Podstawowe pojęcia z zakresu ogólnej teorii systemowej

„System” jest pojęciem wieloznacznym i można go rozumieć jako zbiór elementów oraz związków i zależności między nimi, tworzący określoną całość o charakterze statycznym lub dynamicznym. Może być także rozumiany jako zespół norm i sposobów działania regulujących jakąś dziedzinę wiedzy.

System jako skomplikowany układ strukturalny złożony ze wzajemnie powiązanych jednostek składowych. Jest to zatem zespół różnych elementów wzajemnie ze sobą powiązanych oraz na siebie oddziałujących, stanowiący całość pod pewnym względem (L.von Beralanfyy)

System jako całość zachowuje się jakościowo inaczej niż suma jego oddzielnie obserwowanych, pojedynczych elementów.

Części te zorganizowane są w hierarchię nad - i podsystemów. Cały system jest skończony, pełny i nie jest odpowiednikiem sumy zawartych w nim poszczególnych części.

Typy systemów:

Otwarty bądź zamknięty - kryterium podziału: sposób reagowania na zmiany zachodzące zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz danego systemu. System zamknięty - nie występuje wymiana informacji pomiędzy danym systemem (strukturą) a jego otoczeniem. Elementy systemu są w sztywny sposób połączone ze sobą lub oddalone od siebie. Informacje nie przepływają ani pomiędzy wewnętrznymi elementami systemu, ani pomiędzy systemem a światem zewnętrznym

System otwarty - dopuszcza wymianę.. System otwarty natomiast to taki, w którym poszczególne części, podsystemy reagują na siebie nawzajem, umożliwiając swobodny przepływ informacji zarówno w środowisku wewnętrznym, jak i jest otwartość na wymianę ze środowiskiem zewnętrznym.

Podstawowe właściwości systemu w ogólnej teorii systemów można przedstawić w postaci kilku zasad:

• Zasada spoistości systemu - Oznacza ona scalanie, wiązanie systemu w jedność. Odnosi się ona do nieustannego, ciągle trwającego procesu tworzenia całości z części, zespolania w sposób harmonijny elementów systemu;

• Zasada progresywnej segregacji (mechanizacji) - dokonuje się proces obniżania się wzajemnego oddziaływania między elementami systemu wraz z upływem czasu. Proces ten ma charakter pozytywny, nie ma na celu zahamowania dynamiki systemu, ale raczej zmierzanie do zmian, przeorganizowania się systemu. Z zasadą tą związany jest mechanizm morfogenezy, który zapewnia rozwój i zmianę systemu;

• Zasada centralizacji (dominacji) - wskazuje ona na proces wyodrębniania się w systemie bardziej znaczących elementów na określonym poziomie organizacji;

• Zasada strukturalizacji i hierarchicznego porządku - wskazują one na proces tworzenia, przez poszczególne elementy systemu, podsystemów i nadsystemów. Podsystemy w ramach systemu rodzinnego mogą tworzyć np. dzieci, rodzice, dziadkowie itp.

• Zasada ekwifinalności - określa właściwość systemów otwartych do osiągania stanu końcowego różnymi sposobami i stosunkowo niezależnie od warunków początkowych (mechanizm sprzężenia zwrotnego i homeostazy.

Zasada ekwipotencjalności -osiąganie różnego stanu końcowego pomimo podobnych warunków początkowych.

• Zasada cyrkularności - Elementy systemu wzajemnie na siebie wpływają w sposób cyrkularny, a nie linearny.

Teoria (model) społecznej wymiany w budowaniu i rozwoju związku

teoria społecznej wymiany. - głębiej „wchodzi” w badanie mechanizmów doboru partnerów niż teorie rynku (bardziej socjologiczne nastawienie)

Ta perspektywa jest ekonomiczną metaforą, która postrzega związki jako "rozszerzone rynki". Jednostki są spostrzegane z perspektywy osiągania własnych interesów tj. maksymalizowania zysków i pomniejszania kosztów.

Jednak, cel maksymalizowania zysków w intymnym, bliskim związku różni się znacząco od rynku.

Tu mamy do czynienia z podmiotami, partnerami, którzy są współzależni od siebie.

Podejścia społecznej wymiany podkreślają wewnątrzosobowe i interpersonalne czynniki, które razem starają się wyjaśniać rozwój relacji.

