EKONOMICZNO- FINANSOWE SKUTKI DEFICYTU BUD呕ETOWEGO WYK艁AD 1
Dr Magdalena 艢lebockamagdalena.slebocka@uni.lodz.pl
Konsultacje poniedzia艂ki 15.00-16.30
Kwiecie艅 14.04 od 16.30 / 28.04 od 16.30
25 maja ostatnie zaj臋cia sprawdzian wiedzy ekonomicznych-finansowych skutk贸w deficytu bud偶etowego 15 pyta艅 testowych w formie testu
Na meila wcze艣niej jak chcemy zaliczy膰 do 10 kwietnia podatki w zarz膮dzaniu przedsi臋biorstwem
prezentacje 3-4 osobowe dok艂adne keysy
w formie pisemnej, rozwi膮zywanie keys贸w
Cel zaj臋膰: przedstawienie problematyki skutk贸w kreowania i wyst臋powania deficytu bud偶etowego
Plan zaj臋膰:
dochody publiczne
przyczyny gromadzenia dochod贸w publicznych
rodzaje dochod贸w publicznych
gospodarcze i spo艂eczne skutki podatk贸w
granice opodatkowania
wp艂yw podatk贸w na oszcz臋dno艣ci i inwestycje
wydatki publiczne
istota wydatk贸w publicznych
rodzaje wydatk贸w publicznych
racjonalizacja wydatk贸w publicznych
metody racjonalizacji
r贸wnowaga bud偶etowa
istota i czynniki r贸wnowagi bud偶etowej
mno偶nik zr贸wnowa偶onego bud偶etu
rodzaje sald bud偶etowych
r贸wnowaga bud偶etowa jajo kryterium oceny dzia艂alno艣ci w艂adz publicznych
deficyt bud偶etowy
mechanizm powstawania
ekonomiczne rodzaje
deficyt bud偶etowy
d艂ug publicznych
ekonomiczna istota
Rodzaje
Przyczyny powstawania
Instrumenty zaci膮gania
Rola banku centralnego w finansowaniu d艂ugu publicznego
Charakterystyka w dp w Polsce
Deficyt budzetowy w jst
Db w wybranych krajach ue
Literatura:
C. J贸zefiak, p.krajewski, m.mackiewicz, deficyt bud偶etowa, przyczyny i metody ograniczania, PWE, warszawa 2006
E. ru艣kowski, deficyt budzetowy i dlug publiczny w wybranych krajach UW, wsfiz, Bia艂ystok 2003
K.piotrowska-marczak, k.kietlinska, harmonizacja finansow publicznych w skali narodowej
i europejskiej, difin, warszawa 2007
Notatki kursyw膮 wspomina艂a ale dla ciekawostki, nie kaza艂a pisa膰
Bud偶et zadaniowy to plan finansowo-rzeczowy w kt贸rym:
Plan dzia艂a艅 przedstawiony jestw postaci zestawu zada艅
Dla ka偶dego zadania okre艣lono jednostk臋 odpowiedzialn膮 za wykonanie
Dla 偶膮da艅 o charakterze projektu okre艣lono termin wykonania oraz mierniki wykonania zadania
Okre艣lono nak艂ady przyznane na realizacj臋 zadnia
Zadanie bud偶etowe powinno zawiera膰
nazw臋 zada艅
Okre艣lony ilo艣ciowe i jako艣ciowo cel
Produkt
Koszt wykonania
Wska藕nik efektywno艣ci
Podzia艂 zada艅 bud偶etowych 鈥 kryteria podzia艂u
Rodzaj
Zadanie bezpo艣rednie - to zadanie, przez kt贸rego realizacj臋 wykonawca dostarcza potrzebny produkt wsp贸lnocie mieszka艅c贸w lub innemu klientowi
Zadanie po艣rednie 鈥 zwi膮zane jest z utrzymaniem infrastruktury, administracji, itp.
