DZIAŁANIA

PROFILAKTYCZNE

W SZKOLE, CZĘŚĆ II

dr Dariusz Schmidt

Profilaktyka w szkole - zagadnienia

7. Interakcyjna koncepcja zachowań

dysfunkcjonalnych (Jessor 1977)



DLACZEGO?

1.

zmienne wyjściowe i podstawowe

2.

zmienne społeczno – psychologiczne

3.

system zachowania



PO CO?

8. Zalecenia profilaktyki opartej na teorii

zachowań problemowych

Profilaktyka w szkole - zagadnienia

9. Poziomy działań profilaktycznych (Gaś 2005)



wg NIDA/ USA



wg nasilenia dysfunkcji

10. Strategia profilaktyki – co to jest
11. Strategie profilaktyki wg Hansena (1993)
12. Strategie działań profilaktycznych (Gaś 2005)



strategie informacyjne



strategie edukacyjne



strategie działań alternatywnych



strategie wczesnej interwencji



strategie zmian środowiskowych



strategie zmian przepisów



strategia zmniejszania szkód

Profilaktyka w szkole - zagadnienia

13. Ewolucja modeli profilaktycznych

14. Rodzaje programów profilaktycznych

15. Mankamenty szkolnej profilaktyki

16. Założenia i standardy profesjonalnej profilaktyki w

szkole (Gaś 2005)

Co niepokoi w zachowaniu dziecka kiedy?/ dlaczego?/ po co?

DLACZEGO?

teorie
psychologicz
ne

czynniki
ryzyka

czynniki
chroniące

PO CO?

osobiste
potrzeby

rola
rozwojowa

wspieranie
ucznia

Co

niepokoi

w

zachowan

iu dziecka

Zachowan

ia

dysfunkcj

onalne

Interakcyjna koncepcja zachowań dysfunkcjonalnych

(Jessor i Jessor 1977)

DLACZEGO?

Zachowanie = interakcje miedzy zmiennymi
1. wyjściowe i podstawowe



struktura społeczno – demograficzna



socjalizacja

2. społeczno – psychologiczne

a/ system osobowości
b/ system spostrzegania środowiska



struktury bliższe



struktury dalsze

tworzą skłonności do zachowań problemowych

3. system zachowania

Jessor R., Jessor S.L. Problem behavior and psychosocial development. A

longitudinal study of youth. Academic Pres, NY 1977

Struktura zachowań dysfunkcjonalnych



sprzeczne z normami rozwojowymi



zakłócają prawidłowy proces dojrzewania



odbiegają od powszechnie przyjętych
norm



wywołują dezaprobatę społeczną



wyzwalają reakcje osób znaczących



współwystępują tworząc syndromy

- kumulują się, tworząc funkcjonalną całość

- działanie na całe syndromy

System osobowości

Struktura pobudzeń motywacyjnych

•preferowanie osiągnięć szkolnych

•preferowanie niezależności

•preferowanie działania

•rozbieżność preferencji: niezależność/
osiągnięcia

•oczekiwanie osiągnięć szkolnych

•oczekiwanie niezależności

•oczekiwanie działania
Struktura osobistych przekonań

•krytycyzm społeczny

•alienacja

•samoocena

•poczucie kontroli zewn./ wewn
Struktura samokontroli

•tolerancja wobec dewiacji

•religijność

•rozbieżne funkcjonowa

nie

System spostrzegania środowiska

Struktura dalsza

•poczucie wsparcia rodziców

•poczucie kontroli rodzicielskiej

•poczucie wsparcia przyjaciół

•poczucie kontroli rówieśniczej

•poczucie zgodności: rodzice/ przyjaciele

•poczucie dominacji wpływów: rodzice/
przyjaciele
Struktura bliższa

•spostrzegana aprobata rodziców dla zach.
dew.

•spostrzegana aprobata rówieśn. dla zach.
dew

•wzorce rówieśnicze

System zachowania

Struktura

zachowań -

•używanie marihuany

•stosunki seksualne

•picie alkoholu

•zachowania
społeczne
Struktura
zachowań +

•praktyki religijne

•osiągnięcia szkolne

Struktura społeczno

– demograficzna

•wykształcenie ojca

•zawód ojca

•wyznanie ojca

•wykształcenie matki

•zawód matki

•wyznanie matki

Socjalizacja

Ideologia rodziców

•tradycyjne przekonania
matki

•religijność matki

•tolerancja dewiacji p.
matkę

•tradycyjne przekonania
ojca

•religijność ojca

Klimat domowy

•kontrola i wymagania
matki

•współdziałanie z matką

Wpływ
rówieśników

•zainteresowanie
kolegów
Wpływ mass
mediów

•oglądanie telewizji

Zmienne

wyjściowe

i

podstawow

e

Zmienne społeczno –

psychologiczne

Zmienne

zachowania

społecznego

PO CO ?

