Eksploatowanie Narzędzi, Maszyn i Urządzeń do Nawożenia i Ochrony Roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Kupidura

Eksploatowanie narzędzi, maszyn i urządzeń
do nawożenia i ochrony roślin 311[22].Z2.03.

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Markowski
mgr inż. Marek Rudziński

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Jagiełło

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[22].Z2.03,
,,Eksploatowanie narzędzi, maszyn i urządzeń do nawożenia i ochrony roślin", zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik mechanizacji rolnictwa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie.

Budowa, obsługa, regulacje rozsiewaczy nawozów mineralnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Budowa, obsługa i regulacje maszyn do stosowania nawozów naturalnych.

Przepisy bhp przy obsłudze maszyn do nawożenia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Uprawy międzyrzędowe, budowa i regulacje pielników i obsypników.

Zasady bhp przy obsłudze narzędzi do upraw międzyrzędowych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Klasyfikacja i charakterystyka środków ochrony roślin.

Budowa, obsługa i regulacje opryskiwaczy polowych i sadowniczych
Zasady bhp przy obsłudze maszyn do ochrony roślin

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady eksploatowania narzędzi, maszyn i urządzeń

do nawożenia oraz chemicznej ochrony roślin, a także wykształcić umiejętności z tego
zakresu.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej
jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony
materiał nauczania z zakresu eksploatacji maszyn i narzędzi do uprawy roli,

−

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania
wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw, który służy do oceny poziomu
opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

−

wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[22].Z2.02

Eksploatowanie

siewników

i sadzarek

311[22].Z2.04

Eksploatowanie

maszyn

i urządzeń do zbioru

zielonek

311[22].Z2.07

Eksploatowanie maszyn

i urządzeń stosowanych

w produkcji zwierzęcej

311[22].Z2.08

Eksploatowanie urządzeń

i środków transportu

stosowanych

w gospodarstwie rolnym

311[22].Z2.06

Eksploatowanie

maszyn do zbioru

roślin okopowych

311[22].Z2.05

Eksploatowanie

maszyn do zbioru

zbóż

311[22].Z2

Użytkowanie i naprawa

narzędzi, maszyn

i urządzeń rolniczych

311[22].Z2.03

Eksploatowanie

narzędzi, maszyn

i urządzeń do

nawożenia i ochrony

roślin

311[22].Z2.01

Eksploatowanie

narzędzi i maszyn do

uprawy roli

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dobierać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

zinterpretować przepisy bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy,

−

wskazywać konsekwencje naruszenia przepisów bhp podczas wykonywania zadań
zawodowych,

−

charakteryzować sposoby likwidacji lub ograniczenia zagrożeń urazami mechanicznymi,

−

określać sposoby likwidacji lub ograniczenia zagrożeń związanych z substancjami
chemicznymi,

−

zastosować podstawowe przepisy bhp podczas wykonywania pracy,

−

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,

−

udzielać pierwszej pomocy osobom po urazach mechanicznych, porażeniu prądem,
zatruciach substancjami chemicznymi.

−

odczytywać różne rodzaje rysunków technicznych,

−

charakteryzować materiały stosowane w budowie maszyn,

−

charakteryzować maszyny i urządzenia energetyczne i transportowe,

−

przestrzegać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania badań.

−

określać budowę i działanie mechanizmów ciągnika rolniczego,

−

stosować przepisy ruchu drogowego podczas kierowania pojazdem,

−

kierować pojazdem samochodowym,

−

obsługiwać mechanizmy ciągnika rolniczego,

−

stosować zasady eksploatacji pojazdów rolniczych,

−

diagnozować stan techniczny zespołów ciągnika rolniczego,

−

naprawiać i regulować mechanizmy ciągnika rolniczego,

−

przystosowywać ciągnik rolniczy do prac polowych i transportowych,

−

korzystać z katalogów części, instrukcji obsługi i napraw pojazdów,

−

wykonywać planowe przeglądy i naprawy pojazdów rolniczych,

−

prowadzić dokumentację pracy pojazdów i środków transportowych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii oraz przepisami
bezpieczeństwa i ochrony środowiska,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji pojazdów
rolniczych.

−

określać zasady przewozu osób i ładunków,

−

określać

przeznaczenie

przyrządów

kontrolno-pomiarowych

znajdujących

się

w pojeździe oraz przyrządów do sterowania pojazdami,

−

określać czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu silnika,

−

określać podstawowe czynności kontrolne i obsługowe urządzeń wpływających na
bezpieczeństwo jazdy,

−

posługiwać się mechanizmami sterowania pojazdem,

−

samodzielnie wykonywać manewry pojazdem samochodowym,

−

włączać się do ruchu drogowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić nawozy i określać ich wpływ na wzrost i rozwój roślin,

–

obliczyć zawartość czystego składnika na masę nawozu,

–

określić wymagania agrotechniczne dla rozsiewaczy i roztrząsaczy,

–

sklasyfikować maszyny i urządzenia do nawożenia,

–

wyjaśnić budowę, działanie, zasady obsługi i regulacji rozsiewaczy nawozów,

–

dobrać rozsiewacz do planowanych prac i rodzaju nawozu,

–

wyjaśnić budowę i działanie roztrząsaczy obornika,

–

wykonać regulacje dawki obornika,

–

rozróżnić ładowacze obornika i określać możliwości ich zastosowania,

–

obsłużyć maszyny i urządzenia do nawożenia organicznego,

–

dobrać urządzenia do rozlewania gnojówki i gnojowicy,

–

zastosować zasady organizacji pracy i bezpiecznej obsługi maszyn do nawożenia,

–

wykonać konserwację roztrząsacza obornika, rozsiewacza i urządzeń do rozlewania
gnojowicy,

–

scharakteryzować metody zwalczania chorób i szkodników roślin,

–

określić znaczenie i sposoby wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych roślin,

–

objaśnić budowę i działanie wybranych narzędzi do upraw międzyrzędowych,

–

wykonać agregatownie, regulacje i obsługę narzędzi do upraw międzyrzędowych,

–

wykonać próbę pracy narzędzi do upraw międzyrzędowych,

–

scharakteryzować zasady bezpiecznej obsługi agregatów do upraw międzyrzędowych,

–

wykonać naprawy bieżące agregatów do upraw międzyrzędowych,

–

dokonać klasyfikacji opryskiwaczy,

–

wyjaśnić budowę, działanie oraz zasady obsługi i regulacji opryskiwaczy,

–

wyjaśnić budowę i działanie typowej zaprawiarki do nasion,

–

zastosować zasady bezpiecznej organizacji pracy podczas zabiegów ochrony roślin,

–

wyjaśnić działanie podstawowych grup środków ochrony roślin i dobrać preparaty do
podstawowych upraw,

–

wyjaśnić zasady dystrybucji środków ochrony roślin,

–

skalkulować koszty wykonania zabiegów ochrony roślin,

–

zastosować przepisy bhp podczas obsługi opryskiwaczy i zaprawiarek oraz
przechowywania środków ochrony roślin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja nawozów i zasady ich stosowania w rolnictwie.

Budowa, obsługa, regulacje rozsiewaczy nawozów
mineralnych

4.1.1. Materiał nauczania

Klasyfikacja nawozów

Nawozy stosowane w rolnictwie można podzielić na dwie zasadnicze grupy: naturalne

(organiczne) i mineralne. Obecnie, obok nawozów występujących w tradycyjnej postaci,
stosuje się również mieszanki nawozowe dostosowane indywidualnie do potrzeb
poszczególnych upraw, nawozy o spowolnionym działaniu, nawozy o „pełnym” składzie
pierwiastkowym, a także różne mieszanki nasienno-nawozowe. Nawożenie powinno być
zawsze poprzedzone zebraniem pełnej informacji na temat zasobności gleb w składniki
pokarmowe. Niestety, w naszym kraju nadal dosyć częstą praktyką jest przypadkowe
stosowanie nawożenia. Nowe technologie stosowania nawozów w rolnictwie powinny także
uwzględniać wymogi stawiane przez ekologię.

Nawozy naturalne

Nawozy zawierające w swoim składzie substancję organiczną, dzieli się na 3 rodzaje:

– nawozy naturalne, (obornik, gnojowica, gnojówka, odchody zwierząt gospodarskich,

guano przeznaczone do rolniczego wykorzystania)

– nawozy organiczne –wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji

organicznych, (w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic),

– nawozy organiczno-mineralne – mieszaniny nawozów organicznych i mineralnych.

Obornik

Obornik jest nawozem organicznym, składającym się z przefermentowanego kału, moczu

i ściółki. Zawiera wszystkie składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości
fizyczne gleby. Obornik powinien być składowany w specjalnie do tego celu przygotowanych
miejscach z wybetonowanym dnem (gnojowniach), tak aby pochodzące z niego substancje,
podlegające różnym procesom chemicznym, nie przenikały do gleby. W związku
z postępującą specjalizacją gospodarstw, rolnicy coraz częściej uzyskują obornik pochodzący
od określonego gatunku zwierząt. Nawozem najbardziej zasobnym w makroskładniki jest
obornik pochodzący od kur niosek, a w następnej kolejności obornik od owiec. Obornik od
koni zawiera, po oborniku owczym, najwięcej potasu, a obornik od trzody chlewnej, po
oborniku od kur niosek, najwięcej fosforu. W zawartości pozostałych składników różnice
między obornikiem od bydła, trzody chlewnej i koni nie są duże. Obornik od kur niosek, jest
również zasobny w mikroelementy. Różnice w zawartości mikroelementów w oborniku od
innych gatunków i grup użytkowych zwierząt dotyczą pojedynczych składników.

Gnojówka

Gnojówka jest nawozem potasowo - azotowym. Zawiera niewielkie, śladowe ilości

fosforu. Dlatego nawożąc gnojówką należy pamiętać o uzupełnieniu tego składnika. W 1 m

odpowiednio przechowywanej gnojówki znajduje się przeciętnie 3 kg azotu i 7 kg potasu
(K

O). Skład chemiczny gnojówki, w tym szczególnie zawartość potasu, jest zróżnicowany

w zależności od gatunku i grupy użytkowej zwierząt.

Gnojówkę najlepiej stosować przed siewem buraków cukrowych i pastewnych,

ziemniaków, kukurydzy, zbóż jarych i innych. Pod rośliny uprawiane w szerokiej rozstawie
rzędów można stosować gnojówkę doglebowo również w okresie wegetacji, w terminach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przyjętych przy pogłównym nawożeniu tych roślin azotem. Jednorazowe dawki gnojówki
mogą wynosić od 15 do 20 tysięcy litrów (15-20 m

) na hektar.

Gnojowica

Gnojowica jest mieszaniną kału i moczu w naturalnym stosunku dla danego gatunku, lub

grupy użytkowej zwierząt. Powstaje ona w pomieszczeniach przystosowanych do
utrzymywania zwierząt bez ściółki. W 1 m

gnojowicy znajduje się przeciętnie 3-4 kg azotu,

2-3 kg fosforu (P

) i 3-4 kg potasu (K

O). Ponadto w gnojowicy, podobnie jak w oborniku,

występuje wapń, magnez oraz niezbędne w żywieniu roślin mikroelementy i substancja
organiczna.

Zgodnie z przepisami prawa, nawozów naturalnych nie wolno stosować:

– na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości

30 cm,

– na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%,

nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych,

– podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,

również nie wolno stosować płynnych nawozów naturalnych,

– na pastwiskach nie wolno stosować nawozów organicznych i organiczno mineralnych

otrzymywanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty.

Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy ochrony
źródeł wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Nawozy naturalne
w postaci płynnej mogą być stosowane tylko wówczas, gdy poziom wody podziemnej jest
poniżej 1,2m.

Zasady stosowania obornika

Obornik zaleca się stosować w pierwszej kolejności pod rośliny okopowe w dawkach do

40 t/ha pod buraki i do 30 t/ha pod ziemniaki. Stosowanie większych dawek nie opłaca się,
gdyż jest mało efektywne. Obornik w gospodarstwie można także przeznaczyć pod inne
rośliny np.: rzepak, kukurydzę, zboża, warzywa. Jednak to rośliny okopowe, ze względu na
długi okres wegetacji i duże zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, a także sposób
uprawy (m.in. częste spulchnianie gleby) najlepiej wykorzystują zawarte w oborniku
składniki pokarmowe. Dlatego w ich przypadku po zastosowaniu obornika następuje
największa zwyżka plonu.

Obornik wywożony jest na pole zazwyczaj jesienią i wiosną. Na glebach zwięzłych nie

należy przyorywać obornika głębiej niż 15 cm. Na glebach lekkich zaleca się głębsze
przyorywanie do 20 cm. W takich warunkach następuje optymalny rozkład obornika,
a rośliny wykorzystują go najlepiej. W oborniku część azotu występuje w formie amonowej.
Azot w tej formie łatwo uchodzi do atmosfery. Aby temu zapobiec, obornik po rozrzuceniu na
polu należy w tym samym dniu przyorać (orką siewną lub podorywką). Jest to podstawowa
reguła, która niestety nie zawsze jest przestrzegana. Ograniczeniu strat azotu sprzyja również
stosowanie obornika w dni bezwietrzne i pochmurne, a nawet w dni dżdżyste. Ta sama zasada
dotyczy gnojówki i gnojowicy. Przyjmuje się, że obornik w 1 tonie zawiera przeciętnie 4 kg
azotu (N), 3 kg fosforu (P

) i 7 kg potasu (K

O). W dawce 30 t obornika wnosi się do gleby

120 kg N, 90 kg P

i 210 kg K

Dawki nawożenia na pola należy ustalać w oparciu o wyniki analizy gleby na zawartość

przyswajalnych składników pokarmowych i nawozić wyłącznie na podstawie potrzeb
nawozowych zakładanego plonu. Należy przy tym uwzględniać ilości azotu dostarczanego
przez glebę oraz pochodzącego z nawozów naturalnych i mineralnych. Dopuszczalna roczna
dawka nawozu naturalnego odpowiada 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych, co

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odpowiada dawce rocznej około 40 ton obornika lub 45 m

gnojowicy na hektar. Nawozy

naturalne można stosować w terminie od 1 marca do 31 października.

Nawozy mineralne

Aby uzupełnić występujący często niedobór jednego lub kilku ze składników

pokarmowych w danej glebie, ewentualnie aby zwiększyć plon masy zielonej, stosuje się
nawożenie nawozami mineralnymi. Niektóre z nawozów są produktami kopalnymi
(np. wapno, kainity), inne są uzyskiwane w wyniku procesów chemicznych (superfosfat),
jeszcze inne powstają jako uboczny produkt procesów przemysłowych (np. tomasyna przy
produkcji stali). Nieprawidłowa gospodarka nawozami mineralnymi, zwłaszcza nawozami
azotowymi i fosforowymi, prowadzić może do przenawożenia roślin i gromadzenia się w ich
tkankach szkodliwych substancji. Nawozy pochodzenia mineralnego mogą występować
w różnej postaci:
– granulowanej (saletra, superfosfat),
– pylistej (tomasyna, wapno),
– krystalicznej (siarczan magnezu, siarczan amonu),
– płynnej (woda amoniakalna),
– gazowej (amoniak gazowy).

Nawozy mineralne różnią się między sobą nie tylko własnościami fizykomechanicznymi,

ale także chemicznymi. Ze względu na własności chemiczne nawozy mineralne można
podzielić na: azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe i wieloskładnikowe.

Zasady nawożenia

Planując nawożenie należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin. Wymagania te

określają najmniejszą ilość składników pokarmowych, niezbędnych do uzyskania plonu
w odpowiedniej wysokości. Potrzeby nawozowe roślin określają rodzaj i ilość nawozu
konieczną do uzyskania plonu dobrej jakości, w konkretnych warunkach glebowych
i klimatycznych. Nawożąc należy zawsze mieć na uwadze to, by w glebie zachowywać
równowagę poszczególnych składników.

Nawozy należy stosować tylko w takich ilościach, które uprawiane rośliny mogą

wykorzystać lub które dana gleba może zatrzymać. Zbyt duże dawki, nieodpowiednie
proporcje składników pokarmowych lub brak możliwości wykorzystania nawozu
w konkretnych warunkach glebowych, są przyczyną degradacji siedliska rolniczego, a także
zanieczyszczenia środowiska. Dotyczy to zwłaszcza nawozów mineralnych.

Umiejętne stosowanie nawozów polega na przestrzeganiu następujących zasad:

– wybór optymalnej dawki poszczególnych składników pokarmowych, powinien być

poprzedzony badaniem gleby, na której nawóz będzie zastosowany,

– należy stosować nawóz odpowiedniego rodzaju,
– zabieg nawożenia należy wykonać we właściwym terminie,
– należy dokonać właściwego wyboru sposobu aplikowania nawozu.

Oznaczanie potrzeb nawozowych

W Polsce określeniem potrzeb nawozowych roślin i zasobności gleb zajmują się stacje

chemiczno-rolnicze. Tworzą one mapy zasobności gleb w przyswajalne dla roślin składniki.
Wielkość dawek nawozu na 1 hektar powierzchni można określić doświadczalnie za pomocą
metod chemicznych, fizykochemicznych lub mikrobiologicznych. Instytut Uprawy,
Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, podzielił gleby na kompleksy przydatności
rolniczej. Aby sklasyfikować glebę do określonego kompleksu należy wziąć pod uwagę takie
czynniki jak:
– właściwości gleby (typ, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne, chemiczne),
– stopień kultury roli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– warunki klimatyczne,
– stosunki wodno-powietrzne w glebie,
– rzeźba terenu.

Rodzaje nawożenia

W zależności od celu, rozróżnia się następujące rodzaje nawożenia:

– nawożenie przedsiewne, gdy nawozy wprowadza się do gleby przed siewem roślin,

stosując np. orkę lub bronowanie, dzięki czemu są one dokładnie wymieszane z glebą,

– nawożenie siewne stosuje się jednocześnie z siewem nasion,
– nawożenie pogłówne gdzie nawozy są dostarczane do gleby w trakcie wegetacji roślin,

często w postaci płynnej (gnojowica, gnojówka itp.). Można tu wyróżnić nawożenie
dolistne, gdzie słabo stężony nawóz dostarczany jest bezpośrednio na liście rośliny,

– nawożenie donasienne, poprzez moczenie nasion w roztworach mikronawozów,

zapewniające roślinie dobry start.

