DZIAŁANIA
PROFILAKTYCZNE
W SZKOLE, CZĘŚĆ II
dr Dariusz Schmidt
DZIAŁANIA
PROFILAKTYCZNE
W SZKOLE, CZĘŚĆ II
dr Dariusz Schmidt
Profilaktyka w szkole - zagadnienia
7. Interakcyjna koncepcja zachowań
dysfunkcjonalnych (Jessor 1977)
DLACZEGO?
1.
zmienne wyjściowe i podstawowe
2.
zmienne społeczno – psychologiczne
3.
system zachowania
PO CO?
8. Zalecenia profilaktyki opartej na teorii
zachowań problemowych
Profilaktyka w szkole - zagadnienia
9. Poziomy działań profilaktycznych (Gaś 2005)
wg NIDA/ USA
wg nasilenia dysfunkcji
10. Strategia profilaktyki – co to jest
11. Strategie profilaktyki wg Hansena (1993)
12. Strategie działań profilaktycznych (Gaś 2005)
strategie informacyjne
strategie edukacyjne
strategie działań alternatywnych
strategie wczesnej interwencji
strategie zmian środowiskowych
strategie zmian przepisów
strategia zmniejszania szkód
Profilaktyka w szkole - zagadnienia
13. Ewolucja modeli profilaktycznych
14. Rodzaje programów profilaktycznych
15. Mankamenty szkolnej profilaktyki
16. Założenia i standardy profesjonalnej profilaktyki w
szkole (Gaś 2005)
Co niepokoi w zachowaniu dziecka kiedy?/ dlaczego?/ po co?
DLACZEGO?
teorie
psychologicz
ne
czynniki
ryzyka
czynniki
chroniące
PO CO?
osobiste
potrzeby
rola
rozwojowa
wspieranie
ucznia
Co
niepokoi
w
zachowan
iu dziecka
Zachowan
ia
dysfunkcj
onalne
Interakcyjna koncepcja zachowań dysfunkcjonalnych
(Jessor i Jessor 1977)
DLACZEGO?
Zachowanie = interakcje miedzy zmiennymi
1. wyjściowe i podstawowe
struktura społeczno – demograficzna
socjalizacja
2. społeczno – psychologiczne
a/ system osobowości
b/ system spostrzegania środowiska
struktury bliższe
struktury dalsze
tworzą skłonności do zachowań problemowych
3. system zachowania
Jessor R., Jessor S.L. Problem behavior and psychosocial development. A
longitudinal study of youth. Academic Pres, NY 1977
Struktura zachowań dysfunkcjonalnych
sprzeczne z normami rozwojowymi
zakłócają prawidłowy proces dojrzewania
odbiegają od powszechnie przyjętych
norm
wywołują dezaprobatę społeczną
wyzwalają reakcje osób znaczących
współwystępują tworząc syndromy
- kumulują się, tworząc funkcjonalną całość
- działanie na całe syndromy
System osobowości
Struktura pobudzeń motywacyjnych
•preferowanie osiągnięć szkolnych
•preferowanie niezależności
•preferowanie działania
•rozbieżność preferencji: niezależność/
osiągnięcia
•oczekiwanie osiągnięć szkolnych
•oczekiwanie niezależności
•oczekiwanie działania
Struktura osobistych przekonań
•krytycyzm społeczny
•alienacja
•samoocena
•poczucie kontroli zewn./ wewn
Struktura samokontroli
•tolerancja wobec dewiacji
•religijność
•rozbieżne funkcjonowa
nie
System spostrzegania środowiska
Struktura dalsza
•poczucie wsparcia rodziców
•poczucie kontroli rodzicielskiej
•poczucie wsparcia przyjaciół
•poczucie kontroli rówieśniczej
•poczucie zgodności: rodzice/ przyjaciele
•poczucie dominacji wpływów: rodzice/
przyjaciele
Struktura bliższa
•spostrzegana aprobata rodziców dla zach.
dew.
