodzaje innych aktów normatywnych ( źródeł prawa) ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.

Po drugie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a wiec nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności.

Po trzecie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza , że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią spójne.

Powyższa charakterystyka szczególnej mocy prawnej konstytucji odnosi się do wszystkich Konstytucji sztywnych, niezależnie od sposobu sformułowania jej w swych postanowieniach. Należy ona do istoty współczesnej Konstytucji, tak jak ukształtowała się w demokratycznym państwie prawnym.

1. treść konstytucji jako ustawy zasadniczej

2. procedury uchwalania konstytucji i dokonywania zmian w jej treści

Sposób uchwalania konstytucji. Z tym wiąże ściśle określenie podmiotu do którego należy władza najwyższa w państwie, oraz z ustaleniem form w jakich suweren powinien władzę sprawować. Wykształciły się 4 podstawowe rozwiązania:

-suwerenem jest monarcha, on nadaje konstytucję

-konstytucja zostaje przyjęta w drodze referendum

-konstytucję uchwala specjalnie do tego celu powołany organ przedstawicielski(konstytuanta)

-konstytucja uchwalona jest przez parlament, który funkcjonuje wówczas w szczególnym trybie, innym niż przy uchwalaniu ustaw zwykłych.

Konstytucja nadawana przez panującego, stała się w kilku państwach formą wprowadzenia monarchii konstytucyjnej. Instytucja referendum konstytucyjnego to najbardziej demokratyczny sposób uchwalenia konstytucji. Projekt konstytucji jest przyjmowany przez parlament lub konstytuantę a następnie poddawany pod referendum np. konstytucja Hiszpanii ’78,konstytucja Polski ’97.W niektórych krajach powoływano organ przedstawicielski, zbierał się on tyko na okres uchwalenia konstytucji. Rolę konstytuanty może również spełniać parlament. Cechy konstytuanty miały również zwoływane niekiedy w przeszłości konwencje konstytucyjne, celem ich było przygotowanie i uchwalenie konstytucji dla nowo powstających państw. Najczęściej wykorzystywanym rozwiązaniem jest uchwalanie konstytucji przez parlament. Wyodrębnienie tej funkcji parlamentu następuje w wyniku ustanowienia szczególnego trybu postępowania przy uchwalaniu ustawy zasadniczej. Potrzebne jest spełnienie dwóch wymogów formalnych: odpowiedniego quorum(wymaganej liczby posłów na posiedzeniu) oraz kwalifikowanej większości głosów(2/3 lub 3/4).

Zmiana konstytucji wymaga również szczególnego trybu postępowania oraz spełnienia określonych warunków. Pod uwagę zmiany konstytucji możemy brać pod uwagę zmianę częściową i całkowitą.

Zmiana całkowita może polegać na zastąpieniu dotychczas obowiązującej konstytucji całkowicie nową ustawą zasadniczą lub uchyleniu dotychczasowej konstytucji bez jednoczesnego wprowadzenia w jej miejsce innego aktu rangi konstytucyjnej. Zmiana częściowa polega zaś na zmianie treści jedynie niektórych postanowień konstytucji. Dotyczy ona podstawowych zasad ustroju państwa, polega na uzupełnieniu tekstu, określana jest jako rewizja konstytucji.

Zmiana konstytucji w RP:

1. z formalną inicjatywą zmiany przepisów konstytucji może wystąpić jedynie 1/5 liczby posłów, Senat lub Prezydent RP.

2. tekst ustawy zmieniającej konstytucję musi być przyjęty w jednakowym brzmieniu przez obie izby

3. na rozpatrzenie projektu ustawy Senat ma nie dłużej niż 60 dni.

4. do zmiany konstytucji wymagana jest kwalifikowana większość 2/3 głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów w Sejmie oraz bezwzględna większość głosów w Senacie.

5. uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany Konstytucji mogą żądać w przypadku zmiany treści Roz. I, II i XII przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum zatwierdzającego. To gwarantuje trwałość, bo art.235 wyklucza możliwość dokonywania zmian w celach politycznych.

1. nadrzędność konstytucji w systemie źródeł prawa i jej gwarancje

O nadrzędności konstytucji mówi nam najwyższa moc prawna konstytucji. Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza nie tylko zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, lecz również obowiązek wydawania aktów niezbędnych dla zapewnienia pełnej realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej. Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych. Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją. Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji. W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W Polsce obecnie występuje rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa. Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa polega na tym ze każdy organ państwowy uprawniony do stanowienia aktów normatywnych, obowiązany jest przed wydaniem aktu prawnego zbadać projekt tego aktu z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją. Może ona być sprawowana w dwóch formach. Pierwszą z nich jest kontrola niezinstytucjonalizowana, która realizowana jest na zasadach ogólnych toku postępowania ustawodawczego. Np. w USA kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny – tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu. Druga to kontrola zinstytucjonalizowana która polega na ukształtowaniu sformalizowanej procedury kontrolnej. Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa charakteryzuje się głównie tym że funkcja konstytucji powierzana jest organowi niezależnemu od parlamentu. Czyli istnienie quasi-sądowego organu do kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna), ale też z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne uchylenie danego przepisu.

1. tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP z 2.04.1997r

Ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej

• Inicjatywa: prezydent, Komisja Konstytucyjna ZN, 56 członków ZN, w 1994 r. dodano 500000 obywateli oraz że poprzednie projekty też mogą trafić pod obrady;

• 7 projektów:

  • Komisja Konstytucyjna Senatu I Kadencji;

  • PSL i UP;

  • Konfederacja Polski Niepodległej

  • Unii Demokratycznej

  • SLD;

  • prezydent Wałęsa;

  • NSZZ Solidarność i ugrupowania centroprawicowe (inicjatywa ludowa);

  • Porozumienie Centrum wycofało swój projekt konstytucji

• wrzesień 1994 – pierwsze czytanie w/w projektów → przekazane do KKZN (46 posłów i 10 senatorów);

  • nie skorzystano z referendum przedkonstytucyjnego w sprawie zasad konstytucji;

• KKNZ powołała 6 stałych podkomisji i zespół stałych ekspertów;

• styczeń 1995 – przyjęcie przez KKNZ projektu tekstu jednolitego konstytucji → powolne tempo bo kontrowersje, szczególnie 3:

  • pozycja prezydenta;

  • pozycja Kościoła i regulacje dot. wolności sumienia i wyznania;

  • prawa socjalne

• przełom 1995/96 koalicja konstytucyjna – SLD, PSL, UP i UW – dzięki temu mieli 2/3 w KKNZ i ZN

• marzec 1997 r. – drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytucji → poprawki zgłosił prezydent → trzecie czytanie – rozpatrzenie poprawek prezydenta → 2 kwietnia 1997 uchwalenie konstytucji.

• kampania referendalna wraz z kampanią wyborczą (wybory 09.97)

• 25 maja 1997 – referendum konstytucyjne (frekwencja ok. 42%, za 52%);

• 15 lipca 1997 – Sąd Najwyższy po rozpatrzeniu protestów przeciwko ważności referendum (dot. głównie frekwencji), w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podjął uchwałę o ważności referendum;

• 16 lipca 1997 – A. Kwaśniewski podpisał Konstytucję i zarządził opublikowanie w Dziennik Ustaw;

17 październik 1997 – 3 miesiące po ogłoszeniu zgodnie z art. 243 Konstytucja weszła w życie.

1. ogólna charakterystyka Konstytucji RP z 2.04.1997r

2. procedura zmiany Konstytucji RP (art. 235)

1). Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP.

2). Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60dni, przez Senat.

3). Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

4). Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

5). Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

6). Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziałów I, II lub XII, podmioty określone w ust 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat - - przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.

Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku.

Zmiana zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiadała się większość głosujących.

7). Po zakończeniu postępowania określonego w ust 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu.

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

1. pojęcie i katalog konstytucyjnych zasad ustroju politycznego

• Tożsamość konstytucyjna państwa to suma zasad podstawowych, które dotyczą ustroju w państwie i systemu władzy. Z reguły zasady te określają suwerena, ustanawiają podstawowe formy wykonywania i rodzaje organów państwowych powołanych do sprawowania tej władzy. Określają płaszczyznę formalną władzy (sposoby sprawowania władzy) jak i płaszczyznę materialną (treść wykonywania władzy);

• we współczesnym konstytucjonalizmie – szereg zasad wspólnych, wyznaczających standard demokratycznego państwa, choć są one formułowane w różny sposób, często uzupełniane deklaracjami o bardziej szczegółowym charakterze. Często też nie są zdefiniowane, pozostawiając definicję pojęć dla judykatury i doktryny, z możliwością odwołania się do pozaprawnych pojęć, przez co nadaje się im elastyczności;

• w Konstytucji z 1997 r. postanowienia dot. zasad ustroju zostały umieszczone głównie w rozdziale I (Rzeczypospolita), ale można je również wyinterpretować z innych rozdziałów (głównie z rozdziału II) i preambuły. Postanowienia z rozdz. I mają różny stopień abstrakcyjności od ogólnych o szczególnej doniosłości (art. 1, 2, 4, 8, 10) poprzez szczegółowe unormowania (art. 13, 17, 26) aż po przepisy mające postać raczej norm, niż zasad (art. 11 ust. 2, 21 ust. 2, 27, 28, 29);

konstytucja krytykowana jest, gdyż wg niektórych jest w wielu miejscach „przegadana i mało jurydyczna”, ale takie ujęcie zasad pozostawia doktrynie swobodę w ustalania katalogu zasad ustroju

Katalog zasad ustrojowych:

-zasada suwerenności Narodu

- zasada demokratycznego państwa prawa

- zasada reprezentacji politycznej

-zasada podziału i równowagi władz

- zasada społeczeństwa obywatelskiego

-zasada pluralizmu politycznego

-zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego

-zasada społecznej gospodarki rynkowej

-zasada równoprawności kościołów i związków wyznaniowych oraz bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych i światopoglądowych

1. zasada suwerenności Narodu

Każda Konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i systemie władz. Istnieje szereg zasad stanowiących standard demokratycznego państwa i wymagających uwzględnienia w każdej nowoczesnej Konstytucji, nie zawsze muszą być wprost zapisywane w odrębnych aktach konstytucyjnych.

Konkretyzacja ich może dokonywać się dopiero w orzecznictwie sądowym.

Najbardziej podstawowe zasady konstytucyjne Konstytucji 2.04.97:

1.Suwerenności narodu

2.Niepodległości i suwerenności państwa

3.Demokratycznego państwa prawnego

4.Hierarchicznego systemu źródeł prawa

5.Społeczeństwa obywatelskiego

6.Podziału władz

7.Społecznej gospodarki rynkowej

8.Przyrodzonej godności człowieka.

Zasada suwerenności narodu:

-wskazuje tego, do którego należy władza w państwie(„Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”) Pojęcie narodu ze wszystkimi obywatelami RP posiadającymi prawa wyborcze, a nie tylko z obywatelami na rodowości polskiej.

-Określa formy wykonywania władz przez Naród.

1. zasada demokratycznego państwa prawnego

Zasada państwa demokratycznego ma tradycje starożytne : demo = władza ludzi. Demokracja polega na tym, że suwerenem jest naród, czyli zbiorowość wszystkich obywateli.

Stanowi, że RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim : zagwarantowanie i poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kierowaniu władz poprzez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych: ideą państwa socjalnego, opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą jak i wykonawczą.

Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje tj. Trybunał Konstytucyjny, rzecznik Praw Obywatelskich, NSA, Sądy Powszechne, NIK.

Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego.

1. zasada reprezentacji politycznej i zasada demokracji bezpośredniej

2. zasada podziału władzy

Art. 10 ust. 1 – ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

Ust. 2 – Władzę ustawodawczą sprawują sejm i senat, władzę wykonawczą prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Art. 10 – podkreśla więc, że ustrój państwa został oparty na podziale i zrównoważeniu władz. W tym zakresie ustawa zasadnicza wymienia władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Zgodnie z koncepcją twórców tej doktryny, władze te powinny być rozdzielone , a więc wykonywanie każdej z nich powinno być powierzone odrębnym organom, ale także zrównoważone.

O podziale władz można mówić mając na względzie znaczenie przedmiotowe i podmiotowe. W sensie przedmiotowym ( funkcjonalnym) podział władz oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków ( sfer ) działania państwa takich jak ; stanowienie prawa, wykonywanie prawa, sądzenie.

Zasada podziału władz wymaga zatem odrębnego istnienia organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej – powoływanych do wykonywania swojego odcinka władzy państwowej.

Drugim klasycznym elementem zasady podziału władzy jest tzw. system hamulców i równowagi lub też system wzajemnego hamowania się równoważenia władz.

Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy tymi trzema władzami jest zasada równości poszczególnych władz.

1. zasada pluralizmu politycznego

Istotą tej zasady jest wolność tworzenia i działania partii politycznych. Zakłada ona istnienie systemu wielopartyjnego oraz zakazuje wprowadzania jakiejkolwiek monopartyjności. Każda partia może zrzeszać-na zasadach dobrowolności i równości-wyłącznie obywateli polskich. Ustawa o pp przewiduje rejestracyjny tryb ich tworzenia. Partia musi być zarejestrowana w SO w W-wie. Zgłoszenie partii politycznej do ewidencji musi być poparte 1000 podpisów.

W świetle art.13 Konstytucji zakazane jest istnienie w RP partii politycznych i innych organizacji:

-odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu

-których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową

-stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa

-przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

Finansowanie partii jest jawne(art.11 ust. 2).Podstawowym źródłem finansowania partii są subwencje i dotacje podmiotowe z budżetu państwa. Prawo do subwencji posiadają partie które w wyborach uzyskały 3%(komitety) lub 6%(koalicje) poparcia. Mogą też przyjmować wpłaty od osób fizycznych. Nie mogą one jednak przekraczać w jednym roku 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Partia może osiągnąć dochody ze składek członkowskich, darowizn, spadków lub zapisów. Środki finansowe musi gromadzić na rachunkach bankowych.

1. zasady ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej

2. zasady stosunków między państwem, a kościołami i związkami wyznaniowymi

Rolę kościołów i związków wyznaniowych postrzega się przede wszystkim w aspekcie wolności wyznania.

Doświadczenia historyczne Polski, zwłaszcza rola kościoła katolickiego, nakazują włączenie kościołów i związków wyznaniowych do politycznych rozważań o społeczeństwie obywatelskim.