Odbiorc臋 鈥瀙roduktu鈥
Zadania zewn臋trzne- s膮 skierowane do mieszka艅c贸w i innych klient贸w zewn臋trznych. Dotycz膮 w szczeg贸lno艣ci transportu zbiorowego lub us艂ug administracyjnych
Zadania wewn臋trzne 鈥 skierowane s膮 do pracownik贸w innych wydzia艂贸w np. utrzymanie systemu informatycznego, wyplata wynagrodze艅
Czas realizacji
Zadanie ci膮g艂e 鈥 jego celem jest sta艂e dostarczanie okre艣lonych us艂ug Spo艂eczno艣ci lokalnej, jest na trwa艂e wpisane w formu艂臋 bud偶etu
Zadanie jednorazowe 鈥 jego obecno艣膰 wynika ze specyfiki zadania, ma 艣ci艣le okre艣lony pocz膮tek i koniec wykonania oraz zakres przedmiotowy
Zadanie inwestycyjne 鈥 zbli偶one do zadania jednorazowego, wymaga jednak kontynuowania w nast臋pnych okresach, a偶 do momentu osi膮gni臋cia wyznaczonego celu.
Podstawowe cechy charakterystyczne bud偶etu tradycyjnego
Narz臋dzie wydatkowania
Utrudnione powi膮zania wydatk贸w z celami i zadaniami organu wykonawczego tzw. tradycyjna klasyfikacja bud偶etowa
Brak powi膮zania wydatk贸w z kategoriami skuteczno艣ci i efektywno艣ci
Brak wieloletniej projekcji wydatk贸w na zadania
Brak integracji wydatk贸w
Utrudniona hierarchizacja wydatk贸w
Wydzia艂owe podej艣cie
Brak czytelnej informacji i polityce wydatkowej
Ukierunkowanie dyskusji na pojedyncze pozycje wydatkowe
Podstawowe cechy charakterystyczne bud偶etu zadaniowego
Umo偶liwia powi膮zanie wydatk贸w z celami i zadaniami
Zarz膮dzanie wydatkami w kierunku zwi臋kszania skuteczno艣ci i efektywno艣ci
D艂ugofalowe podej艣cie 鈥 min. Trzyletnia projekcja wydatk贸w dla dysponenta wed艂ug zada艅
Globalne podej艣cie do wydatk贸w sektora finans贸w publicznych konsolidacja wed艂ug zada艅
Sprzyja wsp贸艂pracy pomi臋dzy poszczeg贸lnymi kom贸rkami i wydzia艂ami
Czytelna informacja o wydatkach 鈥 umo偶liwia komunikacj臋 ze spo艂ecze艅stwem
Umo偶liwia merytoryczn膮 dyskusj臋 o zadaniach
Dochody bud偶etowe pa艅stwa 鈥 s膮 艣rodki pieni臋偶ne pobierane od podmiot贸w gospodarczych i gospodarstw domowych przez pa艅stwo lub odr臋bny organ samorz膮du terytorialnego w celu realizacji wydatk贸w na cele pa艅stwowe (dostarczanie d贸b publicznych, wykonywanie zada艅 wynikaj膮cych z cel贸w r贸偶nych ga艂臋zi polityki pa艅stwa).