1. instrumentalne
2. manifestacja opozycji wobec autorytetu

dorosłych i konwencjonalnego społeczeństwa

3. redukcja lęku, frustracji/ obaw związanych z :

niepowodzeniami szkolnymi
niespełnianiem oczekiwań rodziców

4. manifestowanie solidarności z rówieśnikami/

uzyskanie przynależności do grupy

5. manifestowanie własnej tożsamości/

dodawanie znaczenia

6. pozorne osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju

Profilaktyka
oparta na teorii zachowań problemowych



wspiera pozytywny rozwój



wie, czemu służą zachowania
problemowe



pomaga zaspokajać potrzeby w
prawidłowy sposób

(kształci umiejętności życiowe)



pokazuje alternatywy i daje możliwości



podejmuje wczesną interwencję

Poziomy działań profilaktycznych (NIDA)

Formy wspomagania człowieka



terapia



rehabilitacja



profilaktyka

1. Profilaktyka uniwersalna

2. Profilaktyka selektywna

3. Profilaktyka zalecana

Profilaktyka uniwersalna



adresowana do szerokiej populacji



nie uwzględnia specyficznych czynników ryzyka



nie prowadzi specjalnej rekrutacji



nie prowadzi szacowania poziomu zagrożenia i
zapotrzebowania na profilaktykę

Cel



przekazanie informacji



zapobieżenie (opóźnienie) zaangażowania w działania

Formy realizacji



z reguły w dużych grupach



prowadzone przez specjalistów z różnych dziedzin



ograniczone w czasie (z reguły trwają krótko)



nie wymagają motywacji, ani zaangażowania

Profilaktyka selektywna



adresowana do wybranych podgrup populacji



uwzględnia specyfikę czynników ryzyka (eliminacja)
i czynników chroniących (wzmacnianie)



warunek uczestnictwa: przynależność do danej grupy ryzyka

Cel



zapobieganie wystąpieniu trudności rozwojowych

Formy realizacji



w mniejszych grupach



długotrwałe



osobiste zaangażowanie i aktywność



wyższe wymagania w stosunku do prowadzących



bardziej kosztowna

Profilaktyka zalecana



dla wykazujących pierwsze objawy dysfunkcji



uwzględnia w obrazie dysfunkcji

- indywidualne uwarunkowania
- kontekst społeczny
- konsekwencje

Cel



zatrzymanie rozwoju dysfunkcji i zachowań destrukcyjnych

Formy realizacji



indywidualne/ małe grupy



dłuższy czas



duża intensywność



bardzo duże zaangażowanie



wysokiej klasy specjaliści/ terapeuci



bardzo kosztowna

Poziomy działań profilaktycznych wg nasilenia dysfunkcji



Profilaktyka pierwszorzędowa



Profilaktyka drugorzędowa



Profilaktyka trzeciorzędowa

Profilaktyka pierwszorzędowa

(proaktywna/ przedproblemowa/ dla wszystkich)



promocja zdrowia/ przedłużenie życia



zapobieżenie problemom spowodowanym
dysfunkcyjnym stylem życia



budowanie i rozwijanie umiejętności radzenia
sobie z wymaganiami życia



dostarczanie rzetelnych informacji

Podejmowana, bo



istnieją czynniki zagrażające rozwojowi

Profilaktyka drugorzędowa

(paraaktywna/ paraterapeutyczna/ dla tych,

co już mają problemy)



pomoc w zrozumieniu problemu i wycofaniu
się

Podejmowana, bo



są osoby z grup wysokiego ryzyka



z pierwszymi objawami dysfunkcji

Profilaktyka trzeciorzędowa

(reaktywna/ terapeutyczna/ dla nielicznych)



interwencja po zakończeniu pomocy terapeutyczno –
rehabilitacyjnej



przeciwdziałanie nawrotom zaburzeń



umożliwienie powrotu do normalnego życia

Podejmowana, bo



są osoby, które



skutecznie przeszły terapię



potrzebują wsparcia dla utrzymania odzyskanego
zdrowia

Strategia profilaktyki

Sposób pracy w ramach programu

profilaktycznego



świadomie stosowana przez twórców
programu/ i/ lub



ukryta w strukturze programu



oparta na ewaluacji

Strategie profilaktyki wg Hansena

1.

