5. Maszyny i narzędzia do uprawy międzyrzędowej

Podstawowym celem uprawy międzyrzędowej jest płytkie spulchnienie gleby pomiędzy rzędami rosnących roślin, a przez to usunięcie jej zaskorupienia i zniszczenie chwastów. W efekcie przeciwdziała się nadmiernemu wyparowywaniu wody glebowej, stwarza lepsze warunki dla wzrostu i rozwoju roślin oraz niszczy chwasty, które utrudniają wzrost i rozwój roślin uprawnych, będąc ich konkurentami w siedlisku. Do uprawy w międzyrzędziach płaskich stosuje się tzw. pielniki. Do nagarniania natomiast gleby na redliny (podłużne kopce, w jakich uprawia się ziemniaki) i do ich formowania służą obsypniki.

5.1. Pielniki

Pieleniem nazywamy płytkie spulchnianie (2-6 cm) gleby w międzyrzędziach połączone z niszczeniem chwastów, przez podcinanie ich systemu korzeniowego. Pielenie prowadzi się do momentu przykrycia międzyrzędzi przez rośliny uprawne. W uprawach polowych buraków, kukurydzy, ziemniaków i innych roślin stosuje się wyłącznie ciągnikowe pielniki zawieszane (ryc. 5.1). Pielnik zawieszany składa się z belki narzędziowej, do której przymocowane są zespoły oraz ramy, do której mocowany jest stojak zawieszenia. Rama opiera się na dwu skrętnych kołach ogumionych. Rama z belką narzędziową pielnika połączona jest za pomocą urządzenia sterującego, ręcznego lub automatycznego. Przy sterowaniu ręcznym do ramy mocowane jest również siedzenie dla obsługującego.

Ryc. 5.1. Pielnik zawieszany:

1 - zespół pielący, 2 - równoległobok przegubowy zespołu pielącego, 3 - rama ze stojakiem, 4 - koła skrętne, 5 - dźwignia sterownicza, 6 - wysięgnik z siodłem

Zespół pielący składa się z elementów pielących i koła podporowego (kopiującego) przymocowanych do dźwigni lub równoległoboku przegubowego. Element pielący (ryc. 5.2) składa się z łapy i trzonka. Łapami stosowanymi w pielnikach są noże kątowe, gęsiostopki i radełka (ryc. 5.3 i 5.4). Gęsiostopki pielników różnią się od gęsiostopek kultywatorów mniejszymi kątami skrawania oraz grubością, która wynosi 2,5-3,0 mm. Łapy, jako kliny przestrzenne, opisywane są takimi samymi kątami jak lemiesz pługa, to jest kątem ustawienia θ, kątem wzniosu α i kątem skrawania γ. Łapy pielnika mogą mieć szerokość 7-30 cm, a odpowiadające tym szerokościom kąty mają wartość: θ = 55-70°, α = 10-13°, γ = 18-23°. Ostrze powinno być szlifowane, a kąt ostrza nie większy niż 10°.

Ryc. 5.2. Element pielący:

1 - łapa (gęsiostopka), 2 - trzonek

Ryc. 5.3. Łapy pielnika (Kongskilde):

1, 2, 3 - gęsiostopki, 4, 5 - radełka

Nóż kątowy pielnika (ryc. 5.4) składa się z ostrza pionowego i poziomego przymocowanego do trzonka. Krawędź przednia ostrza pionowego może być odchylona w stosunku do kierunku ruchu o kąt 5-15°. Kąt skrawania γ noża kątowego wynosi 13-18°. Szerokość robocza ostrza poziomego nie przekracza 25 cm. Rozróżnia się noże lewe i prawe, to znaczy z ostrzami poziomymi z lewej lub prawej strony ostrza pionowego. Trzonki noży kątowych wykonuje się z płaskowników stalowych. Trzonki gęsiostopek i noży kątowych, przewidzianych do pielenia redlin (przy uprawie ziemniaków) muszą być odpowiednio wygięte, tak aby głębokość robocza ostrza na skarpach redliny była równomierna. Zestawiając elementy robocze (ryc. 5.5) należy pamiętać o następujących zasadach: ślady elementów roboczych w międzyrzędziu muszą się pokrywać na szerokości 3-4 cm; musi być zachowany pas ochronny od rzędu rosnących roślin - do 6 cm przy pieleniu pierwszym, a w miarę wzrostu roślin nawet do 10 cm. Aby chronić rośliny przed uszkodzeniem przez elementy pielące, stosuje się tarcze ochronne gładkie lub zębate, sztywno mocowane do belki narzędziowej (ryc. 5.6).

