Psychologia Małżeństwa i Rodziny

Większość badanych osób preferuje duży stopień otwartości ale z możliwością autonomii. (45)

Jedność. (47)

Oboje niezadowoleni. (40 osób)

Osoby wolne i w związkach akceptują wysoki poziom bliskości.

Ze związków nieudanych mają niższy poziom bliskości i otwartości w relacjach między sobą.

Cele życiowe młodych dorosłych:

Związek małżeński – jest częściej wybierany niż kohabitacyjny, bo daje poczucie bezpieczeństwa, współodpowiedzialność za związek i wiąże emocjonalnie.

Związek partnerski – nie ma specjalnych zobowiązań, można się rozejść, kwit im nie potrzebny, większa równość i beztroskie życie.

RODZINA W UJĘCIU SYSTEMOWYM

System – pojęcie wieloznaczne, rodzina jest złożoną strukturą składającą się z osób od siebie zależnych (matka, ojciec, syn, teściowa). Grupa osób o wspólnej historii mająca różne strategie interakcji. Rodzina może mieć ujęcie struktury i zadań. Zadania czy funkcje rodziny odnoszą się głównie do spraw rodziny – jej wspólnych i istotnych obowiązków.

Typy systemów – otwarty (swobodny przepływ informacji), zamknięty (nie dopuszcza wymiany informacji)

Właściwości systemu:

-zasada spoistości systemu – scalanie, wiązanie systemu w jedność

-zasada progresywnej segregacji – dokonuje się proces obniżania się wzajemnego oddziaływania między elementami systemu wraz z upływem czasu.

-zasada centralizacji – wskazuje ona na proces wyodrębniania się w systemie bardziej znaczących elementów na określonym poziomie organizacji.

-zasada strukturalizacji i hierarchicznego porządku – wskazują one na proces tworzenia, przez poszczególne elementy systemu, podsystemów i nadsystemów.

-zasada ekwifinalności – określa właściwość systemów otwartych do osiągania stanu końcowego różnymi sposobami i stosunkowo niezależnie od warunków początkowych

-zasada ekwipotencjalności –osiąganie różnego stanu końcowego pomimo podobnych warunków początkowych.

-zasada cyrkularności – elementy systemu wzajemnie na siebie wpływają w sposób cyrkularny, a nie linearny.

Rodzina musi spełniać zasady:

-całościowości /zasada stałości – podkreślamy wyjątkowość, ponieważ każda rodzina jest inna. Członkowie tworzą kompleksową całość.

-organizacyjnej złożoności – każdy system ma podsystemy. Każdy członek rodziny może zostać uznany za podsystem. Wyróżniają się głównie 3: małżeński (wzorce wymiany uczuć między kobietą a mężczyzną), rodzicielski (wychowanie, wspomaganie, socjalizacja), rodzeństwa (uczy wzorów współpracy, negocjacji, konkurencji).

-współzależności – osoby i podsystemy są od siebie zależne i wpływają na siebie. System rośnie, zmienia się np. potrzeba autonomii rosnących dzieci. Wymusza to zmianę interakcji w podsystemie rodzicielskim.

Regulatory życia rodzinnego

Rodziny rozwijają strategie i reguły aby wykonywać istotne dla nich zadania.

Strategie – wzory interakcji w rodzinie np. strategia wychowawcza (karanie, nagradzanie itd.). Jest to wyjątkowy kontekst interakcji (np. kobieta myśli co innego i mężczyzna myśli co innego ponieważ pochodzą z różnych rodzin. Jeśli koliduje to z podstawowymi potrzebami to związek może być uznany za zły, ale przy dalszych może wzmacniać (np. kobieta chce wychować trójkę dzieci, a on nie chce).

Reguły – wzory zachowania, powtarzane wzorce np. mówienie sobie „dzień dobry” rano. Przykładowo muzułmanin wita się inaczej od nas i ma inne wzorce. Reguły mogą być jawne i otwarcie wyrażane (np. w wielu kulturach socjalizacja dziewczynek i chłopców widoczne są reguły dotyczące ekspresji emocji czy dozwolonych sposobów zabaw). Reguły mogą być też ukryte, czyli domniemane. Często występują w rodzinach patologicznych np. ojcowi alkoholikowi trzeba ustąpić, wszyscy to wiedzą, ale nikt głośno o tym nie mówi.