•spostrzegana aprobata rówieśn. dla zach.
dew
•wzorce rówieśnicze
System zachowania
Struktura
zachowań -
•używanie marihuany
•stosunki seksualne
•picie alkoholu
•zachowania
społeczne
Struktura
zachowań +
•praktyki religijne
•osiągnięcia szkolne
Struktura społeczno
– demograficzna
•wykształcenie ojca
•zawód ojca
•wyznanie ojca
•wykształcenie matki
•zawód matki
•wyznanie matki
Socjalizacja
Ideologia rodziców
•tradycyjne przekonania
matki
•religijność matki
•tolerancja dewiacji p.
matkę
•tradycyjne przekonania
ojca
•religijność ojca
Klimat domowy
•kontrola i wymagania
matki
•współdziałanie z matką
Wpływ
rówieśników
•zainteresowanie
kolegów
Wpływ mass
mediów
•oglądanie telewizji
Zmienne
wyjściowe
i
podstawow
e
Zmienne społeczno –
psychologiczne
Zmienne
zachowania
społecznego
PO CO ?
1. instrumentalne
2. manifestacja opozycji wobec autorytetu
dorosłych i konwencjonalnego społeczeństwa
3. redukcja lęku, frustracji/ obaw związanych z :
niepowodzeniami szkolnymi
niespełnianiem oczekiwań rodziców
4. manifestowanie solidarności z rówieśnikami/
uzyskanie przynależności do grupy
5. manifestowanie własnej tożsamości/
dodawanie znaczenia
6. pozorne osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju
Profilaktyka
oparta na teorii zachowań problemowych
wspiera pozytywny rozwój
wie, czemu służą zachowania
problemowe
pomaga zaspokajać potrzeby w
prawidłowy sposób
(kształci umiejętności życiowe)
pokazuje alternatywy i daje możliwości
podejmuje wczesną interwencję
Poziomy działań profilaktycznych (NIDA)
Formy wspomagania człowieka
terapia
rehabilitacja
profilaktyka
1. Profilaktyka uniwersalna
2. Profilaktyka selektywna
3. Profilaktyka zalecana
Profilaktyka uniwersalna
adresowana do szerokiej populacji
nie uwzględnia specyficznych czynników ryzyka
nie prowadzi specjalnej rekrutacji
nie prowadzi szacowania poziomu zagrożenia i
zapotrzebowania na profilaktykę
Cel
przekazanie informacji
zapobieżenie (opóźnienie) zaangażowania w działania
Formy realizacji
z reguły w dużych grupach
prowadzone przez specjalistów z różnych dziedzin
ograniczone w czasie (z reguły trwają krótko)
nie wymagają motywacji, ani zaangażowania
Profilaktyka selektywna
adresowana do wybranych podgrup populacji
uwzględnia specyfikę czynników ryzyka (eliminacja)
i czynników chroniących (wzmacnianie)
warunek uczestnictwa: przynależność do danej grupy ryzyka
Cel
zapobieganie wystąpieniu trudności rozwojowych
Formy realizacji
w mniejszych grupach
długotrwałe
osobiste zaangażowanie i aktywność
wyższe wymagania w stosunku do prowadzących
bardziej kosztowna
Profilaktyka zalecana
dla wykazujących pierwsze objawy dysfunkcji
uwzględnia w obrazie dysfunkcji
- indywidualne uwarunkowania
- kontekst społeczny
- konsekwencje
Cel
zatrzymanie rozwoju dysfunkcji i zachowań destrukcyjnych
Formy realizacji
indywidualne/ małe grupy
dłuższy czas
duża intensywność
bardzo duże zaangażowanie
wysokiej klasy specjaliści/ terapeuci
bardzo kosztowna
Poziomy działań profilaktycznych wg nasilenia dysfunkcji
Profilaktyka pierwszorzędowa
Profilaktyka drugorzędowa
Profilaktyka trzeciorzędowa
Profilaktyka pierwszorzędowa
(proaktywna/ przedproblemowa/ dla wszystkich)
promocja zdrowia/ przedłużenie życia
zapobieżenie problemom spowodowanym
dysfunkcyjnym stylem życia
budowanie i rozwijanie umiejętności radzenia
sobie z wymaganiami życia
dostarczanie rzetelnych informacji
Podejmowana, bo
istnieją czynniki zagrażające rozwojowi
Profilaktyka drugorzędowa
(paraaktywna/ paraterapeutyczna/ dla tych,
co już mają problemy)
pomoc w zrozumieniu problemu i wycofaniu
się
Podejmowana, bo
są osoby z grup wysokiego ryzyka
z pierwszymi objawami dysfunkcji
Profilaktyka trzeciorzędowa
(reaktywna/ terapeutyczna/ dla nielicznych)
interwencja po zakończeniu pomocy terapeutyczno –
rehabilitacyjnej
przeciwdziałanie nawrotom zaburzeń
umożliwienie powrotu do normalnego życia
Podejmowana, bo
są osoby, które
skutecznie przeszły terapię
potrzebują wsparcia dla utrzymania odzyskanego
zdrowia
Strategia profilaktyki
Sposób pracy w ramach programu
profilaktycznego
świadomie stosowana przez twórców
programu/ i/ lub
ukryta w strukturze programu
oparta na ewaluacji
Strategie profilaktyki wg Hansena
1.