Daje temu wyraz Konstytucja wprowadzając do ustroju RP ogólną definicję roli Kościołów i związków wyznaniowych (niezależnie od indywidualnych gwarancji wolności sumienia i wyznania).

Konstytucja formułuje w tym zakresie 4 podstawowe zasady:

1. równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych

2. bezstronności (neutralności) państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych,

3. poszanowanie autonomii kościołów i związków wyznaniowych, wzajemną niezależność oraz współdziałanie dla dobra człowieka i dobra wspólnego,

4. stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę ministrów z właściwymi przedstawicielami tych związków.

W przypadku kościoła katolickiego – stosunki między nim a państwem reguluje (określa) – umowa – konkordat – zawarta ze Stolicą Apostolską oraz ustawy.

1. zasady przewodnie statusu jednostki w Konstytucji RP

2. konstytucyjne prawa i wolności człowieka i obywatela

Zasady praw i wolności:

• zasada godności (preambuła i art. 30):

-przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka, stanowiąca źródło wolności i praw człowieka i obywatela o nienaruszalnym charakterze, a obowiązkiem władz jest jej ochrona i poszanowanie;

• jej źródłem jest prawo naturalne dzięki czemu ma rangę suprakonstytucyjną (wszystkie unormowania prawa stanowionego muszą być z nią zgodne, inaczej tracą przymiot legitymizmu);

• jest nienaruszalna, tj. nie można się jej zrzec, a ustawodawca nie może jej ograniczyć, z tego wynikają pozytywne obowiązki państwa, a zakres i sposób ich dochowania może być kontrolowany przez sądy;

• przyznana każdemu człowiekowi, czyli nie może być zróżnicowana ze względu na rasę, narodowość itd. → zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady równości;

• nie jest po prostu jednym z wielu praw, ale prawem o podstawowym znaczeniu, stanowi źródło i fundament całego porządku konstytucyjnego, co oznacza, że wszystkie normy konstytucyjne powinny być interpretowane na tle zasady godności;

• istotą godności jest podmiotowość człowieka (tj. autonomia) i choć człowiek musi uwzględniać autonomię (godność) innych osób, to istnieją jednak granice, których przekroczenie sprowadzi człowieka do roli przedmiotu procesów społecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej przez ustawodawcę), a więc przekreśli jego godność → zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady wolności;

• nie tylko nakaz pozostawienia człowiekowi autonomii (aspekt pozytywny), ale również zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić (aspekt negatywny), jak zakaz prześladowań, dyskryminacji, ingerencji w swobodę myśli i przekonań, zmuszania do samooskarżania;

• zasada wolności (preambuła i art. 31) → to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolności przy jednoczesnym zobowiązaniu wszystkich do szanowania wolności i praw innych osób;

  • wolność człowieka musi z natury rzeczy podlegać pewnym ograniczeniom ze względu na interes publiczny i wolności i prawa innych. Przesłanki ograniczenia zasady wolności formułuje art. 31 ust. 3. Zasada ta ma także konsekwencje dla zasady godności, dla której pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie ograniczenie wolności może stanąć w kolizji także z zasada godności.

• zasada równości (art. 32):

  • w Konstytucji zasada ta została skonkretyzowana jako:

    • zasada równości wobec prawa;

    • zasada równego traktowania wszystkich przez władze publiczne;

    • zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym;

  • zasada ta nie jest nowa w polskim konstytucjonalizmie i ma bogatą treść orzeczniczą:

    • zasada równości to równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej) jak i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości w procesie stanowienia prawa);

    • nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a podobieństwo wyznaczane przez kryterium cechy relewantnej (TK z 1988 r.);

    • dot. sytuacji prawnej, a nie faktycznej, ale nie jest zakazane stanowienie prawa stwarzającego np. przywileje słabszej grupie (np. dla kobiet – według TK – dyskryminacja pozytywna/uprzywilejowanie wyrównujące);

    • nie ma charakteru bezwzględnego, tj. dozwolone jest usprawiedliwione zróżnicowanie podmiotów podobnych, a wg TK argumenty usprawiedliwiające muszą mieć:

    • charakter relewantny, tzn. pozostający w bezpośrednim związku z celem i treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma oraz służyć realizacji tego celu i treści (= muszą być racjonalnie uzasadnione);

    • charakter proporcjonalny w stosunku do interesu któremu mają służyć;

    • związek z innymi wartościami uznanymi przez konstytucję za usprawiedliwiające uprzywilejowanie podmiotów (np. zasada sprawiedliwości społecznej);

    • zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej;

    • zasada równości ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo;

    • w Konstytucji dodatkowo zaznaczono niektóre aspekty zasady równości:

-zasada równości kobiet i mężczyzn (art. 33);

-równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych(art. 25 ust. 1);

-zasada równości w prawie wyborczym (art. 96 ust. 2, art. 127 ust. 1 i art. 169 ust. 2);

-„równa dla wszystkich” ochrona prawna prawa własności, innych majątkowych i prawa dziedziczenia (art. 64 ust. 2);

-dostęp do służby publicznej na „jednakowych zasadach” (art. 60)

• Zasada Ochrony mniejszości narodowych i etnicznych

Gwarancja obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka,zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.Czlonkowie mniejszości mają takie same prawa jak inni obywatele.

• Zasada zróżnicowania praw,wolności i obowiązków obywatela oraz cudzoziemca

• obywatele – cudzoziemcy:,

  • uregulowania prawne:

    • Konstytucja;

    • ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. (niespójna z Konstytucją);

  • obywatelstwo nabywa się prawem krwi (art. 34 ust. 1) oraz (wg ustawy):

    • na wniosek osoby zainteresowanej lub z mocy prawa, jak w przypadku repatriantów;

    • uznanie obywatelstwa – decyzja adm. dot. apatrydy stale zamieszkującego w RP;

    • nadanie obywatelstwa postanowieniem prezydenta (bez możliwości skargi);

  • utrata obywatelstwa → tylko na wniosek osoby (art. 34 ust. 2);

  • cudzoziemcy są podmiotami tych praw, które nie zostały określone kryterium „obywateli”, ale Konstytucja wprowadza możliwość innych ograniczeń:

    • art. 37 → każdy pod władzą RP ma prawo korzystania z praw i wolności zapewnionych w K., ale ustawa może określać wyjątki (ustawa o cudzoziemcach, ale też i inne ustawy szczegółowe), które nie mogą jednak wychodzić poza zakres praw przyznanych przez konwencje międzynarodowe;

    • art. 79 ust. 2 → wyłączona możliwość skargi konstytucyjnej dla dochodzenia prawa azylu i uzyskania statusu uchodźcy;

  • szczególny status – cudzoziemcy pochodzenia polskiego mają prawo do osiedlania się na stałe w RP;

System prawo i wolności

-dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki – przepis musi być rozumiany jednocześnie jako:

• prawo podmiotowe z możliwością wymuszenia jego realizacji przez władze publiczne, przede wszystkim na drodze sądowej;

• wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych, wyrażająca określoną wartość, której realizacja jest ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych;

  • szerokie rozwinięcie w niem. doktrynie (głównie w FTK) – subiektywny (obronny) i obiektywny aspekt praw człowieka;

• przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności (nawiązanie do systematyki ONZ-owskich Paktów Praw Człowieka):

  • prawa i wolności osobiste (art. 38-56);

  • polityczne (art. 57-63);

  • ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64-76);

  • artykuły 82-86 poświęcono obowiązkom jednostki;

Prawa i wolności osobiste – określone jako prawa człowieka (wyjątki art. 52 ust. 4 i 5, art. 55 i 56):

• prawo do życia (art. 38) → „zapewnienie prawnej ochrony życia” – prawo ujęte bardzo ogólnie ze względu na kontrowersje dot. nasciturusa, kary śmierci, i in.;

• nietykalność osobista to min.: zakaz eksperymentów medycznych (art. 39), zakaz tortur (art. 40), zakaz pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuacji przewidzianych przez ustawę (art. 41), nienaruszalność mieszkania (art. 50);

• prawo do rzetelnej procedury sądowej to min.: prawo do sądu dot. wszystkich spraw i sporów, w których jednostka jest stroną (art. 45), prawo do obrony (art. 42 ust. 2), zasada nullum crimen nulla pooena sine lege (art. 42 ust. 1), domniemanie niewinności (art. 42 ust. 3), wyłączenie przedawnienia dla zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości (art. 43); zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw funkcjonariuszy publicznych (art. 44);

• prawo do ochrony prywatności (art. 47) obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, w szczególności:

  • zakaz zobowiązywania do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań czy wiary (art. 53 ust. 7);

  • autonomia stosunków rodzinnych (art. 48 i art. 53 ust. 3);

  • ograniczenia dot. ujawniania, pozyskiwania i dostępności do informacji o osobach prywatnych (art. 51);

    • prawo to znalazło ujęcie w orzecz. TK i SN;

• wolność przemieszczania się (art. 52) obejmuje:

  • swobodę przemieszczania się po RP;

  • swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pobytu;

  • swobodę opuszczenia RP (prawo do paszportu);

  • możliwość wprowadzania ograniczeń zgodnych z art. 31 ust. 3, ale prawem bezwzględnym są:

    • zakaz banicji (art. 52 ust. 4) – dot. tylko obywatela polskiego;

    • zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55 ust. 1), każdej osoby podejrzanej o polityczne przestępstwo bez użycia przemocy (art. 55 ust. 2) oraz na mocy EKPCz, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że dana osoba będzie poddana tam nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu → o dopuszczalności orzeka sąd;

• wolność sumienia i religii (art. 53) musi być rozpatrywana na tle konstytucyjnego statusu kościołów i związków wyznaniowych oraz ich relacji (art. 25). Obejmuje w szczególności:

  • wolność wyznawania i życia zgodnie ze swoją religią, z czym związane jest prawo odmowy służby wojskowej z powodu przekonań religijnych (art. 85 ust. 2);

  • swoboda uzewnętrzniania religii;

  • swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu;

  • prawo do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują (dot. przede wszystkim więźniów, żołnierzy, chorych, uczniów, itp);

  • prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami;

    • nie jest szczegółowo unormowana w konstytucji;

    • dot. też wolności światopoglądowej;

• wolność wyrażania poglądów i opinii (art. 54) to wolność wyrażania poglądów; uzyskiwania informacji i ich rozpowszechniania → w praktyce realizowane jest poprzez wolność prasy i druku i jest uważana za jedną z podstawowych zasad demokracji i pluralizmu politycznego → art. 14 i art. 54 (zakaz cenzury i koncesjonowania prasy);

  • regulacja wolności wyrażania poglądów ma zbyt wąski wymiar;

  • szczególny wyraz → wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz wolność nauczania (art. 73);

Prawa i wolności polityczne – część przyznana wszystkim, a związane z udziałem w życiu publicznym przyznane tylko obywatelom;

• prawa związane z udziałem w życiu publicznym to:

  • prawo głosowania w wyborach i referendach (art. 62);

  • prawo kandydowania w wyborach (art. 99 i art. 127 ust. 3);

  • prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 2);

  • prawo dostępu do służby publicznej (art. 60) – dot. też wojska, a kontrola odmowy przez sądy;

  • prawo uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (art. 61);

  • prawo petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym, osoby trzeciej za jej zgodą (art. 63);

• wolność zgromadzeń (art. 57) – wg. TK warunkiem jest pokojowy charakter zgromadzeń;

• wolność zrzeszania się (art. 58), ale możliwa jest sądowa rejestracja, a zakaz może wydać sąd (TK dla partii);

  • to nie tylko prawo jednostek, ale jako jedna z podstawowych zasad ustroju (patrz zasada społeczeństwa obywatelskiego);

  • formy zrzeszeń:

    • art. 11 – wolność partii politycznych;

    • art. 59 – wolność związków zawodowych (tzw. wolność koalicji), organizacji społeczno-zawodowych rolników i organizacji pracodawców;

  • ograniczeniem dla tej wolności jest wymóg zgodności z prawem, w szczególności zakaz odwoływania się do totalitarnych metod i praktyk działania faszyzmu, komunizmu i nazizmu, nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowania przemocy i utajniania struktur;

    • możliwe ograniczenie w stosunku do osób, których funkcja lub stanowisko wymaga apolityczności;

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne – katalog tych praw to:

• prawo do własności (art. 20, 21, 64) – rozróżnienia:

  • jako jedna z podstaw społecznej gospodarki rynkowej, z priorytetem dla własności prywatnej;

  • jako jedno z praw człowieka, podlegające ochronie → 2 znaczenia:

    • sens cywilistyczny – art. 64 ust. 1 i 2 „ochrona własności, innych praw majątkowych i prawa dziedziczenia”;

    • sens ogólny – art. 21 ust. 1 – jako określenie zbiorcze dla praw majątkowych

  • zasady dot. prawa własności:

    • równa dla wszystkich ochrona własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia;

    • wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2);

    • ograniczenia własności (cywilne znaczenia) nie mogą naruszyć istoty tego prawa (art. 64 ust. 3);

    • przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sądu (art. 46);

  • najważniejsze tezy z wyroku TK (P11/98 – podsumowujący):

    • prawo to i jego gwarancje należy konstruować na tle ogólnych zasad ustroju, z których wynika, że zagwarantowanie ochrony własności jest obowiązkiem państwa i wartością wyznaczając kierunek interpretacji art. 64 oraz innych uregulowań;

    • nie jest ius infinitum, więc jego ochrona nie może mieć charakteru bezwzględnego;

    • art. 64 ust. 3 ma 2 role: jako podstawa ograniczeń tego prawa oraz jako kryterium oceny wprowadzonych ograniczeń;

    • ograniczenia tego prawa muszą być oceniane także na podstawie art. 31 ust. 3;

    • ograniczenia są dopuszczalne o ile nie naruszają istoty tego prawa;

  • TK o dziedziczeniu – korelat i dopełnienie prawa własności, a na mocy art. 21 ust. 1 należy do zasad ustroju, więc niemożliwe jest pozbawienie własności cechy dziedziczenia, natomiast innych praw tak;

    • regulacje dot. spadków nie mogą wprowadzać ukrytego wywłaszczenia;

  • z prawem tym wiąże się prawo z art. 77 ust. 1 do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnie z prawem przez organ władzy publicznej;