Metareguły – czyli reguły o regułach. Są zadane systemowi, określają dopuszczalne i stosowne zachowania, odnoszą się do reguł rodziny. Na ich funkcjonowanie nie mają wpływu poszczególni członkowie systemu.

Zadania i strategie rodziny

Należy ustalić hierarchię zadań rodziny do diagnozy. Każda rodzina jest inna, ale spełnia podobne funkcje (zadania). Tradycja przechodzi z rodziny na rodzinę np. nacisk na chodzenie do kościoła. Często jest to nieświadome.

Obraz systemowy rodziny wymaga zrozumienia współzależności, która dotyczy: składu rodziny, zadań, które rodzina musi negocjować, strategii, które rodziny używają w konfrontacji z zadaniami.

Zadania i strategie dotyczące tożsamości

Tożsamość rodzinna – budowanie tematów rodziny, prowadzenie socjalizacji członków rodziny, ustalenie zadowalającej zgodności stanowisk odnośnie do różnych problemów.

Tożsamość indywidualna – kreowanie tożsamości osobistej.

Rodzinne tematy – główne wartości i priorytety rodzinne. Są świadome i nieświadome. Doświadczenie kobiety i mężczyzny tworzy nową rodzinę np. dostarczanie sobie wsparcia. Może się także przejawiać np. w rozwoju dzieci – zapisywaniu na różne kółka itd. W każdej rodzinie istnieją mechanizmy np. dziecko przyprowadzi rower kolegi i ojciec pochwali kradzież – tu pojawia się patologia. Każda rodzina ma wyobrażenia o swoich członkach np. syn jest porucznikiem, a według ojca powinien być generałem.

Mity rodzinne – coś co wisi w rodzinie np. nasza rodzina jest inteligentna, może to budzić relacje międzysystemowe. Może budować stres albo wysoki poziom emocjonalności.

Atrybuty – które przypisujemy sobie (np. jestem atrakcyjny) są produktem naszych społecznych interakcji.

Socjalizacja – strategie dotyczące kreowania tożsamości osobistej mogą być podobne i różne w odniesieniu do członków rodziny. Mogą być sztywne (dziecko ma być takie a nie inne), kontrolujące (gdzie idziesz, co masz w kieszeni), liberalne (wrócisz za tydzień?), wrogie (przypominasz matkę), nadmiernie ochraniające (wszystko robią za dziecko), niespójne (dziecko ma być agresywne według ojca, a łagodne według matki), nieprzewidywalne. Czasem występuje coś takiego jak zastępcze życie za swoje dzieci – rodzice za bardzo wpływają na swoje dzieci, we wszystkim je wyręczają.

Zadania i strategie dotyczące granic

Granice – chronią jedne system od innych, nie są dostrzegalne. Wyróżniamy 2 typy: zewnętrzne i wewnętrzne.

Zewnętrzne – ustalają zasady przepływu informacji między rodziną i innymi zewnętrznymi systemami. Są otwarte lub zamknięte np. ile razy córka może zaprosić chłopaka do domu, czy jest otwarta na wpływy polityczne. Jakość tych grani pokazuje normalność lub patologię. Dorastające dziecko potrzebuje kontaktów towarzyskich i rodzina zamknięta granicznie może zakazać spotykania się córce z chłopakiem do czasów studiów i to jest patologia.

Wewnętrzne – ustalają zasady przepływu informacji między podsystemami, co służy utrzymaniu ich w integralności i spoistości. Mogą być otwarte lub zamknięte (np. zwracanie się do matki „Pani Matko” albo „mamusiu”). Może tu być kontakt twarzy, albo platoniczny kontakt „duszy z duszą”.