Wymagania agrotechniczne maszyn do nawożenia mineralnego

Podstawowym

wymaganiem

agrotechnicznym,

jakie

stawia

się

maszynom

przeznaczonym do nawożenia jest dostarczenie potrzebnej dawki nawozu na jednostkę
powierzchni pola, w określonym terminie agrotechnicznym. Jednocześnie rozsiewacze
powinny zapewnić jak największą równomierność rozmieszczenia nawozu na powierzchni
pola, lub w glebie, w zależności od sposobu wysiewu. Równomierność powinna dotyczyć
różnych nawozów i być zagwarantowana zarówno w kierunku ruchu maszyny, jak i na całej
szerokości roboczej. Maszyny do nawożenia powinny umożliwiać łatwą zmianę dawki
nawozu na jednostkę powierzchni. Dla rozsiewaczy zawieszanych dawka powinna być
regulowana w zakresie od 50 do 1000 kg/ha, natomiast w przypadku rozsiewaczy
przyczepianych do 2000 kg/ha. Wysiewając wapno, rozsiewacze powinny zagwarantować
znacznie wyższe dawki, sięgające nawet 5000 kg/ha dla większych rozsiewaczy. Sposób
regulacji dawki powinien umożliwiać stopniowanie regulacji wysiewu. Ilość wysiewu nie
powinna zależeć od wstrząsów i nachylenia maszyny podczas pracy na zboczu.

Ponieważ wysiewane nawozy mogą się nawet znacznie różnić między sobą cechami

fizycznymi, rozsiewacze powinny być maszynami uniwersalnymi. Nawozy są substancjami
aktywnymi chemicznie, dlatego konstrukcja rozsiewaczy powinna umożliwić łatwe
opróżnianie ich z resztek niewykorzystanego nawozu i dokładnego oczyszczenia maszyny.
Także materiały z jakich są budowane rozsiewacze powinny być odporne na działanie korozji.
Ponadto rozsiewacze powinny być maszynami trwałymi i niezawodnymi w działaniu.

Budowa, obsługa i regulacja rozsiewaczy nawozów mineralnych

Do aplikowania nawozów mineralnych stosuje się rozsiewacze odśrodkowe lub

pneumatyczne. W zależności od wielkości maszyn mogą to być rozsiewacze zawieszane lub
przyczepiane.

Rozsiewacze odśrodkowe

Rozsiewacze odśrodkowe oprócz wielkości zbiorników różnią się między sobą

rozwiązaniami dotyczącymi napędu tarcz rozsiewających. Konstrukcje rozsiewaczy są
stosunkowo nieskomplikowane, co powoduje, że ich praca jest niezawodna. Głównym
problemem pozostaje równomierność rozmieszczenia nawozu na powierzchni pola.
W porównaniu z siewnikami nawozowymi jest ona znacznie mniejsza. Jednak
o powszechnym stosowaniu rozsiewaczy zadecydowała ich duża wydajność pracy
i niezawodność działania.

Rozsiewacze składają się z następujących zasadniczych zespołów: zbiornika

umieszczonego na ramie, tarczy lub tarcz wysiewających, mieszadła, napędu tarcz, zespołu
regulującego ilość wysiewu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozsiewacz N 012 jest maszyną jednotarczową, zawieszaną na trójpunktowym układzie
zawieszenia ciągnika. Przeznaczony jest do nawożenia stosunkowo niewielkich powierzchni.
Skrzynią ładunkową rozsiewacza jest zbiornik w kształcie odwróconego stożka. Jego dno
stanowi zespół tarcz z otworami w kształcie fasoli. Tarcze te służą do regulowania ilości
wysiewu nawozu. Każda z tarcz może być niezależnie obrócona o pewien kąt dookoła osi.
Tarcze umożliwiają zarówno zmianę wielkości otworu przez który wysypuje się nawóz, jak
i zmianę miejsca podawania tego nawozu na tarczę wysiewającą. Położeniem tarcz steruje się
przy pomocy dźwigni nastawczych. Dźwigniami przy pewnym układzie, można otwór
wylotowy całkowicie zamknąć. W przypadku jednoczesnego przesunięcia dźwigni w lewo,
otwór wylotowy będzie stopniowo się powiększał. Przesuwając dźwignie w przeciwnych
kierunkach, zmienia się miejsce podawania nawozu na tarczę.

Rys. 1. Rozsiewacz nawozów zawieszany, jednotarczowy [katalog: AGROMET Brzeg]

Zespół roboczy tego rozsiewacza jest pojedynczą tarczą z łopatkami, która poprzez

przekładnię kątową jest napędzana od wałka odbioru mocy ciągnika. Wewnątrz zbiornika
znajduje się napędzane mieszadło. Jego zadaniem jest niedopuszczenie do zbrylania się
rozsiewanego nawozu.
Rozsiewacz N 053 jest również zawieszaną maszyną, której pojemność zbiornika może się
zmieniać w zależności od wielkości rozsiewacza w zakresie od 500 do 3000 litrów.
Oczywiście do ładowności maszyny, powinien być dostosowany ciągnik odpowiedniej klasy.
W konstrukcji rozsiewacza oprócz elementów znanych z budowy rozsiewacza N 012,
zastosowano ślimakowy aparat dozujący z napędem hydraulicznym oraz elektroniczne
urządzenie kontrolne. Rozsiewacz wyposażony jest w dwie tarcze rozsiewające. W skrzyni
ładunkowej wykonanej z grubej blachy zamocowane są sita odciążające. Zapobiegają one
przed dostaniem się na tarcze zbrylonego nawozu, a także innych, przypadkowych ciał
obcych. Pojemność skrzyni może być szybko powiększona, poprzez zastosowanie jednej
z 3 nadstawek zwiększających pojemność ładunkową. Skrzynia ma kształt podwójnego leja.
Nawóz podawany aparatem dozującym, trafia ma dwie tarcze rozsiewające. Napęd na tarcze
wysiewające jest przekazywany z WOM ciągnika, poprzez wałek przegubowo-teleskopowy,
przekładnię stożkową i przekładnie kątowe.

Ślimakowy aparat dozujący jest napędzany silnikiem hydraulicznym z zewnętrznej

hydrauliki ciągnika. Bezstopniowa regulacja obrotów silnika hydraulicznego pozwala na
płynną regulację dawki nawozu w szerokim zakresie. Aparat dozujący składa się z dwóch
ślimaków - lewego i prawego. W zależności od potrzeby mogą one pracować razem, lub
każdy oddzielnie przy wysiewie lewo- lub prawostronnym. Przełączanie trybu pracy
dokonuje traktorzysta z kabiny ciągnika odpowiednią dźwignią. Ilość nawozu jaka dociera do
tarcz wysiewających jest ściśle związana z obrotami ślimaków dozujących. Ilość obrotów
odczytuje się na urządzeniu elektronicznym.

W skład elektronicznego urządzenia kontrolnego wchodzą następujące elementy:

sterownik elektroniczny, czujnik indukcyjny obrotów ślimaków, czujnik indukcyjny przebytej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drogi, skrzynka rozdzielcza. Czujnik drogi kontroluje na bieżąco prędkość jazdy agregatu
i długość przebytej drogi. Informacje z czujnika drogi są także przekazywane do sterownika.

W końcowym efekcie, po obróbce zebranych danych, elektroniczny sterownik umożliwia

dostarczanie na bieżąco informacji o:
– prędkości obrotowej wałka wysiewającego aparatów dozujących,
– prędkości jazdy agregatu [km/h],
– wielkości powierzchni, na której został rozsiany nawóz [ha],
– czasie pracy wyrażonym w godzinach, z dokładnością co do minuty,
– uzyskanej wydajności,
– stanie czujników indukcyjnych,

Rys. 2. Rozsiewacz dwutarczowy N 053 „MXL” ze ślimakowym dozownikiem [katalog: AGROMET Brzeg]

Ponadto, w urządzeniu są gromadzone dane na temat całkowitej powierzchni

nawiezionych pól, od momentu zainstalowania urządzenia na rozsiewaczu (jest to wielkość
niekasowana). Sterownik jest zasilany energią elektryczną z gniazdka zapalniczki
zamontowanego w ciągniku. Maszyna jest dodatkowo wyposażona w instalację elektryczną
obsługującą lampy zespolone zamontowane na rozsiewaczu.

Przygotowanie rozsiewacza N 053 „MXL” do kontroli wysiewu

W instrukcji obsługi rozsiewacza zostały zamieszczone orientacyjne tabele wysiewu

typowych nawozów mineralnych, takich jak: fosforan amonu, mocznik, saletra amonowa.
W tabelach przy zakładanej prędkości agregatu 8 km/h, dla obrotów wałków dozujących
z zakresu od 20 do 500 obrotów/minutę jest zamieszczona ilość wysiewu w kg/ha
uwzględniająca różne szerokości robocze. Uwzględniono różne typy tarcz rozsiewających
dające w efekcie szerokości robocze: 12, 15 lub 18 m.

Procedura przygotowania maszyny do pracy jest następująca:

– zamocować rozsiewacz na trzypunktowym układzie zawieszenia,
– podłączyć układ hydrauliczny,
– zdemontować prawą tarczę rozsiewającą,
– zamontować korytko zsypu pod otworem skrzyni ładunkowej,
– pod korytko podstawić pojemnik, w którym będzie zbierać się wysypywany nawóz,
– z orientacyjnej tabeli wysiewu określić prędkość obrotową wałków dozujących dla

wymaganej dawki w kg/ha,

– włączyć napęd ślimaka i ustawić regulatorem właściwą wartość obrotów ślimaka
– włączyć napęd ślimaka dozującego,
– prawy ślimak odłączyć, przesuwając dźwignię w lewo,
– napełnić skrzynię nawozem.
Dalszy ciąg procedury może odbyć się jednym z trzech sposobów:
a) na postoju,
b) w czasie jazdy na określonym odcinku drogi,
c) według ciężaru usypowego nawozu [kg/l]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ad a) Na postoju

Podczas badania WOM powinien być wyłączony. Należy uruchomić układ hydrauliki

zewnętrznej, który będzie napędzać prawy ślimak dozujący. Zbieranie nawozu powinno trwać
1 minutę. Otrzymaną w pojemniku dawkę nawozu należy zważyć. Zgodnie z tabelą
zamieszczoną w instrukcji obsługi, określa się ilość nawozu w kg/ha dla danej szerokości
i prędkości roboczej.

Tabela 1. Współczynnik zależny od prędkości jazdy i szerokości roboczej [instrukcja obsługi rozsiewacza

„MXL” AGROMET Brzeg]

Szerokość robocza (m)

Prędkość robocza

km/h

Współczynnik

12,5

8,33

6,25

4,16

6,65

3,32

8,33

6,66

5,55

4,16

3,33

2,77

8,58

7,14

5,72

4,76

3,58

2,86

2,38

Przykład:

Dla zakładanej szerokości roboczej 15 m i prędkości roboczej 10 km/h, współczynnik

wynosi 8. Zważona masa nawozu w pojemniku 12 kg. W takich warunkach uzyska się
wysiew:

12 kg x 8 = 96 kg/ha

Jeżeli obliczona dawka znacznie odbiega od wcześniej założonej, należy dokonać korekty
obrotów ślimaka dozującego.

Ad b) W czasie jazdy na określonym odcinku drogi

W tej metodzie należy również posłużyć się współczynnikiem z innej tabeli

zamieszczonej w instrukcji obsługi rozsiewacza. Normę wysiewu określa się mnożąc ilość
wyrzuconego do pojemnika nawozu przez współczynnik związany z szerokością roboczą
i długością pokonanego odcinka pomiarowego.

Tabela 2. Współczynniki zależne od szerokości roboczej i długości odcinka pomiarowego [instrukcja obsługi

rozsiewacza „MXL” AGROMET Brzeg]

Szerokość robocza

/m/

Odcinek pomiarowy

/m/

Obsiana powierzchnia

/ha/

Współczynnik

9,00

10,00

55,50

50,00

1/40

12,00

15,00

41,60

33,30

1/40

16,00

18,00

31,25

27,75

1/40

20,00

21,00

25,00

23,80

1/40

24,00

27,00

41,60

37,00

1/20

28,00

30,00

35,70

33,30

1/20

32,00

36,00

31,25

27,75

1/20

20
20

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W czasie tego badania WOM ciągnika również powinien być wyłączony.

Przykład:

Dla zakładanej szerokości roboczej 15 m i zebranej w pojemniku masy nawozu

wynoszącej 7,5 kg na odcinku drogi 33,3 m, uzyska się wysiew:

7,5 kg x 40 = 300 kg/ha

Ad c) Według ciężaru usypowego nawozu

W tym przypadku trzeba znać wartość ciężaru usypowego, wielkości charakterystycznej

dla poszczególnych nawozów. Dla przykładu ciężar usypowy fosforanu amonu wynosi
1 kg/dm

. Posługując się odpowiednią tabelą można wyliczyć żądane obroty/minutę ślimaka

dozującego, zależne od zakładanej normy wysiewu, szerokości roboczej i prędkości jazdy.

Tabela 3. Parametry pracy dla fosforanu amonu [instrukcja obsługi rozsiewacza „MXL” AGROMET Brzeg]

Fosforan Amonu - ciężar usypowy 1,0 kg/dm

Szerokość robocza [m]

10m

12m

Prędkość jazdy [km/h]

Współczynnik

3,18

2,4

1,92

1,56 2,69 2,02 1,61

1,34

Szerokość robocza [m]

15m

18m

Prędkość jazdy [km/h]

Współczynnik

2,14 1,61

1,29

1,06

1,8

1,35 1,08

0,9

Szerokość robocza [m]

21 m

24 m

Prędkość jazdy [km/h]

Współczynnik

1,5

1,18

0,94

0,78

1,34 1,00 0,8

0,66

Szerokość robocza [m]

30 m

36 m

Prędkość jazdy [km/h]

10.

Współczynnik

1,06

0,8

.0,64

0,52

0,9 0,67 0,53

0,45

Przykład:

Zakładając wysiew fosforanu amonu o ciężarze usypowym 1 kg/dm

w ilości 210 kg/ha,

dla szerokości roboczej 15 m i prędkości roboczej 8 km/h odczytujemy z tabeli
współczynnik 1,61. Teraz można wstępnie obliczyć obroty wałka dozującego:

210 kg/ha : 1,61 = 130 obr/min

Należy pamiętać o tym, że wartość współczynnika zmienia się w zależności od ciężaru

usypowego konkretnego nawozu.

Szerokość robocza rozsiewaczy zawieszanych może być regulowana w szerokim zakresie od
10 do 36 m. Będzie ona zależeć od rodzaju zastosowanych rozsiewających tarcz, długości
zastosowanych łopatek i kątów mocowania łopatek na tarczach. Szczególną uwagę należy
zwrócić przy wysiewie nawozów na skraju pola, przy rowach melioracyjnych itp.
Ograniczenie rozrzutu nawozu można uzyskać stosując zasłonę ograniczającą.

Rozsiewacze przyczepiane najczęściej przybierają postać jednoosiowych przyczep. Na ramie
z układem jezdnym mocowana jest skrzynia ładunkowa. W skrzyni znajduje się drabinka
odciążająca, której zadaniem jest zapobieganie zbyt szybkiemu zużyciu się taśmy
przenośnika. Dno skrzyni stanowi przenośnik taśmowy lub łańcuchowo-listwowy. W tylnej
ściance skrzyni ładunkowej znajduje się zasuwa regulacyjna, której położenie decyduje
o ilości wysiewanego nawozu. Nawóz z przenośnika poprzez szczelinę regulacyjną poda na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dwie tarcze wysiewające. W zależności od konstrukcji, napęd na tarcze wysiewające
i przenośnik taśmowy może być przekazywany w różny sposób.

W rozsiewaczu N 011 napęd jest przekazywany od WOM poprzez wałek przegubowo-

teleskopowy, wał podłużny, wielostopniową skrzynkę przekładniową i przekładnie kątowe.
Ze skrzynki wielostopniowej z przekładni ślimakowej jest również brany napęd na przenośnik
taśmowy. Dawka wysiewanego nawozu zależeć będzie od szczeliny zasuwy regulacyjnej
i prędkości jazdy agregatu. Oprócz wielkości szczeliny okresowej regulacji podlega również
napięcie taśmy przenośnika.

Rys. 3. Rozsiewacz wapna N 011 [katalog: AGROMET Brzeg]

W rozsiewaczu N 011 istnieje groźba wysiewu nawozu nawet wówczas gdy agregat się

zatrzyma, a nie wyciśnięte do końca sprzęgło nadal poprzez WOM przekazuje napęd na
elementy robocze rozsiewacza. Ten mankament likwidują rozsiewacze, w których napęd na
taśmę przenośnika został powiązany z ruchem agregatu po polu.

Rozsiewacz przyczepiany N 014 od opisanej poprzednio maszyny różni się sposobem

napędu tarczy rozsiewającej i przenośnika taśmowego. Pojedyncza tarcza jest napędzana
silnikiem hydraulicznym zasilanym z zewnętrznej hydrauliki ciągnika. Przenośnik taśmowy
jest napędzany poprzez przekładnię stożkową znajdującą się tuż przy kole jezdnym
rozsiewacza, wałek ze sprzęgłem elastycznym i przekładnię ślimakową. Taki sposób napędu
taśmy przenośnika pozwala na bezpośrednie powiązanie wysiewu nawozu z ruchem
postępowym rozsiewacza po polu.

Podobna zasada napędu elementów roboczych została zastosowana w rozsiewaczu

przyczepianym N 035. W tym przypadku taśma przenośnika jest napędzana od rolki
dociskanej do opony rozsiewacza poprzez przekładnie łańcuchową i przekładnię planetarną.
Rolkę do opony dociska siłownik hydrauliczny zasilany z tego samego układu hydraulicznego
napędzającego silnik hydrauliczny tarczy wysiewającej.

Rys. 4. Rozsiewacz odśrodkowy przyczepiany N 035 [katalog: AGROMET Brzeg]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozsiewacze pneumatyczne

Konstrukcja rozsiewaczy pneumatycznych umożliwia w porównaniu z innymi typami

rozsiewaczy zwiększenie równomierności rozsiewania. W rozprowadzaniu nawozu bierze
udział strumień powietrza wytwarzanego przez dmuchawę. Rozsiewacze są budowane jako
maszyny zawieszane i przyczepiane.
Rozsiewacz pneumatyczny N 032 jest maszyną przyczepianą. Skrzynia ładunkowa jest
nabudowana na ramie, wyposażonej w układ jezdny, składający się z dwóch kół. Rozsiewacz
jest wyposażony w belki polowe, do których zamocowano rury rozprowadzające nawóz.
Strumień powietrza jest produkowany przez wentylator napędzany od WOM ciągnika. Nawóz
jest wygarniany przez znajdujące się z obu stron skrzyni zespoły wałków z kołeczkami.
Prędkość obrotową wałków wysiewających można regulować przy pomocy przekładni
bezstopniowej. Od prędkości obracania się wałków wysiewających zależy bezpośrednio ilość
wysiewanego nawozu. Trafia on najpierw do pojemników dozujących, a następnie jest
porwany strumieniem powietrza do przewodów rurowych. Na końcu przewodów znajdują się
płytki uderzeniowe, których zadaniem jest równomierny rozrzut nawozu w pasie, za którego
zasilanie odpowiada dany przewód. W skrzyni ładunkowej są zamontowane aktywne
mieszadła. Ich zadaniem jest doprowadzenie nawozu do dozowników równomiernym
strumieniem. Napęd na rolki wysiewające jest skojarzony z ruchem postępowym agregatu po
polu, gdyż jest on wzięty z rolki dociskanej do koła jezdnego rozsiewacza.. Poprzez
przekładnię łańcuchową, przekładnię stożkową i wspomnianą już wcześniej przekładnię
bezstopniową, napędzane są rolki wysiewające. Konstrukcja rozsiewacza pneumatycznego
umożliwia przeprowadzenie „próby kręconej” sprawdzającej ilość wysiewu dla danych
warunków.