Kluczowe pojęcia

interpersonalna atrakcyjność, ufność, zaangażowanie, miłość, zależność i współzależność.

Te pojęcia nie są rozłączne, każde z nich akcentuje inny wymiar mający znaczenie w bliskiej relacji międzyosobowej.

Badania na temat przewidywania stabilności pod wpływem czasu sugerują, że trudniej jest przewidzieć stabilność związku przez wymianę społeczną i rodzaje współzależności, niż przez satysfakcję czy zaangażowanie.

Interpersonalna atrakcyjność

W świetle tej teorii na proces wybierania partnera, zatem na proces wzajemnie zależnej od siebie wymiany w związku największy wpływ ma stopień interpersonalnej atrakcyjności.

Teorie wymiany używają takich pojęć jak nagrody, koszty, wyniki, porównania poziomów aby zrozumieć interpersonalną atrakcyjność.

Nagrody i koszty mogą mieć bezpośredni wpływ na odczuwanie przez partnera atrakcyjności związku dla niego.

Liczy się tu bilans nagród i kosztów dostępnych w związku. Im bardziej korzystny bilans tym wyższy stopień interpersonalnej atrakcyjności.

Nagrody i koszty, które są spostrzegane w związku (faktycznie czy potencjalnie) funkcjonują jako "filtry", które zwężają lub rozszerzają alternatywę dotyczącą ewentualnych partnerów (w aspekcie ich atrakcyjności).

Jednak, nacisk na podobieństwo nie wyłącza możliwości, że jednostki będą atrakcyjne dla innych osób, które znacznie się różną odnośnie wybranych nastawień, wartości lub cech.

Od tego, jakie filtry są aktywizowane w wyborze partnera zależy stosowana reguła atrakcyjności - podobieństwo czy uzupełnianie.

Jedne cechy mogą być atrakcyjne z uwagi na podobieństwo, inne zaś z uwagi na uzupełnianie „nas”.

Atrakcyjność nie jest wystarczająca, aby przekonywać o chęci spędzenia reszty swojego dorosłego życia z danym partnerem. Ta chęć wymaga obecności wysokiego poziomu ufności do partnera, silnego zaangażowania w związek, głębokiego uczucia i miłości do partnera, wysokiego stopnia współzależności w granicach związku.

Ufność

Ufność, zaufanie odnosi się do przekonania, że partner nie będzie będzie dążył do niesprawiedliwej przewagi.

Ufność jest ważna w rozwoju związku, ponieważ pozwala osobom pozbywać się kalkulowania, a wzmacnia orientację temporalną na osiąganie celów w przyszłości, pozwala budować wiązek w perspektywie długoterminowej. Zaufanie wzmacnia poczucie bezpieczeństwa w związku, zwiększa zaangażowanie w związek.

W sytuacji braku zaufania, osoby są zorientowane na osobiste sprawy czy problemy a nie problemy partnera jak i związku teraz i w przyszłości.

Zaangażowanie

Zaangażowanie odnosi się do stopnia, w jakim jesteśmy skłonni pracować na rzecz kontynuacji związku, jest to chęć pracy nad związkiem - to odróżnia coraz bardziej intymny i jedyny związek od przypadkowego i nie zmieniającego się.

W miarę zwiększającej się ufności, wzrastającego zaangażowania w związek rewizji mogą ulegać początkowe oczekiwania, czas realizacji różnych zamierzeń, np. osiągnięcie określonego statusu ekonomicznego - może on być "umieszczany gdzieś w nieokreślonej bliżej przyszłości".

To sugeruje, że osoby, które doświadczają wysokiego poziomu zaangażowania w związek czują wysoki stopień solidarności ze swoim partnerem i pracują na rzecz trwania związku. Starają się go ulepszać, są skłonne poświęcać się dla niego, inwestować w niego i łączyć osobiste cele z dobrem partnera.

Jak to uczucie solidarności i poświęcenia dla związku rodzi się (wynurza się), partnerzy stają się bardziej obojętni na alternatywne związki.

Ta nieobecność kontroli (bo jest niepotrzebna) i to budujące się zaangażowanie daje w rezultacie to, że partner i związek stają się centralnym aspektem czyjegoś życia.

To znaczy, im większe jest zaangażowanie partnerów tym bardziej staje się realna perspektywa trwania związku w przyszłości.