Zadania dotyczące utrzymania statusu

Rodziny są odpowiedzialne za zabezpieczenie określonego statusu swoim członkom w zakresie stworzenia warunków do życia i rozwoju. Chodzi tu głównie o zabezpieczanie potrzeb materialnych i edukacyjnych. Mogą być rodziny bogate ale ubogie emocjonalnie, albo odwrotnie – należy to wypośrodkować. Niektórzy mają za cel „bogacić się, bogacić, bogacić” – kaleczy się interakcję w ten sposób.

Zadania i strategie kierowania spójnością rodziny

Chodzi tu o jakość emocjonalnej więzi. Jeśli wracamy z pracy do domu i mamy swobodę tego, że wróciliśmy to jest ok, a jeśli ktoś wraca zestresowany to jest mu łatwiej w tej rodzinie.

Wyznacznik spójności - dotyczy poziomu i jakości więzi emocjonalnych między członkami (życzliwość, zaufanie, troska, wsparcie, zgoda na reaktywność emocjonalną) - wyrażanie różnych emocji, pełnej gamy uczuć stosownie do sytuacji. Chodzi o to, aby wszyscy członkowie rodziny czuli się dobrze, to wymaga dobrych, otwartych relacji emocjonalnych, nie może ktoś czuć się lepiej kosztem innego członka rodziny.

Kierowanie konfliktem – jeśli konflikt jest nierozwiązany to następuje kumulacja i małżeństwo oddala się od siebie. Strategie – zaprzeczanie istnieniu konfliktu, dochodzenie konfliktu, tworzenie koalicyjnych podsystemów, zadaniowa orientacja (jest problem więc o nim rozmawiamy, ale trzeba poczekać na wyciszenie emocji).

Stres w systemie rodzinnym

Stres – relacja między osobą a otoczeniem, którą odczuwamy jako zagrożenie przewyższające nasze zasoby.

Źródła stresu – określony harmonogram zmian w cyklu rodziny (ciąża, urodzenie się dziecka, macierzyństwo),konflikty małżeńskie (mogą wywołać chroniczny stres, najgorsze są długotrwałe, wypieranie konfliktów, alienacja, zagrożenie bezrobociem), stres generowany poza rodziną (np. w miejscu pracy).

Strategie kierowania stresem w rodzinie

Stres z perspektywy systemu rodzinnego może być traktowany jako forma nacisku w kierunku zmiany strategii używanych do wykonywania jej podstawowych zadań.

Radzenie sobie ze stresem w systemach rodzinnych

Specyficzne poznawcze i behawioralne strategie rozwiązywania problemu stosowane w odpowiedzi na wydarzenie stresowe zależą od zasobów radzenia sobie posiadanych przez rodzinę.

Styl zadaniowy – stosowna adaptacja, „nie traci się głowy” w obliczu problemu np. młodzi rodzice mają stres jak wychować dziecko, ale z biegiem czasu ich wiedza się umacnia i problem znika.

Styl emocjonalny – skoncentrowany na emocjach, np. rodzina utraciła dziecko i sprawia sobie drugie, ale traktuje je tak jakby było tym utraconym.

Unikanie – udawanie że nie ma problemu

Modele funkcjonowania rodziny

Wszystkie modele funkcjonowania rodziny podkreślają znaczenie systemu rodzinnego jako głównego mediatora indywidualnego rozwoju.

Model Kołowy Olsona – wyróżnia się w nim 3 wymiary:

-spójność – emocjonalna więź między członkami rodziny. Ma poziomy – wyobcowanie (bardzo niska), oddzielenie (średnio niska), związanie (średnio wysoka), splątanie (bardzo wysoka)

-zdolność przystosowania – dotyczy liczby zmian, z którymi rodzina jest zdolna poradzić sobie w sprawowaniu władzy, budowaniu powiązań w pełnieniu ról i relacji między członkami systemu. Ma poziomy – sztywna (bardzo niska), strukturalna (średnio niska), elastyczna (średnio wysoka), chaotyczna (bardzo wysoka).

-komunikację – wymiar ułatwiający relacje (słuchanie uważnie innych, okazywanie szacunku, mówienie jasno i bezpośrednio)

Model zakłada że struktury są elastyczne w różnych stadiach cyklu życiowego.