Kryterium klasyfikacja dochod贸w bud偶etowych
Kryterium ekonomiczne 鈥 wg tego kryterium uzyskiwane przez bud偶et 艣rodki pieni臋ne grupowane sa na podstawie 藕r贸de艂 pochodzenia
Kryterium organizacyjne - kryterium to uwzgl臋dnia r贸偶nice pomi臋dzy dochodami bud偶etu pa艅stwa a dochodami bud偶etu JST
Kryterium prawne
Bezzwrotne i zwrotne
Nieodp艂atne i odp艂atne
Przymusowe i dobrowolne
Dochody zasadnicze- pochodz膮 ze 藕r贸de艂 kt贸re wprowadzono z wyra藕nych pobudek fiskalnych np. podatki
Dochody uboczne 鈥 uzyskiwane s膮 przy okazji np. dochody grzywien
Dochody zwrotne 鈥 posta膰 zaci膮gni臋tych d艂ug贸w na cele publiczne albo dokonywanych lokat w gospodarce bankowej
Dochody bezzwrotne 鈥 pobierana z zastosowaniem w艂adztwa podatkowego, niezale偶nie od tego czy zosta艂y wykorzystane czy nie
Dochody op艂atne - zwi膮zane z czynno艣ciami organ贸w pa艅stwa b膮d藕 us艂ugami
Dochody dobrowolne - wyst臋puj膮 zwykle w firmie darowizn czy zapis贸w
Dochody przymusowe - dochody o charakterze publicznoprawnymi kt贸rych ustanowienie wi膮偶e si臋 z istnieniem w艂adztwa podatkowego
Dochody zwyczajne 鈥搕radycyjnie s艂u偶膮 sfinansowaniu wydatk贸w bud偶etowych
Dochody nadzwyczajne- przeznaczone z regu艂y na sfinansowanie nadzwyczajnych wydatk贸w bud偶etowych
Dochody publicznoprawne 鈥 okre艣lone s膮 z zastosowaniem w艂adztwa podatkowego
Dochody prywatno gospodarcze 鈥 pochodz膮 z maj膮tku pa艅stwa lub z dzia艂alno艣ci gospodarczej
Klasyfikacja kolejna
Prawna 鈥 rozr贸偶niaj膮ca poszczeg贸lne techniki pobierania danin:
Wp艂yw uzyskane z w艂adztwa podatkowego
Wynagrodzenia za 艣wiadczone us艂ugi 鈥 op艂aty
Dochody z maj膮tku pa艅stwa
Dochody pozorne 鈥 zaci膮gane po偶yczki oraz lokaty
Finansowa
Sta艂e 鈥 uzyskane z podatk贸w, grzywien, op艂at, dochody pochodz膮ce z maj膮tki
O charakterze czasowym - wp艂ywy z emisji pw, po偶yczek
Ekonomiczna
Rodzaj bogactwa b臋d膮cego 藕r贸d艂em pobierania podatki od przychod贸w, dochod贸w, konsumpcji
Gospodarcze nast臋pstwa 艣wiadczenia 鈥 s膮 to dochody zwyczajne zdobyte z u偶yciem w艂adztwa podatkowego
Klasyfikacja dochod贸w bud偶etowych
Dochody podatkowe
Po艣rednie
Bezpo艣rednie
Dochody niepodatkowe 鈥 s膮 to wszelkie formy 艣wiadcze艅 o charakterze pieni臋偶nym, kt贸re nie spe艂niaj膮 kryteri贸w stawianych przed podatkiem.