redukcja (zmiana) błędnych przekonań
normatywnych
2.
konstruktywne osobiste postanowienie
3.
wykorzystanie napięcia między cenionymi
wartościami a zachowaniami problemowymi
4.
dostarczenie dokładnej wiedzy
o konsekwencjach zachowań
problemowych
Hansen W. School- Based Alcohol Prevention Programs.
w: Alcohol Health and Research World, 1993, vol. 17, nr 1, str. 54-60
Strategia 1: Redukcja (zmiana) błędnych przekonań normatywnych
przekonanie, jakie zachowania preferuje grupa
Główne źródło wiedzy – obserwacja/ nieprecyzyjna
zawęża wzory zachowań
generalizuje uznając powszechne normy
postępowanie wg mylnych przekonań
ciężko zweryfikować błąd obserwacyjny
utrwala się jako tzw. „norma zwyczajowa”
zachowania przejmowane szybko i bezkrytycznie
Strategia 2. Konstruktywne osobiste postanowienie
bardzo prosty opis:
„Więcej nie będę”
bardzo trudny w ujęciu programu
zadziwiająco skuteczna
niedoceniana
Strategia 3. Wykorzystanie
napięcia
między cenionymi wartościami
a zachowaniami problemowymi
odkrycie, co jest cenione
pokazanie, jak zachowania problemowe
niszczą to, co się ceni
redukcja zachowań problemowych, bo są
nieopłacalne emocjonalnie
Strategia 4.
Dostarczenie dokładnej wiedzy
o konsekwencjach zachowań
problemowych
konsekwencje „tu” i „teraz”!
Strategie uzupełniające wg Hansena
Dla dzieci z grup ryzyka
1. ćwiczenie odpierania presji grupowej
2. dostarczenie alternatywnych wzorów
zachowań
mniej skuteczne, jedynie uzupełniają 4
ww
MODEL TRADYCYJNY
MODEL WSPÓŁCZESNY
CEL
Zwalczanie patologii
Promocja zdrowia
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Uświadomienie skutków używania
Sięganie do przyczyn używania
SPODZIEWANE EFEKTY
•wiedza o skutkach używania
•negatywna postawa wobec nich
•umiejętność odmawiania
•poczucie wartości
•uporządkowanie systemu wartości
•umiejętności społeczne
•wiedza o uzależnieniach
•osobiste zaangażowanie
FORMY ODDZIAŁYWAŃ
•jednostronny przekaz
•bierny odbiór
•dialog
•aktywne uczestnictwo
CZAS I ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ
•sporadyczne akcje
•nastolatki
•działania systematyczne
•dzieci i młodzież
REALIZATORZY
•prelegenci
•specjaliści
•nauczyciele
•liderzy młodzieżowi
RODZAJ SUBSTANCJI
Alkohol lub papierosy lub narkotyki
Wszystkie środki uzależniające
KONTROLA EFEKTÓW
Nie wymagana
Wymagana
Strategie działań profilaktycznych (Gaś)
1.
Strategie informacyjne
2.
Strategie edukacyjne
3.
Strategie działań alternatywnych
4.
Strategie wczesnej interwencji
5.
Strategie zmian środowiskowych
6.
Strategie zmian przepisów
7.