• swoboda działalności gospodarczej (art. 22) – choć jako zasada ustroju, to wg TK może stanowić podstawę konstruowania prawa podmiotowego;

• uprawnienia pracownicze – brak prawa do pracy (jest jako zasada polityki państwa), ale stworzono pewne szczegółowe prawa związane z pracą:

  • prawo do wolności zawodu i miejsca pracy (art. 65 ust. 1);

  • prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4);

  • prawo do bezpiecznych warunków pracy (art. 66 ust. 1);

  • prawo do urlopu (art. 65 ust. 2);

  • prawo do koalicji (art. 59 ust. 1) i związane z tym uprawnienia związków do zawierania zbiorowych układów pracy, prowadzenia sporów zbiorowych i strajków (art. 59 ust. 2 i 3);

  • zasada ogólna → praca pod ochroną RP → uprawnienia państwa do nadzoru nad warunkami pracy (art. 24 zd. 2), zakaz stałego zatrudniania dzieci do 16 lat (art. 65 ust. 3); określanie minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4) i maksymalnego czasu pracy (art. 65 ust. 2) è wpływa na swobodę przedsiębiorczości;

• prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67) – dot. obywateli; sytuacje:

  • niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa;

  • emerytury;

  • niezawinionego bezrobocia;

  • w ogólnych zasadach – prawo dla rodzin w bardzo trudnej sytuacji do szczególnej pomocy (art. 71 ust. 1);

• prawo do opieki zdrowotnej (art. 68) poza ogólną normą o prawie do ochrony zdrowia:

  • obowiązek stworzenia i utrzymywania publicznej służby zdrowia;

  • zasady polityki:

    • szczególna opieka dla pewnych kategorii osób (kobiety ciężarne, niepełnosprawni, starzy, dzieci);

    • obowiązek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradacji środowiska;

    • popieranie rozwoju kultury fizycznej;

  • osobne uregulowania szczególne dot. pomocy osobom niepełnosprawnym (art. 69) i kobietom przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2);

• prawo do nauki (art. 70) – a do 18 roku życia jest obowiązkiem; bezpłatna nauka w szkoła publicznych (wyjątek – szkoły wyższe – wyrok TK);

  • zasady polityki dot. nauki → powszechny i równy dostęp do wykształcenia, min. poprzez tworzenie systemów pomocy finansowej dla uczniów i studentów;

  • inne prawa związane z prawem do nauki:

    • wolność (dla rodziców) wyboru szkoły publicznej lub innej;

    • wolność tworzenia szkół niepublicznych wszystkich szczebli;

    • wolność nauczania (art. 73), szczególnie w przypadku szkół wyższych (autonomia);

• prawo do informowania o stanie środowiska i jego ochronie (art. 74) w związku z zasadą polityki dot. zapewniania bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązkiem władz publicznych ochrony środowiska, przy wspieraniu działań obywateli;

Inne zasady polityki, nie sprzęgnięte z prawami jednostek:

• opieka i ochrona małżeństwa, rodzicielstwa i rodziny (art. 18) i obowiązek uwzględniania dobra rodziny (art. 71 ust. 1) i dobra dziecka (art. 72);

• opieka nad weteranami walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidami (art. 19);

• polityka sprzyjająca zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, przeciwdziałanie bezdomności (art. 75);

• ochrona konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76);

1. środki ochrony praw i wolności jednostki

1.prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej

2.prawo dochodzenia naruszonych wolności lub praw na drodze sądowej

3.prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji

4.prawo każdego, komu konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, złożenia skargi do TK w sprawie zgodności z Konstytucja ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ adm. publ. orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki określonych w Konstytucji

5.prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej

6.prawo wystąpienia do RPD z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych wolności lub praw dziecka

• skarga konstytucyjna – może wnieść każdy, czyje prawa konstytucyjne zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji → wąska skarga konstytucyjna – tylko przeciwko normie na podstawie, której dokonano orzeczenia (art. 79);Forma pisma procesowego,60 termin wniesienia, obowiązek wniesienia opłaty wpisowej oraz konieczność sporządzenia przez radcę prawnego lub adwokata. Wyrok TK ma moc obowiązującą, publikowany w DZ.U.

1. konstytucyjne obowiązki człowieka i obywatela

2. konstytucyjna regulacja systemu źródeł prawa w RP

Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji aktów normatywnych jest:

• wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla pod rygorem wadliwości aktu niższego rzędu → możliwość uchylenia lub pominięcia przy orzekaniu, a wyjątkowo nieważność ex tunc aktu niższego szczebla;

• wymóg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla było dokonywane jedynie aktem tego samego szczebla lub wyższego;

• zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poniżej określonego szczebla (tzw. wyłączność ustawy);

• zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzedniego upoważnienia w akcie wyższego szczebla – akty wykonawcze (rozporządzenie) w odróżnieniu od aktów samoistnych (wynikające z ogólnych kompetencji danego organu do stanowienia prawa, np. ustawy)

Cztery podstawowe szczeble:

• Szczebel konstytucyjny (konstytucja)

• Szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1

• Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy)

• Szczebel rozporządzeń

• akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Ogłoszenie

• Warunkiem wejścia w życie aktów prawa powszechnie obowiązującego jest ich ogłoszenie (art. 88) i dotyczy też prawa wewnętrznego, co wynika z klauzuli państwa prawnego.

  • wg ustawy obowiązek niezwłocznego ogłoszenia aktów, a wejście w życie z reguły 14 dni po ogłoszeniu, a wyjątki jeśli wymaga tego ważny interes państwa, a nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego pastwa prawnego (podobnie nadanie mocy wstecznej)

• Ogłoszenie – zamieszczenie aktu w specjalnym dzienniku urzędowym, zgodnie z zasadami i trybem określonym w ustawie (ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz ustawa o umowach międzynarodowych)

  • Trzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: Dz.U. RP, Dz.Urz. RP „Monitor Polski”, Dz.Urz. RP „Monitor Polski B”, wydawane przez premiera, oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrów) oraz dzienniki wojewódzkie (wydawane przez wojewodów i obejmujące całość aktów prawa miejscowego na danym terenie)

• Dz.U.: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe ratyfikowane, oraz inne akty (orzeczenia TK oraz uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra, a także ze względu na szczególnie ważną treść, np. dot. stanów wojny, wyborów itp), akty jednolite, obwieszczenia o sprostowaniu.

Konstytucja

• wszystkie ogólne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot. szczególnej treści, formy i mocy prawnej.

• ustawy konstytucyjne – brak ich w aktualnym systemie źródeł prawa, jedyna ustawa konstytucyjna to zmiana konstytucji, ale nie ustawa uzupełniająca i istniejąca obok tekstu konstytucji.

Ustawa – brak definicji w konstytucji (nawiązanie do zastanej definicji):

1. akt parlamentu → wyłączne upoważnienie parlamentu do stanowienia ustaw jest wymogiem demokratycznego państwa prawa i związane jest z zasadą podziału władz

   • oznacza też wykluczenie referendum jako formy stanowienia ustaw.

   • obie izby parlamenty, choć ich rola może być różna

2. o charakterze normatywnym – tzn. wszystkie postanowienia ustawy muszą być sformułowane w sposób pozwalający im stać się budulcem norm prawnych o charakterze generalnym (dot. podmiotów) i abstrakcyjnym (dot. wzorów zachowań), a nie indywidualno-konkretnym.

3. zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowana konstytucji). Szczególna moc prawna (prymat) ustawy polega na:

   • Ma samoistnie moc obowiązująca, tzn. do jej zaistnienia nie potrzebne jest żadne dodatkowe upoważnienie (a przepisy konstytucyjne dotyczące wydawania ustaw z konkretnych dziedzin, to zobowiązanie parlamentu do uregulowania tych spraw);

   • Może być zmieniona/uchylona/zawieszona tylko przez inną ustawę;

   • Każda inna norma prawa krajowego może być zmieniona/uchylona/zawieszona przez ustawę;

   • Wydanie innych aktów normatywnych (poza powszechnie obowiązującymi) może się odbyć tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.

4. o nieograniczonym zakresie przedmiotowym:

   • tzn. każda materia może być uregulowana w ustawie, byleby była zgodna z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi, a jedyne wyjątki dot. regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego (uchwała danego ciała);

   • tzw. zasada wyłączności ustawy – pewne materie mogą być regulowane tylko przez ustawy lub na podstawie upoważnienia z ustawy → sytuacja prawna jednostki (i podmiotów podobnych) → kiedyś materialne kryteria wyłączności – tzn. jeśli coś nie zarezerwowane dla ustawy, to mogą być też inne akty; dziś formalne kryteria wyłączności – jeżeli coś jest powszechnie obowiązujące, to automatycznie musi to być ustawa → zasada zupełności koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art. 87 ust. 1 i art. 92 w powiązaniu z art. 2).

     • zaliczenie danej materii do wyłączności ustawy nie oznacza zakazu regulacji podustawowej.

   • szczegółowość (głębokość) regulacji zależy od materii jakiej dotyczy i powiązania ze statusem jednostki → zupełna (absolutna) wyłączność ustawy – regulacje represyjne i prawo podatkowe. Regulacja dot. ograniczania wolności i praw – kształtuje się linia orzecznicza w kierunku absolutnej wyłączności.

5. dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, w głównej mierze uregulowanej w konstytucji;

Rozporządzenia Prezydenta zgodnie z art. 234

• na wniosek RM, kontrasygnata premiera;

• tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeśli sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych czy wyborze Prezydenta (także dla parlamentu).

• wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości.

• wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbliższym posiedzeniu sejmu

Rozporządzenia normatywne

• [4 cechy] to akty prawne oparte o podstawę ustawową, o treści utrzymanej w ramach upoważnienia i zdeterminowanej przez cel ustawy jaką mają wykonać, niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy.

• tylko konstytucyjne organy mogą wydawać rozporządzenia (wyliczenie enumeratywne)

  • Prezydent RP (art. 142 ust. 1),

  • Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt. 2),

  • Prezesa RM (art. 148 ust. 3),

  • poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art. 149 ust. 2 i 3),

  • KRRiTV (art. 231 ust. 2).

• Upoważnienie ustawowe może być fakultatywne (pozwalać na wydanie rozporządzenia), albo obligatoryjne (nakazywać) i musi być trójszczegółowe, tzn.:

  • Szczegółowość podmiotowa – wskazanie organu o konstytucyjnych kompetencjach do wydawania rozporządzeń. Zakazana jest subdelegacja – art. 92. ust. 2.

  • Szczegółowość przedmiotowa – wskazanie zakresu spraw. Zakazana jest wszelka interpretacja rozszerzająca, inaczej naruszenie konstytucji.

  • Szczegółowość treściowa – wskazanie wytycznych dotyczących treści (art. 92 ust. 1), ale powstają wątpliwości co do definicji „wytyczne” – wyroki TK:

    • muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej, a nie tylko np. elementów procedury jego wydania;

    • mogą mieć charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiązań) lub pozytywny (wskazanie kryteriów czy funkcji), ważne by czyniły czytelnym zamiar ustawodawcy;

    • stopień szczegółowości zależy od regulowanej materii i jej związku z zasadą zupełności ustawy;

    • muszą dotyczyć odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma dotyczyć;

    • powinny (ale nie muszą) być zawarte w przepisie upoważniającym, ale musi być możliwe precyzyjne odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretację.

• musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw

• podlegają kontroli TK (uchylić) i sądom powszechnym i administracyjnym (odmówić zastosowania, skoro sędziowie podlegają konstytucji i ustawom, to nie podlegają już rozporządzeniom – prawo do badania konstytucyjności i legalności rozporządzeń).

Akty prawa miejscowego

• to akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły (organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej) – art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktów określa ustawa. Akty te wydawane są na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, ale wymogi stawiane im są łagodniejsze niż rozporządzeniom.

• 2 typy aktów prawa miejscowego:

  • przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw – wtedy konieczne jest upoważnienie zawarte w ustawie; podobne z rozporządzeniami.

  • przepisy porządkowe – wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w ustawach o poszczególnych szczeblach samorządu i administracji rządowej.

    • wydawane dla ochrony zdrowia, życia, porządku, spokoju i bezpieczeństwa, ale tylko w kwestiach nie uregulowanych w ustawach.

    • wydawane przez samorządowe organy stanowiące oraz wojewodów.

• akty prawa miejscowego podlegają kontroli sądownictwa administracyjnego (art. 184), ale nie TK.

Akty prawa wewnętrznego

• nie składają się na wzajemnie powiązany system;

• odnoszą się tylko do jednostek podległych organowi, który ustanowił te akty;

• kompetencja do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty tak podmiotowe jak i przedmiotowo.

• akty te są powiązane z systemem aktów prawa powszechnie obowiązującego:

  • wymóg zgodności z prawem powszechnie obowiązującym;

  • dopuszczenie stanowienia aktów tylko na podstawie ustawy (z wyjątkiem uchwał RM – art. 93 ust. 2 K.), tzn. że są to również akty wykonawcze, ale zasady ich formułowania nie zostały sprecyzowane w konstytucji i nie mają tak szczegółowych wymogów jak rozporządzenia normatywne.

Ogłaszanie aktów normatywnych:

-Dziennik Ustaw- ustawy, konstytucja, rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP, rozporządzenia wykonawcze,orzeczenia TK,akty prawne dot.stanu wojennego lub pokoju. Itp.

-Monitor Polski-zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy,uchwały RM i zarządzenia premiera wydane na postawie ustawy,orzeczenia TK,niektóre uchwały ZN,Sejmu,Senatu(regulaminy izb),wyroki TS.

-Dzienniki urzędowe-akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy

-Wojewódzki Dziennik urzędowy-wydawany przez wojewodę,ogłasza sięprzedw wszystkim akty prawa miejscowego,publikuje wyroki sądu adm.,uchwałę budżetową województwa,informacje,komunikaty,ogłoszenia.

1. pojęcie i rodzaje organów państwowych

2. systemy rządów i ich klasyfikacja

Zasad podziału władz zakłada oparcie stosunków między poszczególnymi władzami na systemie wzajemnych hamulców, które gwarantować mają współdziałanie i równowagę tych władz. Na tym tle ukształtowały się dwa zasadnicze modele stosunków między władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą, określane mianem systemów parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego) i systemu prezydenckiego. W obu systemach struktura i organizacja władzy ustawodawczej (parlamentu) są do siebie zbliżone. Odróżnia je natomiast struktura władzy wykonawczej i sposób ujęcia jej stosunków z parlamentem.