Dywidendy
Wp艂aty z zysku NBP
C艂a
Dochody jednostek bud偶etowych
Wp艂aty gmin
Dochody zagraniczne
Wp艂yw na wysoko艣膰 z ce艂 maj膮 m.in.:
Wysoko艣膰 efektywnych stawek celnych
Wielko艣膰 importu rejestrowanego
Spos贸b wykorzystywania kontyngent贸w taryfowych, czy
Kurs z艂otego
W sk艂ad dochod贸w z tytu艂u dywidend wchodz膮
Wp艂aty z zysku przedsi臋biorstw pa艅stwowych i jednoosobowych sp贸艂ek skarbu pa艅stwa
Dywidendy z tytu艂u udzia艂贸w skarbu pa艅stwa
Wielko艣膰 wp艂at z tytu艂u zysku NBP kszta艂tuj膮 m.in. nast臋puj膮ce czynniki:
Aktywa rezerwowe
Emisja pw
Emisja bon贸w pieni臋偶nych NBP
Polityka kszta艂towania kursu walutowego
Artyku艂 111 ustawy o finansach publicznych. Dochodami podatkowymi i niepodakowymi bud偶etu pa艅stwa s膮 (27.08.2009 r.):
podatki i op艂aty, w cz臋艣ci, kt贸ra zgodnie z odr臋bnymi ustawami nie stanowi dochod贸w jednostek samorz膮du terytorialnego, przychod贸w pa艅stwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finans贸w publicznych;
c艂a;
wp艂aty z zysku przedsi臋biorstw pa艅stwowych oraz jednoosobowych sp贸艂ek Skarbu Pa艅stwa;
wp艂aty z tytu艂u dywidendy;
wp艂aty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
wp艂aty nadwy偶ki 艣rodk贸w finansowych agencji wykonawczych;
dochody pobierane przez pa艅stwowe jednostki bud偶etowe, o ile odr臋bne ustawy nie stanowi膮 inaczej;
dochody z najmu i dzier偶awy oraz z innych um贸w o podobnym charakterze, dotycz膮ce sk艂adnik贸w maj膮tkowych Skarbu Pa艅stwa, o ile odr臋bne ustawy nie stanowi膮 inaczej;
odsetki od 艣rodk贸w zgromadzonych na rachunkach bankowych pa艅stwowych jednostek bud偶etowych lub organ贸w w艂adzy publicznej, o ile odr臋bne ustawy nie stanowi膮 inaczej;
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze 艣rodk贸w zgromadzonych na centralnym rachunku bie偶膮cym bud偶etu pa艅stwa;
odsetki od udzielonych z bud偶etu pa艅stwa po偶yczek krajowych i zagranicznych;
grzywny, mandaty i inne kary pieni臋偶ne, o ile odr臋bne ustawy nie stanowi膮 inaczej;
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieni臋偶nej na rzecz Skarbu Pa艅stwa;
dochody ze sprzeda偶y maj膮tku, rzeczy i praw, niestanowi膮ce przychod贸w w rozumieniu聽art.聽5聽poj臋cie 艣rodk贸w publicznych i dochod贸w publicznych, ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odr臋bne ustawy nie stanowi膮 inaczej;
inne dochody okre艣lone w odr臋bnych ustawach lub umowach mi臋dzynarodowych;
艣rodki europejskie i 艣rodki, o kt贸rych mowa w聽art.聽5聽poj臋cie 艣rodk贸w publicznych i dochod贸w publicznych聽ust. 3 pkt 5 lit. a i b, na realizacj臋 projekt贸w pomocy technicznej oraz 艣rodki, o kt贸rych mowa w聽art.聽5聽poj臋cie 艣rodk贸w publicznych i dochod贸w publicznych聽ust. 3 pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6, po ich przekazaniu na rachunek dochod贸w bud偶etu pa艅stwa;
odsetki wykupywane przez nabywc贸w obligacji skarbowych lub nadwy偶ka wynikaj膮ca z r贸偶nicy pomi臋dzy cen膮 emisyjn膮 a warto艣ci膮 nominaln膮 zbywanych obligacji skarbowych.
Zasady wsp贸艂czesnych system贸w podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej
wprowadza si臋 kilka podatk贸w, w tym 3 lub 4 rodzaje s膮 podstaw膮 finans贸w publicznych
si臋ga si臋 do r贸偶nych przedmiot贸w opodatkowania tzn. dochod贸w, wydatk贸w, maj膮tku, nabycia praw maj膮tkowych itp.
Stosuje si臋 podatki po艣rednie i bezpo艣rednie (w ro偶nych proporcjach w r贸偶nych krajach)
Podatki bezpo艣rednie wprowadza si臋 przez trudno艣ci w ich przerzucaniu oraz przez to, ze to systematyczne (cho膰 mniej wydajne) 藕r贸d艂o dochodu
Podatki po艣rednie z kolei gdy偶 dzi臋ki technice ich poboru s膮 wydajnym 藕r贸d艂em dochod贸w w艂adz publicznych.