Strategia zmniejszania szkód
Strategie informacyjne
wiara w samodoskonalenia przez podejmowanie
odpowiedzialnych decyzji
Warunek kształtowania odpowiedzialności
otrzymanie adekwatnych informacji
Cel: dostarczenie informacji o zagrożeniach i
możliwościach zabezpieczenia się przed nimi
aktualnych
wiarygodnych
adekwatnych
Formy
ulotki/ broszury/ plakaty
wykłady/ seminaria
Strategie edukacyjne
ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb
osoby mające trudności w funkcjonowaniu społecznym
zaspokajają je w inny sposób
Cel:
pomoc w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych
usuwanie deficytów umiejętności zaspokajani potrzeb
Formy
rozwój umiejętności społecznych
podejmowania decyzji
radzenia sobie ze stresem
rozwiązywania problemów
skutecznego porozumiewania się
uwzględnianie przygotowania zawodowego
włączanie rodziców
Strategie działań alternatywnych
Proponowanie form spędzania czasu wolnego
zaspokaja podobne potrzeby jak te,
które skłaniają do sięgania po substancje
potrzebę ekscytujących doznań
stymulacji
akceptacji grupy rówieśniczej
możliwość samodyscypliny i poczucia wartości
Cel
równoważenie atrakcji/ potrzeb
zaspokajanych przez zachowania
problemowe
Podstawa działań
współtworzenie programów przez młodzież
uczestniczącą
Alternatywne formy aktywności
uprawianie sportu, turystyka,
rozwijanie zainteresowań, hobby,
uczestniczenie w aktywności religijnej/ społecznej,
zwiększenie umiejętności zawodowych/
poszerzenie wiedzy.
(K. Bobrowski, 2007 „Sport i inne alternatywy w profilaktyce zachowań
ryzykownych”)
Strategie wczesnej interwencji
Pomaganie, zwłaszcza osobom
z grup podwyższonego ryzyka,
z defektami somatycznymi,
wybitnie uzdolnionym,
zmieniającym szkołę w trakcie roku szkolnego
w
identyfikowaniu problemów
poszukiwaniu możliwości ich rozwiązania
Towarzyszenie („bycie razem”)
osobista komunikacja
dzielenie się doświadczeniami
empatyczne słuchanie
Techniki
poradnictwo indywidualne i rodzinne
telefon zaufania
sesje konfrontacyjne
tworzenie sieci profesjonalnego wsparcia/
interwencja kryzysowa
doradcy rówieśniczy/ młodzieżowi liderzy
Programy
1. Profesjonalne
identyfikacja osób z grup ryzyka
skuteczne włączanie do pomocy w placówce
2. Rówieśnicze
stwarzanie możliwości włączania się w
działania prospołeczne
uczenie odporności na presję rówieśniczą
rozwijanie kompetencji społecznej
Przykładowe programy rówieśnicze
1. Pozytywne wpływy rówieśnicze
pozytywne interakcje
pozytywna presja rówieśnicza
2. Nauczanie rówieśnicze
przekazywanie wiedzy nt. umiejętności życiowych
pozytywnych nawyków zdrowotnych
3. Poradnictwo rówieśnicze
„nastolatki pomagają nastolatkom”
4. Rówieśnicze wzbudzanie aktywności
nowe role w życiu szkoły i społeczności lokalnej
Strategie zmian środowiskowych
Identyfikowanie i zmiana czynników
środowiskowych które sprzyjają
zachowaniom
Czynniki (środowisko społeczne i fizyczne)
środowiska, gdzie występują zachowania
miejsca, gdzie przebywają osoby dysfunkcyjne
zabezpieczenie społeczeństwa wobec zachowań
zmiana postaw społecznych wobec osób
Miejsce
szkoła/ rodzina/ społeczność lokalna
Często połączone z działaniami edukacyjnymi
Strategie zmian przepisów
zmiana przepisów prawnych
zmiana rozporządzeń lokalnych
ograniczenie dostępności i dystrybucji/
reklamy środków odurzających
redukowanie potencjalnie negatywnych
skutków używania
Strategie zmniejszania szkód
ochrona przed skutkami działalności
ryzykownej
dla grup największego ryzyka
Programy profilaktyczne
zorganizowane
dobrze usystematyzowane
działania
ukierunkowane na osiągnięcie
precyzyjnie określonego celu
Rodzaje programów profilaktycznych/
cel
1. Programy modyfikacji przekonań
normatywnych
przywrócenie wyolbrzymionych poglądów o skali
zachowań dysfunkcyjnych i ich rozpowszechnienia
kształtowanie odporności na nie
2. Programy spójności stylu życia
uzmysłowienie różnicy między planami życiowymi a
angażowaniem się w zachowania ryzykowne
3. Programy podejmowania się zobowiązań
ukazanie moralnych zobowiązań do prowadzenia
życia bez zachowań problemowych
zachęcanie do podejmowania zobowiązań „tu i
teraz”
Rodzaje programów profilaktycznych/
cel
4
. Programy uświadamiania szkodliwych skutków
