NIE CZYNIĆ TEGO, CO SIĘ GŁOSI

Richard LaPiere, psycholog ze Stanford w 1934 r. opublikował pracę na temat postaw społecznych – Twoich postaw wobec innych ludzi i grup ludzi. Swoją pracą spowodował lawinę kolejnych projektów badawczych.

LaPiere twierdził, że mierzenie postaw społecznych za pomocą ankiety jest błędne. Błędem jest zakładanie, że kiedy nastąpi rzeczywiste zetknięcie danej osoby z obiektem postaw, to ujawnione w badaniu postawy będą znajdować odzwierciedlenie w jej przyszłych zachowaniach. Należy dodać, że artykuł został opublikowany w 1934 r., kiedy powszechna była dyskryminacja oraz uprzedzenia rasowe i etniczne. Do zilustrowania swojego krytycznego stanowiska, LaPiere podał przykład badacza zadającego Amerykaninowi pytanie: „Czy ustąpiłby Pan miejsca w tramwaju ormiańskiej kobiecie?”. LaPiere wyjaśnia, że niezależnie od udzielonej odpowiedzi przez pytanego mężczyznę, będzie ona tylko symboliczną (lub hipotetyczną) reakcją na symboliczną sytuację i niekoniecznie można na jej podstawie prognozować, jak rzeczywiście zachowałby się ten mężczyzna, gdyby w zatłoczonym tramwaju spotkał ormiańską kobietę. LaPiere twierdzi, że założenie przyjmowane przez badaczy, że zachowania symboliczne (odpowiedzi na pytania zawarte w ankietach) są całkowicie zgodne z rzeczywistymi zachowaniami, jest uproszczone, nieuzasadnione i prawdopodobnie niesłuszne.

LaPiere postanowił wykorzystać dyskryminacyjną politykę, która wtedy panowała w Ameryce, w celu sprawdzenia swojej idei, że głoszone postawy są kiepskim predykatorem rzeczywistych zachowań.

STANOWISKO TEORETYCZNE

W latach 1930-1931 LaPiere często podróżował z młodym chińskim studentem i jego żoną, którzy jak opisywał „byli czarujący i szybko wzbudzali podziw i szacunek”. Jak już wspomniałam w Stanach Zjednoczonych powszechne było wówczas żywienie uprzedzeń do osób pochodzenia azjatyckiego i dyskryminowanie ich. Z tego powodu LaPiere był pełen obaw, kiedy na początku podróży podeszli w trójkę do recepcjonisty w najlepszym hotelu w małym miasteczku, które „znane było z nietolerancyjnych postaw wobec ludzi Wschodu”. Dlatego zaskoczyło go, gdy zostali bardzo grzecznie przyjęci. Dwa miesiące później, będą blisko owego hotelu zadzwonił i zapytał, czy przyjmą „ważnego chińskiego genetelmena”. Odpowiedź była jednoznaczna i brzmiała „Nie”. Zastanowiło go to i tak rozpoczął badania.

LaPiere twierdził, że społeczne działania ludzi odbiegają od głoszonych przez nich postaw społecznych (LUDZIE CZĘSTO CO INNEGO MÓWIĄ, A CO INNEGO ROBIĄ).

METODA

Badania te składały się z dwóch odrębnych części. Pierwsza część koncentrowała się na rzeczywistych zachowaniach, natomiast druga – oceniała związane z nimi symboliczne postawy.

ETAP RZECZYWSITEGO ZACHOWANIA

LaPiere i jego chińscy przyjaciel dwukrotnie jechali samochodem prze całą szerokość Stanów Zjednoczonych oraz wzdłuż całego Zachodniego Wybrzeża. Badanie postaw nie było celem podróży, ale odbyło się przy okazji. LaPiere nie poinformował pary Chińczyków, że uważnie obserwuje to, w jaki sposób są traktowani w każdym miejscu, do którego przybyli. Twierdził, że mówiąc parze Chińczyków tym, że są obserwowani mogliby się czuć bardziej skrępowani i tak zmienić swoje zachowanie, że badania byłby mniej trafne.

W ciągu trzech lat podróżnicy nocowali w 67 hotelach, kempingach i kwaterach prywatnych. Spożywali posiłki w 184 restauracjach i kawiarniach. LaPiere prowadził szczegółowy zapis reakcji recepcjonistów, gońców hotelowych, windziarzy i kelnerek podczas pobytu chińskiej pary. Aby wykluczyć nadmierny wpływ swojej obecności na te reakcje, LaPiere często pozwalał swoim przyjaciołom wynajmować pokój czy kwaterę, podczas gdy on sam zajmował się bagażem. Jeżeli było to możliwe, starł się, aby oni pierwsi wchodzili do restauracji.