Rys. 5. Rozsiewacz pneumatyczny [katalog: KUHN Francja]

Rozsiewacz pneumatyczny N 025 jest maszyną zawieszaną, pracującą na nieco innej
zasadzie. Nawóz jest rozsiewany przez wahliwy zespół dwóch dysz. Zanim trafi do dysz
przechodzi on wcześniej przez zespół rozdrabniająco-przesuwający. Strumień powietrza
przepływający przez wahliwe dysze porywa grudki nawozu i wysypuje na pole. Wahadłowy
ruch dysz w płaszczyźnie poziomej jest zapewniony przez napęd mechanizmu
dźwigniowego, napędzanego od WOM ciągnika. Wentylator wytwarzający strumień
powietrza jest również napędzany od WOM przez przekładnię pasową zwiększającą obroty.
Wałek rozdrabniająco-przesuwający jest z kolei napędzany przez ślimakową przekładnię
zwalniającą. Ilość wysiewanego nawozu reguluje się przy pomocy zastawek w przewodach
doprowadzających nawóz do wahliwych dysz.

Elektroniczne sterowniki w rozsiewaczach

Sterownik elektroniczny zastosowany w rozsiewaczach zbiera dane od wielu czujników.

Zebrane informacje od czujnika prędkości jazdy (radaru lub systemu GPS) umożliwiają
automatyczną regulację wydatku dozownika, w zależności od zmiennej prędkości jazdy.
Zapewnia to utrzymanie stałej dawki nawozu na hektar, nawet mimo chwilowej zmiany tej
prędkości. Zastosowanie sterowników elektronicznych umożliwia także zdalną, bo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzoną z kabiny ciągnika, chwilową zmianę dawki wysiewu. Modyfikację dawki można
dokonać niezależnie dla obu zespołów wysiewających. Zastosowanie sterownika pozwala
również na programowanie zespołów roboczych rozsiewacza dla różnych rodzajów nawozów,
różnych dawek, szerokości roboczych itp. Wczytane dane powodują automatyczne
przesterowanie zespołów roboczych rozsiewacza.

Rys. 6. Monitor sterownika elektronicznego [katalog AMAZONE Niemcy]

Wszystkie parametry charakteryzujące pracę poszczególnych zespołów roboczych

maszyny mogą być wyświetlane na bieżąco na monitorze sterownika elektronicznego
zainstalowanego w kabinie ciągnika. Operator może w każdej chwili otrzymać informację na
temat aktualnych obrotów tarcz rozsiewających, obrotów podajnika rotacyjnego, położenia
siłowników sterujących zasuwami aparatu dozującego, czy też położeniu urządzenia do
wysiewu granicznego. Dodatkowo istnieje możliwość podglądu na monitorze szerokości
roboczej, prędkości, czasu pracy i wielkości nawiezionej powierzchni, długości przebytej
drogi, aktualnej dawki wysiewu, ilości wysianego nawozu, ilość nawozu w zbiorniku, a także
powierzchni pola, na jaką jeszcze wystarczy pozostały w zbiorniku nawóz. Informacje
o przebiegu zabiegu nawożenia są rejestrowane w pamięci sterownika. Po zakończeniu pracy
mogą być wykorzystane przez rolnika do dalszej obróbki.

Niektóre sterowniki generują informację o niewłaściwych - w stosunku do

zaprogramowanych - parametrach pracy rozsiewacza np.: o nieodpowiedniej prędkości jazdy,
niewłaściwej przepustowości aparatu dozującego lub zbyt małej prędkości obrotowej tarcz
rozsiewających. Z pulpitu sterownika jest także możliwe uruchamianie urządzeń wysiewu
granicznego uruchamianych na skraju pola (deflektora kierunku wyrzutu nawozu lub
jednostronnego ogranicznika wysiewu).

Sterowniki elektroniczne pozwalają także na przeprowadzenia automatycznej kalibracji

układu dozującego, bez konieczności wykonywania pracochłonnej próby kręconej
rozsiewacza. Różne systemy umożliwiają przeprowadzanie kalibracji statycznej lub
dynamicznej. Kalibracja statyczna polega na automatycznym pomiarze masy nawozu
w zbiorniku przy zatrzymanym ciągniku. Pierwszy pomiar wykonywany jest na początku
pracy, drugi na przykład po wysianiu około 100 kg. Operator uzyskuje gotową informację
o uzyskanej dawce nawozu, dla zastosowanych parametrów regulacyjnych.

Bardziej zaawansowane systemy ważą nawóz w zbiorniku również podczas jazdy

(tzw. kalibracja dynamiczna), a więc bez konieczności zatrzymywania ciągnika. Jest to
system w pełni automatyczny, działający bez udziału operatora. System elektroniczny mierzy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmiany obciążenia układu ważącego kilkakrotnie w ciągu sekundy i w razie potrzeby na
bieżąco dokonuje regulacji dozownika. Precyzyjne ustawienie przesłon dozownika jest
możliwe dzięki zastosowaniu siłowników elektrycznych. W rozsiewaczach z hydraulicznym
napędem podajnika ślimakowego, jego obroty są regulowane zmianą ciśnienia oleju
w układzie hydraulicznym. Dysponując rozsiewaczem z takim ważącym systemem,
wystarczy wstępnie zaprogramować szerokość roboczą i żądaną ilość wysiewu na hektar,
a sterownik elektroniczny zadba o właściwą dawkę przez cały czas pracy. Stosowane są dwa
sposoby elektronicznej kontroli ilości wysiewanego nawozu: system bezpośredniego pomiaru
masy rozsiewacza z nawozem, oraz system pośredni, polegający na kontroli przepływu masy.

Automatyczne systemy określające zapotrzebowanie roślin na azot

Efektywność nawożenia mineralnego w dużym stopniu zależy od równomiernego

rozprowadzenie nawozu na powierzchni pola. Jednak w tzw. rolnictwie precyzyjnym, coraz
większe znaczenie ma nawożenie ze zmienną dawką, uzależnioną do miejscowego
zapotrzebowania roślin na nawóz. Realizacja takiego zmiennego zapotrzebowania stała się
możliwa, dzięki wprowadzeniu do techniki rolniczej sterowników elektronicznych. W tej
dziedzinie coraz częściej korzysta się również z zaawansowanych technologii satelitarnych.
Dzięki temu współczesne technologie nawożenia mineralnego umożliwiają precyzyjne
dostarczenie roślinom takiej ilości nawozu, jaka jest im niezbędna na danym etapie wegetacji.
Do tego celu wykorzystuje się rozsiewacze wyposażone w optyczne lub mechaniczne czujniki
do określania zapotrzebowania roślin na składniki pokarmowe trakcie nawożenia. W ten
sposób bada się zwłaszcza zapotrzebowanie na azot. Znane są następujące sposoby pomiaru:
– Hydro-N-Sensor mierzy ilość światła słonecznego odbitego przez rośliny. Jest to wielkość

zależna od gęstości łanu i jednocześnie zawartego w nim chlorofilu.

– Mini-Veg-N polega na rzuceniu na rośliny wiązki promieni lasera. Laser wywołuje

fluorescencję zawartego w roślinach chlorofilu, a intensywność fluorescencji mierzą
czujniki optyczne. System ten może być stosowany o dowolnej porze dnia, również w dni
pochmurne, a nawet w nocy.

– Green-Seeker również wykorzystuje własne aktywne źródło światła. W tej metodzie

następuje pomiar odbitego od roślin promieniowania podczerwonego.

– Crop-Meter to czujnik mechaniczny, zamontowany z przodu ciągnika. Posiada on

poziome wychylne ramię, które jest prowadzone w łanie zboża. Sprzężony z układem
elektronicznym potencjometr mierzy kąt wychylenia ramienia, który jest zależny od
gęstości łanu. Ta informacja jest przetwarzana i przesyłana do elektronicznego sterownika.

Dzięki tym metodom mierzony jest na bieżąco stan roślin i obliczane ich zapotrzebowanie na
nawóz. Sterownik błyskawicznie decyduje o ilości nawozu która zostanie wysiana
bezpośrednio w okolice tych roślin.

Konserwacja rozsiewaczy nawozu

Rozsiewacze nawozów mineralnych pracują w bardzo trudnych warunkach. Ponieważ

nawozy mineralne są przeważnie solami różnych kwasów, ich własności powodują
agresywne, korodujące działanie. Codzienna obsługa rozsiewaczy polega na smarowaniu
wszystkich punktów smarnych, dokręceniu poluzowanych śrub i nakrętek i regulacji napięcia
przenośnika. Po zakończeniu pracy należy zawsze rozsiewacz dokładnie oczyścić z resztek
nawozów. Po zakończonym sezonie maszyny należy umyć wodą pod ciśnieniem, osuszyć
i następnie zakonserwować. Wszystkie niemalowane powierzchnie należy pokryć środkiem
konserwującym, a powierzchnie z których zdarła się farba pomalować. Rozsiewacze powinny
być przechowywane pod dachem. W celu przedłużenia trwałości rozsiewaczy, niektórzy
z producentów oferują maszyny wykonane z wysokiej jakości blach nierdzewnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia

Przy obsłudze maszyn do nawożenia mineralnego należy chronić drogi oddechowe przed

szkodliwym działaniem pyłu nawozowego. Operator, który wysiewa łatwo się pylące
nawozy, powinien być ubrany w pyłoszczelny kombinezon, szczelne okulary, maskę na twarz
i rękawice. W strefie rozsiewanego nawozu nie mogą się znajdować ludzie i zwierzęta.
Należy pamiętać o tym, że wszystkie obrotowe elementy na maszynach muszą znajdować się
pod osłonami. Wykonywanie regulacji lub drobnych napraw może się odbywać tylko po
wyłączeniu silnika ciągnika. Zabrania się przewożenia osób na dyszlach łączących
rozsiewacze z ciągnikiem.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje nawozów naturalnych?
2. Jakich zasad należy przestrzegać przy nawożeniu?
3. Jakich zasad należy przestrzegać przy stosowaniu obornika?
4. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się rozsiewaczom nawozów mineralnych?
5. Z jakich podzespołów jest zbudowany rozsiewacz zawieszany?
6. W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 053?
7. W jaki sposób reguluje się ilość rozsiewanego nawozu w rozsiewaczu N 011?
8. W jaki sposób zmienia się szerokość roboczą w rozsiewaczy zawieszanym N 053?
9. Jak jest zbudowany rozsiewacz pneumatyczny?
10. W jaki sposób konserwuje się rozsiewacze nawozu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj przeprowadzenie zabiegu nawożenia nawozem mineralnym. Do pracy przygotuj

rozsiewacz zawieszany N 053. Planowana dawka wysiewu nawozu mineralnego to 150 kg/ha.
Przeprowadź próbę kręconą na postoju. Zakładana szerokość robocza 10 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować kolejność prac przy nawożeniu mineralnym,
4) wyregulować wstępnie podzespoły rozsiewacza,
5) przeprowadzić kontrolę wysiewu na postoju,
6) obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu,
7) dokonać w razie potrzeby korekty nastaw.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,

−

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,

−

wiadro, waga,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj przeprowadzenie zabiegu nawożenia nawozem mineralnym. Przygotuj

rozsiewacz zawieszany N 053 do wysiewu nawozu mineralnego w ilości 150 kg/ha.
Przeprowadź kontrolę wysiewu na określonym odcinku drogi. Zakładana szerokość robocza
10 m. Pomiar dokonaj na drodze o długości 50 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować przeprowadzenie zabiegu nawożenia,
4) wskazać i nazwać elementy z jakich składa się rozsiewacz,
5) opisać funkcjonowanie rozsiewacza,
6) wyregulować wstępnie podzespoły rozsiewacza zgodnie z danymi wyjściowymi,
7) przeprowadzić kontrolę wysiewu poprzez przejazd pomiarowego odcinka,
8) obliczyć na podstawie tabeli uzyskaną normę wysiewu,
9) sprawdzić, czy regulacje są odpowiednie, w razie potrzeby dokonać korekty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,

−

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,

−

wiadro, waga, taśma pomiarowa,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj przeprowadzenie zabiegu nawożenia nawozem mineralnym. Przygotuj

rozsiewacz zawieszany N 053 do wysiewu fosforanu amonu w ilości 200 kg/ha. Przeprowadź
kontrolę wysiewu wiedząc, że ciężar usypowy tego nawozu wynosi 1 kg/l. Zakładana
szerokość robocza 10 m, a prędkość jazdy 10 km/h. Oblicz prędkość obrotową ślimaków
dozujących.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować kolejność prac przy nawożeniu mineralnym,
4) wyregulować wstępnie podzespoły rozsiewacza,
5) przeprowadzić kontrolę wysiewu według ciężaru usypowego nawozu,
6) obliczyć na podstawie tabeli wymaganą prędkość obrotową ślimaków dozujących,
7) sprawdzić po obliczeniach i ustawieniu parametrów roboczych, uzyskiwaną normę

wysiewu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, rozsiewacz zawieszany N 053,

−

instrukcje obsługi rozsiewacza i ciągnika,

−

wiadro, waga, taśma pomiarowa,

−

zestaw kluczy monterskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj czynności podczas wykonania prac przy posezonowej konserwacji rozsiewacza.

Przeprowadź tę konserwację.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować kolejność prac przy konserwacji rozsiewacza,
4) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
5) przygotować rozsiewacz do konserwacji,
6) przeprowadzić konserwację,
7) ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozsiewacz zawieszany,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa,

−

środki konserwujące, farba, itp.

−

instrukcja obsługi rozsiewacza,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić różne rodzaje nawozu na podstawie próbek?



2) określić wymagania agrotechniczne stawiane rozsiewaczom?



3) nazwać podzespoły rozsiewacza zawieszanego i przyczepianego?



4) wykonać obsługę techniczną rozsiewacza nawozów?



5) wyregulować elementy rozsiewacza, wpływające na ilość wysiewu?



6) przeprowadzić kontrolę wysiewu nawozu mineralnego?



7) opisać

funkcje

sterowników

elektronicznych

stosowanych

w rozsiewaczach do nawozów mineralnych?



8) przeprowadzić konserwację rozsiewacza?



9) zmienić szerokość roboczą rozsiewacza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Budowa, obsługa i regulacja maszyn do stosowania nawozów

naturalnych

4.2.1. Materiał nauczania

Wymagania agrotechniczne

Wymagania agrotechniczne stawiane maszynom do stosowania nawozów naturalnych są

podobne do tych wymagań, jakim muszą sprostać maszyny używane przy stosowaniu
nawozów mineralnych. Generalnie, powinny one zagwarantować możliwość wywiezienia
obornika (gnojowicy) na pole i równomiernie rozmieszczenie go tam w wymaganej dawce.
W przypadku obornika jest to zadanie trudniejsze do spełnienia, gdyż nawóz ten
w porównaniu z nawozami mineralnymi jest materiałem dużo bardziej zróżnicowanym.
Na jego własności mechaniczne ma wpływ zarówno długość słomy użytej do ścielenia,
stopień wilgotności, a także zaawansowanie procesów jego fermentacji. Konstrukcja
rozrzutników obornika powinna zapewnić możliwie jak największą równomierność
roztrząsania, materiałów o różnej konsystencji, dla różnych dawek nawożenia. Powinna
istnieć możliwość regulacji roztrząsanego obornika w zakresie od 10 do 60 t/ha. Zalecane jest
także to, by przyczepy roztrząsacza stwarzały możliwość ich wielostronnego wykorzystania
w gospodarstwie rolnym.

Budowa działanie i regulacja rozrzutników obornika

Główne podzespoły z jakich składa się rozrzutnik to: jedno- lub dwuosiowa przyczepa,

urządzenie transportujące masę obornika, zespół do odrywania z masy obornika kęsów i ich
rozrzucania po powierzchni pola oraz mechanizmy napędowe. Rozrzutniki jednoosiowe,
w porównaniu z dwuosiowymi tworzą z ciągnikiem zwrotne agregaty, które dodatkowo
charakteryzują się mniejszym poślizgiem kół. Rozrzutniki znacznie częściej są budowane
jako maszyny roztrząsające obornik w kierunku zgodnym z kierunkiem jazdy agregatu.
W takim przypadku bębny roztrząsające są umieszczone z tyłu skrzyni ładunkowej. Bębny
mogą być ustawione poziomo (maszyny wąskorzutowe) lub pionowo (szerokorzutowe).
W maszynach roztrząsających obornik w kierunku prostopadłym do toru jazdy, bębny
roztrząsające są rozmieszczone wzdłuż bocznej ścianki rozrzutnika. Zęby bębnów
roztrząsających obornik posiadają różne kształty. Dla każdego rozrzutnika jego producent
opracowuje tabelę dawkowania. Dawka obornika jest uzależniona od prędkości przesuwania
się przenośnika podłogowego i prędkości jazdy agregatu. Rozrzutniki są często
wykorzystywane jako przyczepy do różnych prac transportowych. Zastosowanie przenośnika
podłogowego ułatwia samoczynny rozładunek przyczepy. Ponieważ rozrzutniki poruszają się
po drogach publicznych, muszą być wyposażone w elektryczną instalację oświetleniową oraz
pneumatyczny układ hamulcowy.
Rozrzutnik obornika N 219 jest zbudowany na bazie jednoosiowej przyczepy, wyposażonej
w adapter rozrzucający obornik w postaci dwóch bębnów z palcami. Bębny są napędzane
przekładnią łańcuchową. Z bębnami współpracuje zamocowany nad nimi grzebień. Na dnie
skrzyni ładunkowej przymocowanej do ramy, znajduje się przenośnik łańcuchowo-listwowy.
Jest on napędzany mechanizmem zapadkowym. Wszystkie ruchome elementy napędu są
osłonięte blaszanymi osłonami. Do przedniej ścianki przyczepy powinna być zamocowana
zabezpieczająca siatkowa osłona.

