ROŚLINY BOBOWATE: Związki antyżywieniowe w nasionach: inhibitory trypsyny – związki upośledzające trawienie i przyswajalność białka , taniny – obniżają strawność białka i węglowodanów zmniejszają dostępność metioniny i żelaza, pogarszają smak paszy. Związki toksyczne: lektyny (hemaglutyniny) – uszkadzają nabłonek przewodu pokarmowego , powodują biegunki , upadki zwierząt, alkaloidy – są truciznami, środkami znieczulającymi lub pobudzającymi, porażenie systemu nerwowego. Sposoby usuwania związków antyżywieniowych – inhibitory trypsyny i lektyny – ogrzewanie , taniny – łuszczenie okrywy lub ogrzewanie , alkaloidy – moczenie. Ograniczenie drogą hodowli odmian. Fazy rozwojowe: Kiełkowanie , faza wschodów , formowania liści , formowanie i wydłużanie pędów , pąkowanie , kwitnienie, wykształcanie owoców i nasion (zawiązywanie strąków), dojrzewanie. Kiełkowanie – rozpoczyna się pobraniem wody w ilości około 150% masy nasienia i rozwinięciem korzonka zarodkowego. 2 typy kiełkowania: epigeiczne – rozwinięcie łodyżki podliścieniowej , która w miarę wzrostu prostuje się i wyciąga liścienie na powierzchnię gleby. np. łubin , soja – wymagają one płytszego siewu. Hypogeiczne – na powierzchnię gleby wydostaje się łodyżka nadliścieniowa np. groch , wyki , bobiki – można siać głębiej. Budowa okrywy nasiennej: skórka z nabłonkiem , warstwa komórek palisadowych (twardość nasion) , warstwa komórek podpierających , warstwa komórek miękiszowych (pęcznienie nasion). Morfologia: TYP A – korzeń główny dobrze rozwinięty , głęboki z małą liczbą korzeni bocznych (łubin) , TYP B – korzeń główny cieńszy i krótszy , z dobrze rozwiniętymi korzeniami bocznymi (groch , wyki ,bobiki). TYP C – korzeń główny słabo rozwinięty , z dużą liczbą korzeni bocznych , które rozrastają się bardziej poziomo i swoją długością przerastają korzeń palowy (soja). Typy liści : palczasto złożony (łubiny) , pierzastozłożony (groch ,wyki, bobik), trójlistek (soja). SYMBIOZA – zdolność do współżycia roślin motylkowych z bakteriami brodawkowymi asymilującymi wolny azot atmosferyczny. Bakterie korzystają z produktów asymilacji wytworzonych przez rośliny , korzystają z azotu nagromadzonego przez bakterie. SYMBIOZA (CZYNNIKI) – odczyn gleby – ph od 6,6 do 7,2 , dobre zaopatrzenie roślin w potas, zwiększone zapotrzebowanie na mikroskładniki (molibden , żelazo , kobalt, miedź i bor) , wrażliwość na pestycydy. ZNACZENIE GOSPODARCZE STRĄCZKOWE – najwięcej białka w nasionach spośród wszystkich roślin uprawnych , zielona masa – wysokobiałkowa pasza objętościowa , głównie dla zwierząt przeżuwających, korzystny wpływ na właściwości fizyczne gleby i jej żyzność , po zbiorze pozostawiają w glebie , azot, masę organiczną w postaci resztek pożniwnych (korzenie i słoma – znaczenie nawozowe), mocne systemy korzeniowe czerpią wodę i składniki pokarmowe oraz uruchamiają trudno dostępne związki fosforu i wapna z głębszych warstw gleby , poprawa struktury oraz stosunków wodno powietrznych , poprawa warunków fitosanitarnych gleby, asymilacja wolnego azotu z powietrza, tworzenie gruzełkowatej struktury gleby za pośrednictwem korzeni (transport wapna). STRĄCZKOWE (znaczenie przedplonowe) – ogromna rola w zmianowaniu z udziałem zbóż. Spełniają rolę przerywnika w następstwie roślin po sobie. Plony zbóż uprawiane następczo po strączkowych są zwykle o 5 do 7 dt/ha wyższe. ZNACZENIE GOSPODARCZE GROCHU: jadalny – duża wierność plonowania i wysoki potencjał plonotwórczy. Roślina jadalna i pastewna. Spożywanie