Teorie subiektywistyczne i obiektywistyczne w etyce.

Aby zrozumieć istotę powyżej wymienionych systemów etycznych, należy w pierwszej kolejności wyjaśnić najważniejsze zagadnienia. Czyli czy moralności etyka to to samo? Co można rozumieć przez termin metaetyka. Te wszystkie terminy brzmią dość skomplikowanie jednak w niniejszej pracy chciałabym udowodnić, iż zrozumienie ich jest tak naprawdę prostsze niż na początku może się wydawać.

W życiu najważniejsze są więzy międzyludzkie, które są ukształtowane przez stosowne systemy norm i ocen. Normy mówią o tym, na co można sobie pozwolić, a na co nie. Zbiór norm tworzy system normatywny, co w praktyce oznacza tyle co, np. system prawa polskiego, dekalog czy kodeks honorowy. „Czyny są wartościowane z punktu widzenia prawa jako zgodne z prawem lub bezprawne, z punktu widzenia moralności dobre lub złe, z kolei z punktu widzenia religii jako odpowiadające ideałom świętości lub nie, a punktu widzenia obyczajów jako obyczajne lub nie”.¹

Jeżeli mówimy o systemie prawnym to pewne czyny muszą być respektowane (są nakazane), np. musimy płacić podatki, niektórych rzeczy nie powinno się robić (są zakazane), np. przekraczać dozwolonej prędkości, inne są obojętne, czyli można wyjść na spacer lub nie. W ten sposób można również rozumieć oceny moralne – jedne zachowania są złe, inne obojętne a jeszcze inne są dobre. By stosować się do nakazów zakazów, a także by (w rozumieniu moralności) postępować dobrze, ludzie potrzebują też systemu kar i nagród, czym w praktyce może być, np. pozbawienie wolności, grzywna, wykluczenie z grupy przyjaciół, a nagrodą, np. gratyfikacja pieniężna, pochwałą czy uznanie przyjaciół.

Pomiędzy różnymi systemami normatywnymi zachodzą relacje, istnieją podobieństwa – niektóre czyny zakazane przez prawo są również potępiane moralnie. Dekalog to nie tylko zasady religijne, ale często określa co jest przyzwoite lub nieprzyzwoite z punktu widzenia moralności.

„Moralność (w szerokim sensie) wiąże się z ocenianiem czynów z punktu widzenia dobra i zła. Kategoria dobra moralnego jest bardzo ogólna.(…) W istocie rzeczy mamy do czynienia z różnymi dobrami uważanymi za moralne, np. odwagą, męstwem, patriotyzmem, godnością, prawdomównością, szczęściem, słusznością, itp.(…) problemem jest moralny aspekt dóbr, które nie są moralne w sposób podstawowy. Sława, majątek czy zdrowie niewątpliwie są dobrami, ale niekoniecznie moralnymi.”²

We wstępie zadałam pytanie: Czy moralność i etyka to to samo? Otóż jeśli mówimy o kodeksie moralnym i kodeksie etycznym możemy uznać że są to synonimy, jednak mówiąc o moralności lekarskiej mamy na myśli zachowanie jakie faktycznie reprezentuje lekarz, a etyka lekarska to system norm według których powinien lekarz postępować. Zatem uściślijmy: „moralność jest to fakt społeczny, polegający na tym, żer ludzie postępują (z uwagi na dobro i zło moralne) tak, a nie inaczej, zaś etyka to zbiór wskazań, jak mają postępować”³

Rozróżniamy etykę normatywną, opisaną powyżej oraz etykę opisową. Etyka opisowa obejmuje trzy grupy zagadnień, pierwsza z nich traktuje o tym, jakie zachowania stosuje się w danym miejscu i czasie, drugie zagadnienie dotyczy sprawdzenia czy zachodzą różnice w postępowaniu różnych grup społecznych, trzecie zagadnienie to metaetyka. I w tym miejscu przechodzimy do kolejnego zagadnienia – a mianowicie czym jest metaetyka? Metaetyka(nazywana również etyką ogólną), mówiąc najogólniej to dyscyplina naukowa która rozważa charakter etyki jako nauki i jej przedmiot. Metaetyka zajmuje się tym jak ludzie postępują z punktu widzenia moralnego i czym się kierują. W pozyskaniu informacji pomagają metody empiryczne, jakie stosuje się w badaniach socjologicznych i psychologicznych. W niektórych przypadkach nie jesteśmy w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: co jest dobre a co złe? Metaetyka podejmuje dyskurs nad tymi rozważaniami. W metaetyce nie ma jednoznacznych stanowisk, jej zadaniem jest raczej ukazanie różnych stanowisk i relacji między nimi.

Po przypomnieniu podstawowych zagadnień dotyczących etyki, przejdźmy do głównego problemu, tj. czym jest subiektywizm i obiektywizm?

„Subiektywizm w etyce może być dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, jest tym samym, co emotywizm, tj. poglądem, że oceny moralne są wyrazem naszych subiektywnych przeżyć, np. emocji, postaw itp. I nie opisują niczego (…) obiektywnego”⁴. Subiektywizm można określić jako kognitywny (poznawczy), „ utrzymuje (subiektywizm), że oceny moralne nie tyle wyrażają, ale właśnie opisują ludzkie przeżycia psychiczne, a więc realność subiektywną z definicji. W związku z tym można powiedzieć że dobra istnieją w naszej świadomości”⁵. Z kolei obiektywizm uważa, że wartości istnieją niezależnie od naszej świadomości, czyli obiektywnie, np. domy, morza, rzeki, góry, ludzie i inne przedmioty. Obiektywizm jednak zależy również od tego jakie rzeczy dany teoretyk moralności uzna za obiektywną rzeczywistość .

Subiektywista uważa, że „wartości są pochodnymi ocen jako przeżyć subiektywnych”⁶, natomiast obiektywista, że „oceny są stwierdzeniami wartości istniejących niezależnie od ocen”⁷.

Co oznacza tyle, iż subiektywista uzna że to iż jednostka doznała jakiejś krzywdy od jednego członka danej grupy społecznej, np. od Romów, wpłynie na jego myślenie o tej grupie, jako o całości, bez względu na to czy reszta zrobiła coś złego czy nie. Osobiste doświadczenia i te negatywne ale i te pozytywne zabarwiają oceny. Natomiast obiektywista, uważa, iż nie ma żadnego znaczenia status społeczny, narodowość czy też inne cechy, normy są uniwersalne i można je zastosować do wszystkich ludzi.

Bibliografia

1. Jan Hartman, Jan Woleński, „Wiedza o etyce”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Bielsko-Biała, 2009.

Opracowała:

Anna Domagała

---

1. „Wiedza o etyce”, Jan Hartman, Jan Woleński. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Bielsko-Biała, 2009, s. 17.↩

2. Tamże, s.18.↩

3. Tamże, s. 19.↩

4. Tamże, s. 31.↩

5. Tamże, s. 31.↩

6. Tamże, s. 33.↩

7. Tamże, s. 33.↩