ETAP SYMBOLICZNEGO ZACHOWANIA

Podczas drugiego etapu badań LaPiere wysłał ankietę do wszystkich placówek, które odwiedzili. Ankieta była wysyłana po upływie 6 miesięcy od rzeczywistej wizyty. Przyczyną zwłoki było to, że LaPiere chciał, aby zanikł wpływ, jaki mogła wywrzeć wizyta chińskiego małżeństwa.

Pytanie, na które odpowiedź interesowała badacza, brzmiało: „Czy w swojej placówce przyjęlibyście osoby pochodzenia chińskiego?”. 81 restauracji i kawiarni oraz 47 placówek noclegowych odpowiedziało na ankietę. Wskaźnik odpowiedzi wyniósł 51%.

Aby upewnić się, że odpowiedzi nie były pod bezpośrednim wpływem wizyty chińskiej pary, LaPiere uzyskał również odpowiedź na to samo pytanie z 32 hoteli i 96 restauracji, których nie odwiedził z chińskimi przyjaciółmi, a które były położone w tych samych regionach kraju.

WYNIKI

W 251 hotelach i restauracjach, które odwiedzili podczas swojej podróży , tylko raz odmówiono im świadczenia usług z powodu przynależności etnicznej jego towarzyszy. Było to na w małym kalifornijskim miasteczku na podrzędnym kempingu. Właściciel podszedł do samochodu i kiedy zobaczył pasażerów powiedział: „Nie przyjmuję Japońców!”. Poza tym przypadkiem jego towarzysze byli traktowani normalnie lub nawet lepiej niż normalnie, choć niekiedy traktowanie było zmienione z powodu ciekawości, jaką wywoływano chińskie małżeństwo (w tamtych czasach bardzo niewiele osób miało kontakt z osobami pochodzenia azjatyckiego).

JAKOŚĆ PRZYJĘCIA	NOCLEGI	RESTUARACJE I KAWIARNIE
o wiele lepsze niż można było się spodziewać, gdyby badacz podróżował sam	25	72
Dobra, ale inna z powodu większej ciekawości	25	82
Zgodne z normalnymi oczekiwaniami	11	24
Dostrzegalne wahania z powodów rasowych	4	5
Zdecydowane, choć przejściowe, zażenowanie	1	1
Odmowa przyjęcia	1	0

Tabela obrazuje dokonaną przez LaPiere’a ocenę świadczonych usług. Jak widać we większości placówek (z nielicznymi wyjątkami) świadczone im usługi były taka sama lub nawet lepsze niż mógłby się spodziewać podróżując samotnie.

ODPOWIEDŹ	HOTELE, w których spali	RESTAURACJE, w których jedli	HOTELE, w których NIE spali	RESTAURACJE, w których NIE jedli
Nie	43	75	30	76
Brak zdecydowania
To zależy od okoliczności	3	6	2	7
Tak	1	0	0	1

Odpowiedzi na pytanie przedstawiono w tabeli powyżej. Ponad 90% hoteli, kempingów, kwater prywatnych restauracji, kawiarni, w których byli LaPiere i para chińczyków odpowiedziały, że nie obsłużyłyby Chińczyków. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez palcówki, które nie odwiedzili, był dokładnie taki sam, co wskazuje na to, że niedawna wizyta podróżnych nie maiła na nie wpływu. Tylko jedna kierowniczka niedużego kempingu udzieliła odpowiedzi twierdzącej, dołączając do tego list , w którym opisywała miłą wizytę chińskiego dżentelmena i jego uroczej żony podczas ubiegłych wakacji.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Omówienie wyników dokonane przez LaPiere’a koncentruje się na braku trafności ankiet w ustalaniu prawdziwych postaw człowieka. Badacz stwierdził, że „nie można wprost porównać reakcji pochodzących z kwestionariuszy i z rzeczywistych doświadczeń.” Zauważył, że gdyby osoby pochodzenia chińskiego, planująca (w 1930 roku) wycieczkę po Stanach Zjednoczonych, zapoznała się z wynikami tych ankiet, pozostałaby w domu! Jednka przyjaciele LaPiere’a odbyli podróż w której prawie nie doświadczyli dyskryminacji i z coraz większą śmiałością podchodzili do nowych sytuacji społecznych, nie obawiając się odmowy czy zażenowania.