Zasady wsp贸艂czesnych system贸w podatkowych oraz prowadzenia polityki podatkowej
Nadmierne dochody podmiot贸w gospodarczych ogranicza si臋 przez progresywne skale podatkowe
R贸wnomierne obci膮偶enie podmiot贸w realizuje si臋 wg ich zdolno艣ci dochodowej; wsp贸艂czesne systemy podatkowe charakteryzuje wysoka indywidualizacja obci膮偶e艅
Stosuje si臋 w opodatkowaniu przedsi臋biorstw skale podatkowe progresywne i degresywne (du偶e znaczenie ulg, wakacji i zwolnie艅 podatkowych w zwi膮zku z przebiegiem cyklu koniunkturalnego)
Podstawowe rodzaje podatk贸w ustala si臋 na szczeblu centralnym (z dopuszczeniem stosowania podatk贸w lokalnych stanowionych przez w艂adze samorz膮dowe)
Z psychologicznego punktu widzenia 艂atwiej zwi臋ksza膰 ci臋偶ary podatkowe przez podwy偶szenie istniej膮cego podatku ni偶 przez prowadzenie nowego
艁atwiej tez 鈥 spo艣r贸d istniej膮cych 鈥 zwi臋kszy膰 ci臋偶ary podatkowe z pomoc膮 podatk贸w po艣rednich ni偶 bezpo艣rednich
Stosuje si臋 rozwini臋ty system kontroli i sankcji w celu ograniczenia ucieczek przed podatkami, oszustw itp.
Charakter wydatk贸w:
艢rodki publiczne mog膮 by膰 przeznaczone g艂贸wnie na wydatki publiczne
Prawo realizacji zada艅 finansowych ze 艣rodk贸w publicznych przys艂uguje og贸艂owi podmiotowo
Uj臋te w bud偶etowych jednostkach sektora finans贸w publicznych wydatki z wy艂膮czeniem wydatk贸w finansowych z dochodami w艂asnych jednostek bud偶etowych 鈥 stanowi膮 nieprzekraczalny limit
Zmieszczenie w bud偶ecie pa艅stwa wydatk贸w na okre艣lone cele nie stanowi podstawy roszcze艅 b膮d藕 zobowi膮za艅 pa艅stwa wobec os贸b trzecich ani roszcze艅 tych ISO wobec pa艅stwa wyj膮tek stanowi subwencje przeznaczone dla jst
Wydatki publiczne mog膮 by膰 ponoszone na cele w wysoko艣ci ustalonej w ustawie bud偶etowej, uchwale bud偶etowe JST i planie finansowym jednostek sektora finans贸w publicznych
Jednostki sektora finans贸wpublicznych dokonuj膮 wydatk贸w zgodnie z przepisami dotycz膮cymi poszczeg贸lnych rodzaj贸w wydatk贸w
Wydatki publiczne powinny by膰 dokonywane
W spos贸b celowy i oszcz臋dny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efekt贸w z danych nak艂ad贸w
W spos贸b umo偶liwiaj膮cy terminow膮 realizacj臋 zada艅
W wysoko艣ci i terminach wynikaj膮cych z wcze艣niej zaci膮gni臋tych zobowi膮za艅
Wydatki publiczne kwalifikuje si臋 wg dzia艂贸w i rozdzia艂贸w okre艣laj膮cych rodzaj dzia艂alno艣ci oraz paragraf贸w okre艣laj膮cych rodzaj wydatk贸w, wydatki bud偶etu pa艅stwa ujmuje si臋 w ustawie bud偶etowej w podziale na: cz臋艣ci dzia艂y i rozdzia艂y klasyfikacji wydatk贸w
Planowanie i dokonywanie wydatk贸w na realizacj臋 ka偶dego etapu programu wieloletniego poprzedzone jest analiza i ocena efekt贸w uzyskanych w etapach poprzednich
Art. 44 ustawo o finansach publicznych
Wydatki publiczne mog膮 by膰 ponoszone na cele i wysoko艣ciach ustalonych w:
Ustawie bud偶etowe
Uchwale bud偶etowe jst
Planie finansowym jst sektora finans贸w publicznych
Wydatki mog膮 ulec zmianie:
Zrealizowano przychody wy偶sze od prognozowanych
Zmiana wydatk贸w nie spowoduje zwi臋kszenia dotacji z bud偶etu albo Zy艣k贸w oraz planowanego stanu 艢r贸dk贸w na dzie艅 31 grudnia roku obj臋tego planowaniem
Zmiany przychod贸w i wydatk贸w, wymagaj膮 zmian w rocznym planuje finansowym.