redukcja (zmiana) błędnych przekonań
normatywnych

2.

konstruktywne osobiste postanowienie

3.

wykorzystanie napięcia między cenionymi
wartościami a zachowaniami problemowymi

4.

dostarczenie dokładnej wiedzy
o konsekwencjach zachowań
problemowych

Hansen W. School- Based Alcohol Prevention Programs.

w: Alcohol Health and Research World, 1993, vol. 17, nr 1, str. 54-60

Strategia 1: Redukcja (zmiana) błędnych przekonań normatywnych



przekonanie, jakie zachowania preferuje grupa

Główne źródło wiedzy – obserwacja/ nieprecyzyjna



zawęża wzory zachowań



generalizuje uznając powszechne normy



postępowanie wg mylnych przekonań



ciężko zweryfikować błąd obserwacyjny



utrwala się jako tzw. „norma zwyczajowa”



zachowania przejmowane szybko i bezkrytycznie

Strategia 2. Konstruktywne osobiste postanowienie



bardzo prosty opis:

„Więcej nie będę”



bardzo trudny w ujęciu programu



zadziwiająco skuteczna



niedoceniana

Strategia 3. Wykorzystanie
napięcia

między cenionymi wartościami

a zachowaniami problemowymi



odkrycie, co jest cenione



pokazanie, jak zachowania problemowe
niszczą to, co się ceni



redukcja zachowań problemowych, bo są
nieopłacalne emocjonalnie

Strategia 4.
Dostarczenie dokładnej wiedzy

o konsekwencjach zachowań

problemowych



konsekwencje „tu” i „teraz”!

Strategie uzupełniające wg Hansena

Dla dzieci z grup ryzyka
1. ćwiczenie odpierania presji grupowej
2. dostarczenie alternatywnych wzorów

zachowań



mniej skuteczne, jedynie uzupełniają 4
ww

MODEL TRADYCYJNY

MODEL WSPÓŁCZESNY

CEL

Zwalczanie patologii

Promocja zdrowia

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

Uświadomienie skutków używania

Sięganie do przyczyn używania

SPODZIEWANE EFEKTY

•wiedza o skutkach używania

•negatywna postawa wobec nich

•umiejętność odmawiania

•poczucie wartości

•uporządkowanie systemu wartości

•umiejętności społeczne

•wiedza o uzależnieniach
•osobiste zaangażowanie

FORMY ODDZIAŁYWAŃ

•jednostronny przekaz

•bierny odbiór

•dialog

•aktywne uczestnictwo

CZAS I ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ

•sporadyczne akcje

•nastolatki

•działania systematyczne

•dzieci i młodzież

REALIZATORZY

•prelegenci

•specjaliści

•nauczyciele

•liderzy młodzieżowi

RODZAJ SUBSTANCJI

Alkohol lub papierosy lub narkotyki

Wszystkie środki uzależniające

KONTROLA EFEKTÓW

Nie wymagana

Wymagana

Strategie działań profilaktycznych (Gaś)

1.

Strategie informacyjne

2.

Strategie edukacyjne

3.

Strategie działań alternatywnych

4.

Strategie wczesnej interwencji

5.

Strategie zmian środowiskowych

6.

Strategie zmian przepisów

7.

Strategia zmniejszania szkód

Strategie informacyjne



wiara w samodoskonalenia przez podejmowanie
odpowiedzialnych decyzji

Warunek kształtowania odpowiedzialności



otrzymanie adekwatnych informacji

Cel: dostarczenie informacji o zagrożeniach i

możliwościach zabezpieczenia się przed nimi



aktualnych



wiarygodnych



adekwatnych

Formy



ulotki/ broszury/ plakaty



wykłady/ seminaria

Strategie edukacyjne



ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb



osoby mające trudności w funkcjonowaniu społecznym
zaspokajają je w inny sposób

Cel:



pomoc w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych



usuwanie deficytów umiejętności zaspokajani potrzeb

Formy
rozwój umiejętności społecznych



podejmowania decyzji



radzenia sobie ze stresem



rozwiązywania problemów



skutecznego porozumiewania się



uwzględnianie przygotowania zawodowego



włączanie rodziców

Strategie działań alternatywnych

Proponowanie form spędzania czasu wolnego
zaspokaja podobne potrzeby jak te,
które skłaniają do sięgania po substancje