5. Programy rozwoju umiejętności
przeciwstawiania się presji
6. Programy budowania pozytywnej motywacji
7. Programy alternatywnej aktywności
8. Programy rozwoju umiejętności podejmowania
odpowiedzialnych decyzji
9. Programy budowania samooceny
10. Programy radzenia sobie ze stresem
Rodzaje programów profilaktycznych/
cel
11. Programy rozwijania umiejętności społecznych
12. Programy rozwijania umiejętności
dostarczania wsparcia
bezpośrednie pomaganie osobom mającym trudności
kontakt z placówkami, gdzie przebywają osoby
mające te trudności
ochrona przed uwikłaniem się w cudze problemy
daje poczucie bezpieczeństwa przy spotkaniu osób
dysfunkcyjnych
Profesjonalna profilaktyka w szkole
To profilaktyka środowiskowa
dysfunkcje ucznia to własność systemu szkolnego
obiekt działań - całe środowisko szkolne
szkoła nie akceptuje dysfunkcji/ promuje
profilaktykę
poprzez
szerokie działania
- osobistą odpowiedzialność za własne zdrowie i
rozwój
- współodpowiedzialność za zdrowie i rozwój
społeczności szkolnej
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard I – Uzasadnienie dla
profilaktyki
świadomość niepowodzeń w realizacji
działań wychowawczych
świadomość zagrożeń dla przebiegu
prawidłowego procesu wychowawczego
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard II – Reaktywny charakter profilaktyki
Rzetelna diagnoza środowiska w 3 obszarach
1/ jakości funkcjonowania w odniesieniu do
oczekiwanego poziomu dojrzałości
przejawów dysfunkcjonalności
czynniki ryzyka w środowisku wychowawczym
(materialne i pozamaterialne)
2/ czynniki chroniące w środowisku wychowawczym
3/ materialne i wpływy osobiste
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard III – Odbiorcy profilaktyki
1. uczeń
osoba niedojrzała
przejawiająca zachowanie dysfunkcyjne/ wsparcie
2. otoczenie (nauczyciele, rodzice, rówieśnicy,
społeczność lokalna)
źródło czynników ryzyka i czynników chroniących
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard IV – Poziomy profilaktyki
charakter kompleksowy
zawiera elementy z trzech poziomów
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard V – Strategie profilaktyki
Wszechstronna, wykorzystująca co najmniej sześć
1.
strategie informacyjne
2.
strategie edukacyjne
3.
strategie działań alternatywnych
4.
strategie wczesnej interwencji
5.
strategie zmian środowiskowych
6.
strategie zmian przepisów
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard VI – Metody profilaktyki
skoncentrowane na odbiorcach
uczeń
rodzina
grupa rówieśnicza
szkoła
społeczność lokalna
całe społeczeństwo
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard VII – Standardy szkolne sprzyjające
prowadzi do zmian w funkcjonowaniu szkoły
może być uznana za zagrażające
musi być wiele jej rzeczników
1. kierownictwo szkoły
kompetentne w zakresie profilaktyki
sprzyja pozytywnym relacjom interpersonalnym
zachęca młodzież do udziału w programach
wspiera finansowo i techniczne
premiuje doskonalących się nauczycieli
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
2. nauczyciele
utrzymują relacje z uczniami
dostarczają konstruktywnych wzorów zachowań
umieją pozyskać rodziców i uczniów
3. szkolny specjalista
4. rodzice
maja rzetelną wiedze na temat
potrzeb rozwojowych dzieci
zagrożeń i sposobów przeciwdziałania im
prowadzą konstruktywny tryb życia
współpracują ze szkołą
uczestniczą w programach profilaktycznych
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard VIII – Organizacja profilaktyki
w szkole
zaplanowana i ustrukturyzowana
w postaci Szkolnego Programu Profilaktyki
za pośrednictwem szeregu programów
profilaktycznych
Szkolny Program Profilaktyki
Projekt systemowych rozwiązań w środowisku
szkolnym
uzupełnia wychowanie
obejmuje szereg programów profilaktycznych
Cele
wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z
trudnościami zagrażającymi jego rozwojowi
ograniczanie/ likwidowanie czynników ryzyka
inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących
Program Profilaktyczny
Odpowiednio dobrany przez specjalistów
uporządkowany zbiór treści i działań,
których realizacja prowadzi do
zamierzonych celów
i zmian jakości funkcjonowania jednostki/
grupy.