Modele międzypokoleniowe

Próbują wyjaśniać mechanizm transmisji i dziedziczenia doświadczeń pierwotnej rodziny na rodziny pochodzenia – które uwidaczniają się w poziomie rozwoju członków rodziny i wzorach funkcjonowania późniejszych pokoleń.

Model Bowena

Procesy różnicowania, jednostki w rodzinie generacyjnej kształtują swoją tożsamość, odrębność od struktur społecznych. W dobrze zróżnicowanych systemach istnieje wysoka tolerancja dla odróżniania się (wysoki stopień niezależności i autonomiczności). W słabo zróżnicowanych rodzinach taka tolerancja jest niewidoczna (rodzice mogą przerzucać swoje problemy na dzieci, własny problem przekształcamy w pomoc dziecku np. nosimy plecak 15latkowi do szkoły).

Zarządzanie nierozstrzygniętymi kwestiami z rodziną pierwotną

Osoby, które mają nierozstrzygnięte kwestie separacji ze swoją rodziną pierwotną, jak sugerują badania, przejawiają podwyższony stopień lęku w relacjach społecznych.

Według Bowena, osoby ze słabą tożsamością organizują swoje relacje ze środowiskiem społecznym spoza rodziny przez stosowanie trzech wyraźnie destruktywnych strategii:

-generowanie konfliktu jako strategii dla utrzymywania dystansu w stosunku do innych i chronienia swojego poczucia siebie.

- ustalanie sztywnych i uzupełniających wzorców interakcji, które mogą jednak w konsekwencji (zazwyczaj tak jest) prowadzić do dysfunkcjonalnego zachowania.

-posługiwanie się fuzją w relacjach rodziny jest proces projektowania rodziny (rodzice zrzucają odpowiedzialność na swoje dzieci)

STADIA ROZWOJU RODZINY

Młody dorosły oddziela się od własnej rodziny, wybiera partnera i przechodzi do małżeństwa. Następnie przechodzi do rodzicielstwa, jego dzieci opuszczają dom, przechodzą w stadia post parentalne i do wieku senioralnego.

Proces indywiduacji

Są to postępujące zmiany w możliwościach jednostki do brania osobistej odpowiedzialności za bieg swojego życia od dojrzewania do dorosłości.

Stopień emocjonalnej zależności – potrzeba aprobaty, bliskości, wsparcia

Stopień emocjonalnej reaktywności - stopień konfliktowych uczuć, obejmujących poczucie winy, niepokój, nieufność, urazy i gniew skierowany do rodziców.

Pseudoindywiduacja – oznacza pozorną autonomię a faktycznie zależność od rodziny.

Rozwój tożsamości – nacisk na budowanie dojrzałej tożsamości – wyrazem jest rozwiązywanie dorosłych rozwojowych zadań (zawód, styl życia)

Rozwój zdolności do bliskości - zdolność do angażowania się w związki oparte na etycznej wrażliwości, tendencji do dotrzymywania zobowiązań nawet kosztem znaczących poświęceń i kompromisów.

Wpływ doświadczeń rodziny generacyjnej na wybór partnera

Doświadczenia rodziny generacyjnej pomagają kształtować wartości i oczekiwania które wnosimy do naszych związków. Nasza rozwojowa historia, poziom i sposób osiągania indywiduacji od generacyjnej rodziny, wpływa na to kto dla nas jest atrakcyjny i na naszą gotowość do przyjmowania odpowiedzialności, która towarzyszy intymnemu dorosłemu związkowi.

Jednostka może nosić w sobie określone tematy rodzinne dotyczące wyboru partnera (jak powinien być). Są to określone filtry, które mogą mieć nasycenie religijne, kulturowe, ekonomiczne. One mogą mieć wpływ na ocenę atrakcyjności potencjalnego partnera.

Kwestie indywiduacji i wyboru partnera - nieprawidłowo przebiegający proces indywiduacji odpowiednio powiększa prawdopodobieństwo, że decyzje o wyborze partnera będą oparte na nie spełnionej potrzebie i emocjonalnej reaktywności w stosunku do rodziny generacyjnej.

Ewolucyjne podejścia do selekcji partnerskiej

Ludzie, z reguły szukają partnerów, którzy posiadają cechy, które zapewnią im sukces rozrodczy, a potomstwu przetrwanie.