Zaangażowanie powoduje, że związki rozwijają się przez cały czas.

Związek może być przechodzić krytyczne okresy, lub punkty zwrotne, ale to go nie rozbija, a wręcz przeciwnie prowadzi do głębszego poziomu zażyłości i związania. (zazwyczaj).

Pogłębianie poczucia ufności i zaangażowania przez jednego partnera musi być oparte na wierze, że on czy ona podzielają podobne zainteresowanie i zaangażowanie w związek.

Znaczenie miłości

Gdyby osoby zostały zapytane dlaczego wzięły ślub, najczęstszą odpowiedzią byłaby ta posiadająca wzmiankę o miłości, którą czują do partnera. Wbrew wszystkiemu, pogląd, że ludzie jako powód zaangażowania podają miłość, miłość pozostaje trudna do zdefiniowania.

Psychologia jako nauka nie definiuje wprost istoty pojęcia miłość. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, że na gruncie psychologii nie został dotychczas opracowany jed­nolity model miłości, który pozwalałby na precyzyjne jej określenie.

. Z tego względu najczęściej spotykamy się z próbami operacjonalizacji terminu "miłość", czyli z tworzeniem opisowo-operacyjnych definicji miłości, głównie na użytek badań nad tym zjawiskiem.

W tym kontekście, wciąż aktualnym zdaje się być stanowisko E. Fromma, który wskazując na aktywny charakter miłości, mocno podkreśla, że "kochać to przede wszyst­kim dawać, a nie brać", dlatego prawdziwa miłość polega na działaniu, a nie biernym doznawaniu.

Zdaniem tegoż autora zdolność do dawania nie wyczerpuje istoty miłości aktywnej.

Ważnymi elementami tak rozumianej miłości są przede wszystkim: troska i zainteresowanie partnerem interakcji;

poczucie odpowiedzialności za jego życie i roz­wój;

poszanowanie indywidualności i niepowtarzalności osoby kochanej i co ważniej­sze, poznanie obiektu miłości (Fromm, 2000).

Zdaniem E. Aronsona (Aronson i in., 1997) terminem miłość posługujemy się dla określenia tak różnych relacji międzyludzkich, jak te, które istnieją np.

między roman­tycznymi kochankami, rodzicami i dziećmi, bliskimi przyjaciółmi oraz między małżon­kami.

W rozwijających się związkach, wydaje się być rozsądnym postrzegać miłość jako zarówno " przyczynę " rozwoju związku jak i " wynik " pochodzący z intymnego związku.

Jako przyczyna, uczucia miłości przyczyniają się do naszej atrakcyjności dla partnera, naszej chęci zaufania partnerowi, naszego zaangażowania w związek i naszego poczucia zażyłości w związku.

Pozytywne uczucie, które mamy dla naszego partnera mogą wzmacniać nasze uprzednie zainteresowanie i podniecenie partnerem (atrakcyjność), nasze zaufanie, które będzie wykorzystywane (ufność), nasze poczucie związania i lokaty w związek (zaangażowanie) i naszego poczucia bliskości, powodzenia i współzależności (zażyłości).

Miłość jest emocją która wynurza się z pozytywnych i intymnych interakcji z partnerem, przez to przyczynia się do doświadczenia partnera w ich związku jako wyjątkowego i specjalnego.

Z tej perspektywy, miłość i romantyczność są wśród większych korzyści pochodzących ze związku.

Takie uczucie płynące od kogoś wymaga od obojga kontynuowania inwestowania w związek.

Spostrzegana wzajemność

Jednak, tak jak było w przypadku z ufnością i zaangażowaniem , to jest ważne dla uczucia miłości i romantyczności aby były odczuwane jako odwzajemnione.

Jest to warunek poczucia bezpieczeństwa w związku, niesłabnącego zaangażowania w związek, ufania partnerowi i większego zmotywowania, aby działać w sposób opiekuńczy i altruistyczny.

Doświadczenie miłości jest pośród ważniejszych czynników wzmagających lub hamujących rozwój związku.

Jak miłość postępuje, to buduje wzajemną atrakcyjność, ufność i zaangażowanie, powiększa prawdopodobieństwo, że związek będzie doświadczany jako wyjątkowy, jedyny i trwały.

