KOSZALIŃSKA WYŻSZA SZKOŁA NAUK

HUMANISTYCZNYCH

Przedmiot:

DIAGNOSTYKA RESOCJALIZACYJNA- ćwiczenia

Wykładowca: mgr Jagoda Lachowska

ALKOHOLIZM- diagnoza uzależnienia

Monika Matuszczyk

Róża Relichowska

Pedagogika I stopnia

Specjalizacja: Resocjalizacja

Rok II, semestr 4

UZALEŻNIENIE- to stan psychicznej i fizycznej zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się przymusem jego przyjmowania w oczekiwaniu na efekty działania tego środka lub dla uniknięcia objawów abstynencyjnych.

TYPY UZALEŻNIEŃ

Rozróżnia się trzy typy uzależnień:

• uzależnienie psychiczne- składa się na nie myślenie wyłącznie o zaspokojeniu narkotycznego głodu. Jest to silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji.

Cechami uzależnienia psychicznego są:

• wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego

• wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza)

• kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia

• osłabienie woli

• obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji

• samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi)

• fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem

• uzależnienie fizyczne- to silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji, jest ona odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych, np. ból, wymioty, biegunka, uczucie zimna, drażliwość, drgawki. Zaprzestanie używania substancji psychoaktywnych prowadzi do wystąpienia zespołu abstynencyjnego. Uzależnienie fizyczne jest charakterystyczne dla substancji, które hamują lub osłabiają funkcje mózgu. Detoksykacja (odtrucie) organizmu trwa około 2-4 tyg.

• uzależnienie społeczne- związane jest z zażywaniem środków psychoaktywnych pod wpływem panującej mody np. w kręgach młodzieżowych jakich przebywamy ( np. hippisów). Główną istotą tego zjawiska jest to, iż taka osoba jest silnie uzależniona od grupy, co wiąże się z bezwzględnym respektowaniem panujących w niej zasad i obyczajów. W miarę jak następuje proces uzależnienia jednostka zaczyna rezygnować z ważnych dla siebie wcześniej aktywności oraz wypada z ról społecznych. Istota tego uzależnienia jest silne uzależnienie od grupy, a wtórnie od środka narkotycznego.

DEFINICJA ALKOHOLIZMU

Alkoholizm, inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa lub choroba alkoholowa (łac. alcoholismus habitualis, alcoholismus chronicus) – to choroba przewlekłej narkomanii, w której osoba nią dotknięta:

• traci kontrolę nad piciem,

• nie jest w stanie utrzymać się przez dłuższy czas w abstynencji, a w przypadku braku alkoholu poszukuje go za wszelką cenę.

(wykład dr A. Markiewicz)

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA CHOROBY ALKOHOLOWEJ

• Alkoholizm jest chorobą pierwotną.
  Alkoholizm nie jest jedynie przejawem jakiegoś głębszego problemu psychologicznego. Jest to wyraźny i niezależny proces chorobowy. Owszem, alkoholik przeważnie miewa problemy emocjonalne, ale mają one charakter wtórny i najczęściej wynikają z samej choroby. W rezultacie skutecznego i konsekwentnego leczenia alkoholizmu problemy emocjonalne najczęściej stopniowo ustępują.

• Alkoholizm jest chorobą postępującą (progresywną).
  Objawy alkoholizmu nasilają się w miarę trwania choroby. Jeżeli choroba nie zostanie powstrzymana, stan chorego będzie się stale pogarszał.

• Alkoholizm jest chorobą chroniczną.
  Gdy u kogoś rozwiną się charakterystyczne objawy, jest wysoce nieprawdopodobne, aby osoba ta mogła powrócić do normalnego, towarzyskiego picia. Można jednak w każdym momencie trwania uzależnienia powstrzymać progresję choroby i całkowicie wyeliminować ostre objawy alkoholizmu. Podobnie jak w innych chronicznych chorobach, wczesne rozpoznanie ułatwia proces zdrowienia i zwiększa prawdopodobieństwo, że alkoholik odzyska zdrowie i zdolność normalnego funkcjonowania.