potrzebę ekscytujących doznań



stymulacji



akceptacji grupy rówieśniczej

możliwość samodyscypliny i poczucia wartości

Cel



równoważenie atrakcji/ potrzeb



zaspokajanych przez zachowania
problemowe

Podstawa działań



współtworzenie programów przez młodzież
uczestniczącą

Alternatywne formy aktywności



uprawianie sportu, turystyka,



rozwijanie zainteresowań, hobby,



uczestniczenie w aktywności religijnej/ społecznej,



zwiększenie umiejętności zawodowych/
poszerzenie wiedzy.

(K. Bobrowski, 2007 „Sport i inne alternatywy w profilaktyce zachowań

ryzykownych”)

Strategie wczesnej interwencji

Pomaganie, zwłaszcza osobom



z grup podwyższonego ryzyka,



z defektami somatycznymi,



wybitnie uzdolnionym,



zmieniającym szkołę w trakcie roku szkolnego

w



identyfikowaniu problemów



poszukiwaniu możliwości ich rozwiązania

Towarzyszenie („bycie razem”)



osobista komunikacja



dzielenie się doświadczeniami



empatyczne słuchanie

Techniki



poradnictwo indywidualne i rodzinne



telefon zaufania



sesje konfrontacyjne



tworzenie sieci profesjonalnego wsparcia/

interwencja kryzysowa



doradcy rówieśniczy/ młodzieżowi liderzy

Programy

1. Profesjonalne



identyfikacja osób z grup ryzyka



skuteczne włączanie do pomocy w placówce

2. Rówieśnicze



stwarzanie możliwości włączania się w

działania prospołeczne



uczenie odporności na presję rówieśniczą



rozwijanie kompetencji społecznej

Przykładowe programy rówieśnicze

1. Pozytywne wpływy rówieśnicze



pozytywne interakcje



pozytywna presja rówieśnicza

2. Nauczanie rówieśnicze



przekazywanie wiedzy nt. umiejętności życiowych



pozytywnych nawyków zdrowotnych

3. Poradnictwo rówieśnicze



„nastolatki pomagają nastolatkom”

4. Rówieśnicze wzbudzanie aktywności



nowe role w życiu szkoły i społeczności lokalnej

Strategie zmian środowiskowych

Identyfikowanie i zmiana czynników

środowiskowych które sprzyjają
zachowaniom

Czynniki (środowisko społeczne i fizyczne)



środowiska, gdzie występują zachowania



miejsca, gdzie przebywają osoby dysfunkcyjne



zabezpieczenie społeczeństwa wobec zachowań



zmiana postaw społecznych wobec osób

Miejsce



szkoła/ rodzina/ społeczność lokalna

Często połączone z działaniami edukacyjnymi

Strategie zmian przepisów



zmiana przepisów prawnych



zmiana rozporządzeń lokalnych



ograniczenie dostępności i dystrybucji/
reklamy środków odurzających



redukowanie potencjalnie negatywnych
skutków używania

 
Strategie zmniejszania szkód



ochrona przed skutkami działalności
ryzykownej



dla grup największego ryzyka

Programy profilaktyczne



zorganizowane



dobrze usystematyzowane



działania



ukierunkowane na osiągnięcie



precyzyjnie określonego celu

Rodzaje programów profilaktycznych/

cel

1. Programy modyfikacji przekonań

normatywnych



przywrócenie wyolbrzymionych poglądów o skali
zachowań dysfunkcyjnych i ich rozpowszechnienia



kształtowanie odporności na nie

2. Programy spójności stylu życia



uzmysłowienie różnicy między planami życiowymi a
angażowaniem się w zachowania ryzykowne

3. Programy podejmowania się zobowiązań



ukazanie moralnych zobowiązań do prowadzenia
życia bez zachowań problemowych



zachęcanie do podejmowania zobowiązań „tu i
teraz”