Elementy robocze rozrzutnika są napędzane od WOM ciągnika, poprzez wałek

przegubowo- teleskopowy, umocowany pod skrzynią ładunkową wał wzdłużny, skrzynię
przekładniową, mechanizm zapadkowy i przekładnię łańcuchową. W układzie przeniesienia
napędu znajduje się sprzęgło przeciążeniowe i sprzęgła elastyczne. Zmiana skoku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w mechanizmie zapadkowym ma bezpośredni wpływ na prędkość przesuwu przenośnika
łańcuchowo-listwowego, a to zmienia ilość obornika dostarczanego w stronę bębnów
rozrzucających.

Rys. 7. Jednoosiowy rozrzutnik obornika N 219 [katalog: AGROMET Brzeg]

Dawniej zmianę długości skoku mechanizmu zapadkowego dokonywało się poprzez

zmianę promienia mimośrodu. Obecnie dokonuje się tego poprzez przesłonę regulacyjną,
sterującą pracą zapadek. Ustawiając odpowiednio dźwignię regulacyjną przenośnik
podłogowy może uzyskać różne prędkości (w obu kierunkach), lub też mimo
przekazywanego od WOM napędu - może się nie poruszać.
Rozrzutnik obornika N 240 od opisanego wyżej różni się kształtem elementów roboczych
bębnów rozrzucających. W tym przypadku przybrały one postać szerokich uzębionych na
zewnętrznej krawędzi łopat, spiralnie przymocowanych do bębna. Ten rozrzutnik również
należy do grupy maszyn wąskopasmowych. Adapter może być jedno- lub dwubębnowy.
Układ napędowy jest rozwiązany identycznie, jak to było w rozrzutniku N 219.

Rys. 8. Dwuosiowy rozrzutnik obornika N 240 [katalog: AGROMET Brzeg]

Rozrzutnik obornika N 244 jest przykładem rozrzutnika szerokopasmowego. Adapter składa
się z czterech pionowo usytuowanych bębnów. Pionowo zamocowane bębny rozrzucają
obornik również na boki, co umożliwia uzyskanie szerokości roboczej dochodzącej do 4 m.
Bębny rozrzucające napędzane są przez przekładnie stożkowe, które z kolei uzyskują napęd
od przekładni łańcuchowej. Przenośnik podłogowy jest napędzany od silnika hydraulicznego,
sterowanego układem hydrauliki zewnętrznej ciągnika. Daje to możliwość regulowania
prędkością przesuwu przenośnika łańcuchowo-listwowego w sposób bezstopniowy z kabiny
ciągnika. Rozrzutnik pełni rolę przyczepy technologicznej, gdyż można go łatwo
przystosować do przewozu zielonek, kiszonek, okopowych, materiałów sypkich itp. Bardzo
dobre własności trakcyjne zapewnia oś napędowa w układzie tandem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Szerokopasmowy rozrzutnik obornika N 244 [katalog: AGROMET Brzeg]

Obsługa i konserwacja rozrzutników obornika

W trakcie obsługi rozrzutników należy regularnie sprawdzać ich stan techniczny i na

bieżąco usuwać wszelkie zauważone usterki. Wszystkie punkty smarne powinny być
smarowane zgodnie z zaleceniami producenta zawartymi w instrukcji obsługi. Należy
sprawdzić stan oleju w skrzyni przekładniowej i w razie stwierdzenia, że jest za niski –
uzupełnić. W przekładniach łańcuchowych powinno sprawdzać się napięcie łańcuchów.
Mechanizmy napędowe powinny pracować bez żadnych zacięć. Po zakończonym sezonie,
rozrzutnik należy dokładnie wymyć, osuszyć, nasmarować i zakonserwować. Wskazane jest
by adapter rozdrabniający przechowywać pod dachem, a zdemontowane i wymyte w nafcie
lub oleju napędowym łańcuchy magazynować w pomieszczeniach zamkniętych.

Klasyfikacja ładowaczy obornika, budowa, obsługa i regulacja

Przy odpowiedniej organizacji pracy, uciążliwe prace towarzyszące załadunkowi

obornika mogą zostać łatwo zmechanizowane. Do wykonywania tych prac służą ładowacze
obornika. Ładowacze mechaniczne generalnie dzieli się na czołowe i chwytakowe. Do
załadunku nawozów mineralnych wykorzystuje się niekiedy ładowacze pneumatyczne.
Ładowacz chwytakowy przyczepiany T- 214 Cyklop jest przeznaczony do załadunku
obornika, a po zmianie chwytaka także materiałów sypkich i objętościowych. Maszyna
posiada własny układ jezdny i własny układ hydrauliczny. Pompa hydrauliczna jest
napędzana od WOM ciągnika. Na dwukołowym podwoziu jest zamocowany jest korpus
z przegubowym wysięgnikiem i przeciwwagą, zbiornik na olej i siedzisko dla operatora. Dwie
rozkładane hydraulicznie podpory stabilizują maszynę podczas pracy. Kąt obrotu wysięgnika
wynosi 270 stopni, a głębokość zagłębienia 1,70 m. Sterowanie pracą siłowników
hydraulicznych odbywa się poprzez zmianę suwaków w rozdzielaczach dwu- i trójsekcyjnym.
Ładowacz czołowy T- 272 jest maszyną nabudowaną na ciągnik. Może być przeznaczony do
załadunku obornika, a także wykonywania lekkich prac transportowych w gospodarstwach
rolnych. Kąt wywrotu łyżki w górnym położeniu wynosi 55 stopni, a głębokość zagłębienia
16cm. Zastosowano system podnoszenia hydrauliczny, system wywrotu osprzętu -
hydrauliczny z rozdzielaczem 2-sekcyjnym, zaś sterowania mechaniczno-hydrauliczny.
Koparko-ładowarka chwytakowa T-350 może służyć do przeładunku obornika, a także
nawozów mineralnych, materiałów sypkich, okopowych, kiszonki i słomy. Jest mocowana na
trzypunktowym układzie mocowania ciągnika. Układ hydrauliczny maszyny może być
zasilany z układu hydrauliki zewnętrznej ciągnika lub z pompy napędzanej przez WOM
ciągnika. Operator może sterować maszyną z siedziska. Są możliwe również modyfikacje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

maszyny pozwalające na sterowanie z kabiny ciągnika. Kąt obrotu w płaszczyźnie poziomej
190 stopni.

Rys. 10. Czołowy ładowacz obornika [katalog: POL-MOT Mrągowo]

Ładowacz obornika stacjonarny T- 355 jest przeznaczony dla niewielkich gospodarstw
indywidualnych. Służy do przemieszczania obornika z pryzmy na pryzmę, lub do załadunku
na środek transportowy. Konstrukcję nośną ładowacza stanowi kolumna z grubościennej rury
stalowej, z zamontowaną obrotnicą i wysięgnikiem. Układ napędowy urządzenia składa się
z silnika elektrycznego, przekładni ślimakowej, bębna linowego z nawiniętą liną do
podnoszenia chwytaka.

Przyczepy asenizacyjne

Do rozlewania nawozów płynnych stosuje się przyczepy asenizacyjne. Są one

wyposażone w pompę próżniową i zespół zaworów, umożliwiający sterowanie opróżnianiem
przyczepy na polu. Napełnianie przyczepy jest możliwe poprzez wytworzenie wewnątrz
zbiornika podciśnienia.

Rys. 11. Przyczepa asenizacyjna [katalog MEPROZET Kościan]

Przyczepa asenizacyjna 1-osiowa PN-70 jest przeznaczona do wywożenia gnojowicy,
nieczystości płynnych i rozlewania zawartości zbiornika na polach. Może mieć także
zastosowanie przy podlewaniu, zraszaniu, nawożeniu upraw polowych i warzywnych.
Zbiornik stalowy wsparty na zestawie kołowym. Napełnianie i opróżnianie zbiornika odbywa
się przy pomocy kompresora rotacyjnego. Zawór spustowy wyposażony w rozdzielacz tylny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umożliwia rozlanie cieczy, otwierany hydraulicznie z kabiny ciągnika. Wewnątrz zbiornika
jest zainstalowane mieszadło.
Przyczepę asenizacyjną „tandem” PN-90 (T- 528/1) wyposażono w hydraulicznie
zanurzany wąż ssący. Nakierowanie i umieszczenie węża w otworze zbiornika z gnojownicą
oraz jego powrót do położenia transportowego realizowane jest z kabiny ciągnika. W ten
sposób wykluczone zostały niedogodności, występujące przy ręcznym rozkładaniu i składaniu
węża ssącego.

Rys. 12. Przyczepa asenizacyjna do naglebowego dozowania gnojownicy [katalog MEPROZET Kościan]

Przyczepa asenizacyjna T-540 posiada konstrukcję bezramową. Elementem nośnym jest
zbiornik przymocowany do zestawu kołowego. Wóz jest wyposażony w kompresor rotacyjny
umożliwiający zarówno napełnianie, jak i opróżnianie zbiornika. Otwieranie i zamykanie
zaworu spustowego odbywa się hydraulicznie z kabiny kierowcy ciągnika.

Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do nawożenia.

Przy wykonywaniu jakichkolwiek prac przy mechanizmach maszyn do nawożenia

naturalnego należy najpierw wyłączyć silnik ciągnika. W strefie rozrzucanego nawozu nie
mogą się znajdować ludzie i zwierzęta. Wszystkie elementy obrotowe na maszynach muszą
znajdować się pod osłonami. Zabrania się przewożenia osób na dyszlach łączących
rozrzutniki, czy przyczepy asenizacyjne z ciągnikiem. Hamulce pneumatyczne muszą być
podłączone do instalacji ciągnika. Nie wolno przekraczać dozwolonej prędkości jazdy
i dopuszczalnej ładowności maszyn. Zabrania się pozostawiania maszyn na pochyłościach,
bez uprzedniego zabezpieczenia hamulcem ręcznym i podłożenia pod koła zabezpieczeń.
Wszelkie skaleczenia powstałe podczas pracy, należy zdezynfekować i opatrzyć jałowym
opatrunkiem. Jest to szczególnie istotne wskazanie przy wywożeniu obornika, gdyż nie
opatrzona rana grozi zakażeniem bakteriami tężca. Przy pracy ładowaczami należy zawsze
dbać o zapewnienie stabilnej pozycji maszyny. Nie wolno pod żadnym pozorem podnosić
ładunków przekraczających nominalną ładowność ładowacza.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie znasz rodzaje nawozów naturalnych?
2. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się rozrzutnikom?
3. Czym różnią się między sobą rozrzutniki wąsko- i szerokopasmowe?
4. Wymień elementy budowy rozrzutnika N 219?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W jaki sposób reguluje się dawkę rozrzucanego obornika?
6. Wymień, jakie regulacje dokonuje w rozrzutnikach obornika?
7. Jakie znasz rodzaje ładowaczy?
8. Jaka jest zasada pracy przyczep asenizacyjnych?
9. Jak należy konserwować maszyny do stosowania nawozów naturalnych?
10. Jakie znasz zasady bezpiecznej obsługi i pracy maszynami do nawożenia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj proces technologiczny nawożenia pola obornikiem. Przygotuj praktycznie

rozrzutnik obornika do pracy. Sprawdź jego stan techniczny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaprojektować proces technologiczny przeprowadzenia nawożenia obornikiem,
4) dokonać obsługę codzienną rozrzutnika (smarowanie, stan przekładni łańcuchowych),
5) sprawdzić ogólny stan techniczny maszyny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, sworznie i zawleczki, rozrzutnik obornika,

−

instrukcje obsługi rozrzutnika obornika i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj pracę ładowaczem chwytakowym. Następnie przygotuj ładowacz przyczepiany

T-214 do pracy. Sprawdź jego stan techniczny. Wykonaj próbę pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować pracę ładowaczem chwytakowm,
4) sprawdzić stan techniczny ładowacza i przygotować go do pracy,
5) zagregatować maszynę z ciągnikiem,
6) wykonać próbę pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, sworznie i zawleczki, ładowacz chwytakowy,

−

instrukcje obsługi ładowacza chwytakowego i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj przeprowadzenie prac przy konserwacji posezonowej rozrzutnika obornika.

Następnie przeprowadź tę konserwację.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
4) zaplanować tok prac konserwacyjnych,
5) przygotować rozrzutnik do konserwacji,
6) przeprowadzić konserwację,
7) ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozrzutnik obornika,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa,

−

środki konserwujące, farba, itp.

−

instrukcja obsługi rozrzutnika obornika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wymagania agrotechniczne stawiane rozrzutnikom obornika?



2) nazwać podzespoły rozrzutnika obornika?



3) wykonać obsługę techniczną rozrzutnika obornika?



4) wyregulować elementy rozrzutnika, zmieniające wydatek obornika na

jednostkę powierzchni?



5) obsługiwać ładowacze chwytakowe i czołowe?



6) nazwać podzespoły przyczepy asenizacyjnej?



7) przeprowadzić konserwację maszyn do stosowania nawozów

naturalnych?



8) wymienić przepisy związane z bezpieczną obsługą i pracą maszyn

stosowanych do nawożenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Uprawy międzyrzędowe, budowa i regulacje pielników

i obsypników. Zasady bhp przy obsłudze narzędzi do upraw
międzyrzędowych

4.3.1. Materiał nauczania

Cel i zadania wykonywanych upraw międzyrzędowych

Aby uzyskać jak najwyższe plony, nie wystarczy zasiać wysokiej wartości nasiona

i zapewnić im optymalne siedlisko. Wiele uprawnych rośli wymaga podczas wegetacji
wykonania szeregu zabiegów pielęgnacyjnych. Przez pielęgnację rozumie się wykonanie
takich zabiegów, które wyeliminują, lub znacznie ograniczą niekorzystny wpływ szkodliwych
czynników na rosnące rośliny. Uprawy międzyrzędowe zalicza się do zadań pielęgnacyjnych.
Cel i sposób wykonania upraw międzyrzędowych zmienia się z zależności od rodzaju roślin
i panujących warunków glebowych. Do zadań upraw międzyrzędowych zalicza się m.in.:
niszczenie wschodzących chwastów, spulchnianie gleby, niszczenie zaskorupienia roli,
przerzedzenie roślin w rzędach, a także obsypywanie roślin ziemią.

Zaskorupiona i ubita gleba utrudnia rosnącym roślinom dostęp powietrza. Najczęściej

takie warunki nie przeszkadzają jednak rozrastać się chwastom. Przy braku interwencji
rolnika, rosnące chwasty szybko stają się groźnymi konkurentami roślin uprawnych.
Zabierają im pokarm, wodę i światło. Mechaniczne niszczenie chwastów narzędziami
ciągnikowymi daje dobry rezultat tylko w początkowej fazie ich wzrostu, gdy system
korzeniowy chwastów nie jest jeszcze zbytnio wykształcony. Kolejne zadanie upraw
międzyrzędowych to niszczenie zaskorupiałej powierzchni pola. Oprócz niszczenia
wierzchniej skorupy, istnieje niekiedy potrzeba spulchnienia głębszych warstw roli.

Rys. 13. Schemat rozmieszczenia narzędzi roboczych: a– szerokość międzyrzędzi, b

, b

– szerokości robocze

noży pielących, c– pasy pokrycia noży, d– pas ochronny [6, s.177]

W czasie uprawy międzyrzędowej muszą być zachowane odpowiedniej szerokości pasy

bezpieczeństwa (ochronne). Jest to odległość od krawędzi elementu roboczego narzędzia, do
osi rzędu roślin. Szerokość pasa bezpieczeństwa powinna zapewnić bezpieczeństwo
uprawianym roślinom. Nie może być ona ani za duża, za mała. Minimalna szerokość pasa
bezpieczeństwa wynosi 0,08 m. Układy sterujące pielników powinny umożliwić poprzeczny
przesuw zespołów roboczych w zakresie 0,15 m na każdą stronę.
Wymagania agrotechniczne narzędzi do upraw międzyrzędowych

Wymagania agrotechniczne stawiane narzędziom do upraw międzyrzędowych to:

−

nieuszkadzanie roślin uprawnych podczas wykonywania zabiegu,

−

możliwość zmiany szerokości i głębokości pracy elementów roboczych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

utrzymywanie w czasie pracy zadanych parametrów,

−

dobre spulchnianie roli,

−

skuteczne wycinanie chwastów,

−

łatwe sterowanie,

−

prosta obsługa i konserwacja,

Do pracochłonnych prac polowych zalicza się uprawa międzyrzędowa buraków

i ziemniaków. Pielenie buraków wykonuje się najczęściej kilkukrotnie, za każdym razem
zmieniając ustawienia parametrów elementów roboczych. Użycie do siewu nie
spreparowanych

nasion

buraków,

wymaga

dodatkowych

zabiegów

przecinki

i pojedynkowania. Uprawa ziemniaków również wymaga zabiegów pielęgnacyjnych. W tym
przypadku niekiedy należy przeprowadzi nawet kilkukrotne pielenie i formowanie redlin.

W celu ułatwienia prowadzenia upraw rzędowych, rozstawy kół ciągników

i odpowiadające im szerokości międzyrzędzi zostały znormalizowane. Przy ustalaniu
szerokości pasa bezpieczeństwa należy wziąć pod uwagę rozstaw kół ciągnika, szerokość
opon, a także odchyłki roślin od teoretycznej linii rzędu wynikające z niedokładności pracy
siewnika, oraz niedokładności pracy pielnika. Ponieważ zmiana rozstawu kół ciągnika jest
czynności pracochłonną (z wyjątkiem zaawansowanych technologicznie ciągników,
w których dokonuje się tego automatycznie podczas jazdy agregatu), należy ustalać
znormalizowane szerokości międzyrzędzi, powiązane z typowymi rozstawami kół.

Rys. 14. Znormalizowane rozstawy kół ciągnika i odpowiadające im szerokości ważniejszych międzyrzędzi

[12, s. 124]

Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawach rzędowych zalicza się pielenie

i formowanie redlin. W uprawach na powierzchniach płaskich używa się pielników, natomiast
do upraw redlinowych obsypników.

Budowa i regulacje pielników

Pielniki ciągnikowe są maszynami zawieszanymi na trzypunktowym układzie

zawieszenia ciągnika. Do ich obsługi oprócz traktorzysty niezbędny jest jeszcze jeden

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracownik. Jest on odpowiedzialny za właściwą pracę elementów roboczych pielnika. Siedząc
na specjalnym siodle, może on nimi kierować przy pomocy steru.

Produkowane są pielniki o różnych szerokościach roboczych: od dwu, do aż

dwunastorzędowych. Sterowanie pielnikami o szerokości roboczej 3 m (6-cio rzędowy P 430)
odbywa się przy pomocy mechanicznego kierowania sterem. Przy większych szerokościach
roboczych (6 m P 434) do sterowania elementów roboczych pielnika używa się hydrauliki
zewnętrznej ciągnika. Ster umożliwia przesuwanie ramy narzędziowej względem ramy
głównej w kierunku prostopadłym do kierunku jazdy. Szerokość robocza pielnika powinna
być taka sama, jak szerokość robocza siewnika, ponieważ skrajne międzyrzędzia w pasie
siewnym mogą niekiedy różnić się szerokością od pozostałych. Pielniki wyposaża się
niekiedy w elektryczną sygnalizację świetlną, do porozumiewania się między operatorem
pielnika i kierowcą ciągnika.