Dla niektórych osób jednak, najbardziej wydatnym względnym wynikiem może być unikanie samotności albo osiągnięcie finansowego bezpieczeństwa .

Podczas gdy istniejącym dominującym kulturalnym oczekiwaniem jest to, że związki są oparte na fundamencie miłości , proces wyboru partnera musi być kierowany na bardziej złożonym poziomie .

współzależność

Współzależność może być definiowana jako stopień wzajemnego wpływania partnerów na siebie i obustronna zależność od związku.

Współzależność, innymi słowy, jest bilansem zależności, która istnieje w granicach związku.

Paradoksalna prawidłowość

Satysfakcja jednego partnera zależy od poziomu satysfakcji osiąganej przez drugiego.

Działanie w najlepszym interesie partnera staje się najlepszym sposobem uzyskiwania zysków dla siebie.

W bliskim związku, gdzie celem jest osiąganie i podtrzymywanie wysokiego poziomu intymności, osoby nie mogą działać jedynie we własnym interesie, ponieważ takie interesowne zachowanie podważa doświadczanie bliskości.

To z kolei generuje poczucie krzywdy i nieufności, braku wzajemności i sprawiedliwości w granicach związku.

Wysoki stopień współzależności w diadzie jest osiągany wówczas, kiedy obaj partnerzy zrozumieją, że działanie w najlepszym interesie dla partnera staje się jedyną drogą otrzymywania korzyści dla siebie.

Kiedy te czynniki są obecne, partnerzy mogą być traktowani jako dzielący wysoki poziom zależności od związku.

To dzielenie zależności lub współzależność , jest konieczne dla wielu z nas aby czuć, że związek będzie posiadać specjalne i trwające cechy partnerskiego związku życiowego.

Zależność może być definiowana jako stopień w jakim polegamy na naszych partnerach w efekcie istnienia związku.

Chociaż większość z nas negatywnie reaguje na myśli bycia zależnym od kogoś, to ważnym jest aby ją odpowiednio rozumieć, aby nie hamowała rozwoju związku ale wspomagała jego satysfakcjonujące dla obojga stron trwanie.

Zależność hamuje rozwój relacji, kiedy nie ma równowagi.

Posiadanie partnera, który jest bardziej zależny niż my jesteśmy, generuje stres i napięcie. Kiedy taki brak równowagi będzie się utrzymywał, to partner niezadowolony, zazdrosny ponosi koszty, które mogą , ostatecznie, prowadzić do poszukiwania alternatywy.

Bycie bardziej zależnym partnerem jest również kosztowne, ponieważ wiąże się z doświadczaniem związku jako będącego poza naszą kontrolą.

Zatem koncepcja wymiany zakłada, że powodzenie związku zależy od akceptacji przez partnerów wysokiego poziomu współzależności.

Podczas gdy wszystkie związki, nie zważając na to w jakim punkcie stadium rozwojowym są, charakteryzują się jakimś stopniem współzależności,

model zakłada że wysokie poziomy współzależności, które wynurzają się w późniejszych stadiach rozwoju związku wynikają z doświadczenia, że w związku istnieje wysoki i równoważony poziom atrakcyjności, ufności , zaangażowania i miłości.

Silna atrakcyjność dla jednego partnera dla drugiej osoby i dla związku zależy od spostrzeganych rezultatów. One są determinowane w znacznej części przez subiektywne filtry, które osoby niejako wnoszą w związek.

Im większa nasza atrakcyjność dla partnera i partnera dla nas, tym jest bardziej prawdopodobne, że zaangażowanie w związek będzie wzrastało.

Atrakcyjność sprzyja budowaniu zaufania do partnera i nawzajem, a to buduje

Teoria Sternberga

Chociaż uczucie to ma wiele odcieni i odmian, zdaniem R. Stemberga (1986) naj­ważniejszymi atrybutami dla każdego związku małżeńskiego są: namiętność, intymność oraz zaangażowanie

Namiętność jest konstelacją silnych emocji, tak pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), którym często towarzyszy silne pobudzenie fizjologiczne.

Z emocjami jakie towarzyszą miłości wiąże się silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem.

Dynamika namiętności w porównaniu z innymi atrybutami miłości jest dramatycz­na. Namiętność intensywnie rośnie, szybko osiąga swoje szczytowe natężenie i niemal równie szybko gaśnie. Namiętność nie może rosnąć w nieskończoność.