Rodzaje programów profilaktycznych/

cel

4

. Programy uświadamiania szkodliwych skutków

5. Programy rozwoju umiejętności

przeciwstawiania się presji

6. Programy budowania pozytywnej motywacji

7. Programy alternatywnej aktywności

8. Programy rozwoju umiejętności podejmowania

odpowiedzialnych decyzji

9. Programy budowania samooceny

10. Programy radzenia sobie ze stresem

Rodzaje programów profilaktycznych/

cel

11. Programy rozwijania umiejętności społecznych

12. Programy rozwijania umiejętności

dostarczania wsparcia



bezpośrednie pomaganie osobom mającym trudności



kontakt z placówkami, gdzie przebywają osoby

mające te trudności



ochrona przed uwikłaniem się w cudze problemy



daje poczucie bezpieczeństwa przy spotkaniu osób

dysfunkcyjnych

Profesjonalna profilaktyka w szkole

To profilaktyka środowiskowa



dysfunkcje ucznia to własność systemu szkolnego



obiekt działań - całe środowisko szkolne



szkoła nie akceptuje dysfunkcji/ promuje
profilaktykę

poprzez



szerokie działania

- osobistą odpowiedzialność za własne zdrowie i

rozwój

- współodpowiedzialność za zdrowie i rozwój

społeczności szkolnej

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard I – Uzasadnienie dla

profilaktyki



świadomość niepowodzeń w realizacji

działań wychowawczych



świadomość zagrożeń dla przebiegu

prawidłowego procesu wychowawczego

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard II – Reaktywny charakter profilaktyki

Rzetelna diagnoza środowiska w 3 obszarach

1/ jakości funkcjonowania w odniesieniu do



oczekiwanego poziomu dojrzałości



przejawów dysfunkcjonalności



czynniki ryzyka w środowisku wychowawczym

(materialne i pozamaterialne)

2/ czynniki chroniące w środowisku wychowawczym

3/ materialne i wpływy osobiste

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard III – Odbiorcy profilaktyki

1. uczeń



osoba niedojrzała



przejawiająca zachowanie dysfunkcyjne/ wsparcie

2. otoczenie (nauczyciele, rodzice, rówieśnicy,

społeczność lokalna)



źródło czynników ryzyka i czynników chroniących

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard IV – Poziomy profilaktyki



charakter kompleksowy



zawiera elementy z trzech poziomów

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard V – Strategie profilaktyki

Wszechstronna, wykorzystująca co najmniej sześć

1.

strategie informacyjne

2.

strategie edukacyjne

3.

strategie działań alternatywnych

4.

strategie wczesnej interwencji

5.

strategie zmian środowiskowych

6.

strategie zmian przepisów

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard VI – Metody profilaktyki

skoncentrowane na odbiorcach



uczeń



rodzina



grupa rówieśnicza



szkoła



społeczność lokalna



całe społeczeństwo

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard VII – Standardy szkolne sprzyjające



prowadzi do zmian w funkcjonowaniu szkoły



może być uznana za zagrażające



musi być wiele jej rzeczników

1. kierownictwo szkoły



kompetentne w zakresie profilaktyki



sprzyja pozytywnym relacjom interpersonalnym



zachęca młodzież do udziału w programach



wspiera finansowo i techniczne



premiuje doskonalących się nauczycieli

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

2. nauczyciele



utrzymują relacje z uczniami



dostarczają konstruktywnych wzorów zachowań



umieją pozyskać rodziców i uczniów

3. szkolny specjalista
4. rodzice



maja rzetelną wiedze na temat



potrzeb rozwojowych dzieci



zagrożeń i sposobów przeciwdziałania im



prowadzą konstruktywny tryb życia



współpracują ze szkołą



uczestniczą w programach profilaktycznych

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard VIII – Organizacja profilaktyki

w szkole



zaplanowana i ustrukturyzowana



w postaci Szkolnego Programu Profilaktyki



za pośrednictwem szeregu programów

profilaktycznych

Szkolny Program Profilaktyki

Projekt systemowych rozwiązań w środowisku

szkolnym



uzupełnia wychowanie



obejmuje szereg programów profilaktycznych

Cele



wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z

trudnościami zagrażającymi jego rozwojowi



ograniczanie/ likwidowanie czynników ryzyka



inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących

Program Profilaktyczny



Odpowiednio dobrany przez specjalistów



uporządkowany zbiór treści i działań,



których realizacja prowadzi do
zamierzonych celów



i zmian jakości funkcjonowania jednostki/
grupy.