Wydatki bud偶etowe musza by膰 odpowiednio ksi臋gowane 鈥 z uwzgl臋dnieniem zasad o rachunkowo艣ci i MSR 鈥 i wykazywane w sprawozdawczo艣ci bud偶etowej.
Podzia艂 wydatk贸w bud偶etowych 鈥 podstawowa klasyfikacja:
Wydatki bie偶膮ce
Subwencje og贸lne dla JST i subwencje dla partii politycznych
Dotacje 鈥 wydatku bud偶etowe, kt贸re podlegaj膮 szczeg贸lnym zasadom naliczenia przeznaczone na finansowanie i dofinansowanie
Wynagrodzenia i uposa偶enia oraz sk艂adki od nich naliczane
艢wiadczenia na rzecz os贸b fizycznych
Wydatki zwi膮zane z funkcjonowaniem jednostek bud偶etowych lub realizacja ich statutowych zada艅
Wydatki zwi膮zane z realizacj膮 wsp贸lnej Polityki Rolnej
Wydatki na obs艂ug臋 d艂ugu Skarbu Pa艅stwa - wydatki te obejmuj膮 wydatki bud偶etu pa艅stwa z tytu艂u oprocentowania i dyskonta od skarbowych papier贸w warto艣ciowych, oprocentowania zaci膮gni臋tych kredyt贸w i po偶yczek oraz wyp艂at zwi膮zanych z udzielnymi przez Skarb Pa艅stwa por臋czeniami i gwarancjami.
Wydatki maj膮tkowe
Wydatki na zakup i obj臋cie oraz wniesienie wk艂ad贸w do sp贸艂ek prawa handlowego
Wydatki inwestycyjne pa艅stwowych jednostek bud偶etowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie koszt贸w realizacji inwestycji
Inny podzia艂 wydatk贸w
Klasyfikacja podmiotowa
Wydatki zwi膮zane z realizacj膮 zada艅 u funkcji przez pa艅stwo 鈥 podsektor rz膮dowy
Wydatki zwi膮zane z realizacj膮 zada艅 i funkcji przez samorz膮d 鈥 podsektor samorz膮dowy
Wydatki zwi膮zane z realizacja zada艅 zakresu ubezpiecze艅 spo艂ecznych podsektor ubezpiecze艅 spo艂ecznych
Klasyfikacja funkcjonalna 鈥 uwzgl臋dnia funkcje i zadnia pa艅stwa oraz samorz膮du terytorialnego
Wydatki o charakterze publicznym 鈥 s艂u偶膮ce wykonywaniu zada艅 publicznych鈥
wydatki o charakterze spo艂ecznym 鈥 s艂u偶膮ce wykonaniu zada艅 spo艂ecznych
wydatki o charakterze gospodarczym 鈥 przeznaczone na wspieranie podmiot贸w gospodarczych i realizacje zada艅 gospodarczych
WYK艁AD 2 30.03.2014
W odniesieniu do zwi膮zku wydatk贸w z PKB:
wydatki rzeczywiste (nabywcze, finalne, definitywne) 鈥 obejmuj膮 wydatki bie偶膮ce i inwestycyjne. Ich ponoszenie wi膮偶e si臋 z wykorzystywaniem cz臋艣ci dochodu narodowego, przyj臋tej uprzednio w procesie gromadzenia 艣rodk贸w publicznych na zakup towar贸w i us艂ug.