w postaci nasion suchych i na zielono. Duża wartość odżywcza (wysoka zawartość lizyny w białku). Słoma po omłocie nasion stanowi cenną paszę objętościową. Uzyskujemy przeciętnie 15t wartościowej zielonki z 1ha (groch pastewny). Pozostawia bardzo dobre stanowisko , dla roślin ozimych wymagających wcześniejszego siewu , ponieważ ma krótki okres wegetacji. KIERUNKI UPRAWY GROCHU: jadalny (konsumpcyjny) na suche nasiona , pastewny na suche nasiona (dawniej peluszka) , pastewny na zielonkę (dawniej grochopeluszka) , warzywny (odmiany łuskowe i cukrowe). SKŁAD CHEMICZNY NASION GROCHU: białko – pastewne 26% , jadalne 20-21% , tłuszcz 1,2% , węglowodany: 65-70% , włókno: 3-6%, popiół: 3-4%. MORFOLOGIA GROCHU: system korzeniowy typu B , kiełkowanie hypogeiczne, łodygi wiotkie , skłonne do wylegania, liście parzystopierzaste , przylistki większa od listków, kwiatostan: grono, 2 kwiatki , kwiaty motylkowe, formy jadalne , kwiaty białe, formy pastewne różowe , błękitno purpurowe, owoc strąk , nasiona: formy jadalne okrągłe, regularne, formy pastewne – zabarwiona okrywa, nieregularne , często wklęsłe. MTN: jadalnych: 220-300g , pastewnych – 130-250g. ODMIANY WĄSOLISTNE: listki są przekształcone w wąsy czepne, dzieki którym rośliny sczepiają się wzajemnie i nie ulegają wyleganiu. Są to odmiany bardziej odporne na suszę. PODZIAŁ ODMIAN GROCHU: Użytkowanie: jadalne, pastewne, ogólnoużytkowe. Przydatność do kierunku uprawy: nasienne, zielonkowe, nasienno –zielonkowe. Wymagania glebowe: na gleby zwięźlejsze – jadalne , na gleby lżejsze – pastewne o kwiatach barwnych. Liście : parzystopierzaste, wąskolistne , Kwiaty – białe , kolorowe – odmiany pastewne. ZNACZENIE GOSPODARCZE ŁUBINU ŻÓŁTEGO: duża zaw. białka , dobra wartość biologiczna , mała ilość substancji antyżywieniowych. Przydatność do uprawy na glebach lekkich. W uprawie na zieloną masę do 50t/ha paszy objętościowej o niskiej zaw. włókna. Możliwość użytkowania na glebach lekkich jako zielony nawóz. W zmianowaniu przerywa częste następstwo zbóż po sobie, wzbogaca glebę w substancje organiczną i azot. ZNACZENIE GOSPODARCZE ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO: mniej białka od łubinu żółtego , krótszy okres wegetacji (o 10-12dni do ł. żółtego). Może być uprawiany na północy Polski. Większe możliwości plonotwórcze 1,5-2,7 t nasion z 1ha. Większa masa pozostawionych resztek pożniwnych niż łubinu żółtego. Ujemną cechą niektórych odmian jest skłonność do pękania strąków. HODOWLA ODMIAN ŁUBINÓW: termo neutralność (tolerancja na opóźniony siew) , szybki wzrost , zwłaszcza w okresie rozwoju siewek, niepękanie i nieodpadanie strąków w okresie ich dojrzewania , zdeterminowany wzrost, tzw. formy sarnokończące, wczesność (skrócenie okresu wegetacji), niska zawartość alkaloidów, duży plon i wierność plonowania, odporność na choroby. ZNACZENIE GOSPODARCZE BOBIKU: najwyższy potencjał plonotwórczy (do 4,5t nasion z 1ha). uprawa bobiku na zieloną masę mało ekonomiczna z powodu małego plonu z jednostki powierzchni, słoma bobiku jest twarda - stanowi nawóz organiczny przy przyoraniu , ważna rola w płodozmianie – przerywanie następstwa zbóż po sobie, pozytywny wpływ na glebę – gromadzenie składników pokarmowych ze źródeł mniej dostępnych , głównie fosforu , korzystne działanie fitosanitarne – ogranicza zgorzel podstawy źdźbła. ODMIANY SAMOKOŃCZĄCE: rośliny niższe, mniej podatne na wyleganie , mniejsze wymagania wodne, pęd kończy się kwiatostanem ,a następnie strąkami.