Obejmuje



szczegółowe cele zadania



treści



zalecenia dot. organizacji i sposobu realizacji



określenie środków dydaktycznych



wykaz literatury dla ucznia i realizatora



procedury badania efektywności programu

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard IX – Realizatorzy profilaktyki



uczestnicy życia szkolnego, a nie desant

1. pierwszorzędowa



nauczyciele, wychowawcy klas



Woluntariusze

2. drugorzędowa



szkolni specjaliści



programy rówieśnicze



poradnia psychologiczno – pedagogiczna

3. trzeciorzędowa



nauczyciele, wychowawcy klas



rówieśnicy pod nadzorem szkolnego specjalisty

10 standardów profesjonalnej profilaktyki

Standard X – Ocena skuteczności profilaktyki

Ewaluacja



wewnętrzna



zewnętrzna



mieszana (zespół wewnętrzny pod kierunkiem

specjalisty z zewnątrz

Ewaluacja



celu



wyniku



procesu

Centrum Metodyczne Pomocy
Psychologiczno-Pedagogicznej

http

://www.cmppp.edu.pl/profilaktyka

Teoria czynników ryzyka - rozwój

Teoria rozsądnego działania wychowanka



profilaktyka awersyjno – informacyjna



oczekiwanie zmiany zachowania pod wpływem informacji
budzących strach



ja- informacja/ wychowanek – pozytywne wnioski
(„pogadanka profilaktyczna”)

Rezygnacja z akcentowania wolności i racjonalności



ujęcie naukowe



wydarzenia opisywane statystycznie



zasadnicze pytanie: kiedy ryzyko wzrasta?/ kiedy maleje?

„Socjologiczna” teoria
czynników ryzyka i
czynników chroniących



zachowania dysfunkcyjne

= mierzalne wydarzenie przyrodnicze



oparta na koncepcji sieci rozmaitych czynników

Zmiana metodologii



prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań
ryzykownych można mierzyć!



podjęcie działań w oparciu o schemat przyczynowo
– skutkowy w ujęciu technologicznym



ustalenie, co sprzyja zachowaniom ryzykownym/
eliminacja tych czynników



bardzo trafnie podejmowane działania

Teoria czynników ryzyka i
czynników chroniących - wady i
zalety

Wady



determinizm



człowiek bezwolny

Zalety



dostrzeżenie czynników oddziałujących



zachowania bardziej przewidywalne i czytelne



racjonalizacja działania profilaktyków



zrozumienie działania człowieka

- działa źle, bo wcześniej czynniki ryzyka

- czynniki uchwytne i mierzalne

Profilaktyka oparta na teorii
czynników ryzyka i czynników
chroniących

Dawna profilaktyka (informacyjna)



wie, co robić, ale tak nie robi

(bo jest złośliwy, z przekory)

Profilaktyka



eliminacja (redukcja) czynników ryzyka



wzmacnianie czynników chroniących!

Teoria czynników ryzyka i
czynników chroniących
Hawkinsa

Wiele czynników o różnym charakterze
bardzo rzeczowych i istotnych dla człowieka!



dyspozycje biologiczne



cechy psychiczne/ osobowościowe



cechy środowiskowe

Różne listy czynników dla różnych zachowań



proste/ używanie narkotyków: 20-30 czynników



skomplikowane/ ryzykowne zach. sex.: o wiele więcej

Więcej czynników - trudniej przezwyciężyć zachowania!

(Hawkins J.D., Catalano R. F., Miller J. Y: Risk and Protective Factors for Alcohol and Other

Drugs Problems in Adolescence and Early Adulthood: Implications or Substance Abuse
Prevention. w: Psychological Bulletin, 1992, vol. 112, nr 1, str. 64-105)

Czynniki ryzyka a czynniki chroniące

Czynniki ryzyka

cechy, sytuacje, warunki

sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych



stale rozbudowywana lista „równie pochyłej”



zależne od rodzaju zachowań ryzykownych

 

Czynniki chroniące

cechy, sytuacje, warunki

zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka



istnieją!!



uniwersalne



silniejsze od czynników ryzyka

Rodzaje czynników ryzyka

(Gaś 2006)

1.

czynniki związane z człowiekiem

2.

czynniki związane z grupą rówieśniczą

3.

czynniki związane z rodziną

4.

czynniki związane ze szkołą

5.

czynniki związane z lokalną
społecznością

6.