• Alkoholizm jest chorobą śmiertelną.
  Alkoholizm nie leczony jest chorobą zagrażającą życiu. Bez leczenia alkoholik skraca sobie życie średnio o 10-15 lat. Alkoholicy często giną śmiercią tragiczną w wypadkach samochodowych, wskutek samobójstwa, zabójstwa, w czasie bijatyk lub w wyniku utonięcia.

(wykład: mgr J. Dunajewska)

MECHANIZM POWSTAWANIA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z nadużywaniem alkoholu.

„Po każdym łyku alkoholu, czy zażyciu innych środków psychoaktywnych miliardy drobin chemicznych, posiadających wspólną cechę- działanie uzależniające- zmieniają wewnętrzną organizację mózgu.

Wyzwala się wiele chemicznych i elektrycznych reakcji łańcuchowych, które łączy jedna substancja- dopamina, tzw. hormon szczęścia.

Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, a jej poziom zwiększa się po pocałunku, zjedzeniu smakołyku, podobnie jak po zażyciu substancji uzależniającej. Wywołuje to przyjemność i podniecenie.

Narkotyk, alkohol pobudzają komórki produkujące dopaminę do zwiększonego jej wydzielania. Uzależnieni pożądają alkoholu, narkotyków, ponieważ odczuwają przyjemne doznania związane z działaniem dopaminy.”

(wykład: dr A. Markiewicz)

FAZY POWSTAWANIA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

Literatura przedmiotu wyróżnia kilka faz przebiegu i rozwoju choroby alkoholowej.

FAZA WSTĘPNA ( stadium prealkoholowe, objawowa) spożywanie alkoholu w tym okresie nie prowadzi zwykle do stanu znacznego upijania się, ale pijący wskutek działania alkoholu uzyskuje oczekiwany rodzaj odprężenia emocjonalnego.

Początkowo poszukuje ulgi okazjonalnie, a wraz z postępującym procesem zmniejszania się tolerancji na napięcia psychiczne, zaczyna pić częściej i więcej. W tym okresie następuje wzrost tolerancji na alkohol: pijący musi wypijać coraz większe dawki alkoholu, aby uzyskać stan odprężenia i błogostanu.

W fazie tej dochodzi do uzależnienia psychicznego. Picie towarzyskie przeradza się, w miarę upływu czasu, w picie na rozładowanie napięć, stresów, poprawy samopoczucia. Pijący z reguły jeszcze nie upija się i ma zachowaną kontrolę nad piciem. Nie ponosi również emocjonalnych skutków „odprężania się”.

Granicę między fazą pierwszą- wstępną, a drugą -ostrzegawczą wyznacza pojawienie się pierwszych luk pamięciowych.

Objawy:

• picie sprawia przyjemność

• wzrost tolerancji i ochoty na alkohol

FAZA OSTRZEGAWCZA ( stadium wstępne, faza zwiastunów)może trwać od pół roku do 4-5 lat, w zależności od predyspozycji fizycznych i psychicznych pijącego.

W fazie tej alkoholik zaczyna coraz częściej szukać okazji do picia. Na przyjęciach sam podkręca tempo picia, aby dostosować ilość wypijanego alkoholu do swych zwiększonych zapotrzebowań. Po wypiciu polepsza się jego samopoczucie. Alkohol przynosi mu ulgę, odprężenie. Każdorazowo rozpoczęte picie kończy się utratą kontroli. Alkohol przestaje być jednym z napojów, staje się narkotykiem, którego on „potrzebuje”.

W tej fazie pojawiają się:

• potajemne picie, osoba stara się wypić kilka kieliszków tak, aby nikt nie widział,

• ciągłe myślenie o alkoholu i obawy czy na spotkaniach będzie wystarczająca ilość alkoholu,

• „chciwość” – łapczywość picia alkoholu, pierwsze kieliszki wypija szybko i w krótkich odstępach czasu, aby jak najszybciej uzyskać stan odprężenia.