Obejmuje
szczegółowe cele zadania
treści
zalecenia dot. organizacji i sposobu realizacji
określenie środków dydaktycznych
wykaz literatury dla ucznia i realizatora
procedury badania efektywności programu
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard IX – Realizatorzy profilaktyki
uczestnicy życia szkolnego, a nie desant
1. pierwszorzędowa
nauczyciele, wychowawcy klas
Woluntariusze
2. drugorzędowa
szkolni specjaliści
programy rówieśnicze
poradnia psychologiczno – pedagogiczna
3. trzeciorzędowa
nauczyciele, wychowawcy klas
rówieśnicy pod nadzorem szkolnego specjalisty
10 standardów profesjonalnej profilaktyki
Standard X – Ocena skuteczności profilaktyki
Ewaluacja
wewnętrzna
zewnętrzna
mieszana (zespół wewnętrzny pod kierunkiem
specjalisty z zewnątrz
Ewaluacja
celu
wyniku
procesu
Teoria czynników ryzyka - rozwój
Teoria rozsądnego działania wychowanka
profilaktyka awersyjno – informacyjna
oczekiwanie zmiany zachowania pod wpływem informacji
budzących strach
ja- informacja/ wychowanek – pozytywne wnioski
(„pogadanka profilaktyczna”)
Rezygnacja z akcentowania wolności i racjonalności
ujęcie naukowe
wydarzenia opisywane statystycznie
zasadnicze pytanie: kiedy ryzyko wzrasta?/ kiedy maleje?
„Socjologiczna” teoria
czynników ryzyka i
czynników chroniących
zachowania dysfunkcyjne
= mierzalne wydarzenie przyrodnicze
oparta na koncepcji sieci rozmaitych czynników
Zmiana metodologii
prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań
ryzykownych można mierzyć!
podjęcie działań w oparciu o schemat przyczynowo
– skutkowy w ujęciu technologicznym
ustalenie, co sprzyja zachowaniom ryzykownym/
eliminacja tych czynników
bardzo trafnie podejmowane działania
Teoria czynników ryzyka i
czynników chroniących - wady i
zalety
Wady
determinizm
człowiek bezwolny
Zalety
dostrzeżenie czynników oddziałujących
zachowania bardziej przewidywalne i czytelne
racjonalizacja działania profilaktyków
zrozumienie działania człowieka
- działa źle, bo wcześniej czynniki ryzyka
- czynniki uchwytne i mierzalne
Profilaktyka oparta na teorii
czynników ryzyka i czynników
chroniących
Dawna profilaktyka (informacyjna)
wie, co robić, ale tak nie robi
(bo jest złośliwy, z przekory)
Profilaktyka
eliminacja (redukcja) czynników ryzyka
wzmacnianie czynników chroniących!
Teoria czynników ryzyka i
czynników chroniących
Hawkinsa
Wiele czynników o różnym charakterze
bardzo rzeczowych i istotnych dla człowieka!
dyspozycje biologiczne
cechy psychiczne/ osobowościowe
cechy środowiskowe
Różne listy czynników dla różnych zachowań
proste/ używanie narkotyków: 20-30 czynników
skomplikowane/ ryzykowne zach. sex.: o wiele więcej
Więcej czynników - trudniej przezwyciężyć zachowania!
(Hawkins J.D., Catalano R. F., Miller J. Y: Risk and Protective Factors for Alcohol and Other
Drugs Problems in Adolescence and Early Adulthood: Implications or Substance Abuse
Prevention. w: Psychological Bulletin, 1992, vol. 112, nr 1, str. 64-105)
Czynniki ryzyka a czynniki chroniące
Czynniki ryzyka
cechy, sytuacje, warunki
sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych
stale rozbudowywana lista „równie pochyłej”
zależne od rodzaju zachowań ryzykownych
Czynniki chroniące
cechy, sytuacje, warunki
zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka
istnieją!!
uniwersalne
silniejsze od czynników ryzyka
Rodzaje czynników ryzyka
(Gaś 2006)
1.
czynniki związane z człowiekiem
2.
czynniki związane z grupą rówieśniczą
3.
czynniki związane z rodziną
4.
czynniki związane ze szkołą
5.
czynniki związane z lokalną
społecznością
6.