Pielnik ma dla każdego międzyrzędzia oddzielny zespół roboczy.

Ryc. 5.4. Noże kątowe:

a - z wygiętym ostrzem pionowym, ψ < 90°; b - z płaskim ostrzem pionowym, ψ > 90°

Ryc. 5.5. Rozmieszczenie elementów roboczych (Kongskilde)

Ryc. 5.6. Pielnik z tarczami ochronnymi (Kongskilde)

Oprócz pielników z biernymi elementami roboczymi, stosowane bywają pielniki z zespołami czynnymi, zwane glebogryzarkami międzyrzędowymi. Budowę pojedynczego zespołu roboczego przedstawiono na rycinie 5.7.

Ryc. 5.7. Asymetryczny czynny zespół pielący:

1 - wał napędowy, 2 - przekładnia łańcuchowa, 3 - wał z tarczami nożowymi, 4 - płóz

5.2. Obsypniki

Obsypywanie jest zabiegiem polegającym na nagarnięciu spulchnionej gleby na dolne części łodyg. Obsypywanie ziemniaków powoduje zwiększenie liczby stolonów, a w efekcie liczby bulw, natomiast u kukurydzy, dyniowatych, tytoniu powoduje zwiększenie masy korzeniowej, co ma wpływ na przyrost plonu. W wyniku obsypywania tworzą się redliny. Obsypniki budowane są jako narzędzia zawieszane samodzielnie lub jako wyposażenie wieloraka uniwersalnego. Obsypnik (ryc. 5.8) zbudowany jest z korpusu roboczego połączonego z ramą narzędziową sztywno, dźwigniowo lub za pośrednictwem czworoboku przegubowego. Pionowy nacisk korpusu na glebę reguluje się bądź za pomocą sprężyny, bądź też obciążnikiem. Głębokość roboczą reguluje się kołem podporowym. Rama narzędziowa posiada stojak zawieszenia.

Ryc. 5.8. Obsypnik zawieszany:

1 - korpus, 2 - równoległobok przegubowy, 3 - sprężyna dociążająca, 4 - obciążniki, 5 - rama ze stojakiem, 6 - koło podporowe

Ryc. 5.9. Korpusy obsypników:

a - skrzydła rozstawiane, b - skrzydła rozsuwane; 1 - radełko, 2 - pierś, 3 - skrzydło, 4 - trzonek, 5 - rozpora, 6 - jarzmo

Korpus obsypnika (ryc. 5.9) składa się z dwustronnego lemiesza zwanego radełkiem, piersi i dwu skrzydeł. Kąt α wzniosu radełka nie powinien być większy niż 30°, a jego ostrza mogą być uniesione pod kątem ψ = 5-15°. Radełko formuje dno redliny. Pierś korpusu obsypnika stanowi płynne przedłużenie powierzchni radełka i może mieć różne kształty. Zadaniem piersi korpusu jest rozgarnięcie gleby na boki i poddanie jej działaniu skrzydeł. Skrzydła korpusu formują redliny i podsypują glebę pod rośliny. Skrzydła mogą być przymocowywane do trzonka lub piersi zawiasowo i wtedy połączone są ze sobą regulowaną rozporą, mogą też być przymocowane do trzonka rozsuwalnie. W ten sposób uzyskuje się możliwość regulacji rozstawienia i podniesienia skrzydeł, co umożliwia zmianę profilu redlin i dostosowanie korpusu obsypnika do kształtu redliny. Skrzydła obsypnika mogą mieć powierzchnię jednolitą lub ażurową. Kąt ustawienia skrzydeł θ = 35-50°. Na kształt redlin ma również wpływ prędkość ruchu obsypnika. Zwiększanie prędkości powoduje podnoszenie i wyostrzenie wierzchołka redliny.