PROFILAKTYKA W SZKOLE

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

To sposób realizowania w środowisku szkolnym profesjonalnej profilaktyki zachowań problemowych dzieci i młodzieży. Szkolny program profilaktyki to projekt systemowych rozwiązań profilaktycznych w środowisku szkolnym, uzupełniających działania wychowawcze ukierunkowane na:

• Wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu,

• Ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia,

• Inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.

Program profilaktyki ma swoje uwarunkowania formalne, którymi są:

• Szkolny program wychowania, istotny dla określenia celów i zadań szkolnego programu profilaktyki,

• Szkolny program nauczania, istotny dla określenia struktury i treści szkolnego programu profilaktyki,

• Szkolny system oceniania, istotny dla planowania metod i form realizacji szkolnego programu profilaktyki.

MODEL KONSTRUOWANIA SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI WG. ZBIGNIEWA B. GASIA

FAZY KONSTRUOWANIA SPP	KROKI W KONSTRUOWANIU SPP
FAZA WSTĘPNEJ IDENTYFIKACJI Jej celem jest wyizolowanie, nazwanie i ukazanie w szerszym kontekście teoretycznym objawów wyzwalających niepokój wychowawców i sugerujących istnienie trudności oraz zagrożeń.	KROK 1: IDENTYFIKACJA OBJAWÓW Warunkiem identyfikacji jakiegoś zachowania jako dysfunkcjonalnego jest punkt odniesienia w postaci wizji prawidłowego rozwoju i zdrowego funkcjonowania człowieka. Analizując prawidłowości rozwoju ucznia, szczególną uwagę zwraca się na ciągłość, systematyczność, konstruktywność i adekwatność do wieku zmian w dziewięciu podstawowych wymiarach: emocjonalnym, społecznym, intelektualnym, kontaktów heteroseksualnych, funkcjonowania zawodowego, wykorzystania czasu wolnego, poczucia własnej tożsamości oraz ogólnej filozofii życia. Kiedy oszacowujemy jakość funkcjonowania człowieka dorosłego bierzemy pod uwagę: nastawienie wobec siebie, rozwój osobisty, autonomię, adekwatne spostrzeganie rzeczywistości, kompetencję w działaniu oraz jakość relacji interpersonalnych. Konfrontacja jakości funkcjonowania uczniów, nauczycieli i rodziców z powyższymi wzorcami pozwala na jednoznaczną identyfikację niepokojących objawów, które znajdą się w obszarze odziaływań profilaktycznych.
	KROK 2: WERBALIZACJA PROBLEMU Nazwanie problemy, którego rozwiązanie będzie możliwe dzięki działaniom profilaktycznym. Zwerbalizowany problem wskazuje wstępnie na trudności, z jakimi zmaga się konkretna osoba lub grupa osób.
	KROK 3: TEORETYCZNA PERSPEKTYWA ROZUMIENIA PROBLEMU Do pełnego zrozumienia istoty trudności oraz szczegółowego zaplanowania procesu diagnostycznego konieczne jest określenie teoretycznej koncepcji psychologicznej, wyjaśniającej naturę obserwowanej dysfunkcji i potencjalne możliwości przeciwdziałania.
FAZA DIAGNOZY SYTUACJI SZKOLNEJ Jej celem jest możliwie pełne oszacowanie tych przejawów funkcjonowanie uczniów, nauczycieli i rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych.	KROK 4: IDENTYFIKACJA POPULACJI PRZEZNACZONEJ DO DIAGNOZY Trafna odpowiedz na pytanie: kogo należy objąć badaniami?
	KROK 5: DOBÓR NARZĘDZI DIAGNOSTYCZNYCH Uwzględnia trzy aspekty: rodzaj zastosowanych metod, ich zgodności z przyjętą teoria psychologiczną oraz ich wartości psychometrycznej.
	KROK 6: REALIZACJIA PROCEDURY DIAGNOSTYCZNEJ Badania diagnostyczne powinny prowadzić osoby wiarygodne, cieszące się autorytetem i kompetentne.
	KROK 7: ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ Uzyskany materiał badawczy powinien być poddany analizom statystycznym i opartych na nich interpretacjach jakościowych.
	KROK 8: WERBALIZACJA ZALECEŃ DLA SPP Jego istota polega na przełożeniu zidentyfikowanych prawidłowości funkcjonowania osób lub grup na postulaty, jakie powinny być uwzględnione przy konstruowaniu SPP
FAZA KOMCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI Ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.	KROK 9: OKREŚLENIE CELU SPP Jednoznaczne określenie celu, jakim jest stan oczekiwany i pożądany, osiągnięty po zrealizowaniu działań profilaktycznych. Cel powinien być mierzalny, oparty na przyjętych założeniach teoretycznych, wykorzystujący zalecenia z diagnozy i uwzględniający dysfunkcyjność osób lub grup.
	KROK 10: OKREŚLENIE ZADAŃ PROGRAMU Realizacja zadań umożliwia osiągniecie celu programu.
	KROK 11: OKREŚLENIE STRUKTURY I TRESCI PROGRAMU Wskazania do tego kto powinien być objęty programem, jakie zastosować strategie oraz jakie treści profilaktyczne, komu, kiedy, przez kogo i w jaki sposób będą przekazane.
	KROK 12: OKREŚLENIE SPOSOBU REALIZACJI Określenie harmonogramu i terminów realizacji poszczególnych przedsięwzięć.
	KROK 13: OKREŚLENIE STRATEGII EWALUACYJNEJ Określenie czy ewaluacja będzie wewnątrzszkolna, zewnętrzna czy też mieszana. Podjęcie decyzji jakie elementy zostaną objęte ewaluacją oraz zaplanowanie sposobu upublicznienia uzyskanych wyników.^1