czynnik związane z szeroko rozumianym
społeczeństwem
Czynniki związane z człowiekiem
buntowniczość
więzi dysfunkcyjne z rówieśnikami
akceptacja zachowań problemowych
wczesna inicjacja zachowań
problemowych
negatywne relacje z dorosłymi
skłonność do zachowań ryzykownych
Czynniki związane z człowiekiem c.d.
niska samoocena/ brak wiary we własne
siły
nieadekwatne umiejętności życiowe
odrzucanie religii i obowiązujących
wartości
niepowodzenia szkolne
silne zewnętrzne LOC
skłonność do poszukiwania wrażeń
Czynniki związane z grupą rówieśniczą
pozostawanie w grupie dysfunkcyjnej /
przejawiającej zachowania problemowe
bliskie kontakty z grupą negującą
obowiązujące normy
istnienie negatywnej presji rówieśniczej
Czynniki związane z rodziną
w rodzinie zachowania problemowe
(lub w jej historii)
konflikty rodzinne
społeczna izolacji rodziny
wysoki stres rodzinny
niekonsekwencja wychowawcza
brak kontroli rodzicielskiej
Czynniki związane ze szkołą
wczesne i powtarzające się zachowania
antyspołeczne
/ wczesne trudności w nauce
niskie zaangażowanie w życie szkoły
/ brak więzi ze szkołą
niska sprawność dydaktyczna
/ słabe umiejętności wychowawcze nauczycieli
wysoki poziom agresji i lęku w szkole
kierowanie uczniów do specjalistów poza szkołą
Czynniki związane z lokalną społecznością
dostępność środków
normy i prawo sprzyjające odurzaniu się
skrajna deprywacja społeczna i
ekonomiczna
dezorganizacja lokalnej społeczności
postawy akceptujące zachowania
dysfunkcyjne
brak zaangażowania w życie społeczności
Czynnik związane ze społeczeństwem
zubożenie społeczeństwa
bezrobocie/ trudności w znalezieniu
pracy
dyskryminacja społeczna
niekorzystne wpływy medialne
Czynniki ryzyka – inne ujęcie
Tło ogólne
zmniejszenie obszaru społecznej kontroli
zmniejszenie poczucia odpowiedzialności
Konsekwencje
rozsuwanie się dwóch społecznych światów
Czynniki
trudności w znalezieniu własnej formuły życia w
okresie niepewności i zmian
brak oparcia w rodzicach, autorytetach, poczucie
bezsilności i niekompetencji dorosłych
powszechność oraz oswojenie z kontaktami ze
środkami
brak pozytywnych wzorców, agresywna presja
kultury używek, wszechobecna reklama
Zjawiska ze sfery
psychospołecznej
samotność, niski poziom więzi
problemy indywidualne związane z
okresem dojrzewania, typ osobowości
brak partnerskiego stosunku dorosłych
zagubienie w okresie przemian społ. –
gosp.
deficyt umiejętności wychowawczych
rodziców
Zjawiska ze sfery
psychospołecznej c. d.
zerwanie kodu komunikacyjnego
dorosłych i młodzieży
niska wartość własnej aktywności
młodzieży
zanik kontaktów i więzi rodzinnych
stygmatyzacja dzieci z grup ryzyka
kryzys wychowawczy szkoły
Zjawiska ze sfery obyczajowości i
kultury
przyzwalanie na picie przez dorosłych
presja sukcesu
wzorce konsumpcji (media i dorośli)
brak wyrazistych wzorców życia
niskie bariery picia w środowisku szkolnym
zanik tradycyjnych modeli norm i wartości
poszatkowanie obrazu świata (media)
opisywanie świata w konwencji klipów
poszatkowanie procesów poznawczych
Zjawiska ze sfery obyczajowości i
kultury
brak alternatywnych form spędzania czasu
uzależniająca kultura/ filozofia konsumpcji
reklama alkoholu w mediach
sponsoring imprez masowych/ sprzedaż
podupadanie instytucji społecznych
model kultury doraźnej przyjemności
naiwne koncepcje wolności
zanik ośrodków kulturowych i skupienia
Zjawiska sfery organizacyjno –
prawnej
nieprzestrzeganie prawa
niska skuteczność ograniczania
dostępności
bezradność instytucji chroniących ład
społ.
Granice!