Zdaniem LaPiere’a dane uzyskane metodą ankiety mogą być przydatne przy ustalaniu symbolicznych postaw ludzi wobec kwestii, które pozwalają symboliczne. Np. uznał, że za pomocą ankiet można mierzyć postawy polityczne, ale dostarczają one niewiele informacji na temat tego, na kogo ludzie będą głosować lub jak się zachowają spotykając kandydata na ulicy czy bankiecie. Następny przykład dobrego wykorzystania ankiety to pomiar postaw religijnych. LaPiere stwierdził, że „uczciwa odpowiedź na pytanie Czy wierzysz w Boga? Ujawnia wszystko, co jest do zmierzenia. Bóg jest symbolem, a wiara wyrażeniem słownym.”

Jego wniosek jest następujący: jeżeli chce się przewidzieć, jak ktoś rzeczywiści się zachowa w określonej sytuacji lub wobec innej osoby, to słowna reakcja wobec symbolicznej sytuacji (czyli kwestionariusz postaw) jest zupełnie nieadekwatne jako predyktor. Ponadto stwierdził, że postawy społeczne można rzetelnie mierzyć, jednie badając zachowania ludzi w rzeczywistych sytuacjach społecznych.

KRYTYKA, KOLEJNE BADANIA I NAJNOWSZA LITERATURA

Odkrycia LaPiere’a wywołały trzytorową lawinę. Po pierwsze, badania LaPiere’a spotkały się z ostrą krytyką. Po drugie, badacze podejmowali próby ustalenia, dlaczego ocena postaw nie pozwala przewidywać rzeczywistych zachowań. Po trzecie, uczeni z nurtu behawiorystycznego próbowali ustalić warunki w jakich pomiar postaw mógłby służyć dokonywaniu rzetelnych prognoz zachowania.

Metody LaPiere’a zostały poddane krytyce, ponieważ prosta odpowiedź „tak” lub „nie” na pytanie zawarte w liście nie stanowi trafnego pomiaru postaw człowiek wobec określonej grupy ludzi. Np. wyobrażenie osób pochodzenia chińskiego, jakie mieli respondenci, mogło być zupełnie odmienne od obrazu małżeństwa Chińczyków, z którymi się w rzeczywistości zetknęli. Inny krytyczny argument dotyczył tego, że zaledwie z połowy odwiedzonych miejsc przez podróżnych nadeszły odpowiedzi na ankietę. Możliwe jest, że odpowiedzieli ci, których uprzedzenie rasowe do osób pochodzenia azjatyckiego jest najsilniejsze. Wreszcie, nie wykluczone jest, że osoba odpowiadająca na list po sześciu miesiącach nie była tą samą, która osobiście ich spotkała.

Po 40 latach od okryć LaPiere’a, inny badacz Wicker dokonał przeglądu tych badań w ciągu tych trzech lat i dosiedl do wniosku, że korelacja między postawami a rzeczywistym zachowaniem jest istotnie słaba lub nawet w ogóle nie istnieje. Wielu badaczy próbowało ustalić z czego wynika ten brak spójności.

Doszli do następujących wniosków. Po pierwsze wiele postaw w człowieku rywalizuje ze sobą. To, która postawa wywrze największy wpływ na Twoje zachowanie, zależy od konkretnej sytuacji. Po drugie, niekiedy działasz niezgodnie ze swoimi postawami, ponieważ nie masz wyboru, np. sytuacja w pracy albo przyjaźń zależy od określonych działań. Po trzecie, presja społeczna i ludzkie pragnienie uniknięcia zażenowania mogą wywrzeć silny wpływ na wybór zachowań, które są niezgodne z postawami.

Ostatnio podjęto wysiłki badawcze zmierzające do rozpoznania czynników, które mają wpływ na większą zgodność postaw i zachowań. Czynniki te można podzielić na 5 wymienionych kategorii.

1. Siła postawy Im silniejsze uczucia do pewnych osób czy sytuacji, tym większe prawdopodobieństwo, że zachowanie będzie z nimi spójne, kiedy rzeczywiście się z nim spotka.

2.Stałość postawy Odnosi się do zmian postaw w czasie. Stałe postawy, które nie zmieniają się w czasie umożliwiają lepsze przewidywanie zachowań niż te, które się zmieniają w czasie. Np. pomiary postaw wyborców wobec kandydata przeprowadzone 3 tyg. przed wyborami nie wiele powiedzą o zachowaniach wyborczych, które wystąpią 3 tyg. Później. Aby dokładnie zmierzyć związek miedzy postawą a zachowaniem, najlepiej by było dokonać takiego pomiaru tuż przed dokonaniem przez badanego wyboru.