W konstruowaniu Szkolnego Programu Profilaktyki istotne jest określenie jaką treścią należy wypełnić przedsięwzięcia profilaktyczne, do kogo i kiedy je kierować, aby dzięki nim mógł zostać osiągnięty cel programu.

Szkolny program profilaktyki będzie skuteczny wtedy, gdy swoim zasięgiem obejmie całe środowisko uczniów, a wiec młodych ludzi o różnym poziomie dysfunkcyjności. W związku z tym będzie to program realizujący profilaktykę wielopoziomową.

KATEGORYZACJA UWZGLĘNIAJĄCA POZIOM FUNKCJONALNOŚCI/DYSFUNKCJONALNOŚCI ODBIORCÓW PROFILAKTYKI:

PROFILAKTYKA PIERWSZORZĘDOWA - to działania mające na celu z jednej strony promocje zdrowia i przedłużanie życia człowieka, a z drugiej zapobieganie pojawianiu się problemów związanych z dysfunkcjonalnym stylem życia. Szczególnie wyraźnie akcentuje się tutaj budowanie i rozwijanie różnorodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia, deficyty w tym zakresie są bowiem powszechnie spotykane w populacji osób dysfunkcjonalnych. Równie ważne jest dostarczanie rzetelnych informacji, dostosowanych do specyfiki odbiorców. Inspiracją do poodejmowania działań profilaktycznych na tym poziomie jest świadomość istnienia w lokalnej społeczności czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.

PROFILAKTYKA DRUGORZĘDOWA - (lub wczesna identyfikacja) ma na celu ujawnienie osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń oraz pomaganie im w rozumieniu istoty problemów i wycofaniu się z dysfunkcji. Inspiracja do podejmowania działań profilaktycznych na tym poziomie jest świadomość istnienia w lokalnej społeczności osób z grup wysokiego ryzyka, u których pojawiają się pierwsze przejawy dysfunkcjonalności.

PROFILAKTYKA TRZECIORZĘDOWA - rozumiana jest jako interwencja po zakończeniu pomocy terapeutyczno-rehabilitacyjnej. Ma ona na celu z jednej strony – przeciwdziałanie nawrotowi zaburzeń, z drugiej – umożliwienie osobie dysfunkcjonalnej powrotu do społeczeństwa, prowadzenie satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia. Inspiracja do podejmowania działań profilaktycznych na tym poziomie jest świadomości istnienia w lokalnej społeczności osób, które skutecznie przeszły proces terapeutyczny i potrzebują wsparcia w utrzymaniu odzyskanego zdrowia.