Załamanie wzrostu namiętności jest nieuchronną konsekwencją jej bardzo intensywnego wzrostu. Samo życie wymusza realistyczne spojrzenie na partnera i to jest przyczyną załamania namiętności lub jej przytłumienia. Istotą namiętności jest zaborczość i zachłanność, gdyż ludzie ją przeżywający odsuwają na plan dalszy inne rodzaje aktywności życio­wej. Nic więc dziwnego, że namiętność jest niekiedy porównywana z uzależnieniem od narkotyków, środków nasennych czy alkoholu gdyż jej zaspokojenie wymaga coraz większej dawki "czynników" ją wywołujących.

Intymność z kolei wyraża się w: poczuciu silnego związku z partnerem; pragnieniu dbania o jego dobro; szacunku dla niego; wzajemnym zrozumieniu; przekonaniu, że możemy na niego liczyć; przeżywaniu szczęścia w obecności partnera i z jego powo­du, umiejętności dzielenia się przeżyciami i dobrami, zarówno duchowymi, jak i ma­terialnymi; wymianie intymnych informacji; uznawaniu partnera za ważny element własnego życia, a w konsekwencji dawaniu mu emocjonalnego wsparcia.

Łagodna dynamika intymności sprawia, że siła uczuć składających się na intymność rośnie powoli i jeszcze wolniej opada. Wzrost intymności jest potrzebny szczególnie we wcześniejszych etapach związku, kiedy partnerzy pragną okazać sobie wzajemne zaufanie i zrozumienie.

W udanym związku małżeńskim najbardziej stabilnym składnikiem miłości, jak twierdzi R. Sternberg, jest zaangażowanie.

Czynnikami, które podtrzymują zaangażo­wanie i przyczyniają się do stabilności związku są:

wysiłek partnerów, który zapoczątkowuje proces samopodtrzymywania związku;

dodatni bilans zysków i strat uzyskiwanych w danym związku;

mała aktywność innych (alternatywnych) związków;

bariery przeszkadzające Zerwaniu związku. Bariery te mogą mieć charakter nie­formalny np. własny system wartości, naciski rodziców, przyjaciół, jak rów­nież charakter formalny - gdy związek został zalegalizowany jako

Zaangażowanie rozpatrywane w kontekście życia małżeńskiego jest rozumiane jako dążenie do trwałego związku oraz zmierzające do utrzymania tego związku pomimo występowa­nia różnych przeszkód.

Tak jak namiętność, będąca składnikiem miłości prawie w ogóle nie podlega rozumowi, a intymność podlega mu w niewielkim stopniu, tak zaangażo­wanie jest wysoce podatne na świadomą kontrolę ze strony kochających się ludzi.

Dzięki temu silne zaangażowanie partnerów (bądź jednego z nich), z jednej strony może być jedynym lecz skutecznym czynnikiem podtrzymującym związek, z drugiej strony zaś, świadoma zmiana decyzji odnośnie stopnia zaangażowania bądź też odwo­łanie tej decyzji sprawia, że związek może przestać istnieć z dnia na dzień.

Miłość w każdej diadzie małżeńskiej może mieć różne formy, a za przyczynę tego uważa się przewagę któregoś z wyżej wymienionych czynników lub ich dowolną kom­binację. W oparciu o kombinację trzech składników miłości, Sterberg stworzył przed­stawioną niżej klasyfikację miłości.

Miłość romantyczna

Spośród różnych rodzajów miłości najbardziej fascynującą zdaje się być miłość romantyczna, czyli miłość od pierwszego wejrzenia. Człowiek zakochany miłością romantyczną charakteryzuje się specyficznym dla niej zespołem cech, które ujaw­niająsię w jego zachowaniu. Taki człowiek jest:

w najwyższym stopniu zafascynowany obiektem swojej miłości;

- akceptuje typową dla miłości romantycznej zasadę wyłączności;

kontakty społeczne poza związkiem są coraz bardziej zaniedbywane; zakochani miłością romantyczną pragną jak najczęściej przebywać ze sobą; zakochani miłością romantyczną bez zastrzeżeń stają po stronie partnera, dbają o jego dobro i bronią partnera przed wszystkimi zarzutami, w każdej chwili są gotowi do poświęceń;

- wygląd innych osób płci przeciwnej, a więc potencjalnych partnerów, staje się coraz mniej istotny, ich atrakcyjność się obniża, w miarę jak stabilizuje się zwią­zek oparty na miłości romantycznej

Niestety, taka miłość, choć przysparza wielu pięknych wzruszeń, w odniesieniu do zawarcia małżeństwa, jest jednak w pewnym stopniu "ślepa".