Głównymi elementami roboczymi pielników są noże kątowe o ostrzach wygiętych

w stosunku do trzonka w lewo lub prawo, gęsiostopki o różnych szerokościach roboczych,
noże dłutowe i zęby spulchniające. Gęsiostopki i noże kątowe używa się do podcinania
korzeni chwastów, a także częściowo do spulchniania gleby. Wąskie noże dłutowe służą do
głębokiego spulchniania roli i jej przewietrzania. W zależności od szerokości międzyrzędzia
stosuje się różne układy elementów roboczych pielnika. Obowiązuje zasada, że noże kątowe
są ostrzami zawsze skierowane od roślin. Ustawia się je jak najbliżej rzędu roślin w ten
sposób, by podcinały jak najwięcej chwastów, nie niszcząc jednak roślin uprawnych.
Szerokości noży kątowych dochodzą do 0,20 m. Gęsiostopki zwykle pracują w środku
międzyrzędzia. Są produkowane w różnych wielkościach, o szerokości roboczej mieszczącej
się w zakresie od 0,6 do 0,26 m.

Ustawienie ostrzy elementów roboczych powinno zapewnić częściowe (ok. 0,04 m)

pokrywanie się śladów tych elementów, w celu zagwarantowania dokładnego podcięcia
wszystkich chwastów rosnących w międzyrzędziu. Właściwe ustawienie elementów
roboczych ułatwia szablon, na którym zaznacza się rzędy roślin i pasy bezpieczeństwa. Do
ustalenia głębokości pracy można użyć klocków, podkładanych pod koła kopiujące.
Wysokość klocków powinna być nieco mniejsza od wymaganej głębokości pracy.

Rys. 15. Różne układy elementów roboczych pielnika a) trzy gęsiostopki, b) i c) dwa noże kątowe i gęsiostopka,

d) dwa noże kątowe [6, s.179]

Do ramy pielnika w równoległobokach przegubowych przymocowane przy pomocy

jarzm sekcje robocze. Równoległoboki zapewniają pracę elementów roboczych w jednej,
pionowej płaszczyźnie, nawet przy pokonywaniu przez agregat nierówności terenu.
Mocowanie poszczególnych sekcji wzdłuż ramy można zmieniać, wpływając w ten sposób na
szerokość międzyrzędzia. Oprócz noży, gęsiostopek i dłut, w skład każdej sekcji wchodzi:
koło kopiujące do ustalania głębokości pracy, oraz ugniatająco kruszących wałków
strunowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmniejszenie pasów bezpieczeństwa do minimum jest możliwe przy zastosowaniu

specjalnych tarcz lub osłon blaszanych, chroniących rośliny uprawne przed zasypaniem
i zniszczeniem.

Budowa i regulacje obsypników

Do pielęgnacji upraw redlinowych służą obsypniki. Ich zadaniem jest spulchnienie gleby,

zniszczenie chwastów i obsypanie roślin uprawianych w redlinach glebą. Dzięki temu rośliny
zawiązują więcej kłębów. Wysokość formowanych redlin zawiera się w zakresie od 0,18 do
0,25 m.

Rys. 16. Obsypnik zawieszany [katalog NAMYSŁO Końskie]

Ponieważ obsypniki nie stwarzają tak dużego zagrożenia dla uprawianych roślin, gdyż

nie muszą być tak precyzyjnie prowadzone wzdłuż rzędów jak pielniki, do ich obsługi
wystarcza tylko kierowca ciągnika. Obsypniki budowane są jako maszyny zawieszane na
trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Składają się z ramy, kół podporowych,
korpusów obsypników i kół kopiujących. Korpusy obsypników, podobnie jak to jest
w przypadku sekcji roboczych pielników, mocowane są do ramy przy pomocy
równoległoboków przegubowych. Sposób mocowania umożliwia zmianę ich położenia
względem ramy. Za obsypnikami mocowane są sprężyste pręty, zwane zgrzebłami
spulchniającymi. Rama jest podparta na kołach (lub kole) podporowym.

Nieco bardziej rozbudowanymi maszynami są obsypniki na których nabudowano

urządzenia do formowania kształtu redlin. Ponieważ charakter pracy pielników i obsypników
jest do siebie bardzo podobny, niektórzy z producentów oferują uniwersalne pielniko –
obsypniki, zwane niekiedy wielorakami. Muszą one być wyposażone w ster, niezbędny przy
wykorzystaniu maszyny w charakterze pielnika. Podczas pracy w uprawach redlinowych, ster
zostaje zablokowany.

Konserwacja narzędzi do upraw międzyrzędowych

Każdorazowo przed wyjazdem w pole i po pracy należy sprawdzić stan ogólny narzędzia.

Poluzowane połączenia gwintowe należy dokręcić. Zauważone usterki usunąć. Po
zakończeniu prac pielęgnacyjnych narzędzia należy dokładnie oczyścić. Łożyska kół
podporowych, przeguby równoległoboków i czopy łożyskowe rur ramy pielnika należy
nasmarować smarem stałym. Należy tego dokonywać nie rzadziej niż raz w sezonie. Przed
smarowaniem części należy rozmontować i przemyć w oleju napędowym lub w nafcie. Czopy
łożyskowe należy utrzymywać w czystości i chronić przed zanieczyszczeniem gumowymi
osłonami. Po zakończeniu sezonu narzędzie powinno być przechowywane pod zadaszeniem,
na podstawkach wykonanych z drewna, na twardym podłożu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepisy bhp przy obsłudze narzędzi do upraw międzyrzędowych

Pielnik lub obsypnik może obsługiwać wyłącznie osoba przeszkolona, która wcześniej

poznała instrukcję obsługi narzędzia. W czasie pracy pielnikiem, należy szczególną uwagę
zwracać na bezpieczeństwo pracownika obsługującego. Zabrania się przewożenia pracownika
na siodełku, podczas przejazdów transportowych. Wykonując nawroty na polu, należy
pracownikowi umożliwić bezpieczne zejście z siodełka. Po zakończeniu nawrotu, pracownik
może zająć z powrotem swoje miejsce. Naprawy i regulacje pielników i obsypników można
wykonywać jedynie po opuszczeniu narzędzia na podłoże i wyłączeniu silnika ciągnika.
W celu uniknięcia skaleczeń, nie wolno chwytać gołą ręką za ostrza elementów roboczych.
W czasie przejazdów transportowych nie wolno przekraczać prędkości 20 km/godz. Koniec
agregatu powinien być oznakowany trójkątem odblaskowym i tablicą ostrzegawczą. Po pracy
narzędzie należy pozostawić w miejscu, w którym nie stanie się przyczyną okaleczenia ludzi
lub zwierząt.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jaki jest cel wykonywania zabiegów w międzyrzędziach?
2. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się pielnikom i obsypnikom?
3. Jakie znasz elementy budowy pielnika?
4. Jakie regulacje wykonuje się w pielniku?
5. Co to jest pas bezpieczeństwa?
6. Do czego służy obsypnik?
7. Jakie regulacje dokonuje się w obsypniku?
8. Jakie znasz zasady bezpiecznej pracy pielnikami i obsypnikami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj zabieg pielenia na plantacji buraków. Przygotuj pielnik do wykonania zabiegu.

Rozstaw rzędów 0,45 m, rozstaw kół ciągnika 1,35 m, szerokość tylnej opony ciągnika
0,30 m, szerokość pasa bezpieczeństwa 0,075 m. Głębokość pracy 0,05 m. Wykonaj
rozmieszczenie elementów roboczych na pielniku zgodnie z zadanymi parametrami. Wykonaj
próbę pracy. Sprawdź, czy zostaje zachowany pas bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować kolejność prac przy zabiegu pielenia,
4) posłużyć się instrukcją pielnika P 430,
5) wykonać rozmieszczenie elementów roboczych na ramie pielnika,
6) wykonać próbę pracy i ocenić jakość wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, pielnik P 430,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, taśma miernicza,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i pielnika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj przeprowadzenie zabiegu obsypywania na plantacji ziemniaków. Przygotuj

obsypnik P 431 do zabiegu. Rozstaw rzędów ziemniaków 0,625 m, rozstaw kół ciągnika
1,35 m. Skrzydła odkładnic ustaw do wykonania pierwszego obredlenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować przebieg prac przy zabiegu obsypywania ziemniaków,
4) wykonać regulacje i obsługę obsypnika,
5) wykonać próbę pracy,
6) ocenić jakość swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, obsypnik P 431,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, taśma miernicza,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i obsypnika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj prace przy obsłudze technicznej obsypnika. Następnie wykonaj obsługę

obsypnika P 430. Zwróć szczególną uwagę na przestrzeganie zasad bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować zakres i kolejność prac przy obsłudze technicznej obsypnika,
4) przeprowadzić obsługę techniczną,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, obsypnik P 430,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i obsypnika P 430,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaj i zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych?



2) scharakteryzować budowę i wykonać regulację pielnika?



3) wyjaśnić zasady agregatowania i obsługi pielników?



4) scharakteryzować budowę i wykonać regulacje obsypników?



5) obsłużyć narzędzia do upraw międzyrzędowych?



6) zinterpretować przepisy bezpiecznej obsługi narzędzi do upraw

międzyrzędowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Klasyfikacja i charakterystyka środków ochrony roślin.

Budowa, obsługa i regulacje opryskiwaczy polowych
i sadowniczych. Zasady bhp przy obsłudze maszyn do
ochrony roślin

4.4.1. Materiał nauczania

Charakterystyka środków ochrony roślin

Nazwa środki ochrony roślin obejmuje substancje przeznaczone do ochrony roślin

uprawnych przed organizmami szkodliwymi oraz niszczenia niepożądanych roślin
(chwastów). Wśród środków ochrony roślin wyróżnia się m.in.:

−

insektycydy – do zwalczania owadów,

−

herbicydy – do zwalczania chwastów,

−

fungicydy – do zwalczania chorób grzybowych.

Insektycydy w zależności od mechanizmu działania na owady dzielimy na: żołądkowe
(muszą być zjedzone przez owady) i kontaktowe (zabijają te owady, które albo zostały
bezpośrednio potraktowane preparatem podczas zabiegu, albo zetknęły się z preparatem
w czasie poruszania się po powierzchni, na której wykonano zabieg).
Herbicydy są związkami chemicznymi używanymi do zwalczania chwastów. Dzieli się je na:

−

herbicydy kontaktowe (niszczą części roślin poprzez bezpośredni kontakt rośliny
z preparatem) i układowe (wnikają do roślin i są rozprowadzane z sokami po całej
roślinie).

−

herbicydy selektywne (niszczą pewne rośliny, a jednocześnie nie uszkadzają innych)
i nieselektywne (niszczą wszystkie rośliny)

−

herbicydy nalistne (stosowane wówczas, gdy rośliny posiadają liści) i doglebowe
(wprowadzane do gleby, pobierane głównie przez korzenie)

Fungicydy są to środki niszczące grzyby chorobotwórcze dla roślin, lub uniemożliwiają
kiełkowanie zarodników tych grzybów. Fungicydy dzielimy na:

−

prewencyjne, zapobiegające kiełkowaniu zarodników,

−

interwencyjne zabijające patogenna lub hamujące jego rozwój.

Klasy toksyczności środków ochrony roślin

Toksyczność wskazuje, jak bardzo szkodliwy, czy trujący dla ludzi, zwierząt, pszczół

i ryb jest dany środek ochrony roślin. W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do czterech
klas toksyczności dla ludzi:

−

I klasa – bardzo toksyczne,

−

II klasa – toksyczne,

−

III klasa – szkodliwe,

−

IV klasa – mało toksyczne.
Na podstawie badań toksykologicznych ustalona jest również toksyczność środków

ochrony roślin dla pszczół, ryb i innych organizmów wodnych:

−

I klasa – toksyczne,

−

II klasa – szkodliwe,

−

III klasa – mało szkodliwe,

−

IV klasa – praktycznie nieszkodliwe.
W celu ustalenia możliwości zagrożenia ze strony stosowanych środków ochrony roślin

ustalono okresy prewencji i karencji:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

prewencja to okres, w ciągu którego ludzie, zwierzęta i pszczoły nie powinny stykać się
z roślinami, na których stosowano środki ochrony roślin i przebywać na terenie lub
w obiektach gdzie stosowano te środki.

−

karencja to okres, który powinien upłynąć między ostatnim dopuszczalnym terminem
stosowania środka, a zbiorem rośliny uprawnej.

Etykieta-instrukcja stosowania środka ochrony roślin
Etykieta jest to instrukcja stosowania środka ochrony roślin, umieszczona na opakowaniu
tego preparatu. Jest to oficjalny dokument producenta środka chemicznego, zawierający
najważniejsze informacje dotyczące bezpiecznego i skutecznego stosowania preparatu.
Z treścią etykiety należy zapoznać się: przed zakupem środka ochrony roślin i przed jego
zastosowaniem.
Każda etykieta musi zawierać następujące informacje:

−

rodzaj środka, jego formę użytkową i sposób działania,

−

nazwę handlową,

−

nazwę producenta,

−

numer zezwolenia na dopuszczenie środka do obrotu i stosowania,

−

nazwę zwyczajową substancji biologicznie czynnej,

−

zawartość netto środka,

−

numer partii środka,

−

klasę toksyczności dla ludzi, pszczół oraz ryb i innych organizmów wodnych,

−

międzynarodowe symbole (piktogramy) i objaśnienia informujące o zagrożeniach,

−

objawy zatrucia i sposób udzielania pierwszej pomocy ludziom,

−

zakres stosowania środka, dawki, terminy, sposób sporządzania cieczy użytkowej,

−

okres karencji i prewencji,

−

datę produkcji i okres ważności środka,

−

sposób magazynowania środka,

−

sposób postępowania z opakowaniami,

−

numery telefonów ośrodków toksykologicznych.
Należy zawsze pamiętać o dokładnym zapoznaniu się z etykietą-instrukcją stosowania na

opakowaniu środka ochrony roślin. Zawarte tam informacje pozwalają na skuteczne
wykonanie zabiegu.

Organizacja zabiegów ochrony roślin i warunki skutecznego działania środków ochrony
roślin

Środki ochrony roślin należy zawsze stosować zgodnie z informacjami zamieszczonymi

na etykiecie - instrukcji stosowania. Stosując środki ochrony roślin należy uwzględnić:

−

właściwy dobór preparatu dobrany do składu gatunkowego chwastów, lub miejsca
występowania szkodnika, uwzględniający terminu zabiegu

−

dawkę preparatu, zgodną z informacją na etykiecie. Przy opryskach dawka środka
ochrony roślin musi być zawsze zastosowana w zalecanej ilości wody. Zarówno ze
względów ekonomicznych i ekologicznych zakazane jest stosowanie dawek wyższych!

−

warunki klimatyczne, czyli temperaturę, wilgotność powietrza, opady atmosferyczne,
Środki ochrony roślin mogą być stosowane w formie oprysku wówczas, gdy prędkość

wiatru nie przekracza 3m/s (wiatr porusza liście drzew, ale nie gałęzie). Nowe typy
rozpylaczy, tzw. przeciwznoszeniowe, pozwalają wykonywać zabiegi przy wietrze do 5 m/s.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przechowywanie i transport

Wszystkie środki ochrony roślin należy przechowywać w miejscach niedostępnych dla

osób niepowołanych, zwłaszcza dla dzieci, a także zwierząt. Magazyny muszą odpowiadać
wymaganiom określonym w przepisach prawnych. Dla większości gospodarstw wystarczy
zamykana na klucz szafa metalowa, umieszczona w pomieszczeniu w którym nie gromadzi
się żywności, pasz, nasion itp. Pomieszczenie powinno dobrze wentylowane i mieć
odpowiednią temperaturę. Zaleca się przechowywanie preparatów wyłącznie w oryginalnych,
dobrze zamkniętych opakowaniach z etykietą-instrukcją stosowania. W magazynie, a także
przy każdej pracy ze środkami ochrony roślin, należy używać odpowiednią odzież ochronną
i przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zabrania się przewożenia środków
ochrony roślin w kabinie dla pasażerów lub razem z żywnością, paszami, nawozami czy
nasionami. Szczelnie zamknięte opakowania należy zabezpieczyć przed możliwością ich
uszkodzenia w czasie transportu.

Ustawa o ochronie roślin uprawnych nakłada obowiązek na rolników prowadzenia

ewidencji wykonywanych zabiegów ochrony roślin środkami I i II klasy toksyczności dla
ludzi. Zapisy ewidencyjne powinny być przechowywana przez okres jednego cyklu
produkcyjnego. Ewidencja powinna zawierać terminy wykonywanych zabiegów, nazwy
zastosowanych środków ochrony roślin oraz zastosowane dawki.

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy stosowaniu i obchodzeniu się ze środkami ochrony
roślin

Osoby stosujące środki ochrony roślin muszą więc mieć świadomość istniejącego

zagrożenia oraz znać zasady bezpiecznego obchodzenia się z tymi środkami. Operatorzy
opryskiwaczy polowych najwięcej narażeni są na kontakt z chemicznymi preparatami
w trakcie przygotowywania cieczy użytkowej i napełniania zbiornika, a w mniejszym stopniu
w trakcie wykonywania zabiegu. Warunki diametralnie się pogarszają w przypadku braku
kabiny lub jej nieszczelności. Duże zagrożenie istnieje również w trakcie wykonywania
zabiegów w pomieszczeniach zamkniętych.

Przenikanie związków chemicznych do organizmu:

−

przez skórę (najczęstsze przypadki przez kontakt z dłońmi),

−

przez układ oddechowy (przy pracy z preparatami w postaci proszku, czy pyłu),

−

przez przewód pokarmowy (przedmuchiwanie rozpylaczy ustami, jedzenie i picie
w trakcie oprysku, nieumyślne wypicie z opakowań po środkach spożywczych),

−

przez błony śluzowe spojówek (zatarcie oczu brudnymi rękoma, preparat w postaci mgły)
Do środków ochrony indywidualnej przy stosowaniu środków ochrony roślin należy:

−

odzież ochronna (z długimi rękawami i nogawkami z nieprzemakalnego drelichu),

−

rękawice buty do ochrony rąk i nóg, (pięciopalcowe gumowe rękawice i buty
z nogawkami wyłożonymi na buty),

−

sprzęt do ochrony układu oddechowego (respiratory itp.)