Wydatki rzeczywiste tworz膮 popyt na dobra i us艂ugi bezpo艣rednio 鈥 przez inwestycj臋 lub po艣rednio - w wyniku wyp艂aty wynagrodze艅 i uposa偶e艅. W ten spos贸b przyczyniaj膮 si臋 do wzrostu popytu globalnego
wydatki redystrybucyjne (transferowe), przybieraj膮 posta膰:
transfer贸w wewn臋trznych 鈥 oznaczaj膮 ponoszenie wydatk贸w przez okre艣lone podmioty sektora finans贸w publicznych na rzecz innych podmiot贸w tego sektora. Odzwierciedlaj膮 przemieszczenie 艣rodk贸w publicznych wewn膮trz sektora np. przekazanie dotacji, subwencji z bud偶etu pa艅stwa do bud偶etu JST. Nie powoduj膮 one zmiany wielko艣ci wydatk贸w, ale zmian臋 struktury,
transfer贸w zewn臋trznych 鈥 zwi膮zane jest to z redystrybucja spo艂eczn膮 i gospodarcz膮, czyli zasilaniem podmiot贸w spoza sektora publicznego: gospodarstw domowych, przedsi臋biorstw, innych instytucji. Wydatki te nie maj膮 charakteru ostatecznego, bowiem beneficjenci 艣rodk贸w publicznych sami mog膮 zadecydowa膰 o ich dalszym wykorzystaniu, st膮d mog膮 zmienia膰 proporcj臋 dochod贸w.
Redystrybucja spo艂eczna 鈥 o wydatki realizowane w ramach zabezpieczenia spo艂ecznego przez system ubezpiecze艅 spo艂ecznych, kt贸ry powinien zapewni膰 osobom ubezpieczonym 艣wiadczenia na minimalnym poziomie,
Redystrybucja gospodarcza 鈥 dokonywana jest za pomoc膮 wydatk贸w transferowych, maj膮cych cechy finansowego wspierania przedsi臋biorc贸w ze 艣rodk贸w publicznych , nosz膮cego nazw臋 pomocy publicznej.
Sztywne wydatki bud偶etowe
wydatki sztywne
wydatki prawnie zdeterminowane
subwencje dla JST
wydatki na sfinansowanie infrastruktury l膮dowej,
wydatki na obron臋 narodow膮,
sk艂adki do bud偶etu UE,
koszty obs艂ugi d艂ugu publicznego,
wydatki urz臋d贸w naczelnych organ贸w w艂adzy pa艅stwowej, kontroli i ochrony prawa oraz s膮downictwa, a tak偶e wydatki powszechne,
zasi艂ki i 艣wiadczenia przedemerytalne
艣wiadczenia rodzinne,
dop艂aty do odsetek od kredyt贸w,
sk艂adki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z bud偶etu pa艅stwa oraz sk艂adki na ubezpieczenie spo艂eczne za osoby przebywaj膮ce na urlopach wychowawczych i macierzy艅skich,
艣wiadczenia emerytalno rentowe 偶o艂nierzy i funkcjonariuszy,
wydatki refundowane z bud偶etu UE
wydatki na okre艣lone tytu艂y wynikaj膮ce z:
nakaz贸w zawartych w ustawach, np.:
subwencje dla jednostek samorz膮du terytorialnego,
dotacje na ubezpieczenia spo艂eczne,
z zobowi膮za艅 Skarbu Pa艅stwa, np.