System rządów parlamentarno-gabinetowy.

Mamy parlament oraz władzę wykonawczą, którą wykonuje rząd i głowa państwa (monarcha lub prezydent). Państwem rządzi rząd na czele z premierem. Król (prezydent) panuje, ale nie rządzi, sprawuje rolę reprezentacyjną. W tym, systemie rząd jest zależny od parlamentu. Aby działać musi mieć poparcie parlamentu. Parlament może postawić wotum nieufności wobec całego rządu lub pojedynczemu ministrowi.

Instytucja charakterystyczna dla tego systemu rządów jest instytucja kontrasygnata. Prerogatywy prezydenta są to akty wolne od kontrasygnaty.

Głowa państwa oraz członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za złamanie konstytucji, za dokonanie przestępstwa.

System rządów zwany prezydenckim – charakterystyczny dla USA.

Władza wykonawcza należy do jednej człowieka. Nie występuje rząd. W tym systemie głowa państwa jest prezydentem i szefem rządu. Nie ma tam ministrów, ale są sekretarze. Prezydenta wybierają obywatele z tym, że obywatele wybierają elektorów, a oni wybierają prezydenta na 4 lata. Mogą być tylko dwie czteroletnie kadencje prezydenckie. Prezydent podlega odpowiedzialności konstytucyjnej za złamanie konstytucji lub popełnienie przestępstwa.

System rządów zwany prezydencjalny lub półprezydencki.

Uformował się pod rządami 5 republiki francuskiej z roku 1958. Jest podzielona władza wykonawcza (egzekutywa) między prezydenta i radę ministrów, na czele której stoi premier. Ciężar sprawowania władzy w państwie spoczywa na prezydencie, który przewodniczy radzie. Prezydent pochodzi z wyborów bezpośrednich. Wybierany jest na 7 lat i na dwie kadencje.

1. systemy rządów w Konstytucji RP

Konstytucja z 2 IV 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (prezydent oraz rząd na czele), rząd (i poszczególni ministrowie) ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Nie jest to jednak czysta postać systemu parlamentarnego, bo nadal pozostał w nim przynajmniej jedna kompetencja typowa dla systemu prezydenckiego, a mianowicie wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym, a nie przez parlament. Nie oznacza to jednak wprowadzenia systemu prezydenckiego, bo kompetencje głowy państwa w nowej konstytucji istotnemu ograniczeniu. Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi, wiele jednak jego decyzji musi być podejmowanych bezwzględną lub kwalifikowaną większością głosów, a jeśli takiej większości zabraknie, Sejm musi się pogodzić z wolą Senatu czy prezydenta. Konstytucja mówi o oparciu stosunków miedzy władzą ustawodawczą a wykonawczą na wzajemnej równowadze, to dalsze postanowienia konstytucyjne nadają zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach – Sejmowi.

1. pojęcie demokracji bezpośredniej i jej formy

2. referendum w polskim prawie konstytucyjnym

Referendum jest zagwarantowane przez Konstytucję, mówi o tym art. 4 ust.2 : Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio. Uwidacznia się tu charakter demokracji przedstawicielskiej , której uosobieniem na szczeblu ogólnopaństwowym jest parlament. Procedury demokracji bezpośredniej tj referendum i inicjatywa ludowa mają charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich Sejmu i Senatu.

Konstytucja Polska przewiduje procedurę referendum zarówno na szczeblu ogólnokrajowym jak i lokalnym. Wyróżnia się dwie sytuacje w których może dojść do referendum:

1.poprzez referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej

2.referendum może stać się częścią procedury zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko spełnieniu 2 przesłane:.

1.zmiana musi dotyczyć rozdz. I,II lub XII Konstytucji.

2. Przeprowadzenia referendum musi zażądać prezydent, Senat lub grupa posłów ( co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu).

Jeśli opowie się za nią większość wyborców zmiana Konstytucji musi zostać przyjęta.

Zasady i tryb przeprowadzenia referendum określa ustawa.

Referendum ogólnokrajowe

Przedmiotem ref. mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla Państwa. Zawsze konieczny jest bezpośredni związek z interesami Państwa jako pewnej całości.

Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest

 Sejm - podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum bezwzględna większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Może to uczynić z własnej inicjatywy bądź na wniosek określonych podmiotów (Senatu, Rady Ministrów, lub co najmniej 500 000 wyborców (inicjatywa wyborców nie może dotyczyć wydatków i dochodów oraz obronności państwa a także amnestii)

 Prezydent działający za zgodą Sejmu - prezydent ustala treść zarządzenia o przeprowadzeniu referendum. Senat tylko odrzuca lub zatwierdza ten projekt /poprzez głosowanie w bezwzględnej większości głosów tj co najmniej ½ ustawowej liczby posłów/.

Znaczenie i tryb przeprowadzania referendum są w znacznej mierze wzorowane na procedurze wyborczej. Przeprowadza je Państwowa Komisja Wyborcza oraz wojewódzkie i obwodowe komisje ds. referendum.

Po ustaleniu wyników głosowania Pań. Kom. Wyborcza ustala wynik referendum, podając go do wiadomości publicznej i przekazuje Sądowi Najwyższemu .

Procedury demokracji bezpośredniej, tj. referendum i inicjatywa ludowa, mają zaś charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich – Sejmu i Senatu. Tym samym szczegółowe konstytucyjne unormowania referendum należy traktować jako rozwiązania wyjątkowe wobec zwykłego, tzw. Parlamentarnego trybu podejmowania decyzji państwowych.

1. pojęcie systemu i prawa wyborczego

Pojęcie prawa wyborczego

Prawo wyborcze w nauce prawa konstytucyjnego nie jest rozumiane jednoznacznie.

prawo wyborczym w znaczeniu przedmiotowym- ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich

prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym- określone prawo obywatela, a raczej ogół wyborczych jego uprawnień. Nie można przy tym zapominać, że uprawnienia te przyznane są przez prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym.

czynne prawo wyborcze- to całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich przez wybory. Z podmiotowego punktu widzenia chodzi tu o prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych.

bierne prawo wyborcze- to ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać obywatel, aby mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. Innymi słowami mówiąc chodzi tu o prawo wybieralności, tzn. o prawo do kandydowania i do uzyskania mandatu w wyniku wyborów.

1. konstytucyjne zasady prawa wyborczego

Podstawowe zasady prawa wyborczego są to zasady, ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane dzisiaj jako konieczne przesłanki demokratyzmu wyborów. Podstawowe zasady prawa wyborczego określa się tradycyjnie mianem przymiotniki wyborcze, które stanowią pewien kanon i dopuszczają się do praw wyborczych obywatela i sposobu głosowania – mówi się wiec, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, a głosowanie – tajne. Stąd wywodzi się pojecie wyborów czteroprzymiotnikowych. Piąty przymiotnik – proporcjonalność odnosi się do innego zagadnienia, a mianowicie do sposobu ustalania wyników wyborów. Jeżeli wybory nie są oparte o zasadę proporcjonalności, to odbywają się według zasady większości, ponieważ jednak zasada większości jest historycznie wcześniejsza, miano wyborów pięcioprzymiotnikowych odnosi się tylko do wyborów przeprowadzanych według zasady proporcjonalności.

1. organizacja wyborów parlamentarnych w III Rzeczypospolitej

Organizacja wyborów do Sejmu RP

-wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne, tajne

-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone 18 lat

-wybranym do Sejmu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 21 lat i stale zamieszkuje na terytorium RP, co najmniej 5 lat.

Wybory do Senatu RP

-wybory są powszechne, bezpośrednie, tajne

-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone 18 lat

- wybranym do Senatu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 30 lat i stale zamieszkuje na terytorium RP

Organizacja wyborów

Do Senatu wybiera się 100 senatorów według zasady większości.

W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw okręgi wyborcze. W okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów. Okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego części. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu. Informację o okręgu wyborczym podaje się do wiadomości wyborcom danego okręgu wyborczego w formie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej najpóźniej w 52 dniu przed dniem wyborów. Druk i rozplakatowanie obwieszczeń zapewnia Krajowe Biuro Wyborcze.Wybory do Senatu przeprowadzają:

•Państwowa Komisja Wyborcza,

•okręgowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu,

•obwodowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu.

1. zasady ustalania wyników wyborów do Sejmu i Senatu

Niezwłocznie po zakończeniu głosowania obwodowa komisja wyborcza ustala wyniki głosowania w obwodzie. Obwodowa komisja wyborcza ustala, na podstawie aktualnego spisu wyborców, liczbę osób uprawnionych do głosowania oraz liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania. Komisja ustala liczbę niewykorzystanych kart do głosowania, a następnie karty te umieszcza w zapieczętowanych pakietach. Przewodniczący komisji w obecności jej członków otwiera urnę wyborczą, po czym komisja liczy znajdujące się w niej karty do głosowania. Kart do głosowania przedartych całkowicie na dwie lub więcej części nie bierze się pod uwagę przy obliczeniach. Jeżeli liczba kart do głosowania wyjętych z urny jest mniejsza lub większa od liczby kart wydanych, komisja podaje w protokole przypuszczalną przyczynę tej niezgodności. Obwodowa komisja wyborcza sporządza, w dwóch egzemplarzach, odrębnie protokół głosowania w obwodzie w wyborach do Sejmu i w wyborach do Senatu. Dane liczbowe z protokołu głosowania w obwodzie, obwodowa komisja wyborcza zamieszcza w zestawieniu i niezwłocznie przekazuje pełnomocnikowi wyznaczonemu przez właściwą okręgową komisję wyborczą.

Pełnomocnik sprawdza pod względem zgodności arytmetycznej poprawność ustalenia wyników głosowania w obwodzie i potwierdza obwodowej komisji wyborczej poprawność ustalonych wyników bądź wskazuje na niezgodność arytmetyczną danych w protokole, którą obwodowa komisja wyborcza obowiązana jest wyjaśnić i odpowiednio poprawić oraz podać do publicznej wiadomości (poprzez wywieszenie w lokalu wyborczym w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców).

Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej niezwłocznie przekazuje do właściwej okręgowej komisji wyborczej, w zapieczętowanej kopercie, jeden egzemplarz protokołu głosowania w obwodzie wraz z wyjaśnieniami komisji do zgłoszonych zarzutów. Mężowie zaufania mają prawo uczestniczyć przy przekazywaniu protokołu.

1. uzupełnianie składu Sejmu i Senatu podczas kadencji

Wygaśnięcie mandatu posła następuje wskutek:

1) utraty prawa wybieralności,

2) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) zrzeczenia się mandatu,

4) śmierci posła,

5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3,

6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła,

7) sprawowania przez posła albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

• radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa,

• (13) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

• w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasy chorych,

• (14) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

8) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne.

Wygaśnięcie mandatu posła stwierdza Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. . Postanowienie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" i doręcza się niezwłocznie Państwowej Komisji Wyborczej. W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia, na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej, kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do mandatu. Przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na tej liście okręgowej. Kandydat może zrzec się pierwszeństwa do obsadzenia mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Oświadczenie o ustąpieniu pierwszeństwa powinno być złożone Marszałkowi Sejmu w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. O obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek Sejmu. Przepisy art. 178 ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio. Jeżeli obsadzenie mandatu posła w trybie określonym w ust. 1 byłoby niemożliwe z powodu braku kandydatów, którym mandat można przydzielić, Marszałek Sejmu, w drodze postanowienia, stwierdza, iż mandat ten do końca kadencji pozostaje nieobsadzony.

Wygaśnięcie mandatu senatora i uzupełnienie składu Senatu

Wygaśnięcie mandatu senatora następuje wskutek:

1) utraty prawa wybieralności,

2) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3) zrzeczenia się mandatu,

4) śmierci senatora,

5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw, nie można łączyć z mandatem senatora, z zastrzeżeniem przepisu ust. 3,

6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których, stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw, nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu senatora,

7) sprawowania przez senatora albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

• radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa,

• (17) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

• w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasy chorych,

• (18) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta),

8) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia o współpracy.... (jak w przyp. Sejmu)

Wygaśnięcie mandatu senatora stwierdza Marszałek Senatu, w drodze postanowienia i ogłasza sto w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Postanowienie to niezwłocznie doręcza się Prezydentowi Rzeczypospolitej i Państwowej Komisji Wyborczej. W razie wygaśnięcia mandatu senatora Prezydent Rzeczypospolitej zarządza wybory uzupełniające do Senatu.  Wybory uzupełniające zarządza się i przeprowadza w terminie 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora. Wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w okresie 6 miesięcy przed dniem, w którym upływa termin zarządzenia wyborów do Sejmu. Głosowanie w wyborach uzupełniających przeprowadza się tylko na terytorium kraju.

1. konstrukcje prawne mandatu reprezentanta. Mandat posła i senatora. Gwarancje realizacji mandatu . Immunitet parlamentarny.

2. prawa i obowiązki posłów i senatorów. Immunitet parlamentarny

Uprawnienia i obowiązki posła i senatora można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

1). Związane z działalnością Izby i jej organów:

-udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem – jest to uprawnienie jak i obowiązek; nieobecność rodzi sankcje (finansowe), /prawo zabierania głosu, zgłaszania wniosków/,

-prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu,

-prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,

-prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresem premiera i pozostałych członków rządu (prawo to nie przysługuje senatorom).

2). Związane z wykonywaniem mandatu:

-obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby,

-prawo uzyskiwania, żądania informacji i wyjaśnień od członków RM oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych,

-prawo wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,

-prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie, przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej,

-prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego.

3). Dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła, senatora:

-prawo do diety parlamentarnej,

-prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju,

-prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych,

-prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych,

-obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.

Poza tym każdy z posłów i senatorów może też otrzymać urlop bezpłatny w miejscu stałej pracy i wówczas staje się tzw. posłem zawodowym.

Immunitet parlamentarny

Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje:

1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,

2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.

Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:

1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów,

2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem karalnym.

Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w 2 aspektach:

1. formalnym, jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi,

2. materialnym, jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej.