Kiedy pijący zaczyna uświadamiać sobie, że jego picie alkoholu przestaje być czymś normalnym, pojawiają się poczucie winy i wyrzuty sumienia. Zaczyna „maskować się”, ponieważ dla uzyskania stanu ulgi i odprężenia musi wypić więcej alkoholu niż to jest zwyczajowo przyjęte.

Objawy:

• szukanie okazji do picia

• inicjowanie wypijania kolejek

• po wypiciu lepsze samopoczucie

• "dusza towarzystwa"

• alkohol przynosi ulgę, uwalnia od napięć

• rozpoczęte picie kończy się "urwaniem filmu"

• próby picia ukrytego, w samotności, na kaca

FAZA KRYTYCZNA (stadium ostre)- faza ta rozpoczyna się wraz z wystąpieniem utraty kontroli nad piciem. Wypicie jednego drinka wyzwala reakcję łańcuchową. Alkoholik zaprzecza wystąpieniu tego objawu, przekonuje siebie i innych, że nie stracił kontroli, podając coraz to nowe powody, które zmuszają go do dalszego nadużywania alkoholu.

W tej fazie potrafi jeszcze zdecydować, czy w ogóle sięgnie po alkohol czy nie, więc możliwe są pewne okresy abstynencji.

Faza ta charakteryzuje się tym, że zaraz po spożyciu nawet niewielkiej ilości alkoholu pojawia się pragnienie dalszego picia, które odczuwane jest czasami jako przymus fizyczny.

W tym okresie sposób picia staje się coraz bardziej widoczny dla otoczenia. Rodzina zaczyna izolować się z życia społecznego, wstydząc się ludzi.

Alkoholik zaś zaczyna tracić szacunek do samego siebie - co z kolei wymaga wyrównania- czyli kolejnego „kieliszka”.

Próbuje pokonać alkohol, udowadniając w różny sposób, że to on panuje. Stopniowo wydłużają się jego ciągi picia (do kilku tygodni, miesięcy). Jest to stopniowe przechodzenie do kolejnej fazy uzależnienia.

Objawy:

• wyrzuty sumienia "kac moralny"

• "klin" przynosi ulgę

• zaniedbywanie rodziny

• konflikty małżeńskie

• nieobecności w pracy

• usprawiedliwianie picia licznymi okazjami

• wzrost agresywności, konflikty z prawem

• nieregularne odżywianie się

• zaniedbywanie wyglądu zewnętrznego

• zaburzenia popędu seksualnego

• picie ciągami na przemian z okresami całkowitej abstynencji dla poprawy zdrowia, udowodnienia "silnej woli"

• składanie przysiąg abstynencji

• poczucie pustki bezradności

FAZA PRZEWLEKŁA ( stadium przewlekłe, faza chroniczna) jest ostatnim etapem rozwoju uzależnienia od alkoholu. Picie zaczyna być ciągłe- upija się kilka razy w ciągu dnia. Przełomowym momentem jest tu regularne picie ranne. Giną resztki oporu i wstydu alkoholika.

Nasilone zachowania agresywne i pretensje wobec otoczenia, wyrzuty sumienia, walka między potrzebami narzuconymi przez alkohol a obowiązkami, obniżanie poczucia własne wartości, fałszywa pewność siebie na tyle dezorganizują alkoholika, że nie jest on w stanie rozpocząć kolejnego dnia zanim nie odzyska równowagi za pomocą alkoholu.

W tym okresie pojawiają się zmiany fizyczne. Gwałtownie obniża się tolerancja na alkohol, występują drżenia, nieokreślone i nieuzasadnione lęki.

Pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego (bóle głowy, osłabienie, drżenie, nudności, wymioty, zaburzenia nastroju, zaburzenia snu, jadłowstręt, biegunki, kołatanie serca, poty, lęki). Czasami przeradzają się one w objawy psychoz alkoholowych.