3.Poziom abstrakcyjności symbolicznego obiektu postawy Postawy lepiej służą przewidywaniu zachowań, jeżeli mierzona postawa odnosi się dokładnie do tego zachowania, o które nam chodzi. Pokazują to badania podczas których poproszono jedna grupę studentek college o określenie swojej postawy wobec kontroli urodzin, a drugą – o określenie swojej postawy wobec stosowania pigułek antykoncepcyjnych w najbliższych dwóch latach. Korelacja między tymi postawami a rzeczywistym stosowaniem tabletek antykoncepcyjnych wynosiła w pierwszej grupie 0,08 (była nieistotna), natomiast w drugiej ściśle określonych postaw 0,57 (wysoce istotna)

4. Wyrazistość postawy Jeżeli postawa danego człowieka wobec czegoś lub kogoś jest wyrazista to rzuca się w oczy, jest ważna ma się do niej łatwy dostęp w pamięci. Im bardziej wyrazista jest dana postawa, tym lepiej na jej podstawie można przewidzieć zachowanie. Np. Twoja postawa wobec krwiodawstwa jest pozytywna. Jeżeli członek Twoej rodziny lub Twój przyjaciel miał niedawno operację i potrzebował dużej ilości krwi, to Twoja postawa wobec oddania krwi jest bardziej wyrazista niż zwykle. W tych okolicznościach jest bardziej prawdopodobne, że oddasz krew teraz niż w innym czasie, chociaż Twoja postaw się nie zmieniła.

5. Presja sytuacji Niekiedy presja zewnętrzna wynikająca z konkretnej sytuacji jest tak silna, że Twoje wewnętrzne postawy mają niewielki wpływ na zachowanie. Przykład skrzyżowania i znaku stopu, który ignorujesz bo uważasz za niepotrzebny. Jak zaparkowała policja Twoja wewnętrzna postawa wobec tego znaku traci siłę, a Twoje zachowanie ma wpływ sytuacja: za każdym razem się zatrzymujesz. Odwołując się do badań LaPiere’a podobnie było z właścicielami, kiedy stawali twarzą w twarz z dobrze ubranym małżeństwem chcącym wynająć pokój lub zamawiającym jedzeniem, presja sytuacji była tak silna, że mogła zdobyć przewagę nad wewnętrznymi uprzedzeniami rasowymi.

Na badania LaPiere’a przeprowadzone ponad 65 lat temu nadal powołują się autorzy zajmujący się związkami między postawą a zachowaniem oraz uprzedzeniami i dyskryminacją. Idee LaPiere’a włączono do badań nad wpływem jaki ma uczęszczanie na seanse jasnowidza na wiarę ludzi w paranormalne lub pozazmysłowe zjawiska, które przeprowadzał Roe w 1998 r. Badacz sprawdzał, czy zgodnie z powszechnym przekonaniem bezwarunkowa wiara w zjawiska paranormalne wynika z bezpośrednich, przekonujących doświadczeń z jasnowidzeniem i przepowiadaniem przyszłości. Ponad trzystu badanych ankietowano na temat ich doświadczeń z osobami mającymi zdolności parapsychiczne. Prawie jedna trzecia respondentów stwierdziła, że brała udział w co najmniej jednym spotkaniu z jasnowidzem. Okazało się, że osoba mająca paranormalne zdolności zrobiła wrażenie na większości respondentów, a informacje uzyskane do niej były, ich zdaniem, dokładne, konkretne i cenne dla badanych. Jednak niewielu badanych dokonało istotnych zmian w swoim życiu na podstawie przepowiedni jasnowidzów. Wniosek: Chociaż wielu ludzi utrzymuje, że wierzy jasnowidzom, jednak ta wiara nie jest na tyle silna, żeby uzależniać rzeczywiste zachowanie od rad takich osób.

Badania przeprowadzone przez Zsamboka, Hammera oraz Rojahna w 1999 r. nazwane „Niech Twoje pieniądze idą za słowami”, poświęcone były ocenie postaw mieszkańców wobec założenia w sąsiedztwie ich domów ośrodka dla osób opóźnionych umysłowo. Niektórzy mieszkańcy odpowiedzieli na ankietę, zgadzając się, że tego rodzaje instytucje są potrzebne. Jednak innych poproszono o podpisanie petycji w sprawie otwarcia w pobliżu ich domów takiego ośrodka. Wynik badań był następujący: korelacja między dwoma pomiarami była bardzo niska, co wskazuje na to, że ankieta była bardzo niedoskonałą podstawą do prognozowania reakcji na petycję.

WNIOSKI

Nasze postawy odgrywają ważną rolę w kształtowaniu naszych zachowań. Zainteresowanie związkiem między postawami a zachowaniem zapoczątkował LaPiere, który swoje wnioski opublikował w pracy badawczej.