1. struktura parlamentu w RP. Relacje pomiędzy izbami parlamentu

2. pozycja Sejmu w systemie organów państwowych

Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego parlamentu. Składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Organ kierowniczy Sejmu to Marszałek Sejmu(zgłoszony przez co najmniej 15 posłów; bezwzględna większość przy co najmniej połowie ogólnej liczby posłów).

Organizacja wewnętrzna sejmu:

Organy Sejmu

Organy kierownicze Organy pomocnicze

Marszałek Sejmu Komisje Sejmowe

Prezydium Sejmu Sekretarze Sejmu

Konwent Seniorów

Zadania Marszałka Sejmu: stanie na straży godności i praw Sejmu ,reprezentowanie Sejmu, zwoływanie posiedzeń i przewodniczenie obradom Sejmu, czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, kierowanie pracami Prezydium Sejmowego, zwoływanie obrad Konwentu Seniorów, nadawanie biegu wszelkich inicjatywom ustawodawczym, prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejm-Senat

1. zasady działania i organizacja wewnętrzna Sejmu

Organy kierownicze Sejmu (Senatu):

1). Marszałek Sejmu (Senatu) – jest wybierany przez Sejm z grona posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu. Marszałkowi przysługuje szereg kompetencji:

-reprezentuje Sejm na zewnątrz,

-zwołuje posiedzenia Sejmu,

-przewodniczy posiedzeniom Sejmu,

-kieruje pracami Prezydium Sejmu,

-strzeże praw Sejmu,

-administruje działalność Sejmu.

(Oprócz tego Marszałek Sejmu jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego; sprawuje zastępstwa Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu; oraz zarządza wybory prezydenckie – to sytuuje go w bezsporny sposób jako drugą osobę w Państwie).

2). Wicemarszałkowie Sejmu – są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie jego wewnątrz-sejmowych zadań;

Natomiast marszałkowi Senatu przypada zastępstwo za Marszałka Sejmu w odniesieniu do jego kompetencji.

3). Prezydium Sejmu (Senatu) – składa się z Marszałka i wicemarszałków; jest organem kolegialnym, reprezentującym najważniejsze ugrupowanie polityczne Sejmu.

Zadania Prezydium:

-kieruje pracami Sejmu,

-ustala plan prac Sejmu,

-koordynuje działaniami organów Sejmu,

-opiniuje zgodność z prawem projektów ustaw bądź uchwał.

4). Konwent Seniorów – jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych.

(A więc jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu).

Skład Konwentu obejmuje:

-Marszałka, -wicemarszałków Sejmu,

-przewodniczących i wiceprzewodniczących klubów poselskich,

-przedstawicieli porozumień liczących co naj. 15 posłów,

-przedstawicieli kół parlamentarnych.

Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu. W ramach Konwentu omawia się wszystkie podstawowe kwestie z posiedzeń Sejmu oraz związane ze składem jego organów.

Organy pomocnicze Sejmu

1). Komisje Sejmowe – są wyspecjalizowanymi organami wew Sejmu (dalej z pyt. 140 i 153).

2). Sekretarze sejmu – są to posłowie (w liczbie 20) wybierani przez Sejm. Prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów, obliczają głosy.

1. funkcje Sejmu

Funkcja ustawodawcza stanowi podstawowa przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej i polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, że:

1. żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba, że Konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny,

2. kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany , musza być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej.

Funkcja kontrolna odnosi się przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji.

1. istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powoływanie rządu, kontrolę i możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków. Przesłanka do tego typu działań musi być faktyczna wiedza o funkcjonowaniu rządu i administracji, którą Parlament zdobywa na posiedzeniach Sejmu, na których ministrowie i inni przedstawiciele organów rządowych powinni być obecni aby udzielić wszelkich informacji , które będą potrzebne Parlamentowi do udzielanie ewentualnych sugestii, do których te organy będą musiały ustosunkować.

2. Konstytucja przewiduje powierzenie Sejmowi pewnych uprawnień do wykonania , dotyczą one np. stanów wyjątkowych. Tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny i tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju. Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie. Zgoda Sejmu jest też potrzebna dla przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, ponad konstytucyjne maximum. Są to sytuacje szczególne, gdy potrzeba starannej kontroli decyzji władzy wykonawczej przeważa nad ogólnymi konsekwencjami zasady podziału władz.

Funkcja kreacyjna polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na inny rodzaj wpływu na skład personalny tych organów.

Jeśli chodzi o rząd i ministrów , jest to w sposób ścisły powiązane z wykonywaniem funkcji kontrolnej, stanowiące niejako jej podsumowanie, ale kompetencje kreacyjne sięgają znacznie dalej, odnosząc się w różny sposób do prawie wszystkich organów konstytucyjnych państwa.

Są to organy:

Prezydent, Rada Ministrów, Ministrowie NIK Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu	Rzecznik Spraw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Narodowy Bank polski -Krajowa Rada Sadownictwa

1. Kluby i koła parlamentarne

Są to formy politycznej organizacji posłów i senatorów. Poseł/senator może być członkiem tylko jednego klubu, ale można zmieniać klub. Klub może założyć 15 posłów lub 7 senatorów i są reprezentowane z mocy prawa w Prezydium, a z mocy zwyczaju w Konwencie i komisjach. Mają uprzywilejowaną pozycję w zakresie finansowania działalności w porównaniu z kołami czy zespołami. Do utworzenia koła niezbędna jest grupa min. 3 posłów lub 3 senatorów. Celem tworzenia klubów i kół parlamentarnych jest reprezentacja własnych ugrupowań politycznych na forum parlamentu.

1. postępowanie ustawodawcze, szczególne procedury ustawodawcze

Fazy procesu ustawodawczego

1. przygotowanie projektu ustawy i wykonanie inicjatywy ustawodawczej

2. postępowanie z projektem ustawy w Sejmie

3. postępowanie w Senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm

4. postępowanie sejmowe w sprawie stanowiska Senatu

5. postępowanie sejmowe w sprawie weta prezydenckiego

6. podpisanie ustawy przez Prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia

Pierwsze czytanie-projektu ustawy może być przeprowadzone na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub na posiedzeniu komisji sejmowej.

Obejmuje (art. 39 RSejm):

uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę;

debatę w sprawie ogólnych zasad projektu;

pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

Właściwe prace toczą się w komisjach (szczególna rola K. Ustawodawczej) è komisje mogą powoływać podkomisje (art. 41 RSejm) → biorą pod uwagę opinie innych komisji i posłów, mogą też wysłuchać zaproszonych ekspertów (art. 42 ust. 1 RSejm) è Marszałek może zwrócić wnioskodawcy projekt do przepracowania projektu z rozważeniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawienie skutków tych zmian, potem projekt ten Marszałek kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm) è ze swoich prac komisje przedstawiają sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w którym komisja może wnioskować przyjęcie projektu bez poprawek albo przyjęcie tekstu z poprawkami w formie tekstu jednolitego albo odrzucenie projektu è wnioski mniejszości (art. 43 ust. 3) wnioski i propozycje poprawek zgłoszone pisemnie, ale odrzucone przez komisję, na żądanie wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania;

Rola K. Ustawodawczej → gdy tylko w tej komisji – prace j/w; a gdy w innej komisji, KU może wysłać tam swojego przedstawiciela, który ma prawo proponowania poprawek i wniosków, ale bez prawa głosowania. Jeśli te wnioski nie zostaną przyjęte, KU może zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostaną odrzucone są dołączane do sprawozdania z zaznaczeniem, że pochodzą od KU;

drugie czytanie:

Obejmuje (art. 44 RSejm):

przedstawienie sprawozdania komisji;

przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków przez posłów, wnioskodawcę i RM (TK: poprawki nie mogą całkowicie zmieniać treści, gdyż stanowiłoby to obejście przepisów o inicjatywie);

• sejm może projekt ponownie skierować do komisji lub od razu przejść do trzeciego czytania (art. 48 RSejm);

• wnioskodawca może wycofać projekt do zakończenia drugiego czytania (art. 119 ust. 4);

trzecie czytanie:

Obejmuje (art. 49 RSejm):

przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w 2-gim czytaniu;

głosowanie

• porządek głosowania (art. 50):

wniosek o odrzucenie;

poprawki do poszczególnych art. od najdalej idących;

całość projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek;

Uchwaloną ustawę Marszałek przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi

Rozpatrywanie ustawy przez Senat:

• konieczny etap, ale nie jest konieczna zgoda Senatu (tylko do zmiany Konstytucji albo ustawy ratyfikującej z art. 90;

• ustalone ramy czasowe:

  • 30 dni (art. 121 ust. 2);

  • 20 dni dla ustawy budżetowej (art. 223);

  • 14 dni dla ustaw pilnych (art. 123 ust. 3);

• jeśli w tym terminie Senat nie podejmie uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Marszałek Sejmu przekazuje ją do podpisu Prezydentowi (art. 121 ust. 3);

• procedura podobna jak w Sejmie → Marszałek przekazuje do komisji è w ciągu 2 tygodni proponuje sposób ustosunkowania się do ustawy è posiedzenie Senatu, debata i głosowanie;

• Senat może:

  • przyjąć ustawę bez poprawek;

  • odrzucić ustawę (niedopuszczalne w przypadku ustawy budżetowej – art. 223);

  • wprowadzić poprawki;

• kwestia sporna → zakres poprawek – Senat jest ograniczony zakresem spraw uregulowanych w ustawie (szerokość regulacji), a wnoszenie poprawek wykraczających poza tą szerokość to ukryta inicjatywa ustawodawcza. Nie jest ograniczony w głębokości regulacji;

• podejmuje uchwały zwykłą większością przy ½ obecnych (art. 120 w zw. z art. 124), a następnie przekazuje Marszałkowi Sejmu;

Rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu:

• uchwałę Senatu Marszałek Sejmu przekazuje do komisji, która poprzednio zajmowała się tym projektem (art. 54 RSejm), która może zaproponować:

  • przyjęcie uchwały w całości lub części;

  • odrzucenie uchwały;

    • jeśli jakąś poprawkę Senatu uważa się za niedopuszczalną, należy ją odrzucić, choć czasem pozostawiano ją bez rozpatrzenia, ale wtedy istnieje niebezpieczeństwo zakwestionowania ustawy przed TK z powodu naruszenia procedury;

• odrzucenie poprawek lub całej uchwały wymaga bezwzględnej większości, inaczej uważa się ją za przyjętą (art. 121 ust. 3) → nie ma terminu w którym Sejm musiałby zająć się uchwałą Senatu, dlatego w ten sposób można „utopić” uchwałę Senatu, gdy przeczeka ona do końca kadencji;

  • pat legislacyjny → sytuacja, w której Sejm by przyjąć uchwałę Senatu potrzebował zwykłej większości, a by odrzucić 2/3;

Podpisanie ustawy przez prezydenta:

• po zakończeniu w/w postępowania Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu prezydentowi (art. 122 ust. 1), który może:

podpisać ustawę (promulgacja) w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie (art. 122 ust. 2);

• 7 dni w przypadku ustaw budżetowych (art. 224 ust. 1) i ustaw w trybie pilnym (art. 123 ust. 3);

• to obowiązek prezydenta (poza wyjątkiem z art. 122 ust. 4 zd. 1) i musi podpisać całą ustawę, a nie ma veta selektywnego (w USA – item veto);

wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z K. (art. 122 ust. 3) → prewencyjna kontrola konstytucyjności;

• uprawnienie o charakterze wyłącznym (nikt inny na tym etapie nie może tego) i samodzielnym (nie ma wymogu kontrasygnaty – art. 144 ust. 3 pkt. 9);

• może dot. każdej ustawy (budżetowa i prowizorium – TK ma 2 miesiące – art. 224 ust. 2), a zmiana K. – kwestia nie jasna, ale jeśli tak, to tylko jeśli chodzi o zgodność z procedurą;

• zarzut może dot.:

  • niezgodności materialnej;

  • naruszenie trybu;

  • naruszenie kompetencji;

• może wycofać wniosek zanim TK rozstrzygnie sprawę, ale wtedy musi podpisać (post. TK);

• gdy TK uzna za zgodną → obowiązek podpisania (art. 122 ust. 3 zd. 2), choć może w ramach kontroli następczej ponownie skierować do TK, gdyż praktyka stosowania może nadać ustawie treści niezgodne z K.;

• gdy TK uzna za niezgodną → obowiązek odmowy podpisania (art. 122 ust. 4 zd. 1), ale jeśli TK uzna, że przepisy uznane za niekonstytucyjne nie są nierozerwalnie związane z ustawą to Prezydent może po opinii Marszałka Sejmu albo podpisać ustawę w okrojonym kształcie albo zwrócić ustawę do usunięcia niezgodności;

• gdy zwróci w celu usunięcia niezgodności → Sejm poprawia, ale tylko to co zostało uznane za niekonstytucyjne i możliwe też zmiany redakcyjne dostosowujące ustawę po zmianach è rozpatruje to Senat, a jego uchwałę Sejm może odrzucić na zasadach ogólnych è przekazanie Prezydentowi, który ma możliwość przekazania jej ponownie do TK (ale nie ma veta z art. 122 ust. 5);

zastosować veto ustawodawcze – przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez Sejm z umotywowanym wnioskiem

• nie może dot. ustaw budżetowych i o prowizorium (art. 224 ust. 1 zd. 2), oraz o zmianie K. (art. 235 ust. 7);

• może dot. tylko całej ustawy, ale może być wycofane w każdym momencie przed zakończeniem rozpatrywania go przez Sejm

• veto nie musi mieć uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art. 126, gdyż wtedy znacznie zostałoby osłabione i np. niemożliwe byłoby veto z powodów ekonomicznych → K. nie wyznacza żadnych granic przedmiotowych dla veta, a art. 126 to nie enumeratywne wyliczenie zadań prezydenta;

• ustawa wraca do komisji, która poprzednio się nią zajmowała (art. 64 RSejm), ale może jedynie zaproponować albo odrzucenie albo przyjęcie CAŁEJ ustawy → do przyjęcie potrzebne jest 3/5 przy ½ obecnych → obowiązek Prezydenta podpisania ustawy w ciągu 7 dni;

• zarządzenie ogłoszenia ustawy → na jego podstawie premier ogłasza ustawę w Dz.U.;

  • wejście w życie w ciągu 14 dni, chyba, że dany akt normatywny wyznacza inny termin (art. 4 ustawy o ogłaszaniu ...);