−

osłony twarzy i oczu (gogle lub przezroczyste przyłbice).
Największe zagrożenie stwarzają stężone chemiczne środki ochrony roślin podczas ich

odmierzania i przelewania w trakcie przygotowywania cieczy użytkowej i przede wszystkim
wtedy należy stosować pełną ochronę.

Udzielanie pierwszej pomocy

W przypadku wystąpienia zatrucia należy jak najszybciej przystąpić do udzielenia

pierwszej pomocy. Należy natychmiast przenieść poszkodowanego z miejsca oddziaływania
preparatu i wezwać lekarza, podając jednocześnie jaki związek chemiczny mógł być
przyczyną zatrucia. W przypadku skażenia ciała, (po założeniu rękawiczek jednorazowych)
należy zdjąć skażone ubranie i umyć skórę poszkodowanego dużą ilością wody z mydłem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli zatrucie nastąpiło drogą doustną trzeba wywołać wymioty, ale tylko u osób
przytomnych. Wchłanianie trucizny przez przewód pokarmowy ogranicza węgiel lekarski.
Nie wolno podawać żadnych tłuszczów i mleka. Jeżeli osoba poszkodowana straciła
przytomność i nie oddycha należy zastosować sztuczne oddychanie i masaż serca. Jeżeli
nieprzytomny oddycha należy ułożyć go na boku i w tej pozycji transportować.

Zasady dobrej praktyki w ochronie roślin:

−

stosować środki ochrony roślin tylko wówczas gdy jest to niezbędne,

−

przed wykonaniem zabiegu zapoznać się z etykietą preparatu i upewnić się, że jest to
właściwy preparat do ochrony danej uprawy i w zwalczaniu danego szkodnika, czy
będzie skuteczny przy zastosowaniu go w odpowiednim czasie i we właściwej dawce,

−

stosować środki ochrony indywidualnej czyli używać odzież ochronną, także dla ochrony
rąk i nóg, sprzęt do ochrony układu oddechowego i ochrony oczu i twarzy,

−

przechowywać preparaty w oryginalnych, szczelnych opakowaniach zaopatrzonych
w etykiety, w oznakowanych szafach i pomieszczeniach, z dala od żywności i pasz,
niedostępnych dla dzieci i osób postronnych,

−

nie dopuszczać do rozlania czy rozsypania preparatu na skórę, odzież czy glebę w trakcie
przygotowywania cieczy użytkowej,

−

przy stosowaniu silnie toksycznych środków ochrony roślin, należących do I i II klasy
toksyczności dla ludzi, osobie wykonującej zabieg powinna towarzyszyć druga osoba,

−

nie pozwalać dzieciom i osobom postronnym na przebywanie w pobliżu sprzętu ochrony
roślin i miejsc przygotowywania cieczy użytkowej,

−

postępować z pustymi opakowaniami po preparatach i resztkami cieczy użytkowej
zgodnie z uwagami zamieszczonymi w etykiecie-instrukcji stosowania danego preparatu,

(Dz. U. Nr 63, poz. 638 ze zm. 2003 r. ustawa o odpadach niebezpiecznych)

−

nie jeść, nie pić, nie palić tytoniu podczas pracy ze środkami ochrony roślin,

−

przestrzegać prewencji dla ludzi, zwierząt domowych i pszczół,

−

starannie myć się po pracy ze środkami ochrony roślin,

−

przechowywać oddzielnie odzież ochronną skażoną chemikaliami,

−

w przypadku podejrzenia zatrucia środkami ochrony roślin natychmiast skontaktować się
z lekarzem, zabierając ze sobą etykietę stosowanego preparatu.

Biologiczne środki ochrony roślin

Ochrona biologiczna polega na wykorzystaniu żywych organizmów w celu ograniczenia

liczebności organizmów szkodliwych. Substancją biologicznie czynną są mikroorganizmy lub
organizmy żywe. Biopreparaty często oparte są na szczepach odpowiednich bakterii, lub
zawierają określone wirusy, grzyby i nicienie. Można je wykorzystać poprzez wprowadzenie
na nowy teren, na którym wcześniej nie występowały. Inna metoda polega na rozmnażaniu
organizmów pożytecznych, poprzez zapewnienie im schronienia i pożywienia, zakładanie
skrzynek lęgowych dla ptaków itp.

Zaprawiarki do nasion

Zaprawiarki są urządzeniami służącymi do pokrywania środkiem ochrony roślin nasion,

bulw lub cebul, w celu ochrony młodych roślin przed chorobami i szkodnikami. Środki do
zaprawiania mogą być użyte w formie ciekłej lub pylistej. Stosownie do sposobu zaprawiania,
można rozróżnić trzy rodzaje zaprawiarek:

−

do zaprawiania na sucho (nasiona pokryte preparatem pylistym)

−

do zaprawiania na półsucho (nasiona pokryte ograniczoną ilością ciekłego preparatu)

−

do zaprawiania na mokro (ochrona chronione poprzez zanurzenie lub opryskiwanie)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najbardziej rozpowszechnione są zaprawiarki do zaprawiania suchego i półsuchego.

Zaprawiarki bębnowe do zaprawiania nasion na sucho składają się ze zbiornika w kształcie
bębna, którego oś jest osadzona w łożyskach stojaka. Zbiornik posiada otwór wsypowy
zamykany szczelną pokrywą. Jest on również otworem wysypowym. Zaprawianie polega na
wsypaniu porcji nasion do zbiornika, dodaniu odważonej porcji zaprawy pylistej, zamknięciu
pokrywy, a następnie obracaniu bębna z prędkością około 30 obrotów na minutę. Po upływie
kilku minut zbiornik opróżnia się, wysypując nasiona do podstawionego worka. Zaprawiarki
bębnowe są wykorzystywane w mniejszych gospodarstwach ogrodniczych i rolniczych.

Do zaprawiania półsuchego używa się zaprawiarek mechanicznych wyposażonych we

własny zbiornik do sporządzania cieczy zawiesinowej oraz przenośnik ślimakowy
i workownicę. Zaprawiarki te dozują zarówno ziarno, jak i zaprawę. Gwarantuje to dużą
dokładność dawkowania preparatu. Zaprawianie odbywa się w przenośniku ślimakowym.
Wydajność tych zaprawiarek jest dość duża i wynosi od około 2 do 5 ton na godzinę. Dawka
preparatu pylistego wsypywana jest bezpośrednio na nasiona do zbiornika, natomiast preparat
ciekły rozprowadzany jest przez wirującą tarczę. Zaprawiarka jest wyposażona
w workownicę.

Charakterystyka opryskiwaczy polowych i sadowniczych

Biorąc pod uwagę różne kryteria, opryskiwacze można podzielić na kilka grup. Ze

względu na miejsce użytkowania, wyróżnia się opryskiwacze do upraw polowych,
sadowniczych i do upraw pod osłonami. Z uwagi na sposób przemieszczania się, rozróżnia
się opryskiwacze plecakowe, taczkowe, ciągnikowe, samojezdne i samolotowe. Ze względu
na źródło energii wyróżnia się opryskiwacze z napędem ręcznym lub silnikowym.

Najbardziej rozpowszechniony jest podział według rodzaju chronionych upraw, czyli na

opryskiwacze polowe i sadownicze. Zadaniem opryskiwaczy polowych jest ochrona
otwartych, płaskich powierzchni, natomiast opryskiwacze sadownicze wyposażone
w wentylatory chronią rzędowe uprawy przestrzenne. Opryskiwacze, choć zbudowane są
z podobnych podzespołów, często różnią się między sobą konstrukcją. Współczesne, większe
i droższe opryskiwacze posiadają bogate wyposażenie specjalistyczne. Zwiększa ono precyzję
nanoszenia cieczy użytkowej, a także możliwości kontroli jej wydatkowania.

W skład opryskiwacza ciągnikowego wchodzą następujące podzespoły:

−

zbiornik,

−

pompa,

−

filtry,

−

mieszadło,

−

zawór sterująco-rozdzielczy,

−

manometr ,

−

belka opryskowa z rozpylaczami (opryskiwacze polowe),

−

przystawka wentylatora (opryskiwacze sadownicze),

−

inne wyposażenie (urządzenia płuczące, znaczniki pianowe, „komputery pokładowe” itp.)

Zbiorniki w opryskiwaczach zawieszanych mają pojemność od 300 do 400l. Cięższe ciągniki
wyższych klas mogą obsługiwać większe opryskiwacze zawieszane, o pojemności zbiorników
600 - 800l. Zbiorniki opryskiwaczy przyczepianych mają pojemność w granicach od 1000 do
6000l. Zbiornik jest tak uformowany, by nie posiadał ostrych krawędzi i załamań.
Utrudniałyby one mieszanie cieczy i utrzymanie zbiornika w czystości. W najniższym
punkcie zbiornika, jest umieszczony zawór spustowy, pozwalający na opróżnienie resztek
cieczy roboczej. Zbiorniki są wykonywane z żywicy poliestrowej lub z polietylenu. Każdy
zbiornik musi być wyposażony w szczelną pokrywę. Jednocześnie w miarę wypryskiwania
cieczy, musi istnieć możliwość dopływu powietrza do zbiornika. Pod pokrywą jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umieszczone sito wlewowe. W koszu sitowym często są montowane rozcieńczalniki służące
do przygotowania cieczy roboczej, a także płuczki do pojemników po środkach ochrony.
Każdy opryskiwacz powinien być wyposażony we wskaźnik poziomu cieczy. Musi on być
tak usytuowany, by kierowca ciągnika miał możliwość łatwego skontrolowania poziomu
cieczy w zbiorniku. W nowszych konstrukcjach opryskiwaczy, dodatkowo instalowane są
zbiorniki czystej wody przeznaczone dla operatora do umycia po pracy twarzy i rąk, a także
osobny zbiornik czystej wody do umycia i opłukania opryskiwacza z zewnątrz i jego
instalacji cieczowej.

Rys. 17. Schemat opryskiwacza polowego 1) wskaźnik poziomu cieczy, 2) filtr wlewowy, 3) mieszadło,

4) przewód przelewowy, 5) zawór spustowy, 6) filtr ssawny, 7) zawór bezpieczeństwa pompy,
8) powietrznik, 9) zawór sterujący, 10) filtr ciśnieniowy, 11) manometr , 12) zawór sekcyjny, 13) filtr
sekcyjny, 14) filtr indywidualny, 15) rozpylacz

Pompa jest jednym z ważniejszych podzespołów opryskiwacza. We współczesnych

opryskiwaczach stosuje się w większości pompy membranowe. Pracują one zazwyczaj przy
ciśnieniu 0,1-12 MPa. Niekiedy osiągają także ciśnienie dochodzące do 15 MPa. W ostatnich
latach opracowano nową generację pomp membranowo-tłokowych. Posiadają one bardziej
złożoną konstrukcję i osiągają ciśnienie robocze 0,4-0,5 MPa.

Rys. 18. Pompy do opryskiwaczy polowych [katalog BONDOLI & PAVESI Włochy]

Pompy tłokowe i membranowe tłoczą ciecz nierównomiernie. Pojawiająca się pulsacja

ciśnienia wpływa niekorzystnie na równomierność oprysku i trwałość układu cieczowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znaczne ograniczenie nierównomierności można osiągnąć przez zastosowanie powietrznika.
Sprężone w powietrzniku powietrze pod ciśnieniem 1/3 do 2/3 ciśnienia cieczy roboczej,
w sposób wystarczający niweluje pulsację pompy. Pompy są budowane także w wersjach
wielomembranowych. Ilość membran wpływa w sposób zasadniczy na wydajności pompy.
Pompy dwumembranowe osiągają wydatek 40-70 l/min. Współcześnie są budowane
konstrukcje wielomembranowe w układzie gwiaździstym. Ten rodzaj pomp pozwolił
wyeliminować uciążliwe zjawisko pulsacji cieczy. W takich pompach powietrzniki nie są już
potrzebne. Prawidłowo dobrana pompa powinna zapewniać dostarczenie cieczy do
rozpylaczy pod odpowiednim ciśnieniem, a także umożliwiać efektywne mieszanie cieczy
w zbiorniku. Nominalna wydajność pompy jest osiągana wówczas, gdy wałek odbioru mocy
osiąga 540 obr/min.
Filtry w opryskiwaczu zapobiegają zapychaniu się rozpylaczy podczas wykonywania zabiegu
ochrony. Układ filtracyjny składa się z kilku następujących po sobie stopni. Każdy następny
filtr jest wyposażony we wkład filtracyjny z siatką bardziej gęstą od poprzedniego.

Siatki filtracyjne nie mogą być zbyt gęste, gdyż powodują wówczas nadmierne spadki

ciśnienia w układzie cieczowym opryskiwacza, a w pewnych przypadkach mogą nawet
odfiltrowywać zawiesinowe środki ochrony. Układ filtrowania cieczy opryskowej składa się
z następujących filtrów:

−

sito wlewowe,

−

filtr ssawny,

−

filtr ciśnieniowy,

−

filtry sekcyjne,

−

filtry indywidualne rozpylaczy.

Mieszadło jest nieodzownym elementem każdego zbiornika. Umiejscowione w odpowiednim
miejscu nie dopuszcza do rozwarstwienia się cieczy w zbiorniku i umożliwia utrzymanie
stałego stężenia cieczy roboczej. We współczesnych opryskiwaczach dominują mieszadła
hydrauliczne. Są one zbudowane w postaci odpowiednio uformowanej dyszy. Zasilanie
mieszadła powinno być niezależne od ustawienia zaworu sterującego, dlatego najbardziej
pożądanym rozwiązaniem jest zasilanie mieszadła bezpośrednio z pompy.
Zawory sterujące maja zadanie utrzymać stałe ciśnienie robocze, a tym samym stały
przepływ cieczy z pompy do rozpylaczy. System zaworów skierowuje ciecz do odpowiednich
odbiorników. W skład zespołu zaworów sterujących wchodzą:

−

zawór regulacyjny - decyduje o wielkości żądanego ciśnienia cieczy roboczej,

−

zawór główny (przelewowy) - odcina dopływ cieczy do zaworów sekcyjnych i kieruje ją
z powrotem do zbiornika,

−

zawory sekcyjne - kierują ciecz do odpowiednich sekcji opryskowych,

−

zawory kompensacyjne – służą do utrzymania stałego, zadanego ciśnienia cieczy
opryskowej w przypadku wykonywania zabiegów ochrony przy odciętym dopływie
cieczy do jednej lub kilku sekcji belki polowej.

Rys. 19. Zawory: A) sterowane manualne, B) sterowane elektrycznie [katalog BONDOLI & PAVESI Włochy]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zawór główny i regulacyjny, a także zawory sekcyjne powinny znajdować się w zasięgu

ręki traktorzysty. Niekiedy jest to umożliwione poprzez umieszczenie zaworu sterującego na
specjalnym wysięgniku, montowanym do ramy opryskiwacza. Coraz częściej wprowadza się
zdalne

sterowanie

pracą

zaworów,

drogą

elektryczną

użyciem

zaworów

elektromagnetycznych lub elektrycznych.
Elektroniczne sterowniki w opryskiwaczach polowych i sadowniczych monitorują na
bieżąco pracę opryskiwacza (m.in. prędkość roboczą, wydatek jednostkowy, ilość zużytej
cieczy roboczej, powierzchnię wykonanego zabiegu itp.). Ułatwiają one podejmowanie
decyzji i przeprowadzanie stosownych korekt parametrów przez operatora podczas pracy
opryskiwacza. W prowadzenie „komputerów pokładowych” znacznie ułatwiło obsługę,
a także zwiększyło dokładność dozowania cieczy opryskowej. Komputer sterujący dawką
cieczy roboczej składa się z:

−

programowanego sterownika mikroprocesorowego,

−

przetwornika (czujnika) prędkości roboczej,

−

przetwornika ciśnienia,

−

przepływomierza,

−

zespołu wykonawczego (elektryczny zawór regulacji ciśnienia).
Zasada działania komputera pokładowego polega na utrzymaniu stałej dawki cieczy,

przez zmianę ciśnienia w zależności od prędkości roboczej. Przed rozpoczęciem opryskiwania
należy wprowadzić do sterownika założone parametry pracy opryskiwacza (m.in. dawkę
cieczy, ciśnienie robocze).

Rys. 20. Komputer pokładowy [katalog TeeJet Stany Zjednoczone]

Podczas wykonywania zabiegu czujnik zamontowany przy kole opryskiwacza przekazuje

do sterownika informacje o prędkości przetaczania opryskiwacza. Nawet gdy koła
opryskiwacza będą się przemieszczać się z poślizgiem, prędkość będzie dokładnie
monitorowana. Gdy sterownik otrzyma informację od czujnika o zmianie prędkości
przetaczania, wówczas samoczynnie dostosowuje założone nastawy tak, aby dawka cieczy
była utrzymana na stałym, założonym wcześniej poziomie. Przy spadku prędkości agregatu
dopływ cieczy do rozpylaczy zostaje ograniczony przez obniżenie ciśnienia. W przypadku
zwiększenia prędkości, wydatek cieczy zwiększa się, poprzez zwiększenie ciśnienia.
Dokładność elektronicznych sterowników jest bardzo wysoka. Niestety, regulacja dawki
cieczy roboczej wyłącznie przez zmianę ciśnienia nie jest pozbawiona wad, gdyż od wielkości
ciśnienia zależy bezpośrednio wielkość stosowanych kropel. Dla uzyskania pełnego zakresu
regulacji potrzebna jest więc zmiana wielkości rozpylaczy. Wprowadzenie do techniki
ochrony „komputerów pokładowych” przyczyniło się do znacznej poprawy jakości
opryskiwania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Manometr (o średnicy minimum 60 mm) ma za zadanie wskazywać ciśnienie cieczy
użytkowej. Dla lepszej czytelności wskazań zalecany zakres ciśnień zaznacza się kolorem
zielonym. W opryskiwaczach polowych jest to zakres od 0,1 do 0,5 MPa, natomiast
w sadowniczych od 0,5 – 1,5 MPa. Sektor zbyt wysokich ciśnień oznacza się kolorem
czerwonym. Użycie manometrów wypełnionych gliceryną znacznie zmniejsza drgania
wskazówki.
Belka polowa składa się z kilku zawiasowo montowanych sekcji. Najmniejsze opryskiwacze
posiadają belki o długości 10 do 12 m Przyjmuje się, że długość belki powinna stanowić
wielokrotność szerokości roboczej siewnika. W praktyce najczęściej spotyka się
opryskiwacze z belkami o długościach 12, 15, 18, 21 m itd. Nowoczesne opryskiwacze
posiadają belki sięgające nawet 42 metrów. Belki mogą być rozkładane ręcznie lub
hydraulicznie. Belka polowa powinna być lekka i jednocześnie sztywna. Układ zawieszenia
i samopoziomowania belki powinien zapewniać równoległe położenie belki względem
opryskiwanej powierzchni, bez względu na zachowanie się podwozia opryskiwacza.