W ten sposób wytwarza się błędne koło picia.

Alkoholik zaczyna sięgać po alkohole niespożywcze, zaczyna pić na ulicach, z każdym i w każdym miejscu. Często jest gościem izb wytrzeźwień, szpitali psychiatrycznych, które dają mu jedynie chwilowe wytchnienie.

Wreszcie alkoholik uznaje się za pokonanego.

Objawy:

• okresy długotrwałego opilstwa

• picie poranne- "kac gigant"

• upijanie się w samotności

• spadek tolerancji na alkohol

• sięganie po alkohole niekonsumpcyjne - "wynalazki", "fikołki"

• rozpad więzi rodzinnej

• wynoszenie rzeczy, kradzieże - w celu zdobycia alkoholu

• degradacja zawodowa i społeczna

• otępienie alkoholowe - "wtórny analfabetyzm"

• alkohol staje się jedynym celem w życiu

• psychozy alkoholowe - "delirium"

• padaczka alkoholowa

• choroby somatyczne –np. marskość wątroby

• skrajne wyczerpanie organizmu

Żeby w pełni rozwinęło się uzależnienie od alkoholu, potrzeba kilku lub kilkunastu lat, w zależności od indywidualnych predyspozycji i otoczenia ,w którym żyje człowiek. Początek alkoholizmu jest trudny do uchwycenia. Bowiem granica pomiędzy piciem towarzyskim a chorobowym jest bardzo płynna.

Jak każda inna choroba, tak samo choroba alkoholowa ma swój kres - to moment w rozwoju tej choroby, kiedy stoją przed nami dwa wyjścia – śmierć wskutek postępującej degradacji psychicznej i fizycznej organizmu spowodowanej nadużywaniem alkoholu albo zerwanie z nałogiem, poddanie się leczeniu i zaprzestanie picia – życie w abstynencji.

PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY OBRONNE W CHOROBIE ALKOHOLOWEJ

W uzależnieniu od alkoholu wyróżnia się 3 podstawowe mechanizmy obronne, podtrzymujące uzależnienie od alkoholu. Należą do nich:

1. Mechanizm iluzji i zaprzeczania- polega na tym, że człowiek tworzy iluzje, myśli życzeniowo, ucieka od logicznego myślenia, zaprzecza zaistniałym faktom, oszukuje siebie i otoczenie, tworzy jednostronną wizję uzależnienia – zapamiętuje przyjemne chwile związane z piciem alkoholu a zapomina o stratach, kosztach i wypiera je. Mechanizm ten nie znika w momencie zaprzestania picia. Stare schematy myślowe odzywają się także w przyszłości (szczególnie w trudnych stresujących sytuacjach), a myślenie takie może doprowadzić do powrotu uzależnienia.

Przejawy mechanizmu iluzji i zaprzeczania:

• racjonalizacja - „wszyscy piją, to i ja”,

• zapominanie tego co zrobił po alkoholu,

• koloryzowanie wspomnień z pomijaniem konsekwencji,

• zaprzeczanie - „nie mam problemu z alkoholem, czepiacie się mnie”,

• fantazjowanie, gdybanie, odkładanie,

• unikanie odpowiedzialności,

• obwinianie innych.

Przykłady przekonań systemu iluzji i zaprzeczania:

• Piję jak każdy.

• Wszyscy piją.

• Co to za chłop co nie pije.

• Jeden mi nie zaszkodzi.

• Trochę piję, ale nie jestem alkoholikiem.

• Nie piję codziennie.

• Jak chcę, to potrafię nie pić.

• Piję tylko wino.

• Gdybym: miał inną żonę/teściową, pracę, dzieciństwo, itp. to nie musiałbym pić.

• Piłem bo się zezłościłem, zasmuciłem.

• Musiałem wypić – szef stawiał.

• Wypiło się troszeczkę.

• Piję bo lubię.

