CZĘŚCI MOWY:
1. Rzeczownik - oznacza przedmioty, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody, pojęcia, czynności i cechy. Odmienia się przez przypadki (tzw. deklinacja), liczby (liczba pojedyncza i mnoga) i rodzaje (męski, żeński, nijaki).
Przypadki:
Mianownik (M) - Kto? Co?
Dopełniacz (D) - Kogo? Czego?
Celownik (C) - Komu? Czemu?
Biernik (B) - Kogo? Co?
Narzędnik (N) - Kim? Czym?
Miejscownik (Msc) - O kim? O czym?
Wołacz (W) - O!
2. Czasownik - oznacza czynności lub stany. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Odmienia się przez osoby, liczby, czasy (przeszły, teraźniejszy i przyszły), tryby (orzekający, przypuszczający i rozkazujący) i strony (czynna, bierna i zwrotna). W liczbie pojedynczej występuje w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim, a w liczbie mnogiej w dwóch: męskoosobowym i niemęskoosobowym.
3. Przymiotnik - oznacza właściwości osób, zwierząt, przedmiotów i pojęć; określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje.
"Nie" z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym opiszemy oddzielnie!
Stopniowanie (stopień równy, wyższy i najwyższy):
I. ładny
II. ładniejszy
III. najładniejszy
I. zły
II. gorszy
III. najgorszy
1. Przysłówek - oznacza różne okoliczności wykonania danej czynności: miejsce, czas, sposób, stopień. Określa czasownik. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Najczęściej tworzy się go od przymiotnika, dlatego też stopniuje się go tak samo jak przymiotnik.
2. Przyimek - nie jest samodzielną częścią mowy. Występuje głównie z rzeczownikiem i razem tworzą całość znaczeniową (wyrażenie przyimkowe) - np. na podstawie, na wycieczkę, pod względem.
Przyimki dzielimy na proste (bez, do, z, za, o, w, dla, przed, pod, między, ku, po, przy, na, mimo, u, nad itd.) i złożone (ponad, pomiędzy, oprócz, spoza, obok, wbrew, zza, poprzez, pośród, pomimo itd.). Przyimki złożone z przyimków z prostych zawsze piszemy razem.
CZĘŚCI ZDANIA:
Podmiot z orzeczeniem tworzą w zdaniu związek główny. Pozostałe części mowy tworzą związki poboczne.
Podmiot - nadrzędna część zdania. Jest wykonawcą czynności. Odpowiada na pytania; kto? co? Wyróżniamy następujące rodzaje podmiotów:
- gramatyczny - wyrażony w mianowniku, np. Malarz namalował piękny obraz.
- logiczny - wyrażony w dopełniaczu, np. Nie ma sukcesów bez ciężkiej pracy.
- domyślny - np. Pojechaliśmy do Krakowa. [my]; Pójdę do sklepu po zakupy. [ja]
- szeregowy - np. Tomek, Łukasz i Jakub grają w piłkę nożną.
Orzeczenie - określa czynności lub stany osób albo rzeczy. Wyróżniamy dwa typy orzeczeń:
- czasownikowe - wyrażone osobową formą czasownika, np. Jutro pojedziemy do lasu na grzyby. Deszcz padał przez cały dzień.
- imienne - złożone z łącznika (osobowa forma czasowników: być, stać się, zostać) i orzecznika (innej części mowy), np. Jarek będzie pierwszy. Ta książka jest interesująca. Ania została aktorką. Ten dom jest z drewna.
Przydawka - określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? Z czego?
Dopełnienie - określa czasownik. Odpowiada na pytania: kogo? co? czego? komu? czemu? kim? czym? itd. - odpowiada na pytania przypadków oprócz mianownika. Dopełnienie może być bliższe lub dalsze.
Okolicznik - określa czasownik. Wyróżniamy okoliczniki: miejsca, czasu, celu, przyczyny, sposobu, przyzwolenia, warunku.