    • termin krótszy → w uzasadnionych przypadkach;

    • dzień ogłoszenia → gdy wymaga tego ważny interes państwa i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie;

    • wsteczne działanie → gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją na przeszkodzie;

Wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogłasza się: Konstytucję; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy; rozporządzenia prezydenta, RM, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, będących członkami RM, KRRiTv; teksty jednolite w/w aktów; orzecz TK dot. aktów z Dz. U.; uchwały RM uchylające rozp. ministra;

1. parlamentarna kontrola działalności rządu

Kontrola to porównanie stanu faktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz wyciągnięcie opinii i wniosków, bez możliwości władczego wpływania na podmiot kontrolowany, gdyż wtedy zaczyna to być nadzorem

Ogólne instrumenty kontroli:

• prawo żądania informacji – wynika z samej istoty funkcji kontrolnej (oraz z art. 153 RSejm) → komisje sejmowe mają prawo do zobowiązywania ministrów, kierowników naczelnych organów adm. rząd. oraz innych urzędów i instytucji państwowych do przedstawiania sprawozdań, udzielania informacji, uczestniczenia w posiedzeniach;

  • też w wielu ustawach zobowiązanie ministrów do przedkładania sprawozdań w określonym zakresie komisji lub całej izbie (np. związane z członkostwem w UE);

• prawo żądania wysłuchania:

  • na szczeblu komisji sejmowej to:

    • dezyderaty (art. 159 RSejm) – uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie, przekazywana przez Marszałka adresatowi, którym może być RM, minister, prezes NIK, prezes NBP, Główny Inspektor Pracy i ma 30 dni na ustosunkowanie się do nich; nie ma mocy wiążącej; W razie uznania odpowiedzi za niezadowalającą komisja może ponowić dezyderat, przedłożyć Marszałkowi wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającą lub zaproponować Sejmowi podjęcie uchwały czy rezolucji;

    • opinie (art. 160 RSejm) – zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie adm. rząd., a adresat musi zając stanowisko w terminie do 30 dni; komisja może podjąć takie działania jak przy dezyderatach;

    • kontrola wykonywania ustaw i uchwał (art. 161 RSejm) – w sprawach związanych z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał, a zasady określa Prezydium;

    • wizytacje oraz badania działalności (art. 167 RSejm) – zakładów i spółek z udziałem SP, przedsiębiorstw i instytucji państwowych;

  • na posiedzeniu plenarnym Sejm może uchwalić (art. 69 RSejm):

    • rezolucję – zawierającą wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania;

    • deklarację – zawierającą zobowiązanie do określonego postępowania;

    • rezolucję – zawierające wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania;

    • rezolucję – zawierające stanowisko w określonej sprawie;

  • poszczególni posłowie mogą na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu...:

    • art. 19 → żądać informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów adm. rząd. i samorządu oraz spółek SP, zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, o ile nie narusza to dóbr osobistych innych osób;

    • art. 20 → podjąć interwencję w w/w podmiotach oraz w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy we własnym imieniu lub wyborcy oraz zaznajomić się z tokiem jej rozpatrzenia → to nie nadzór, tylko kontrola, gdyż poseł/senator nie może mieć wpływu na wynik rozstrzygnięcia, a może jedynie popchnąć sprawę;

Szczególne procedury kontrolne – efektem tej kontroli może być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością: votum nieufności, votum zaufania oraz możliwość pociągnięcia do odp. konstytucyjnej;

• tworzenie komisji śledczych – jej działalność opiera się na ustawie (bo tylko ustawa może określać obowiązki i odpowiedzialność obywatela);

  • powoływana przez Sejm bezwzględną większością;

  • może dot. każdej sprawy w ramach funkcji kontrolnej Sejmu;

  • do 11 członków (powinno odzwierciedlać reprezentację);

  • każda osoba wezwana ma obowiązek stawić się i złożyć zeznanie (kpk);

  • Komisja może się zwrócić do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności;

  • komisja przedstawia sprawozdanie Marszałkowi, a następnie staje się ono przedmiotem debaty i nie podlega dyskontynuacji, ale prace komisji tak;

  • komisja może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie do odp. konstytucyjnej;

    • podobne uprawnienia Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (art. 9 ust. o TS);

  • czy komisja to organ konstytucyjny? → raczej nie, bo organem konstytucyjnym jest organ o kompetencjach i strukturze w podstawowych zrębach określonych w Konstytucji;

• procedury interpelacyjne – (art. 115) to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane tylko do członków RM i rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w określonym terminie. Regulamin Sejmu rozwinął treść art. 115:

  • interpelacje (art. 192 i 193 RSejm):

    • dot. spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa;

    • składana na piśmie do Marszałka, który niezwłocznie przesyła ją adresatowi;

    • Prezydium Sejmu może pozostawić interpelację bez biegu (gdy nie spełnia w/w wymogów) lub nakazać skreślenie sformułowań sprzecznych z Etyką Poselską;

    • na odpowiedź ma 21 dni, a w razie gdy zostanie uznana za niezadowalającą nadawca może żądać dodatkowych wyjaśnień tylko raz w terminie 30 dni, a na odpowiedź adresat ma 21 dni;

    • Marszałek informuje Sejm o przyjętych interpelacjach;

  • informacje bieżące (art. 194 RSejm):

    • może złożyć klub lub min. 15 posłów;

    • wniosek o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu informacji bieżącej;

    • o przyjęciu tego wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w braku jednomyślności Konwentu rozstrzyga Sejm;

    • przedstawienie jej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystąpienia wnioskodawcy i przedstawiciela RM, oraz innych posłów → przeprowadza się debatę;

  • zapytania (art. 195 RSejm) – składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym, dot. realizowanych przez RM zadań polityki wew. i zew. oraz zadań publicznych w adm. rząd.;

    • składanie i odpowiedź jak interpelacje;

  • pytania w sprawach bieżących (art. 196 RSejm) – zadawane ustnie na każdym posiedzeniu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi;

    • konieczność poinformowania o nich na piśmie Marszałka na 12 godzin przed posiedzeniem, a o ich przyjęciu decyduje Prezydium po opinii Konwentu (do 11 pytań);

    • nie przeprowadza się dyskusji nad pytaniem/odpowiedzią, ale zadający może zadań pytanie dodatkowe;

• kontrola wykonania budżetu:

  • RM ma obowiązek przedłożenia Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1);

  • Sejm na rozpatrzenie sprawozdania ma 90 dni è następuje to analogicznie do trybu budżetowego, czyli w KFP i innych, ale sprawozdanie pisze KFP, a w tym samym czasie NIK przesyła 2 dokumenty: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium (art. 204 ust. 1 pkt. 1 i 2) è na tej podstawie udziela lub nie absolutorium (art. 226 ust. 2);

    • absolutorium – to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy budżetowej. W praktyce nabiera ono szerszego znaczenia, stanowiąc polityczną ocenę działalności rządu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych, choć w sensie politycznym może oznaczą wezwanie premiera do dymisji (o ile to ten rząd wykonywał ten budżet);

• przeprowadzenie debaty → np. nad wnioskiem premiera o votum zaufania (art. 160) czy nad absolutorium;

Instrumenty kontroli sprawowane przez Senat:

• choć K. ich nie nadaje, to w praktyce i w RSen powstały pewne instrumenty kontroli, takie jak:

  • oświadczenia senatorskie (art. 49 RSen) – mogą dot. każdej kwestii związane z wykonaniem mandatu i wnioski do członków RM, na które adresat ma 30 dni na odpowiedź;

  • prawo żądania od przedstawicieli RM (i in. podmiotów) informacji, wyjaśnień i opinii, materiałów i czynnego uczestnictwa w posiedzeniach komisji (art. 60 ust. 3-5 RSen);

• ich podstawa i związane z nimi ew. obowiązki są dyskusyjne;

1. pozycja ustrojowa Senatu

2. zakres uprawnień Senatu

3. organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Senatu

Jest ona analogiczna do struktury wewnętrznej Sejmu. Także w Senacie istnieją: Marszałek, wicemarszałkowie i komisje, jak również Prezydium i Konwent Seniorów.

Struktura, sposób powoływania oraz zakres zadań i kompetencji organów Senatu w zasadzie nie odbiegają od rozwiązań przyjętych w Sejmie.

Są jednak 3 istotne różnice:

1)Senat jest organem mniejszym (tylko 100-osobowym)

2)Odmienny jest zakres – funkcji Senatu,

3)Przepisy konstytucyjne wymagają, by niektóre akty Senatu były podejmowane w ramach ściśle wyznaczonych terminów (a więc odmienne tempo prac Senatu).

Do istotniejszych różnic należy również:

1)określenie liczby wicemarszałków Senatu (jest ich 3) w regulaminie Senatu,

2)odmienna struktura komisji stałych (regulamin przewiduje istnienie 14 komisji, w tym 2 o charakterze funkcjonalnym: Ustawodawcza oraz Regulaminowa i spraw Senatorskich),

3)brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej.

1. charakter ustrojowy Zgromadzenia Narodowego

Określenie charakteru ustrojowego Zgromadzenia Narodowego nie zostało dokonane w Konstytucji. Zgromadzenie ma pewne kompetencje własne, a przy ich wykonaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania Sejmu (posłów) i Senatu (senatorów). W swej istocie Zgromadzenie składa się nie tyle z Sejmu i Senatu, co z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia. W tym sensie Zgromadzenie Narodowe jest czymś zupełnie innym niż tzw. Wspólne posiedzenia Izb, w ramach których nie można podejmować żadnych aktów prawnie wiążących, a Sejm i Senat zachowują własną tożsamość.

Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Zgromadzenia są ukształtowane w sposób właściwy ciałom parlamentarnym. Konstytucja przesądza jedynie dwie zasady.

1. Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu,

2. formą działania Zgromadzenia są wspólne obrady pełnego składu obu izb.

Dalsze konkrety ustali regulamin Zgromadzenia, stanowi, że ZN działa w przypadkach określonych w Konstytucji. Określenie kompetencji Zgromadzenia opiera się o zasadę enumeracji: wszystkie przypadki, w których może działać Zgromadzenie muszą być w sposób wyraźny określone w przepisach konstytucyjnych – ani ustawodawstwo zwykłe, ani praktyka nie mogą rozszerzyć katalogów tych przypadków. Konstytucja pozostawiła Zgromadzeniu kompetencje związane jedynie z osobą Prezydenta Rzeczypospolitej polskiej, a mianowicie:

1. przyjmowanie przysięgi od nowego wybranego prezydenta,

2. stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, nie dotyczy to jednak sytuacji gdy niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy,

3. stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

Zgromadzeni nie ma natomiast żadnych kompetencji związanych z procedurą dokonywania zmian w Konstytucji.

1. zasady i organizacja wyborów prezydenckich w Polsce

Organizacja wyborów

Wybory przeprowadzają: Państwowa Komisja Wyborcza utworzona na podstawie odrębnych przepisów, okręgowe komisje wyborcze, obwodowe komisje wyborcze. Państwowa Komisja Wyborcza określa terytorialny zasięg działania okręgowych komisji wyborczych oraz ich siedziby. Państwowa Komisja Wyborcza wydaje wytyczne wiążące komisje wyborcze niższego stopnia oraz wyjaśnienia dla organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, a także podległych im jednostek organizacyjnych wykonujących zadania związane z przeprowadzeniem wyborów. Okręgowe komisje wyborcze powołuje Państwowa Komisja Wyborcza najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów.

1. pozycja ustrojowa Prezydenta RP, funkcje Prezydenta RP

Pozycja ustrojowa Prezydenta RP

W art. 126 ust. 1 Prezydent RP został zdefiniowany jako najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej i gwarant ciągłości władzy państ­wowej. Konstytucja w ustępie tym określa charakter Prezydenta w aspekcie jego roli ustrojowej jako głowy państwa. Wyznacznikiem tej roli są dwie funk­cje: reprezentacja państwa i gwarant ciąglości władzy państwowej. Prezy­dent wybierany przez naród w wyborach powszechnych nie posiada statusu przedstawiciela narodu, jest natomiast definiowany jako najwyższy przedsta­wiciel państwa - Rzeczypospolitej Polskiej.

W art. 126 ust. 1 naturalnie chodzi o reprezentację państwa w stosunkach wewnątrzpaństwowych oraz w stosunkach międzynarodowych. Funkcje reprezentacji państwa tra­dycyjnie uznawane są w doktrynie prawa konstytucyjnego i w praktyce ustro­jowej za klasyczne funkcje głowy państwa - króla w ustroju monarchicznym, a prezydenta w ustroju republikańskim - współcześnie określone ogólnie jako funkcje szefa państwa. Prezydent jako głowa państwa jest uosobieniem państwa - jego godności, majestatu, suwerenności i niepodległości. Status Prezydenta - głowy państwa wyznacza mu osobliwą pozycję ustrojową, która nie polega na wykonywaniu władzy, lecz jest dokony­waniem aktów "uobecniających" państwo, sprowadza się do symbolizowania państwa.

Współcześnie organ państwa pełniący rolę głowy państwa uważany jest również za organ wykonawczy państwa. Istotnie, treść praktycznej działalności i rzeczywistej roli ustrojowej głowy państwa wypełniają prerogatywy określające jego kompetencje wykonawcze. Podobnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej definiuje rolę Prezydenta w państwie (art. 10 ust. 2) oraz przyznaje mu kompetencje wykonawcze ściśle związane z działalnością innych organów państwowych.

• W świetle art. 126 ust. 2 Prezydent wypełnia w charakterze organu egzekutywy dwie funkcje: strażnika przestrzegania Konstytucji RP;

• gwaranta suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Prezydent RP na gruncie Konstytucji wypełnia zadania podstawowego gwaranta bytu państwowego. Bezwzględnie ponad doraźnymi celami politycz­nymi najważniejszymi dla każdego państwa są wartości nadrzędne - suweren­ność, niepodległość, bezpieczeństwo państwa. Są to podstawowe wyznaczniki bytu państwowego, interesów państwowych i narodowych, państwowej i naro­dowej racji stanu. Najbardziej predestynowanym do obrony tych wartości państwowych i narodowych jest Prezydent.

Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem.

Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Funkcje:

Głowy państwa

• jest najwyższym Przedstawicielem RP—powołuje do służby państwowej na szczególne stanowiska, w specjalny sposób honoruje osoby szczególnie zasłużone dla państwa

• reprezentuje RP w stosunkach zewnętrznych uosabia autorytet władzy -przemówienia, spotkania, składanie wieńców

• jest symbolem jedności i trwałości Państwa

Wykonawcza

• wykonywanie ustaw — wydaje rozporządzenia

• bierze udział w prowadzeniu polityki państwa

• w polityce zagranicznej:

- ratyfikuje i wypowiada umów międzynarodowe; zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw

- mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych

- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

• prowadzi politykę obronną — organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

• podejmuje decyzję o nadaniu i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

Arbitrażu

• jako arbiter stoi na straży:

- ciągłości władzy państwowej

- przestrzegania Konstytucji

- suwerenności

- bezpieczeństwa państwa

- nienaruszalności terytorium

- niepodzielności terytorium

- interweniuje, gdy te wartości są zagrożone, np. zwołuje Radę Gabinetową, występuje z wnioskiem do TK, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (w czasie stanu wojennego, na wniosek RM)

1. akty urzędowe Prezydenta i ich kontrasygnata

2. uprawnienia Prezydenta jako głowy państwa

Prezydent — kompetencje

(K)objęte kontrasygnatą Prezesa RM

Prezydent a władza ustawodawcza

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu

• zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu

• wyznacza Marszał­ka Seniora w Sena­cie i w Sejmie (K)

• skraca kadencję Sejmu i Senatu (obligatoryjnie/ fakultatywnie)

• może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu

• ma prawo inicja­tywy ustawodawcze

• prawo zgłaszania poprawek do swo­ich projektów (K)

• prawo weta usta­wodawczego

• prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konsty­tucyjnego

• podpisuje ustawy

• zarządza ogłosze­nie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw

• postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie (K)

Prezydent a władza wykonawcza

• desygnuje i powołuje Prezesa RM, a na jego wniosek Radę Ministrów w peinym składzie

• na wniosek premiera dokonuje zmian na stanowiskach ministrów

• przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powie­rza jej tymczasowe pełnienie obowiązków

• wydaje rozporządzenia i zarządzenia

• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie mo­że zebrać się na posiedzenie, na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)

• na wniosek RM wydaje rozporządzenie 0 wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (K)

• powołuje i odwołuje: (K) - Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (podczas wojny, na wniosek premiera) - dowódców rodzajów sil zbrojnych - Szefa Sztabu Generalnego WP

• powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

• nadaje stopnie wojskowe na wniosek Ministra Obrony Narodowej (K)

• na wniosek Ministra Obrony określa kie­runki rozwoju sił zbrojnych (K)

• może zlecić przeprowadzenie kontroli NIK

• występuje z wnioskiem do Sejmu o powo­łanie Prezesa NBP

• zwołuje Radę Gabinetową

• mianuje 3 członków KRRiTv • odwołuje członków KRRiTv w przypad­kach określonych w ustawie (K)

• nadaje ordery i odznaczenia

• nadaje i zwalnia z obywatelstwa polskiego

• nadaje statut Kancelarii i powołuje jej szefa

Prezydent a władza sądownicza

• wyznacza jednego członka KRS (K)

• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK

• powołuje Prezesa Naczelnego Są­du Administracyjnego spośród kan dydatów wskazanych przez Zgro­madzenie Ogólne Sędziów NSA

• powołuje Pierwszego Prezesa Są­du Najwyższego spośród kandy­datów wskazanych przez ZO . sędziów SN

• powołuje Prezesów Sądu Najwyż­szego

• mianuje sędziów na wniosek KRS

• odwołuje sędziów na wniosek KRS w przypadkach określonych w ustawie (K)

• może wystąpić do TK z wnios­kiem o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją

• może wystąpić do TK z wnios­kiem o rozstrzygniecie sporu kompetencyj nego

• stosuje prawo łaski (wyjątek przy skazanych przez TS)

• może składać wstępne wnioski o pociągnięcie członków rządu do odpowiedzialności konstytucyjną

• może składać wstępne wnioski do pociągnięcia do odpowiedzialno­ści konstytucyjnej innych osób zajmujących najwyższe stanowi­ska państwowe (K)

Prezydent a suweren

• ma prawo żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII (K)

• zarządza referendum za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

• może wygłaszać orędzia do narodu

• prawo skrócenia kadencji parlamentu

Prezydent a władza ustrojodawcza

• ma prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (K)

Prezydent w stanach nadzwyczajnych

• postanowienie o stanie wojny (K)

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

• rozporządzenie o stanie wojen­nym lub stanie wyjątkowym (K)

• zarządzenie powszechnej lub czę­ściowej mobilizacji (na wniosek premiera) i użycie sii zbrojnych (K)

• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporzą­dzenia z mocą ustawy (K)

1. kompetencje Prezydenta wobec innych organów państwowych

2. nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta RP

3. pozycja ustrojowa Rady Ministrów

RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP (art.146), do niej należą sprawy polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. RM kieruje administracją rządową i sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a także ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju. W art. 146 ust. 2 zawarto bowiem zasadę domniemania właściwości RM w dziedzinach polityki państwa. Regulacje konstytucyjne zawarte w rozdziale VI stwarzają wyraźne podstawy do określenia funkcji RM. Z faktu zaliczenia RM do organów władzy wykonawczej wynika, że realizuje ona funkcje wykonawczą, która polega na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament. Nie chodzi przy tym o bezpośrednie ich wykonywanie, ale przede wszystkim „zapewnienie wykonywania ustaw”. Obok tej funkcji RM spełnia także funkcję administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko rozumiana, gdyż mieści się w niej także „kierowanie administracją rządową” (art.146 ust. 3). Podkreślić należy, że regulacje konstytucyjne dają podstawę do wyróżniania także funkcji rządzenia, która najbardziej podkreśla ustrojową rolę, samodzielność, ale i odpowiedzialność RM

1. procedura powoływania i skład Rady Ministrów

Przyjęcie dymisji otwiera proces tworzenia nowej RM. Przebiega on w kilku etapach ukształtowanych w taki sposób, aby jedynie niepowodzenie poprzedniego etapu powodowało przejście do następnego. Istota tej procedury jest doprowadzenie do powołania RM cieszącej się wyraźnie zdefiniowanym poparciem Sejmu.

I etap - podstawowy obejmuje trzy zasadnicze stadia:

1/ desygnowanie Premiera

2/ powołanie RM

3/ i uzyskanie przez nią Sejmowego wotum zaufania

Desygnowanie nowego Premiera jest dokonywane przez prezydenta i następuje po przyjęciu dymisji dawnej RM. Powołanie nowej RM musi zamknąć się w terminie 14 dni od dnia przyjęcia dymisji.

To do desygnowanego Premiera należy skompletowanie składu swojego gabinetu, wymaga to jednak uzgodnień koalicyjnych, a także akceptacji prezydenta. Prezydent ma prawo do nie zaakceptowania proponowanego rządu. Nie może zaś powołać rządu w innym składzie.

Kolejnym etapem powołania RM jest przyjęcie od niej przysięgi co oznacza kres istnienia dawnego gabinetu.

Tak powołana RM musi jeszcze uzyskać Sejmowe wotum zaufania. Premie jest zobowiązany przedstawić Sejmowi program działania RM wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (wygłasza expose)

Na posiedzeniu następuje głosowanie nad tym wnioskiem, jego przyjęcie wymaga większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli I etap tworzenia rządu nie przyniesie rezultatu, otwiera się II etap- w którym może dojść do utworzenia rządu parlamentarnego. Sejm może samodzielnie dokonać wyboru nowego Premiera, oraz zaproponowanego przezeń składu Rządu.

Postępowanie Sejmowe obejmuje wybór Premiera, następnie premier przedstawia sejmowi na posiedzeniu program działania. Marszałek Sejmu uchwałę o wyborze rządu niezwłocznie przekazuje Prezydentowi który powołuje tak wybrana RM i odbiera od niej przysięgę.

Rada Ministrów jest organem kolegialnym , gdyż jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą działania są posiedzenia.

Art. 147 stanowi :

1.RM składa się z prezesa RM i ministrów

2.W skład RM mogą być powoływani wiceprezesi RM

3.Prezes i wiceprezes RM mogą pełnić także funkcje ministra

4.W skład RM mogą być też powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Konstytucja nie określa liczbowo składu RM. Z art. 147 nie dowiadujemy się więc ile osób wchodzi w skład tego organu. Prezes RM reprezentuje Radę Ministrów, kieruje pracami RM, wydaje rozporządzenia, zwołuje posiedzenia , ustala ich porządek dzienny im przewodniczy. RM składa się z ministrów tzw. resortowych oraz ministrów bez teki. Struktura RM nie ma jednolitego charakteru. Jako organ kolegialny, działa ona na posiedzeniach.

1. tryb funkcjonowania i kompetencje Rady Ministrów

Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów jest drugim, obok Prezydenta, podstawowym segmentem władzy wykonawczej, dlatego też jej zakres działania nie powinien wkraczać w dziedziny należące do władz pozostałych, a także takie wkroczenie musi znajdować podstawę w odpowiednich przepisach konstytucyjnych.

1. zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie administracją rządową. W ramach tego ogólnego zadania przysługują jej w szczególności kompetencje do koordynacji i kontroli działalności organów tej administracji.

2. zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie wykonywaniem budżetu państwa, co oznacza, że przysługują jej kompetencje w zakresie koordynacji i kontroli, jednak w znacznym stopniu dzielone z Ministrem Finansów. Niemniej, podstawowe rozstrzygnięcia wykonawcze zapadać powinny w Radzie Ministrów, w szczególności jest ona właściwa do uchwalania projektu budżetu państwa, a potem do uchwalania zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu.

3. zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wykonywania ustaw, dotyczy to wszystkich dziedzin życia państwowego, ale z doświadczenia wynika, że szczególnie intensywne działania rząd podejmować musi w kwestiach socjalnych i gospodarczych.

4. zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego. Łączy się z tym realizowanie ogólnego kierownictwa obronnością kraju, m.in. coroczne określanie liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.

5. zadaniem rządu Rady Ministrów jest sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a w szczególności zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych.

1. odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów i jej członków

2. istota, organizacja i zadania samorządu terytorialnego

3. referendum lokalne

(określone w art.170). Referendum to może być przeprowadzone we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, a nie tylko „w sprawach szczególnym znaczeniu”.

1. Nadzór nad samorządem terytorialnym

Zapewnieniu niezbędnej jednolitości funkcjonowania całego systemu administracji publicznej służą natomiast procedury nadzorcze. Nadzór jest to przyznanie organowi nadzorującemu ściśle określonej sumy środków oddziaływania na organ nadzorowany, a poza tym pozostawienie organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania. Do typowych środków nadzoru zaliczmy środki dotyczące działalności organu nadzorowanego, takie jak kontrola, wyrażanie opinii lub zgody na niektóre decyzje czy akty organu nadzorowanego, uchylanie decyzji czy aktów organu nadzorowanego, oraz środki dotyczące organu nadzorowanego jako takiego, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członków. Nadzór jest sprawowany przez organy administracji rządowej. Nie istnieją natomiast procedury nadzorcze pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego różnych szczebli.

Do najważniejszych środków nadzorczych należy zaliczyć:

1. prawo żądania niezbędnych informacji i sprawozdań oraz wizytowania jednostek samorządu terytorialnego,

2. stwierdzenie nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego; jeżeli uchwała takiego organu jest sprzeczna z prawem, to staje się ex lege nieważna; rolą organu nadzorczego jest tylko skierowanie tej nieważności, a od tego stwierdzenia organ samorządowy może zwrócić się do sądu administracyjnego o wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia,

3. wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządowego wraz z momentem stwierdzenia jej nieważności,

4. zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat; decyzja może być podjęta tylko przez premiera,

5. rozwiązanie zarządu przez wojewodę co możliwe jest tylko w razie naruszenia przez rząd Konstytucji lub powtarzających się naruszeń ustaw i tylko po uprzednim zwróceniu się wojewody do rady (sejmiku).

1. struktura sądów w Rzeczypospolitej Polskiej

Konstytucja nie określa struktury sądów powszechnych, ale przez wprowadzenie wymogu dwuinstancyjności /art. 176 ust 1/ zakłada, że struktura ta musi obejmować przynajmniej 2 szczeble.

Prawo o ustroju sądów powszechnych nadaje jednak sądownictwu powszechnemu trójszczeblowy charakter oparty na podziale terytorialnym państwa:

1). Sądy rejonowe – tworzy się dla 1 lub większej liczby gmin w granicach tego samego województwa.

Sąd rejonowy jest przede wszystkim sądem I instancji, a jego właściwość obejmuje sprawy karne i cywilne. W ramach SR może być utworzona odrębna jednostka organizacyjna zajmująca się sprawami rodzinnymi i sprawami nieletnich (tzw. sąd rodzinny), jednostka zajmująca się sprawami z zakresu prawa pracy (sąd pracy), oraz jednostka zajmująca się sprawami gospodarczymi (sąd gospodarczy).

Sąd rejonowy jest też właściwy do rozpoznawania odwołań od orzeczeń kolegiów do spraw wykroczeń (działa więc w charakterze II instancji).

2). Sądy wojewódzkie – są tworzone dla 1 lub kilku województw (dawnych wojew.).

Właściwość sądu wojewódzkiego ma charakter mieszany: z jednej strony jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w I instancji przez sądy rejonowe, z drugiej strony – rozpoznaje w I instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym, określone przez ustawę.

SW jest podzielony na wydziały karne i cywilne, w ramach tych sądów (nie wszystkich) tworzy się odrębną jednostkę (tzw. sądy pracy i ubezpieczeń społecznych), (sąd gospodarczy), a w Warszawie – tzw. sąd antymonopolowy.

3). Sądy apelacyjne – tworzone są dla okręgów obejmujących kilka – dawnych – województw.

Pełnią one zadania sądu II instancji, bo rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów wojewódzkich działających jako I instancja, a także sądu kasacyjnego.

W S.A. tworzy się odrębne jednostki organizacyjne (sąd pracy i ubezp. Społ.)

Sądy powszechne tworzą złożoną strukturę przyporządkowaną zasadzie instancyjności. Na szczycie tej struktury jest Sąd Najwyższy, chodź sam nie jest sądem powszechnym, sprawuje nadzór nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania.