• Jak będę chciał, to przestanę pić.

1. Mechanizm nałogowego regulowania uczuć- uczucia i emocje to bardzo ważny wskaźnik dla każdego człowieka. Dzięki nim kontaktuje się on z samym sobą i z innymi. Emocje najbardziej służą człowiekowi, gdy są uświadomione i rozpoznane. Dopiero nad uświadomioną emocją można nauczyć się panować i kontrolować jej ekspresję tak, aby emocja nie miała władzy nad człowiekiem.

U osoby uzależnionej różnorodne stany emocjonalne uruchamiają pragnienie napicia się. Celem jest uśmierzenie przykrego stanu i przywołanie przyjemnego odprężenia(„znieczulanie się” alkoholem).

W czym wyraża się system nałogowego regulowania uczuć:

• Czuję się emocjonalnie pusty, wypalony, zamrożony.

• Nakręcam się do stanu, w którym nie potrafię kontrolować wybuchu moich emocji.

• Kiedy przeżywam silne emocje (złość, lęk, żal, poczucie krzywdy lub winy) chce mi się pić, aby zaznać ulgi.

• Trudno mi jest bez alkoholu przeżywać radość, przyjemność, zadowolenie.

• Życie bez alkoholu jawi mi się smutne, szare, nudne, przerażające.

1. Mechanizm rozpraszania i rozdwajania „ja”- osoba uzależniona traci całkowicie lub częściowo kontrolę nad własnym życiem. Ma kłopoty z podejmowaniem decyzji. Trudno jej odpowiedzieć na pytanie kim jest. Często pod wpływem alkoholu, na kacu czy na głodzie alkoholowym zachowuje się skrajnie różnie, co potęguje poczucie pogubienia w tożsamości. Np. „Ja-pijane” jest pełne mocy, wysokiej wartości, wielu zalet, możliwości. „Ja-na kacu” może być pełne poczucia winy, wstydu, bezsilności, przeciążone osobistymi klęskami, stratami. Te skrajne obrazy przyczyniają się do spotęgowania pustki, beznadziei, poczucia braku sensu życia. Osoba uzależniona różnie sobie z tym stanem radzi. Może popaść w depresję, mieć próby samobójcze, podejmować niepotrzebne ryzyko.

Przykłady, ujawniania się mechanizmu rozpraszania i rozdwajania „ja”:

• Poradzę sobie sam.

• Czasem myślę o sobie, że jestem niepokonany, najlepszy, a czasem myślę, że nie nadaję się do niczego, nie jestem nic wart.

• Jestem wyjątkowy. Nikt nie pił tak jak ja. Ja wiem jak mam trzeźwieć.

• Teraz jak wiem, co mi jest, to sobie sam poradzę.

• Nudzi mnie terapia, mitingi, grupa, co oni mogą mi dać.

• Jak powiedziałem sobie, że nie będę pić, to nie będę pić.

• Nikt mnie nie rozumie, po co mi terapia?

• Już jestem wyleczony.

OBJAWY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

Ponieważ uzależnienie od alkoholu jest chorobą, to ma swoje charakterystyczne, występujące u osób uzależnionych, objawy. Występowanie przynajmniej trzech z ośmiu objawów przez jakiś czas w ciągu ostatnich dwóch lat świadczy o uzależnieniu od alkoholu.

Objawy (lub inaczej kryteria uzależnienia):

1. Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu - głód i wewnętrzny przymus wypicia, połączony z poczuciem paniki i obawą, że się nie wytrzyma długo bez alkoholu.

2. Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu - po wypiciu pierwszej porcji alkoholu, ujawnia się niemożność skutecznego decydowania o ilości wypijanego alkoholu i o momencie przerwania picia,

3. Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania- klinowanie, picie nie dopuszczanie do kaca

4. Objawy abstynencyjne - gdy człowiek przerywa dłuższe picie lub zmniejsza ilość wypijanego alkoholu, pojawiają się bardzo przykre objawy: kac, kac moralny, niepokój i drażliwość, dreszcze i drżenie kończyn, skurcze mięśniowe, poty, nudności, a nawet zaburzenia świadomości i majaczenia.