Opryskiwacz polowy musi być także wyposażony w mechanizm podnoszenia,

zapewniający regulację wysokości położenia rozpylaczy nad opryskiwaną powierzchnią.
Wystarczający zakres regulacji mieści się w zakresie 0,4–1,5 m.
Rozpylacze w opryskiwaczach polowych są bardzo ważnymi elementami. Od ich stanu
w dużej mierze zależy równomierność oprysku. Do zabiegów polowych zaleca się stosowanie
rozpylaczy płaskostrumieniowych o kącie oprysku 110º, rozmieszczonych na belce
w rozstawie co 0,5 m. W czasie oprysku ich odległość od chronionej uprawy również
powinna wynosić 0,5 m. Rozpylacze produkowane są w wielu wersjach. Pozwalają one
uzyskiwać krople o różnych wielkościach i oprysk o różnym charakterze. Wszystkie
rozpylacze zamontowane w opryskiwaczu powinny być tego samego typu i wielkości.
Zapewnia to uzyskanie właściwej równomierności poprzecznej całej belki.

Rys. 21. Różne rodzaje rozpylaczy [katalog TeeJet Stany Zjednoczone]

Międzynarodowa norma ISO wprowadziła jednolite oznaczenia rozpylaczy kodem

kolorowym i cyfrowym. Oznaczenia te stosują wszystkie renomowane firmy. Na przykład
(przy ciśnieniu 0,3 MPa) rozpylacze o wydatku 0,8 l/min (symbol 02) mają kolor żółty,
a o wydatku 1,6 l/min (symbol 0,4) kolor czerwony [Rys. 25]. Rozpylacze produkowane są
głównie z tworzyw sztucznych (z polimerów) o specjalnych własnościach. Są one tanie
i jednocześnie odporne na szybkie rozkalibrowanie. Droższe wersje rozpylaczy produkowane
są ze stali nierdzewnej, hartowanej stali nierdzewnej lub ceramiki.

Rys. 22. Zobrazowanie zużycia rozpylaczy [katalog TeeJet Stany Zjednoczone]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opryskiwanie drobnymi kroplami jest korzystne, ponieważ zwiększa stopień pokrycia.

Ponadto można zwiększyć wydajność opryskiwacza przez obniżenie dawki wypryskiwanej
cieczy. Jednak praktyczne użycie bardzo drobnych kropel i niskich dawek cieczy jest
utrudnione, ze względu na dużą podatność drobnych i lekkich kropel na zjawisko znoszenia.
Wielkość kropli zależy zarówno od wielkości zastosowanego rozpylacza, jak i od
ustawionego ciśnienia. Im wyższe ciśnienie, tym krople będą drobniejsze. Aby ograniczyć
zjawisko znoszenia można zastosować opryskiwacz z pomocniczym strumieniem powietrza
lub specjalne rozpylacze antyznoszeniowe. Należą do nich m.in. rozpylacze inżektorowe.
Następuje w nich napowietrzanie kropli, przez co stają się one większe i przez to mniej
podatne na działanie wiatru.

Belka polowa z pomocniczym strumieniem powietrza, pomaga w znacznym stopniu

wyeliminować szkodliwe zjawisko znoszenia. Opryskiwacz jest wyposażony w wentylator
zamontowany w osi maszyny i rękawy rozprowadzające powietrze wzdłuż ramion belki
polowej. W dolnej części rękawa są zlokalizowane otwory wylotowe powietrza, sąsiadujące
tuż z rozpylaczami. Powietrze wypływając przez otwory formuje kurtynę, która kieruje
rozpyloną ciecz w opryskiwany łan.

Rys. 22. Opryskiwacz polowy z pomocniczym strumieniem powietrza [katalog HARDI Dania]

Pomocniczy strumień powietrza zmniejsza znoszenie cieczy roboczej i jednocześnie

ułatwia penetrację gęstych łanów roślin. Stosując opryskiwacze z pomocniczym strumieniem
powietrza można obniżyć zużycie pestycydów o 25-30%. Pozwalają one również na
wykonanie zabiegów z większymi prędkościami roboczymi.
Opryskiwacze sadownicze różnią się nieco w swojej budowie od opryskiwaczy polowych.
Niezbędne jest w nich zastosowanie silnego strumienia powietrza, który przeniesie rozpyloną
ciecz na chronione drzewo lub krzew i jednocześnie poruszając liśćmi umożliwi pokrycie ich
z każdej strony. Strumień powietrza jest wytwarzany w przystawce wentylatorowej, która
zbudowana jest z przekładni zębatej lub pasowej, wirnika oraz obudowy wraz z kierownicami
strumienia powietrza. Wydajność wentylatora zależy od średnicy i prędkości obrotowej
wirnika. Nowoczesna przystawka wentylatorowa posiada jedno lub dwubiegową przekładnię
zębatą zwiększającą obroty WOM 3,5 do 5,0 krotnie. W starszych konstrukcjach lub
mniejszych przystawkach spotyka się przekładnie pasowe. W wielu opryskiwaczach
sadowniczych stosuje się wirniki o zmiennym kącie łopat. Pozwala to na dostosowanie
wydajności wentylatora do wielkości i gęstości opryskiwanych drzew, a także do mocy
ciągnika.

Ponieważ opryskiwacze sadownicze o tradycyjnej budowie nie zapewniały równomiernej

dystrybucji cieczy w koronie drzewa, opracowano szereg nowych systemów emisji powietrza,
w których zmniejszono odległość pomiędzy wylotami powietrza i opryskiwanym obiektem.
Pozwoliło to bardziej precyzyjnie kierować ciecz opryskową i obniżyć emisję pestycydów do
środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Opryskiwacz sadowniczy z deflektorem [katalog AGROLA Płatkownica]

Takimi maszynami są np. opryskiwacze z deflektorami, tworzącymi pionową szczelinę

wylotową kierują strumień powietrza poziomo lub pod niewielkim kątem w górę. Emitują one
mniejszą objętość powietrza niż tradycyjne wentylatory osiowe, ale większą niż wentylatory
promieniowe. Wentylatory osiowe z deflektorami dominują w nowoczesnych opryskiwaczach
sadowniczych. W sadach jednak pojawia się coraz więcej nowoczesnych opryskiwaczy
pozwalających na bardzo oszczędne stosowanie środków chemicznych. Należą do nich
opryskiwacze z kierowanym strumieniem powietrza, tunelowe, reflektorowe, sensorowe itp.

Dodatkowe wyposażenie opryskiwaczy

Coraz więcej współcześnie produkowanych opryskiwaczy jest wyposażanych

w instalację płuczącą. Dzięki niej mycie i płukanie opryskiwacza może odbywać się na polu.
Wirująca dysza umieszczona wewnątrz zbiornika spłukuje pozostałości cieczy roboczej z jego
ścianek.

W celu ułatwienia utylizacji opakowań po środkach ochrony roślin, stosuje się do nich

płuczkę w postaci dyszy, która jest wprawiana w ruch obrotowy pod wpływem
przepływającej wody. Płuczka pustych opakowań jest umieszczana w rozwadniaczu
ulokowanym z boku opryskiwacza.

Rys. 24. Opryskiwacz samojezdny [katalog DAMMANN Niemcy]

Kolejne urządzenia to znaczniki pianowe, które ułatwiają dokładne pokrycie powierzchni

pola opryskiem, bez powstawania „omijaków”. Znacznik składa się z pojemnika na środek
pianotwórczy, urządzenia sterowniczego zasilanego z instalacji elektrycznej ciągnika, węży
rozprowadzających i dwóch dysz pianowych umieszczonych na końcach belki polowej.
Podczas przejazdu opryskiwacza dysze formują porcje piany rozmieszczone po polu co 20-
30 m. Ułatwiają one prowadzenie opryskiwacza w uprawach płaskich, w których brak jest
ścieżek technologicznych.

Urządzenia pianotwórcze nie są potrzebne, jeśli agregat jest wyposażony w komputer

i urządzenie DGPS. Pozwala ono we współpracy z satelitami dokładnie wytyczyć kolejne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przejazdy opryskiwacza i precyzyjnie sterować dawką cieczy.

Kalibracja opryskiwaczy

Przed wyjazdem w pole należy wcześniej wykonać kalibrację opryskiwacza. Polega ona

na takiej regulacji jego podzespołów, aby zabieg został wykonany zgodnie ze wcześniejszymi
założeniami. W czasie kalibracji należy ustalić i zgrać ze sobą następujące parametry pracy:

−

dawkę cieczy roboczej [l/ha]

−

wydatek jednostkowy rozpylacza [l/min]

−

ciśnienie robocze [bar]

−

prędkość roboczą [km/h]

Parametry oprysku można ustalić na kilka sposobów. Niżej zostaną przytoczone dwa:

−

z użyciem wzoru na wydatek rozpylacza,

−

na podstawie danych z tabeli wydatków rozpylaczy

Sposób I:
A. Ustalenie dawki cieczy
Należy określić dawkę cieczy jaką będziemy stosować, uwzględniając specyfikę i fazę
rozwojową uprawy, warunki zewnętrzne i technikę opryskiwania, oraz wskazania na etykiecie
środka ochrony roślin.
B. Ustalenie rozstawy rozpylaczy
Sprawdzamy rozstaw rozpylaczy na belce polowej. W przypadku zastosowania rozpylaczy
płaskostrumieniowych o kącie 110º rozpylacze powinny być rozmieszczone na belce co
0,5 m.
C. Ustalenie prędkości agregatu
Tylko w ciągnikach nowej generacji lub wyposażonych w „komputer pokładowy” możemy
na bieżąco odczytać prędkość jazdy agregatu po polu. W przypadku starszych ciągników
musimy określić prędkość jazdy według następującej procedury:

−

zmierz czas przejazdu ciągnika z opryskiwaczem na odcinku 100 m

−

w czasie jazdy zadbaj o to, by obroty silnika zapewniały obroty nominalne WOM

−

odczytaj prędkość ciągnika z niżej zamieszczonej tabeli

Czas

[s/100 m] 40 45 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 85 90 95 100

Prędkość

[km/h]

9,0 8,0 7,5 7,2 6,9 6,7 6,4 6,2 6,0 5,8 5,6 5,5 5,3 5,1 5,0 4,9 4,7 4,5 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6

Rys. 19. Tabela służąca do obliczenia prędkości przejechania przez ciągnik odcinka 100 m

Jeśli nie dysponujesz tabelą, prędkość można także obliczyć według wzoru:

100

V = ––––––– ∙ 3,6 [km/h]

gdzie:
V - prędkość [km/h]
t - czas przejechania odcinka 100 m [s]

D. Ustalenie wydatku jednego rozpylacza
Wydatek oblicza się ze wzoru:

Q ∙ w ∙ V

q = ––––––––––– [l/min]

600

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdzie:
q – wydatek jednego rozpylacza [l/min]
Q – dawka cieczy [l/ha]
w – rozstaw rozpylaczy na belce polowej [m], dla rozpylaczy o kącie 110° w = 0,5 metra.
V – prędkość agregatu [km/h]
E. Ustalenie ciśnienie oprysku

Z tabeli wydatków pojedynczych rozpylaczy [Rys.20] dobieramy ciśnienie odpowiadające

obliczonemu wydatkowi rozpylacza. Jednocześnie zwracamy uwagę na konieczność
zgodności wartości prędkości jazdy i dawki cieczy w l/ha
F. Praktyczna weryfikacja wyników

Należy założyć ustalone rozpylacze i uruchomić opryskiwacz. Następnie należy ustawić

ciśnienie dobrane z tabeli wydatków (pkt E). Mierzymy po kolei wydatek kilku wybranych
rozpylaczy dla każdej z sekcji zbierając ciecz przez l minutę do wyskalowanego naczynia.
Uzyskane wydatki (objętości zebranej cieczy) należy porównać z wydatkiem obliczonym
w punkcie D. W przypadku istotnych różnic należy skorygować ciśnienie i powtórzyć pomiar.
Do pomiarów należy stosować czystą wodę. Naczynia miarowe po badaniu należy starannie
umyć. Tych naczyń nie wolno stosować do innych celów.

Przeglądając tabelę wydatków i dawek cieczy łatwo zauważyć, że określona dawka cieczy

może być realizowana przy użyciu różnych rozpylaczy pracujących przy różnych ciśnieniach
i prędkościach roboczych. Trzeba pamiętać o tym, że każda z kombinacji typu rozpylacza i
ciśnienia cieczy powoduje wytwarzanie kropel innej wielkości. Dlatego ostateczny wybór
rozpylacza powinien uwzględniać przeznaczenie zabiegu, warunki pogodowe i technikę
opryskiwania.

Przykład:

Należy dobrać rozpylacz do wykonania oprysku o wydatku cieczy 300 l/ha.

Dysponujemy rozpylaczami płaskostrumieniowymi o kącie 110°, rozmieszczonych na belce
co 0,5 m. Zakładamy, że będziemy jeździć agregatem z prędkością 6 km/h.
Ze wzoru obliczamy wydatek jednostkowy rozpylacza:

Q ∙ w ∙ V 300 [l/ha] ∙ 6 [km/h] ∙ 0,5 [m]

q = –––––––––––– = ––––––––––––––––––––––––– = 1,5 [l/min]

600 600

W tabeli wydatków rozpylaczy odszukujemy rozpylacz o najbliższym wydatku do
obliczonego [Rys.20]. Jest to rozpylacz 110 04 (czerwony), który osiąga wydatek 1,46 [l/min]
przy ciśnieniu 0,25 MPa. Sprawdzamy, że przy prędkości 6 km/h, stosując tego typu
rozpylacze uzyskamy wydatek 292 l/ha. Jest to wartość bardzo zbliżona do zakładanej
(300 l/ha). Teraz należy dokonać sprawdzenia trafności doboru parametrów podczas pomiaru
wydatku z jednego rozpylacza do naczynia pomiarowego w ciągu 1 min, przy ciśnieniu
0,25 MPa. Po sprawdzeniu w razie potrzeby można dokonać niewielkich korekt ciśnienia.
Sposób II:
Jeżeli dysponujemy firmowymi rozpylaczami znanych producentów (TeeJet, Lechler, Albuz,
Sprays International Ltd,) nie musimy korzystać z wyżej podanego wzoru w celu obliczania
wydatku jednostkowego. Z tabeli dobieramy wówczas dla określonej dawki cieczy (np.
300 l/ha) rozmiar rozpylacza, prędkość wykonywania zabiegu i ciśnienie w układzie
cieczowym. Oczywiście musimy wcześniej posiąść wiedzę na temat, na jakim biegu i przy
jakich obrotach silnika ciągnika osiągamy poszczególne prędkości jazdy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

110-01

POMARAŃCZOWY

110-04

CZERWONY

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

śn

/mi

4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0

śn

/mi

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0 10,0 12,0

1,5

0,28

1,5

1,13 339 271 226 194 170 136 113

2,0

0,33

2,0

1,31 392 314 261 224 196 157 L31

2,5

0,37 110 89

2,5

1,46 438 350 292 250 219 175 146

3,0

0,40 120 96

3,0

1,60 480 384 320 274 240 192 160

4,0

0,46 139 110 92

4,0

1,85 554 444 370 317 277 222 185

5,0

0,52 155 125 103 89

5,0

2,07 620 497 413 354 310 248 207

110-015

ZIELONY

110-05

BRĄZOWY

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

śn

[ba

/mi

4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0

śn

/mi

4,0

5,0

6,0

7,0

3,0 10,0 12,0

1,3

0,42 127 101 85

1,5

1,41 424 338 283 242 212 170 141

2,0

0,49 147 118 98

2,0

1,63 490 391 327 280 245 196 163

1,5

0,55 164 132 110 94

2,5

1,83 548 439 365 313 274 219 183

3,0

0,60 180 144 120 103 90

3,0

2,00 600 480 400 343 300 240 200

4,0

0,69 208 166 139 119 104 83

4,0

2,31 693 554 462 396 346 277 231

5,0

0,77 232 185 155 133 116 93

5,0

2,58 775 619 516 443 387 310 258

110-02

ŻÓŁTY

110-06

SZARY

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

śn

/mi

4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0

śn

/mi

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0 10,0 12,0

1,5

0,57 170 137 113 97

1,5

1,70 509 408 339 291 255 204 170

2,0

0,65 196 156 131 112 98

2,0

1,96 588 470 392 336 294 2.35 196

2,5

0,73 219 175 146 125 110 88

2,5

2,19 657 526 438 376 329 263 219

3,0

0,80 240 192 160 137 120 96

3,0

2,40 720 576 480 411 360 288 240

4,0

0,92 277 221 185 158 139 111 92

4,0

2,77 831 665 554 475 416 333 277

5,0

1,03 310 247 207 177 155 124 103

5,0

3,10 930 744 620 531 465 372 310

110-03

NIEBIESKI

110-08

BIAŁY

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

Dawka cieczy [l/ha]

przy prędkości [km/h]:

śn

/mi

4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 10,0 12,0

śn

/mi

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0 10,0 12,0

1,5

0,85 255 204 170 145 127 102 85

1,5

2,26 679 542 453 388 339 272 226

2,0

0,98 294 235 196 168 147 118 98

2,0

2,61 734 626 523 448 392 314 261

2,5

1,10 329 264 219 188 164 131 110

2,5

2,92 876 701 584 501 438 351 292

3,0

1,20 360 288 240 206 130 144 120

3,0

3,20 960 768 640 549 480 384 320

4,0

1,39 416 334 277 238 208 166 139

4,0

3,70 1109 888 739 633 554 443 370

5,0

1,55 465 372 310 266 232 186 155

5,0

4,13 1239 991 826 708 620 496 413

Rys. 25. Wydatki rozpylaczy płaskostrumieniowych o kącie oprysku 110º w standardzie ISO

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przechowywanie i konserwacja opryskiwaczy polowych i sadowniczych

Opryskiwacz powinien być przechowywany w suchym i zadaszonym pomieszczeniu. Po

zakończeniu sezonu opryskiwacz należy starannie umyć, spuścić wodę ze zbiornika i całego
układu, a następnie osuszyć. Wszystkie miejsca smarowania napełnić świeżym smarem, lub
olejem, części metalowe niemalowane przetrzeć olejem napędowym, uszkodzone
powierzchnie lakierowane oczyścić i pomalować ponownie. Węże oczyścić, osuszyć,
przetrzeć talkiem i zwinąć w kręgi. Przed sezonem zimowym, należy opróżnić pompę
i zbiornik opryskiwacza z resztek wody. Wody nie może być również w mieszadle, filtrach,
zaworze sterującym i oprawach rozpylaczy. W innym wypadku grozi to zniszczeniem
podzespołów. Na okres zimowy należy wymontować rozpylacze i filtry.