Różnice między płciami -zaangażowanie się w tworzenie związku (kobiety kładą nacisk na wychowanie potomstwa), kobiety cenią status ekonomiczny partnera, mężczyźni częściej angażują się w krótkie związki, mężczyźni hetero są bardziej zazdrośni o niewierność seksualną; mężczyźni bardziej cenią urodę i młodość, a kobiety preferują silnych, atrakcyjnych i zasobnych mężczyzn. Badacze krytykują te podejścia – uważają że badania dotyczyły studentów, preferencje partnerskie opierają się na statusie związku, pytano o cechy które się ceni w partnerach a nie brano pod uwagę rzeczywistej ich roli, nie brano pod uwagę różnic indywidualnych.

Teoria targów małżeńskich – teorie ekonomiczne

Targi opierają się na bliskości, polegającej na niedużej odległości geograficznej oraz czasowej. Zadaniem targów małżeńskich jest ustalenie dostępności partnerów, wiąże się to z prawdopodobieństwem zawierania związków małżeńskich.

Partnerzy pobierają się na atrakcyjności nierzeczywistej przez co jest dużo rozstań. Zwykle poszukujemy takich partnerów których oceniamy wyżej od siebie. Partner musi być dla nas atrakcyjny.

Rzeczywista atrakcyjność – wskazuje na to jak atrakcyjny może być naprawdę współmałżonek.

Pozorna atrakcyjność – patrzy się na partnera pod względem namiętności.

Małżeństwo a kohabitacja

Kohabitacja – niezalegalizowany związek kobiety i mężczyzny. Związek kohabitacyjny tworzą dwie osoby płci przeciwnej, wspólnie zamieszkujące przez dłuższy okres, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe i utrzymujące stosunki seksualne.

Czynniki sprzyjające kohabitacji

-emancypacja kobiet, maleje znaczenie rytuałów związanych ze ślubem, koszty zawarcia małżeństwa przewyższają koszty wyjścia z niego, kontrola narodzin, praca zaczyna dominować nad życiem osobistym czy rodzinnym, demokracje europejskie nie chronią instytucji małżeństwa i rodziny w wystarczającym stopniu, nie stwarzają warunków do jej rozwoju, względy ideologiczne.

Badania porównawcze wolnych związków i małżeńskich

Efekt selekcji – nieumiejętność utrzymania intymnych relacji, w konkubinacie partnerzy zawsze mogą się rozstać, zależność intelektualna i ekonomiczna

Płeć a kohabitacja – mężczyźni bardziej akceptują związki nieformalne, kobiety zawodowcy częściej wybierają kohabitację, mężczyźni karierowicze częściej wybierają małżeństwo

Efekt kohabitacji – małżeństwa poprzedzone konkubinatem są gorszej jakości, dłuższa kohabitacja zmniejsza prawdopodobieństwo ślubu, im dłużej trwa wolny związek tym większe prawdopodobieństwo rozwodu.

Związki kohabitujące a małżeńskie - kohabitujący inwestują w siebie, a małżonkowie w związek;

małżeństwa są bardziej tolerancyjne na różnice w wykształceniu partnerów; w związkach kohabitujących „paradoksalny efekt niższych dochodów”; brak równowagi w dochodach partnerów destabilizuje związki nieformalne, natomiast stabilizuje małżeńskie; w małżeństwie kobiety inwestują w produktywność swojego partnera, oni zaś kompensują to żonom, dzielą się dochodami, doceniają ich zaangażowanie w realizację obowiązków domowych; związki zalegalizowane otrzymują więcej transferów od rodziny, co przekłada się na większe bogactwo i wsparcie; małżeństwo jest bardziej proekonomiczne; dzieci ze związków formalnych wychowują się w lepszych warunkach niż ze związków nieformalnych i osób samotnych.