5. Zmieniona tolerancja na alkohol - podwyższenie tolerancji ujawnia się, gdy wypicie tej samej ilości co kiedyś, powoduje słabsze niż poprzednio efekty- trzeba zatem wypijać więcej. Obniżenie tolerancji ujawnia się, gdy przy dawkach alkoholu mniejszych niż poprzednio, pojawiają się podobne efekty nietrzeźwości.

6. Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem- jest to np. picie w konkretnych, podobnych do siebie sytuacjach (picie weekendowe), picie z osobami o dużo niższym statusie społecznym (osoba mająca dobrą pozycję społeczną - gdy zaczyna pić nie jest dla niej ważne z kim pije - pije np. na melinie).

7. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań - koncentracja życia wokół picia; szukanie okazji, inicjowanie wypijanych kolejek, tylko pijące towarzystwo, bez alkoholu nie da się żyć, zabezpieczanie alkoholu,

8. Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego -łamanie obietnic zaprzestania picia, wpadki, tyle mi zostało.

SKUTKI ALKOHOLIZMU

Skutki zdrowotne

• Oznaki głodu (przy odtruciu): drżenie, nudności, wymioty, bóle żołądka, pocenie się, nerwowość, poirytowanie, koszmary, halucynacje, konwulsje.

• Upośledzenie systemu trawiennego:

• podrażnienie przewodu pokarmowego (zapalenie okrężnicy, zapalenie przełyku, nieżyt żołądka),

• zapalenie trzustki,

• krwawienie układu pokarmowego,

• upośledzenie wątroby (żółtaczka alkoholowa, marskość),

• zniszczenie komórek wątrobowych.

• Upośledzenie układu krążenia:

• nadciśnienie tętnicze,

• niewydolność serca.

• Nowotwory: ust, gardła, przełyku, wątroby.

• Częste infekcje: żółtaczka wirusowa, suchoty.

• Zaburzenia psychiczne i neurologiczne:

• zaburzenia charakteru: agresywność, drażliwość, zły nastrój, osłabienie woli i panowania nad sobą, bezsenność,

• niepokój, stany depresyjne z ryzykiem samobójstwa,

• utrata pamięci, osłabienie uwagi,

• deliria i stany szaleństwa- ryzyko hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym,

• zapalenie nerwu wzrokowego- ryzyko utraty wzroku.

Skutki społeczne

• Rezygnacja z kontroli nad swoim życiem codziennym:

• zaniedbania w wychowaniu i edukacji dzieci,

• niestabilność związku (brak porozumienia, kłótnie,...),

• utrata praw ( świadczenia),

• zadłużenie i bieda (faktury, czynsze nie zapłacone, sprawy sądowe).

• Utrata wszelkich więzi społecznych, co może prowadzić do marginalizacji i izolacji,

• Zerwanie więzi rodzinnych:

• separacja,

• rozwód,

• utrata kontaktu i więzi z dziećmi.

• Sprawy sądowe:

• przemoc w małżeństwie, porzucenie rodziny,

• prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości,

• utarczki i bójki w miejscach publicznych

Skutki zawodowe

• nieobecność w pracy, nieregularność, spóźnianie się.

• wypadki w pracy,

• trudności relacyjne: odrzucenie, izolacja,

• trudności w wypełnianiu obowiązków zawodowych,

• sankcje dyscyplinarne (przeniesienie na niższe stanowisko),

• zwolnienie dyscyplinarne

FILM

Film dokumentalny przedstawiający różne stadia choroby alkoholowej.

Marek Piwowski zestawia tragiczne sceny ze szpitala psychiatrycznego z zabawnym przemówieniem jubileuszowym w kolejną rocznicę prężnie rozwijającego się przemysłu spirytusowego.