OPERACYJNA KLASYFIKACJA PROFILAKTYKI JAKO JEDNEJ Z FORM WSPOMAGANIA CZŁOWIEKA

PROFILAKTYKA UNIWERSALNA to działania kierowane do szerokiej populacji, które nie uwzględniają indywidualnych czynników ryzyka. Mają one na celu przekazywanie informacji oraz zapobieganie (lub przynajmniej opóźnianie) angażowaniu się w działania dysfunkcjonalne. Działania są kierowane do wszystkich osób w określonej populacji (np. wszystkich uczniów w szkole), bez względu na ich poziom zagrożenia dysfunkcją. Działania są realizowane z reguły w dużych grupach, zazwyczaj prowadzą je specjaliści z różnych dziedzin (np. nauczyciele, pedagog szkolny, pielęgniarka, pracownik administracji, wolontariusze), którzy przeszli specjalne przeszkolenie. Interwencje takie są ograniczone w czasie (trwają krótko) i nie wymagają od odbiorców specjalnej motywacji ani dużego zaangażowania.

PROFILAKTYKA SELEKTYWNA to działania kierowane do wybranych podgrup w ogólnej populacji, identyfikowanych na zasadzie poziomu zagrożenia dysfunkcją. Przeznaczone są do zapobiegania rozwojowi trudności, a warunkiem uczestniczenia w działaniach jest przynależność do grupy ryzyka (uczestnictwo dobrowolne). Przy projektowaniu działań uwzględnia się specyfikę grupy oraz charakterystyczne dla niej czynniki ryzyka (w celu ich eliminacji i redukcji) i czynniki chroniące (w celu ich wprowadzania i wzmacniania). Interwencje te rodzaju są bardziej długotrwałe i wymagają osobistego zaangażowania i aktywności ze strony odbiorców. Realizatorami powinni być to specjaliści kompetentni w problemach młodzieżowych, rodzinnych i lokalnej społeczności.

PROFILAKTYKA ZALECANA to działania kierowane do jednostek przejawiających pierwsze objawy dysfunkcji. Ich celem jest zatrzymanie rozwoju dysfunkcji i związanych z nią zachowań destrukcyjnych. Przy projektowaniu interwencji profilaktycznych uwzględnia się indywidualne uwarunkowania dysfunkcji, ich kontekst społeczny oraz konsekwencje. Udział w programie jest zalecany konkretnej osobie, dla której jest to szansa na powrót do zdrowia i konstruktywnego życia. Odziaływania takie trwają dłuższy czas (Przynajmniej przez miesiąc), charakteryzują się dużą częstotliwością (np. godzina dziennie przez pięć dni w tygodniu), są intensywne( wymagają dużej aktywności i zaangażowania uczestnika), a prowadzą je specjaliści z zakresu profilaktyki ( z przygotowaniem klinicznym i umiejętnościami terapeutycznymi). Efektem takiej interwencji powinna być zmiana zachowania i stylu życia osoby dysfunkcjonalnej.

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI MA CHARAKTER PROFESJONALNY WÓWCZAS, GDY WYKORZYSTUJE PODSTAWOWE STRATEGIE PROFILAKTYCZNE:

• Działania informacyjne ukierunkowane na dostarczanie podstawowych i rzetelnych informacji osobom objętym profilaktyką, pozwalających im na podejmowanie trafnych i konstruktywnych decyzji życiowych,

• Działania edukacyjne ukierunkowane na tworzenie możliwości rozwijania umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb fizycznych, psychicznych i społecznych,

• Działania alternatywne ukierunkowane na tworzenie warunków do konstruktywnego działania i samorealizacji, zamiast uprzednio realizowanych działań dysfunkcjonalnych i samodestrukcyjnych,

• Działania o charakterze wczesnej interwencji ukierunkowane na dostarczenie profesjonalnej, paraprofesjonalnej i wolontarystycznej pomocy w rozwiązywaniu doznawanych trudności oraz eliminowaniu zachowań problemowych,

• Działania o charakterze zmian środowiskowych ukierunkowane na eliminowanie w środowisku wychowawczym dziecka czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących,

• Działania o charakterze zmian przepisów ukierunkowane na eliminowanie przepisów i zarządzeń promujących dysfunkcjonalność oraz wprowadzanie takich, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu stylowi życia.