ROŚLINY MOTYLKOWE: ZNACZENIE GOSPODARCZE: wielokośność w okresie wegetacji , zwiększanie żyzności gleby i poprawa jej struktury, pozostawienie w glebie dużej ilości masy organicznej , azotu , wapnia (odtwarzanie próchnicy w glebie) , bardzo dobre i dobre przedplony, współżycie z bakteriami brodawkowymi, wiążącymi wolny azot z powietrza, pasza dla zwierząt (zielonka, pastwisko dla bydła, susz , kiszonka, siano). ZNACZENIE POZAPASZOWE: gatunki miododajne , zapobieganie degradacji gleb wyłączonych z uprawy , zagospodarowanie terenów trudnych i rekultywacja gleb. Zapobieganie erozji gleb w mieszankach z innymi trawami , przemysł spożywczy (farmacja , kosmetyka) , znaczenie estetyczne w krajobrazie. ZNACZENIE W ŻYWIENIU ZWIERZĄT: ograniczenie wartości paszowej , obniżenie produkcyjności zwierząt, obniżenie jakości produktów pochodzenia zwierzęcego, zagrożenie dla zdrowia i życia zwierząt. Wzdęcia przeżuwaczy na pastwiskach lucerny i koniczyny. ZWIĄZKI ANTYŻYWIENIOWE : Fitoestrogeny: działają jak estrogen , zaburzenia w rozrodzie i mleczności (choroba koniczynowa). Suszenie zielonki – spadek , kiszenie – wzrost. Fotosensybilizatory – związki uczulające zwierzęta na światło (koniczyna szwedzka) – choroby skóry , uszkodzenia wątroby. Glikozydy cyjanogenne: trucizny (kwas pruski). Substancje garbnikowe: tanina – ograniczenia w przyswajalności białka. Saponiny: wzdęcia, hemoliza czerwonych ciałek krwii. MORFOLOGIA: System korzeniowy – silnie rozwinięty , złożony z korzenia głównego palowego – oraz rozgałęzień bocznych, Szyjka korzeniowa: zgrubiała część łodygi przechodząca bezpośrednio w korzeń. Organ spichrzowy decydujący o: przezimowaniu roślin , intensywności odrastania pędów na wiosnę , pokosy. Głębsze umieszczenie świadczy o lepszej zimotrwałości gatunku, odmiany. Rośliny grubieją i zagłębiają się w glebie na skutek kurczenia korzeni. Układ łodyg – wzniesiony, skośny , rozesłany , płożący. Liście złożone – trójlistki (koniczyny , lucerny , nostrzyk) , pięciolistni (komonica) , nieparzysto pierzaste (esparceta, rutwica wschodnia ,seradela). Kwiatostany: główki(koniczyny, komonica) , grona (lucerna , esparceta, nostrzyk , seradela, rutwica wschodnia). Rośliny obcopylne – zapylane przez owady (pszczoły, trzmiele). Kwiaty: motylkowe , Owoce – strąki , jednonasienne (koniczyna czerwona) , wielonasienne (lucerna siewna) SPECYFICZNE WŁAŚCIWOŚCI: zdolność gromadzenia w korzeniach substancji zapasowych (węglowodany , białka) , trwałość (wieloletniość) – koniczyny. ODMIANY TETRAPLOIDALNE PORÓWNANIE DIPLOIDALNYCH: bujniejszy wzrost, ciemniejszy odcień zieleni , większe łodygi , liście , kwiatostany, nasiona. Wydają większy plon zielonej i suchej masy, większa zawartość białka , mniejsza zaw. włókna , większa przydatność do 3-kośnego użytkowania. Koniczyna biała – ZNACZENIE GOSPODARCZE: dobrze znosi przygryzanie i udeptywanie przez zwierzęta, szybko i dobrze odrasta , łodygi płożące wypełniają puste miejsca runi pastwiskowej. Duża strawność masy organicznej , około 75%. Znaczenie gospodarcze lucerny: wieloletnia , wielokośna, wysoka wartość pokarmowa, może być użytkowana bezpośrednio do skarmiania, konserwowana w rozmaity sposób. Wykorzystywana w tworzeniu rezerw paszowych w postaci siana , niska pracochłonność, niskie nakłady na jednostkę powierzchni. Przerób przemysłowy na susz lub koncentraty. Duży plon taniego białka. Wysoka wartość przedplonowa.