Zakochany bowiem, mimo że cieszy się, iż odkrył drugiego człowieka, uważa go za ponętnego i fascynującego, nie dostrzega jego wad czy uchybień, gdyż cały świat, nie mówiąc o ukochanym czło­wieku, postrzega przez "różowe okulary".

W tym wzajemnym "lgnięciu do siebie" wiele jest z tzw. "chemii miłości", która powoduje różnorakie zmiany neuro­logiczne w mózgu, a co za tym idzie, zmiany w procesie postrzegania, oceny sytuacji, podejmowania decyzji itp. Na powstanie tego rodzaju miłości istotny wpływ mają takie czynniki jak: występowanie pewnych oczekiwań wobec partnera, które związane są z istnieniem wzorca, ideału ukochanej osoby, lub jak to określił seksuolog John Money - tego rodzaju miłość wiąże się z posiadaniem miłosnej mapy; dzięki której bezbłędnie identyfikujemy odpowiedniego partnera.

Zakochaniu się sprzyjają również: odpowied­nia sytuacja bodźcowa, związane z tym pobudzenie emocjonalne oraz atrakcyjność nowo poznanej osoby. Na występowanie miłości romantycznej najbardziej podatne są osoby o niskiej samoocenie i słabym poczuciu kontroli wewnętrznej. Osoby takie nie mogąc kontrolować wielu wydarzeń niezależnych od ich woli, intensywniej ulegają pozytyw­nym sygnałom płynącym od tej ,jedynej" osoby, łatwiej poddają się wielorakim stanom emocjonalnym oraz szybciej uzależniają się od innych (

Z opisanej wyżej definicji wynika, że osobowość romantyczna jest: "stanem inten­sywnego zaangażowania się wobec drugiego człowieka, jest głębokim pożądaniem, tęsknotą za partnerem, doświadczeniem jakiegoś krańcowego, niekiedy niemal eksta­tycznego przeżycia miłości, przy równoczesnym współwystępowaniu intensywnego ogólnego pobudzenia fizjologicznego" (

Miłość neurotyczna

Przykładem takiej sytuacji może być tzw. miłość neu­rotyczna, której wiele uwagi w swoich pracach poświęciła K. Homey (1976). Autorka twierdzi, że miłość neurotyczna charakteryzuje się pewnym określonym zespołem cech, które warunkują specyficzny sposób przeżywania miłości i zachowania się. Podstawo­wymi cechami miłości neurotycznej są:

- przymusowość - takjak osoba normalna pragnie być kochaną i w miłości znaj­duje przyjemność, tak neurotyk uważa, że musi być kochany i w miłości znaj­duje ulgę;

nienasycenie - osoba neurotyczna bez końca żąda coraz to nowych dowodów miłości i chce być kochana przez wszystkich bez wyjątku; najbardziej dener­wującą jest dla niej sytuacja, gdy czuje, że jest niedostrzegana, bądź stwierdza, że inni cieszą się większym zainteresowaniem;

dążenie do zdobycia miłości bezwarunkowej - gdyż tylko taka miłość może zredukować stałe poczucie zagrożenia, które cechuje neurotyków; osoba neu­rotyczna jest świadoma swoich wad, które rażą otoczenie i dlatego chce być kochana "bez względu na wszystko i wszystkich";

Miłość dojrzała

Konkludując należy stwierdzić, że dojrzałość miłości małżeńskiej wyraża się, przede wszystkim w: poszanowaniu godności partnera; odpowiedzialności za rozwój jego i siebie samego; akceptacji partnera takim jakim jest; dostrzeganiu i w miarę możliwości zaspa­kajaniu potrzeb partnera; wierności wobec partnera; udzielaniu mu wsparcia w sytuacjach trudnych; zaangażowaniu skierowanym ku wspólnej przyszłości; zaufaniu i życzliwości wobec partnera; właściwej komunikacji, czyli komunikacji: życzliwej, ciepłej, szczerej, informującej, wspierającej i akceptującej

9

---