czynnik związane z szeroko rozumianym
społeczeństwem

Czynniki związane z człowiekiem



buntowniczość



więzi dysfunkcyjne z rówieśnikami



akceptacja zachowań problemowych



wczesna inicjacja zachowań
problemowych



negatywne relacje z dorosłymi



skłonność do zachowań ryzykownych

Czynniki związane z człowiekiem c.d.



niska samoocena/ brak wiary we własne
siły



nieadekwatne umiejętności życiowe



odrzucanie religii i obowiązujących
wartości



niepowodzenia szkolne



silne zewnętrzne LOC



skłonność do poszukiwania wrażeń

Czynniki związane z grupą rówieśniczą



pozostawanie w grupie dysfunkcyjnej /
przejawiającej zachowania problemowe



bliskie kontakty z grupą negującą
obowiązujące normy



istnienie negatywnej presji rówieśniczej

Czynniki związane z rodziną



w rodzinie zachowania problemowe



(lub w jej historii)



konflikty rodzinne



społeczna izolacji rodziny



wysoki stres rodzinny



niekonsekwencja wychowawcza



brak kontroli rodzicielskiej

Czynniki związane ze szkołą



wczesne i powtarzające się zachowania
antyspołeczne

/ wczesne trudności w nauce



niskie zaangażowanie w życie szkoły

/ brak więzi ze szkołą



niska sprawność dydaktyczna

/ słabe umiejętności wychowawcze nauczycieli



wysoki poziom agresji i lęku w szkole



kierowanie uczniów do specjalistów poza szkołą

Czynniki związane z lokalną społecznością



dostępność środków



normy i prawo sprzyjające odurzaniu się



skrajna deprywacja społeczna i
ekonomiczna



dezorganizacja lokalnej społeczności



postawy akceptujące zachowania
dysfunkcyjne



brak zaangażowania w życie społeczności

Czynnik związane ze społeczeństwem



zubożenie społeczeństwa



bezrobocie/ trudności w znalezieniu
pracy



dyskryminacja społeczna



niekorzystne wpływy medialne

Czynniki ryzyka – inne ujęcie

Tło ogólne



zmniejszenie obszaru społecznej kontroli



zmniejszenie poczucia odpowiedzialności

Konsekwencje



rozsuwanie się dwóch społecznych światów

Czynniki



trudności w znalezieniu własnej formuły życia w
okresie niepewności i zmian



brak oparcia w rodzicach, autorytetach, poczucie
bezsilności i niekompetencji dorosłych



powszechność oraz oswojenie z kontaktami ze
środkami



brak pozytywnych wzorców, agresywna presja
kultury używek, wszechobecna reklama

Zjawiska ze sfery
psychospołecznej



samotność, niski poziom więzi



problemy indywidualne związane z
okresem dojrzewania, typ osobowości



brak partnerskiego stosunku dorosłych



zagubienie w okresie przemian społ. –
gosp.



deficyt umiejętności wychowawczych
rodziców

Zjawiska ze sfery

psychospołecznej c. d.



zerwanie kodu komunikacyjnego
dorosłych i młodzieży



niska wartość własnej aktywności
młodzieży



zanik kontaktów i więzi rodzinnych



stygmatyzacja dzieci z grup ryzyka



kryzys wychowawczy szkoły

Zjawiska ze sfery obyczajowości i
kultury



przyzwalanie na picie przez dorosłych



presja sukcesu



wzorce konsumpcji (media i dorośli)



brak wyrazistych wzorców życia



niskie bariery picia w środowisku szkolnym



zanik tradycyjnych modeli norm i wartości



poszatkowanie obrazu świata (media)



opisywanie świata w konwencji klipów



poszatkowanie procesów poznawczych

Zjawiska ze sfery obyczajowości i
kultury



brak alternatywnych form spędzania czasu



uzależniająca kultura/ filozofia konsumpcji



reklama alkoholu w mediach



sponsoring imprez masowych/ sprzedaż



podupadanie instytucji społecznych



model kultury doraźnej przyjemności



naiwne koncepcje wolności



zanik ośrodków kulturowych i skupienia

Zjawiska sfery organizacyjno –
prawnej



nieprzestrzeganie prawa



niska skuteczność ograniczania
dostępności



bezradność instytucji chroniących ład
społ.

Granice!