1. pozycja ustrojowa Sądu Najwyższego

2. Krajowa Rada Sądownictwa

Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym o szczególnym charakterze, uplasowanym pomiędzy władzami. W jej skład wchodzą bowiem przedstawiciele wszystkich trzech władz, a jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sadownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim – ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Krajowa Rada Sądownictwa składa się:

1. 4 posłów i 2 senatorów, wybieranych przez izby na okres 4 lat,

2. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

3. 15 członków wybranych z pośród sędziów, Sądu najwyższego (2), Naczelnego Sądu Administracyjnego (1), sądów apelacyjnych (2), sądów wojewódzkich (9) i sądów wojskowych (1); wyborów na 4-letnią kadencję dokonują zgromadzenia ogólne lub zebrania zgromadzeń ogólnych odpowiednich sądów,

4. Ministra Sprawiedliwości,

5. osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczpospolitej.

Rada wybiera ze swego składu przewodniczącego i 2 wiceprzewodniczących. Obraduje na posiedzeniach plenarnych, zwoływanych przynajmniej raz na 3 miesiące.

Podstawowe kompetencje Rady są związane ze sprawami personalnymi sądownictwa: Rada przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski w sprawie powołania sędziów, rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego i podejmuje szereg innych decyzji dotyczących sytuacji sędziego. Rada wyraża opinie co do propozycji zmian ustroju sądów, ja więc m.in. włączona w proces ustawodawczy. Rada wypowiada się również w sprawach etyki zawodowej sędziów, wysłuchuje i omawia różne informacje o działalności sądów i problemach sądownictwa.

1. pozycja ustrojowa i skład Trybunału Konstytucyjnego

Skład - 15 sędziów.

Art. 194. 1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

1. funkcje i zakres działania Trybunału Konstytucyjnego

Polski Trybunał realizuje szereg funkcji, o ujęciu typowym dla współczesnego sądu konstytucyjnego. Wymienić należy:

1. kontrole norm, tzn. orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nich norm) z aktami (normami) wyższego rzędu,

2. orzekanie o skargach konstytucyjnych,

3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5. rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędów przez Prezydenta RP.

Zarazem poza zakresem właściwości Trybunału pozostaje podejmowanie pewnych rozstrzygnięć powierzanych w niektórych krajach, sądowi konstytucyjnemu. Wymienić należy:

1. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej, które w Polsce należy do właściwości Trybunału Stanu jako odrębnego organu władzy sądowniczej,

2. rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów, w Polsce należy to przede wszystkim do Sądu Najwyższego,

3. ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, które należało do właściwości Trybunału Konstytucyjnego w poprzednim stanie prawnym, a istotą tej kompetencji było ustalenie znaczenia postanowień ustawowych; była to więc forma abstrakcyjnej wykładni prawa, nowa Konstytucja nie tylko zniosła tę kompetencję, ale też pozbawiła mocy powszechnie obowiązującej wszystkie uchwały wykładnicze podjęte wcześniej w tym trybie przez Trybunał Konstytucyjny.

1. podmiotowy i przedmiotowy zakres odpowiedzialności konstytucyjnej

Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej jest rozbudowany:

- Prezydent – odpowiada za delikt konstytucyjny, jak i za pospolite przestępstwo;

- Prezes RM oraz członkowie RM – odpowiadają za delikt konstytucyjny i za pospolite przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;

- Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie – ponoszą odpowiedzialność za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo za nabywanie tego majątku.

Zakres przedmiotowy tej odpowiedzialności to naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania.

Chodzi tu o czyny wykazujące:

- naruszenie Konstytucji lub ustawy,

- mające zawiniony charakter,

- popełnione przez osoby w zakresie swego urzędowania,

- nie stanowiące przestępstwo.

1. pozycja ustrojowa i organizacja Trybunału Stanu

2. postępowania w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej w RP

3. organizacja i kompetencje Najwyższej Izby Kontroli

Prezes NIK powoływany jest na 6-letnią kadencję przez Sejm i Senat. Uchwała w sprawie Prezesa NIK zapada bezwzględną większością głosów. Senat ma 30 dni na zaakceptowanie uchwały Sejmu. Jeśli nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu w ciągu 30 dni, to przyjmuje się, że Prezesem NIK została osoba wybrana przez Sejm.

NIK działa na zasadzie kolegialności.

Jej struktura składa się z:

• Prezesa

• od 2 – 4 Wiceprezesów

• oraz 14 członków Kolegium.

Wiceprezesów powołuje Prezes za zgodą Marszałka Sejmu.

Członków Kolegium wybiera Sejm na wniosek Prezesa NIK. Co najmniej polowa członków Kolegium musi być specjalistami z zakresu: prawa, administracji lub ekonomii.

Prezes NIK posiada immunitet formalny. Może być odwołany przed upływem kadencji przez Sejm jeśli popełni przestępstwo lub upadnie na zdrowiu. Prezes NIK ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.

Kontrola NIK

Wyróżnia się 2 rodzaje kontroli:

• kontrola obligatoryjna – podlegają centralne organy władzy państwowej. Dotyczy to przede wszystkim działalności Kancelarii Prezydenta, Prezesa RM oraz Ministrów.

Najważniejszym zadaniem NIK w tym zakresie jest badanie wykonania przez Rząd ustawy budżetowej.

Podlegają tej kontroli również terenowe organ administracji rządowej zespolonej oraz państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa, państwowe uczelnie).

NIK kontroluje wskazane podmioty pod kątem:

• legalności – działalność zgodna z prawem

• gospodarności – czy podmiot nie marnotrawi publicznych pieniędzy

• rzetelności – dokonywanie wszelkich starań, by wywiązać się z założonych zadań

• celowości – wykonywanie ustawowych zadań

• kontrola fakultatywna – dotyczy samorządu terytorialnego i wszystkich jednostek komunalnych (np. MPK, Miejskie Przedsiębiorstwo Ciepłownicze)

NIK bada działalność tych podmiotów pod kątem:

• legalności

• gospodarności

• rzetelności

NIK bada również:

Niepubliczne jednostki organizacyjne i osoby prawne, które wykonują zadania zlecone przez administrację państwową. Podmioty te kontrolowane są przez NIK pod kątem:

• legalności

• rzetelności

NIK składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.

1. Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik Praw Obywatelskich

- instytucja ombucmana powstała w Szwecji w 1713 r W Polsce Rz. P. Ob. został powołany w 1987r. Dopiero dwa lata później instytucja to uzyskała rangę konstytucyjną.

1. Charakteryzując pozycję ustrojową Rz. P. Ob. można stwierdzić, że jest to organ stojący na straży praw i wolności człowieka powiązany funkcjonalnie z sejmem. Polega to na tym, że Rz. P. Ob. powoływany i odwoływany jest przez Parlament, a ponadto, że zakres jego właściwości łączy się z wykonywaniem funkcji kontrolnej przez Sejm.

Po 2-gie Rz. P. Ob. jest organem niezależnym i niezawisłym o czym świadczy posiadany przez niego immunitet formalny oraz to, że corocznie składa on przed Sejmem informację, a nie sprawozdanie o stanie przestrzegania praw człowieka i praworządności w Polsce (sprawozdanie składa się podmiotowi, któremu się podlega)

Po 3-cie postępowanie przed Rz. P. Ob. jest dostępne dla wszystkich i mniej sformalizowane niż np. zwrócenie się do TK ze skargą konstytucyjną. Świadczy o tym to, że skargę do Rz. P. Ob. może złożyć każdy, nawet ten, kto niema zdolności prawnych, może być złożona w cudzym imieniu i w dowolnej formie.

Rz. P. Ob. w odróżnieniu od organów sądowych może podejmować czynności z urzędu (może działać bez wniosku)

Powoływanie i odwoływanie

Rz. P. Ob. jest powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od wyboru Rz. P. Ob. przez Sejm nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu przyjmuje się, że Rz. P. Ob. została osoba wybrana przez Sejm.

Kandydatów zgłaszać mogą:

• Marszałek Sejmu

• Grupa 30 posłów

Te samą procedurę stosuje się przy odwołaniu. Ta sama osoba może piastować urząd Rz. P. Ob. przez 2 kolejne kadencje.

Kandydatem na Rz. P. Ob. może być osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą przede wszystkim z zakresu praw człowieka oraz jest nieskazitelnego charakteru.

Zakres przedmiotowy działania Rz. P. Ob.

Stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i ustawach, zasad współżycia społecznego oraz zasad sprawiedliwości społecznej

Zakres podmiotowy

Rz. P. Ob. bada, czy nie nastąpiło naruszenie 3 wskazanych wyżej wartości ze strony władzy publicznej (Art. 80 konstytucji) (każdy, kto ma przewagę). Wszystkie podmioty prawne są wyłączone spod działalności Rz. P. Ob.

Zasady współżycia społecznego, to normy, które zostały przyjęte jako standardowe

Postępowanie przed Rz. P. Ob.:

Skarga → podjęcie czynności → podjęcie sprawy → wykorzystanie środków prawnych

Podjęcie czynności – oględne przeczytanie skargi, zastanowienie się nad nią

Podjęcie sprawy – Kierowanie wystąpienia do odpowiedniej osoby (Rektor Wydziału)

wykorzystanie środków prawnych:

- wystąpienie do sądu w imieniu poszkodowanych

- zgłoszenie wyroku do kasacji

- zgłoszenie skargi konstytucyjnej

- zgłoszenie ustawy do TK

- otrzymanie sprawy od Rz. P. Dziecka

1. konstytucyjna regulacja finansów publicznych

Z uwagi na szczególne znaczenie gospodarki finansowej dla funkcjonowania państwa i wiele pokus mogących skłaniać rząd do niewłaściwego wykorzystywania wpływów na sytuację finansową państwa, Konstytucja przyjęła pewne uregulowania ograniczające samodzielność rządu w zarządzaniu finansami państwowymi. Dotyczą one:

1. precyzyjnego określenia zasady wyłączności ustawy dla normowania spraw związanych z finansami publicznymi,

2. precyzyjnego uchwalania budżetu państwa w formie ustawy i kontroli jego wykonywania,

3. nadania samodzielnej pozycji konstytucyjnej NBP jako centralnemu bankowi państwa. (emisja pieniądza).

Zasada wyłączności ustawy – ozn, że pewne kwestie najważniejsze mogą być regulowane tylko w drodze ustawy, lub z jego wyraźnego upoważnienia. Ustawy muszą określać:

1. porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej /art. 216/, a więc ustawa musi regulować sposób gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne,

2. system podatków i opłat /art. 217/,

3. organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa /art. 218/,

4. unormowanie prawa budżetowego /art. 219 ust 2/.

Konstytucja ustala również 2 konkretne zasady polityki finansowej:

• zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo nie może prowadzić do przekroczenia przez państwowy dług publiczny 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto /art. 216 ust 5/,

• ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa /art. 220 ust 2/.

Projekt budżetu państwa uchwala RM, jak również kieruje wykonaniem tego budżetu, chroni interesy Skarbu Państwa. Szczególna rola przypada Ministrowi Finansów jako organowi właściwemu.

Ustawa budżetowa składa się z 2 elementów: * tekstu ujętego w artykuły i wyznaczającego prawne ramy budżetu; * załącznika, zawierającego specyfikację dochodów i wydatków poszczególnych organów państwowych na konkretne cele.

1. konstytucyjna i ustawowa regulacja stanów nadzwyczajnych

Pod pojęciem stanu nadzwyczajnego należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych, a więc do:

1. koncentracji władzy w rękach egzekutywy (głowy państwa i rządu),

2. ograniczeń praw i wolności obywateli,

3. zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych,

4. zmian w systemie stanowienia prawa.

Konstytucja rozróżnia 3 typy stanu nadzwyczajnego: stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Zarazem jednak ustanawia 6 zasad, które odnoszą się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego.

1. zasada wyjątkowości oznacza, że stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko, jeżeli zwykle środki konstytucyjne są nie wystarczające.

2. zasada legalności oznacza, że: wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy; treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa, w szczególności dotyczy to zasady działania organów władzy publicznej oraz zakresu, w jakim mogą zostać ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych; straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, a wynikający z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać wyrównane przez państwo.

3. zasada proporcjonalności oznacza, że działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a więc w pierwszym rzędzie, ograniczenia praw i wolności jednostki, muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.

4. zasada celowości oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Przepis ten daje wyraz zasadzie tymczasowości stanów nadzwyczajnych, ale jest ona unormowana odmiennie w odniesieniu do poszczególnych typów tych stanów.

5. zasada ochrony podstaw systemu prawnego oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takich jak konstytucja, ustawy wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

6. zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni po jego zakończeniu, nie można: skrócić kadencji Sejmu, przeprowadzić referendum ogólnokrajowego, przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta RP a wybory do organów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego; odpowiednio ulega też przedłużeniu kadencja wszystkich tych organów.

Stan wojenny ma najdalej idący charakter, bo wiązać się może z zagrożeniem istnienia państwa. Może on zostać wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:

1. zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa,

2. zbrojnej napaści na terytorium RP,

3. jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

Stan wojenny morze zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Jeżeli występuje bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa, Prezydent RP –na wniosek Prezesa Rady Ministrów- zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP. Stan wojenny wprowadzany jest na czas nie oznaczony, co wynika z zewnętrznego charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć.

Stan wyjątkowy ma najbardziej dramatyczny charakter, bo wynika on z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:

1. w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,

2. w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli,

3. w razie zagrożenia porządku publicznego.

Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Stan wyjątkowy musi być wprowadzony na czas oznaczony, co odróżnia go od stanu wojennego, nie dłużej niż 90 dni. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Po tym okresie stan wyjątkowy musi zostać zniesiony.

Zupełnie inny charakter na stan klęski żywiołowej, który łączy się z działaniem sił natury, przy braku jakiegokolwiek wroga zewnętrznego czy wewnętrznego. Stan ten morze zostać wprowadzony w celu zapobieżenia skutkom oraz usunięcia skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych, noszących znamiona klęski żywiołowej. Stan ten wprowadza Rada Ministrów, nie przewiduje się przy tym udziału Prezydenta, nie ma też konstytucyjnego obowiązku przedstawienia tego rozporządzenia Sejmowi. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Musi zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, a jego przedłużenie może nastąpić tylko za zgodą Sejmu.