Zdrowie, patologia -kohabitujący częściej cierpią na depresję niż poślubieni partnerzy, dla kobiet kohabitujacych sytuacja jest równie niepewna jak dla rozwiedzionych; kohabitujący częściej mają problem z alkoholem niż małżonkowie i osoby samotne, bo małżonkowie są bardziej konwencjonalni w zachowaniu i stylu życia; agresja jest dwa razy większa wśród kohabitujących niż małżonków,
dotkliwa przemoc jest 5 razy częstsza.

Rodzina pochodzenia - kohabitujący młodzi rzadziej mieszkali w rodzinie pochodzenia z obojgiem rodziców, częściej wychowywani byli tylko przez matki, mężczyźni z rodzin pełnych częściej planują małżeństwo, kobiety pochodzące z rodzin niezgodnych i rozwiedzionych częściej decydują się na kohabitację.

Teoria wymiany społecznej

Jednostki są spostrzegane z perspektywy osiągania własnych interesów tj. maksymalizowania zysków i pomniejszania kosztów.

Interpersonalna atrakcyjność - teorie wymiany używają takich pojęć jak nagrody (korzyści wynikające z wymiany w społecznych relacjach), koszty (odnoszą się do strat, wydatków związanych z byciem w bliskim związku), wyniki, porównania poziomów.

Ufność – przekonanie że partner nie będzie dążył do niesprawiedliwej przewagi. Zaufanie wzmacnia poczucie bezpieczeństwa w związku, zwiększa zaangażowanie w związek.

Zaangażowanie - to chęć pracy nad związkiem.

Znaczenie miłości - prawdziwa miłość polega na działaniu, a nie biernym doznawaniu. Musi być wzajemna.

Współzależność - stopień wzajemnego wpływania partnerów na siebie i obustronna zależność od związku. Wysoki stopień współzależności w diadzie jest osiągany wówczas, kiedy obaj partnerzy zrozumieją, że działanie w najlepszym interesie dla partnera staje się jedyną drogą otrzymywania korzyści dla siebie.

Teoria Sternberga

Najważniejszymi atrybutami dla każdego związku małżeńskiego są: namiętność, intymność oraz zaangażowanie.

Namiętność jest konstelacją silnych emocji, tak pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), którym często towarzyszy silne pobudzenie fizjologiczne. Namiętność intensywnie rośnie, szybko osiąga swoje szczytowe natężenie i niemal równie szybko gaśnie.

Intymność z kolei wyraża się w: poczuciu silnego związku z partnerem; pragnieniu dbania o jego dobro; szacunku dla niego; wzajemnym zrozumieniu; przekonaniu, że możemy na niego liczyć; przeżywaniu szczęścia w obecności partnera i z jego powo­du, umiejętności dzielenia się przeżyciami i dobrami, zarówno duchowymi, jak i ma­terialnymi; wymianie intymnych informacji; uznawaniu partnera za ważny element własnego życia, a w konsekwencji dawaniu mu emocjonalnego wsparcia.

Łagodna dynamika intymności sprawia, że siła uczuć składających się na intymność rośnie powoli i jeszcze wolniej opada. Wzrost intymności jest potrzebny szczególnie we wcześniejszych etapach związku, kiedy partnerzy pragną okazać sobie wzajemne zaufanie i zrozumienie.

Zaangażowanie - wysiłek partnerów, który zapoczątkowuje proces samopodtrzymywania związku. Zaangażo­wanie jest wysoce podatne na świadomą kontrolę ze strony kochających się ludzi.

Miłość romantyczna - miłość od pierwszego wejrzenia.

Miłość neurotyczna – przymusowość, nienasycenie, dążenie do zdobycia miłości bezwarunkowej

Miłość dojrzała - dojrzałość miłości małżeńskiej wyraża się, przede wszystkim w: poszanowaniu godności partnera; odpowiedzialności za rozwój jego i siebie samego; akceptacji partnera takim jakim jest; dostrzeganiu i w miarę możliwości zaspa­kajaniu potrzeb partnera; wierności wobec partnera; udzielaniu mu wsparcia w sytuacjach trudnych; zaangażowaniu skierowanym ku wspólnej przyszłości; zaufaniu i życzliwości wobec partnera; właściwej komunikacji, czyli komunikacji: życzliwej, ciepłej, szczerej, informującej, wspierającej i akceptującej.