1.

przekazywanie dzieciom reguł postępowania

2.

wyznaczanie granic dla ich zachowań



naruszanie granic = brak poszanowania innych

Pozbawieni granic = nieświadomi ich istnienia
1. manipulowani - ofiary
2. przekraczający granice – agresorzy

Trzeba kochać dziecko, ale nie trzeba akceptować

wszystkich jego zachowań

Karność wdraża się dziecku miłością, a nie karami

(Campbell)

Rodzaje czynników chroniących

1.

silna więź emocjonalna z rodzicami

2.

sukcesy w nauce i zainteresowanie nauką



(zaangażowanie we własną przyszłość
i rozwój, stosunek do nauki szkolnej)

3.

praktyki religijne

4.

szacunek dla norm społecznych i
autorytetów

5.

konstruktywna grupa społeczna

Silna więź emocjonalna z rodzicami

Rodzice chronią zawsze, a szkodzą tylko

niekiedy!

 

Więź emocjonalna z rodzicami



uczucia (miłość, nienawiść)



relacje międzyludzkie

Uczucia a relacje międzyludzkie

1.

Uczucia



rola w adaptacji do rejestrowanych warunków



przemiany informacji przez c.u.n. i praca układu horm.



wywołują reakcję całego ciała



ciało doznaje dobra

nie są stałe, bo zmienne są potrzeby ciała!
 

2. Relacje międzyludzkie



stałe zaufanie (wiara)



stałe oczekiwanie dobra (nadzieja)



stałe akceptowanie istnienia drugiego człowieka (miłość)

 

„Prawdziwym domem człowieka są inne osoby, a nie

bezkresna i zimna próżnia kosmosu”

(Gogacz M. Kościół moim domem, 1999, str. 85)

Uczucia a relacje międzyludzkie

Relacje + uczucia = OBECNOŚĆ w życiu

dziecka



rodzice są pierwszą wspólnotą dziecka



pierwsze doświadczenie „bycia z innymi”

Relacje bez uczuć = nietrwałe



np. manipulowanie, władza nad dziećmi



rodzice nie chronią, a szkodzą



(„toksyczni rodzice”)

Uczucia bez relacji = bardzo kiepsko!!!

Pozytywne oddziaływania rodziców



obecność



sprzyjanie uczestnictwu dziecka w programach
profilaktycznych/ uczestnictwo



odnoszenie się do zachowań dysfunkcyjnych
(nie popierać!!)



akceptacja pozostałych czynników chroniących



styl wychowania/ unikanie skrajnych



kontakt z dzieckiem



właściwe strategie dot. zachowań dysfunkcyjnych

rozwój rodzica = paliwo profilaktyki dla dziecka

Negatywne oddziaływania rodziców



zrywanie relacji z drugim rodzicem



sytuacja konfliktu w rodzinie/ rozwód



przemoc domowa



zaniedbywanie dziecka



brak uwagi i czasu dla dziecka



stawianie nadmiernych wymagań



chłód emocjonalny/ zbytnia pobłażliwość



pozytywne oczekiwania wobec zachowań
dysfunkcyjnych/ jawne lekceważenie



kultywowanie zachowań problemowych rodziców



odpowiedzialność za deficyty biologiczne

Wnioski profilaktyczne

Porażki



nie podtrzymują rodziców/ deprecjonują ich rolę



rozwody, wzorce medialne



ideały konsumpcyjne/ spadek przyrostu natural.

Poważna profilaktyka



zwrócenie uwagi na całokształt działań rodziców



wspieranie rodziców przez kulturę i wychowanie



wspieranie rozwoju osobowego i moralnego oraz
rozwoju umiejętności rodziców

Sukcesy/ zainteresowanie nauką

Co warunkuje zaangażowanie (Wojcieszek)



każdy ma szansę być dobrym uczniem



każdy człowiek szuka poznania/ chce
poznać prawdę

Popełniane kardynale błędy

1.

Mylenie wiedzy z prawdą



człowiek szuka prawdy



wiedza jest tylko zewnętrzną otoczką prawdy!



zdobywanie wiedzy jest dlatego nieciekawe



niska jakość tego, co uczeń ma opanować

2. Nadmiar wiedzy



głównie pragmatyczny charakter



nie można nauczyć wszystkiego!



brak dobrych metod dydaktycznych

3.

Bezosobowa postawa w nauczaniu



(

brak relacji osobowej!!)



najważniejsza wiedza i realizacja programu



brak dostosowania wiedzy do możliwości uczniów

To nie programy, czy wiedza

chronią

Chronią konkretne osoby

DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE

W SZKOLE, CZĘŚĆ II

dr Dariusz Schmidt

Dziękuję za uwagę!!!!