1.
przekazywanie dzieciom reguł postępowania
2.
wyznaczanie granic dla ich zachowań
naruszanie granic = brak poszanowania innych
Pozbawieni granic = nieświadomi ich istnienia
1. manipulowani - ofiary
2. przekraczający granice – agresorzy
Trzeba kochać dziecko, ale nie trzeba akceptować
wszystkich jego zachowań
Karność wdraża się dziecku miłością, a nie karami
(Campbell)
Rodzaje czynników chroniących
1.
silna więź emocjonalna z rodzicami
2.
sukcesy w nauce i zainteresowanie nauką
(zaangażowanie we własną przyszłość
i rozwój, stosunek do nauki szkolnej)
3.
praktyki religijne
4.
szacunek dla norm społecznych i
autorytetów
5.
konstruktywna grupa społeczna
Silna więź emocjonalna z rodzicami
Rodzice chronią zawsze, a szkodzą tylko
niekiedy!
Więź emocjonalna z rodzicami
uczucia (miłość, nienawiść)
relacje międzyludzkie
Uczucia a relacje międzyludzkie
1.
Uczucia
rola w adaptacji do rejestrowanych warunków
przemiany informacji przez c.u.n. i praca układu horm.
wywołują reakcję całego ciała
ciało doznaje dobra
nie są stałe, bo zmienne są potrzeby ciała!
2. Relacje międzyludzkie
stałe zaufanie (wiara)
stałe oczekiwanie dobra (nadzieja)
stałe akceptowanie istnienia drugiego człowieka (miłość)
„Prawdziwym domem człowieka są inne osoby, a nie
bezkresna i zimna próżnia kosmosu”
(Gogacz M. Kościół moim domem, 1999, str. 85)
Uczucia a relacje międzyludzkie
Relacje + uczucia = OBECNOŚĆ w życiu
dziecka
rodzice są pierwszą wspólnotą dziecka
pierwsze doświadczenie „bycia z innymi”
Relacje bez uczuć = nietrwałe
np. manipulowanie, władza nad dziećmi
rodzice nie chronią, a szkodzą
(„toksyczni rodzice”)
Uczucia bez relacji = bardzo kiepsko!!!
Pozytywne oddziaływania rodziców
obecność
sprzyjanie uczestnictwu dziecka w programach
profilaktycznych/ uczestnictwo
odnoszenie się do zachowań dysfunkcyjnych
(nie popierać!!)
akceptacja pozostałych czynników chroniących
styl wychowania/ unikanie skrajnych
kontakt z dzieckiem
właściwe strategie dot. zachowań dysfunkcyjnych
rozwój rodzica = paliwo profilaktyki dla dziecka
Negatywne oddziaływania rodziców
zrywanie relacji z drugim rodzicem
sytuacja konfliktu w rodzinie/ rozwód
przemoc domowa
zaniedbywanie dziecka
brak uwagi i czasu dla dziecka
stawianie nadmiernych wymagań
chłód emocjonalny/ zbytnia pobłażliwość
pozytywne oczekiwania wobec zachowań
dysfunkcyjnych/ jawne lekceważenie
kultywowanie zachowań problemowych rodziców
odpowiedzialność za deficyty biologiczne
Wnioski profilaktyczne
Porażki
nie podtrzymują rodziców/ deprecjonują ich rolę
rozwody, wzorce medialne
ideały konsumpcyjne/ spadek przyrostu natural.
Poważna profilaktyka
zwrócenie uwagi na całokształt działań rodziców
wspieranie rodziców przez kulturę i wychowanie
wspieranie rozwoju osobowego i moralnego oraz
rozwoju umiejętności rodziców
Sukcesy/ zainteresowanie nauką
Co warunkuje zaangażowanie (Wojcieszek)
każdy ma szansę być dobrym uczniem
każdy człowiek szuka poznania/ chce
poznać prawdę
Popełniane kardynale błędy
1.
Mylenie wiedzy z prawdą
człowiek szuka prawdy
wiedza jest tylko zewnętrzną otoczką prawdy!
zdobywanie wiedzy jest dlatego nieciekawe
niska jakość tego, co uczeń ma opanować
2. Nadmiar wiedzy
głównie pragmatyczny charakter
nie można nauczyć wszystkiego!
brak dobrych metod dydaktycznych
3.
Bezosobowa postawa w nauczaniu
(
brak relacji osobowej!!)
najważniejsza wiedza i realizacja programu
brak dostosowania wiedzy do możliwości uczniów
To nie programy, czy wiedza
chronią
Chronią konkretne osoby
DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE
W SZKOLE, CZĘŚĆ II
dr Dariusz Schmidt
Dziękuję za uwagę!!!!