Przepisy bhp podczas eksploatacji opryskiwaczy

W trakcie czynności przygotowawczych, oraz w czasie obsługi eksploatacyjnej należy

bezwzględnie przestrzegać następujące przepisy:

−

opryskiwacz nie może być obsługiwany przez postronnych ludzi, nie zapoznanych
wcześniej z jego działaniem,

−

opryskiwacza nie mogą obsługiwać kobiety i młodociani,

−

przed pracą, w czasie trwania pracy i po jej zakończeniu nie wolno spożywać napojów
zawierających alkohol,

−

podczas pracy nie wolno palić, pić i jeść. Po zakończeniu pracy, lub w przerwie należy
umyć ręce i twarz ciepłą wodą z mydłem, oraz przepłukać usta czystą wodą. Nie wolno
przystępować do pracy na czczo,

−

opryskiwacza nie mogą użytkować osoby nawet z drobnymi skaleczeniami, ze względu
na wysoką toksyczność i duże stężenie środków chemicznych,

−

czynności związane z obsługiwaniem opryskiwacza i przygotowaniem cieczy należy
wykonywać w odzieży ochronnej z nakrytą głową i okularach ochronnych, oraz
w rękawicach gumowych i półmasce,

−

w miejscach, gdzie zastosowano środki chemiczne, nie wolno paść bydła i zbierać
plonów wcześniej niż po upływie okresu karencji,

−

podczas pracy należy zwrócić uwagę na to, by opryskiwanie odbywało się z wiatrem tzn.
aby rozpylona ciecz nie spadała na obsługującego,

−

opryskiwacz musi być przechowywany w stanie czystym,

−

po skończonym oprysku, pozostałą ciecz w zbiorniku opryskiwacza należy rozcieńczyć
wodą w stosunku 1:10 i z powrotem wypryskać na polu, z większą prędkością roboczą,

−

naprawy podzespołów opryskiwacza można wykonywać tylko przy wyłączonym
napędzie ciągnika, a ważniejsze naprawy przy zgaszonym silniku ciągnika,

−

przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić, czy wszystkie śruby w opryskiwaczu są
dokładnie przykręcone,

−

na opryskiwaczu, w miejscach, których podzespoły wirują powinny być zawsze założone
wszystkie osłony. Nie wolno bez nich pracować,

−

transportując opryskiwacz drogą publiczną, należy korzystać z urządzeń świetlno
ostrzegawczych, oraz założyć trójkąt odblaskowy,

−

zarówno podczas pracy jak i transportu bezwzględnie nie wolno na opryskiwaczu
przewozić ludzi,

−

do pracy z opryskiwaczem zaleca się stosować ciągnik z kabiną,

−

niedopuszczalna jest praca na pochyleniach przekraczających 10° na skłonie w poprzek
jazdy, oraz 15° na skłonie w kierunku jazdy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązkowe badania opryskiwaczy

Opryskiwacze rolnicze w porównaniu z innymi maszynami rolniczymi w większości

krajów europejskich są traktowane wyjątkowo. Odzwierciedla się to we wprowadzeniu
obowiązku okresowych badań technicznej sprawności opryskiwaczy. W Polsce obowiązek
ten został prawnie wprowadzony od 1999 roku. Środki ochrony roślin można stosować tylko
sprzętem sprawnym technicznie przebadanym w Stacjach Kontroli Opryskiwaczy. Po badaniu
opryskiwacza, rolnik otrzymuje zaświadczenie stwierdzające poprawność funkcjonowania
opryskiwacza i jego podzespołów. Widomym znakiem zaliczenia badania jest nalepka
przylepiona na opryskiwacz.

Opryskiwacze plecakowe

Opryskiwacz plecakowy z napędem ręcznym jest wyposażony w pompę ciśnieniową.

Składa się ze zbiornika, w którym umieszczona jest pompa nurnikowa z powietrznikiem,
oraz zaworami ssawnym i tłocznym. Dźwignia napędu jest połączona z tłoczyskiem nurnika.
W otworze wlewowym jest umieszczone sito, natomiast filtr ssawny wewnątrz zbiornika,
a filtr tłoczny w rękojeści lancy. Dodatkowo w razie potrzeby można zainstalować przedłużacz
lancy. W lancy można zainstalować wymienne rozpylacze ciśnieniowe z wkładką wirową lub
rozpylacze szczelinowe.

Plecakowe opryskiwacze pneumatyczne z napędem silnikowym są wyposażone

w wentylator, którego wirnik ma wspólną oś z wysokoobrotowym silnikiem spalinowym. Od
wentylatora odchodzi rura wylotowa z giętkim przegubem, zastępująca lancę opryskiwacza. Na
końcu rury znajduje się zwężona nasadka spełniająca rolę dyszy powietrznej, wewnątrz której
znajduje ujście ciecz doprowadzana wąskim przewodem ze zbiornika. W czasie pracy
wentylatora strumień powietrza przepływający przez dyszę z dużą prędkością rozpyla ciecz
na drobne krople. Plecakowe opryskiwacze pneumatyczne z napędem silnikowym zapewniają
dużą wydajność pracy przy niewielkim wysiłku obsługującego.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie znasz rodzaje środków ochrony roślin?
2. Co to jest etykieta środka ochrony roślin i jakie informacje zawiera?
3. Co warunkuje skuteczne przeprowadzenie zabiegu ochrony roślin?
4. Jak należy przechowywać i transportować środki ochrony roślin?
5. Jakie znasz środki ochrony osobistej przy wykonywaniu zabiegów ochrony roślin?
6. Z jakich elementów składa się opryskiwacz?
7. Do czego służą elektroniczne sterowniki wykorzystywane w opryskiwaczach?
8. Jaki jest wpływ ciśnienia na wielkość kropli uzyskiwanej w rozpylaczach?
9. Na czym polega zjawisko znoszenia kropel, jak można temu zapobiegać?
10. Co to jest kalibracja opryskiwacza i jak się ją przeprowadza?
11. W jaki sposób należy konserwować opryskiwacze?
12. Jakie zasady bhp należy przestrzegać przy obsłudze opryskiwaczy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj etykietę dowolnego środka ochrony roślin. Odszukaj informacje istotne dla

przeprowadzenia zabiegu ochrony roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować treść z etykiety środka ochrony roślin,
4) wynotować informacje istotne dla poprawnego zastosowania środka ochrony roślin,
5) ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

etykieta - instrukcja środka ochrony roślin,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Posługując się Internetem, wyszukaj międzynarodowe umowne znaki (piktogramy)

informujące o sposobie obchodzenia się z środkami chemicznymi. Przerysuj najważniejsze,
wykonaj notatkę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyszukać przy pomocy Internetu piktogramy charakteryzujące środki ochrony roślin,
4) sporządzić notatkę opisującą poszczególne piktogramy i ich znaczenie,
5) ocenić jakość swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przygotuj się do wykonania zabiegu ochrony roślin. Dobierz środki ochrony osobistej.

Określ zasady przygotowywania cieczy roboczej wykorzystywanej przy oprysku roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać ubranie robocze i środki ochrony osobistej,
4) określić zasady bezpiecznego przygotowania cieczy roboczej do oprysku,
5) napisać notatkę na temat zasad przygotowywania cieczy roboczej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gumowe buty, impregnowane ubranie drelichowe, półmaska, okulary, rękawice gumowe,
nakrycie głowy,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Zaplanuj kolejne czynności przy pomiarze rzeczywistej prędkości jazdy ciągnika.

Wykonaj pomiar prędkości na odcinku o długości 100 m wytyczonym na polu. Wykonaj
pomiary dla różnych kombinacji biegów ciągnika z użyciem reduktora i bez. Zadbaj o to, by
ciągnik w czasie jazdy miał takie obroty silnika, które zagwarantują nominalną pracę pompy
opryskiwacza. Oblicz prędkość jazdy wyrażoną w km/h.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować czynności podczas pomiaru prędkości,
4) wykonać kilka przejazdów ciągnikiem wybierając różne przełożenia w skrzyni biegów,
5) wykonać niezbędne obliczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany,

−

instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika,

−

taśma pomiarowa, stoper,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj obliczenia, przed wykonaniem zabiegu ochrony pszenicy przed chwastem

komosa biała. Przygotuj opryskiwacz zawieszany o pojemności zbiornika 400 l, do
wykonania zabiegu ochrony. Załóż,, że należy opryskać pole o powierzchni 6 ha. Herbicyd
„Chwastox 500 SL” należy zastosować w ilości 1,5 l/ha, w zalecanej ilości wody 200 l/ha,
zastosuj oprysk średniokroplisty. Załóż prędkość roboczą agregatu 5 km/h. Oblicz ile
będziesz potrzebował wody i herbicydu aby wykonać zabieg na całym polu. Oblicz wydatek
jednostkowy jednego rozpylacza. Dobierz odpowiedni rozmiar rozpylacza i określ ciśnienie
przy jakim wykonasz zabieg.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin,
3) obliczyć ile litrów herbicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza,
4) obliczyć wydatek rozpylacza,
5) dobrać odpowiedni rozmiar rozpylacza,
6) określić ciśnienie, przy jakim będzie wykonany zabieg.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

tabela z wydatkami rozpylaczy,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Posługując się tabelą wydatków rozpylaczy, dobierz parametry wykonania zabiegu

ochrony plantacji ziemniaków przed zarazą ziemniaczaną, fungicydem „Rywal 500 SC”.
Masz do dyspozycji opryskiwacz zawieszany o pojemności zbiornika 400 l. Ziemniaki są
uprawiane na polu o powierzchni 4 ha. Fungicyd należy zastosować w ilości 3 l/ha,
w zalecanej ilości wody 400 l/ha, oprysk drobnokroplisty. Korzystając z tabeli wydatków
określ rodzaj rozpylacza, prędkość roboczą z jaką będzie wykonany zabieg oraz ciśnienie.
Oblicz ile będziesz potrzebował wody i fungicydu aby wykonać zabieg na całym polu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć potrzebną ilość wody i środka ochrony roślin,
3) obliczyć ile litrów fungicydu należy wlać do jednego zbiornika opryskiwacza,
4) dobrać parametry pracy z tabeli wydatków rozpylaczy,
5) dobrać odpowiedni rozmiar rozpylacza,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

tabela z wydatkami rozpylaczy,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 7

Zaplanuj czynności związane z przygotowaniem opryskiwacza do przechowania między

sezonami. Następnie wykonaj te czynności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać fragment instrukcji dotyczący konserwacji opryskiwaczy,
4) wykonać wszystkie czynności zgodnie z zaleceniami producenta,
5) sprawdzić stan techniczny maszyny,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, opryskiwacz zawieszany,

−

instrukcje obsługi opryskiwacza i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich, smarownica,

−

środki do konserwacji,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować środki ochrony roślin?



2) wyjaśnić zasady przechowywania środków ochrony roślin?



3) wyjaśnić zasady bhp przy korzystaniu ze środków ochrony roślin?



4) dobrać środki ochrony osobistej do prowadzenia ochrony roślin?



5) scharakteryzować budowę i opisać działanie opryskiwacza?



6) określić funkcje elementów składowych opryskiwacza?



7) zminimalizować zjawisko znoszenia kropel oprysku?



8) przeprowadzić kalibrację opryskiwacza?



9) obliczyć potrzebną ilość wody i preparatu do zabiegu?



10) określić prędkość roboczą ciągnika rolniczego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do grupy nawozów mineralnych należy

a) gnojowica.
b) gnojówka.
c) mocznik.
d) obornik.

2. Maksymalna dawka obornika, jaka jest polecana pod rośliny okopowe wynosi

a) 10 t\ha.
b) 20 t\ha.
c) 30 t\ha.
d) 40 t\ha.

3. Przyjmuje się, że w 1 tonie obornika przeciętnie zawiera się

a) 3 kg azotu (N), 7 kg fosforu (P

) i 4 kg potasu (K

O).

b) 7 kg azotu (N), 4 kg fosforu (P

) i 3 kg potasu (K

O).

c) 4 kg azotu (N), 7 kg fosforu (P

) i 3 kg potasu (K

O).

d) 4 kg azotu (N), 3 kg fosforu (P

) i 7 kg potasu (K

O).

4. Nie jest zgodna z zasadami umiejętnego stosowania nawozów opinia, że

a) wybór optymalnej dawki poszczególnych składników pokarmowych, powinien być

poprzedzony badaniem gleby, na której nawóz będzie zastosowany.

b) zbyt duże dawki nawozów, nie zaszkodzą roślinom.
c) zabieg nawożenia należy wykonać we właściwym terminie.
d) należy stosować nawóz odpowiedniego rodzaju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W rozsiewaczu N 011, dawka wysiewanego nawozu zależy od

a) prędkości obrotowej tarcz rozsiewacza.
b) średnicy tarczy rozsiewającej.
c) prędkości jazdy i szczeliny zasuwy regulacyjnej.
d) szczeliny zasuwy regulacyjnej.

6. Istotną zaletą konstrukcyjną pneumatycznych rozsiewaczy nawozów, w porównaniu

z innymi typami rozsiewaczy jest

a) zmniejszenie ciężaru maszyny.
b) zwiększenie stabilności pracy.
c) zmniejszenie równomierności rozsiewania nawozów.
d) zwiększenie równomierności rozsiewania nawozów.

7. Adapter z pionowymi bębnami w rozrzutniku obornika umożliwia

a) zwiększenie szerokości roboczej.
b) zwiększenie równomierności pokrycia pola obornikiem.
c) zwiększenie dawki na jednostkę powierzchni.
d) zwiększenie komfortu pracy.

8. Sprzęgło przeciążeniowe, w układzie przeniesienia napędu rozrzutnika obornika

a) dociąża układ napędowy.
b) upraszcza obsługę maszyny.
c) chroni przed zniszczeniem elementy układu napędowego, podczas awarii.
d) ułatwia uruchamianie napędu.

9. Napełnianie przyczepy asenizacyjnej odbywa się

a) w skutek siły grawitacji.
b) na zasadzie naczyń połączonych.
c) w skutek podciśnienia wytworzonego przez pompę próżniową.
d) dzięki układowi hydraulicznemu.

10. W uprawach międzyrzędowych, pasem bezpieczeństwa nazywa się

a) element poprawiający bezpieczeństwo pracy osoby znajdującej się na pielniku.
b) element poprawiający bezpieczeństwo operatora ciągnika.
c) odległość od krawędzi elementu roboczego narzędzia, do osi rzędu roślin.
d) odległość między osiami sąsiadujących rzędów roślin.

11. Ustalając parametry pracy pielnika, między innymi należy wziąć pod uwagę

a) klasę ciągnika.
b) rozstaw kół ciągnika.
c) średnicę kół przednich ciągnika.
d) średnicę kół tylnych ciągnika.

12. Sekcje robocze w pielnikach, mocowane są do ramy za pomącą

a) równoległoboków przegubowych.
b) kulistych jarzm.
c) na sztywno.
d) swobodnych przegubów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Fungicydy, to środki chemiczne służące do

a) walki ze ślimakami.
b) walki z chwastami.
c) walki z nicieniami.
d) walki z grzybami.

14. Etykieta na środkach ochrony roślin zawiera

a) informacje reklamowe dotyczące działalności producenta środka chemicznego.
b) najważniejsze informacje dotyczące środków produkowanych przez producenta.
c) najważniejsze informacje dotyczące bezpiecznego i skutecznego stosowania

preparatu.

d) informacje dotyczące sposobu i metod produkcji środka chemicznego.

15. Rozwadniacz (rozcieńczalnik) jest to element opryskiwacza służący do

a) mycia instalacji cieczowej opryskiwacza po pracy.
b) równomiernego rozprowadzenia cieczy roboczej po polu.
c) przygotowania cieczy roboczej.
d) mycia zbiornika opryskiwacza.

16. Do ochrony upraw polowych zaleca się

a) rozpylacze stożkowe.
b) rozpylacze z pustym stożkiem.
c) rozpylacze wirowe.
d) rozpylacze płaskostrumieniowe.

17. Aby zmniejszyć szkodliwe zjawisko znoszenia cieczy w czasie opryskiwania należy

a) zwiększyć ciśnienie robocze.
b) zwiększyć ciśnienie w powietrzniku.
c) zastosować rozpylacze inżektorowe.
d) zastosować rozpylacze wirowe.

18. Kalibrowanie opryskiwacza to

a) ustalenie ciśnienia roboczego, prędkości agregatu i wydatku rozpylaczy w celu

uzyskania odpowiedniej dawki cieczy na ha.

b) próbna praca opryskiwaczem.
c) testowanie prototypu opryskiwacza.
d) ustalenie ciśnienia roboczego i prędkości agregatu, w celu uzyskania odpowiedniej

dawki cieczy na ha.

19. Opryskiwacz może być obsługiwany przez

a) kobiety.
b) młodocianych.
c) osoby przeszkolone i upoważnione do obsługi tych maszyn.
d) rolników.

20. Różne kolory końcówek rozpylaczy oznaczają

a) różne rodzaje materiału z jakiego wykonano rozpylacze.
b) wskazanie do ochrony jakich upraw są rozpylacze polecane.
c) różne wydatki rozpylaczy, przy tym samym ciśnieniu.
d) kolory nie posiadają specjalnego znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Eksploatowanie narzędzi, maszyn i urządzeń do nawożenia i ochrony roślin

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. Ciągniki i maszyny rolnicze 1995/96. Katalog PIMR, Poznań 1997
3. Dąbrowski S. i Kozłowska D.: Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981
4. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997

5. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa

1995

6. Nowacki T.: Mechanizacja rolnictwa t.2, PWRiL, Warszawa 1984
7. Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL, Warszawa 1996
8. Praktyczne podstawy ochrony roślin, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa

i Obszarów Wiejskich, Poznań 1999

9. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urządzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998
10. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej

Cz. II. WSiP, Warszawa 1996

11. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji

roślinnej Cz. I. WSiP, Warszawa 2002

12. Wybrane zagadnienia regulacji i obsługi maszyn rolniczych. SGGW, Warszawa 1993

−

Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r (Dz. U. Nr 89 poz. 991) oraz
ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr
91, poz. 876)

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie
szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich
stosowania (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616).

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony
roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno- mineralnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 99,
poz. 896).

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony roślin
do obrotu i stosowania (Dz. U. z 2002 r. Nr 24, poz. 250 ze zm.).

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie
przeprowadzenia badań opryskiwaczy (Dz. U. z 2001 r. Nr 137, poz. 1544).

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 maja 2004 r. w sprawie
szczegółowych wymagań dla jednostek organizacyjnych prowadzących szkolenia
w zakresie obrotu, konfekcjonowania lub stosowania środków ochrony roślin,
programów tych szkoleń oraz wzoru zaświadczenia o ukończeniu szkolenia (Dz. U.
z 2004 r. Nr 140, poz. 1490).