obs艂uga d艂ugu publicznego
Wg kryterium rodzajowego wydatki publiczne dzielimy na:
Wydatki osobowe 鈥 zwi膮zane s膮 z wynagrodzeniami pracownik贸w zatrudnionych w sferze bud偶etowej (obejmuje to r贸wnie偶 pochodne wydatki tzn. sk艂adki na ubezpieczenia spo艂eczne)
Wydatki rzeczowe 鈥 zwi膮zane z zakupem towar贸w i us艂ug
Wydatki maj膮tkowe 鈥 zwi膮zane s膮 z inwestycjami 鈥 lokatami, zakupami maj膮tku ruchomego i nieruchomego
Wg kryterium konieczno艣ci ponoszenia wydatk贸w wydatki publiczne dzieli si臋 na:
Wydatki konieczne 鈥 s艂u偶膮 finansowaniu 艣wiadcze艅 do kt贸rych dost臋p nie mo偶e by膰 uzale偶niony od odp艂atno艣ci 鈥 obejmuj膮 one wydatki przeznaczone na finansowanie administracji rz膮dowej lub obron臋 narodow膮
Wydatki po偶膮dane (po偶yteczne) 鈥 wydatki te zar贸wno mog膮 by膰 finansowane z bud偶etu pa艅stwa lub JST, ale mog膮 te偶 przybra膰 form臋 odp艂atn膮 (szkolnictwo lub ochrona zdrowia)
G艂贸wne obszary zainteresowa艅 zwi膮zane z wydatkami publicznymi:
Poszukiwanie racjonalnego uzasadnienia wydatk贸w publicznych w polityce spo艂ecznej i gospodarczej pa艅stwa lub JST,
Pr贸by ustalenia granic wydatk贸w publicznych, ustalenie poziomu, w kt贸rym wydatki publiczne nie zak艂贸caj膮 mechanizmu rynkowego,
Roz艂o偶enie ci臋偶aru wydatk贸w publicznych,
Ustalenie beneficjent贸w wydatk贸w publicznych, dotyczy to w szczeg贸lno艣ci ustalenia udzia艂u poszczeg贸lnych zbiorowo艣ci, grup zawodowych, itp.,
Racjonalno艣膰 i efektywno艣膰 wydatk贸w publicznych,
Funkcje wydatk贸w publicznych:
Funkcja alokacyjna
Funkcja ta polega na oddzia艂ywaniu za pomoc膮 wydatk贸w na zmiany w strukturze wytwarzania produktu krajowego brutto oraz alokacji zasob贸w w ramach sektora publicznego i prywatnego. Oddzia艂ywanie wydatk贸w publicznych na alokacj臋 czynnik贸w produkcji dokonanej w sektorze prywatnym ma charakter typowo po艣redni. Polega膰 to mo偶e m. in na stworzeniu przez wydatki publiczne zach臋t do prowadzenia okre艣lonego typu dzia艂alno艣ci lub okre艣lonej lokalizacji.
stabilizacyjna
Podstaw膮 tej funkcji jest oddzia艂ywanie na stabilizacj臋 makroekonomiczn膮. Wyra偶a si臋 to w zapewnieniom (pr贸bach) zr贸wnowa偶onego wzrostu gospodarczego przy mo偶liwie pe艂nym zatrudnieniu wszystkich czynnik贸w produkcji oraz ustabilizowanym og贸lnym poziomie cen.
Funkcja stabilizacyjna:
Podstaw膮 tej funkcji jest oddzia艂ywanie na stabilizacj臋 makroekonomiczn膮. Wyra偶a si臋 to w zapewnieniu (pr贸bach) zr贸wnowa偶onego wzrostu gospodarczego przy mo偶liwej pe艂nym zatrudnieniu wszystkich czynnik贸w produkcji oraz ustabilizowanym og贸lnym poziomie cen
Funkcja redystrybucyjna:
Funkcja ta wyra偶a si臋 w oddzia艂ywaniu na rozk艂ad dochod贸w, kt贸ry zostaje ukszta艂towany w wyniku gry si艂 rynkowych. Dotyczy to w szczeg贸lno艣ci dotacji, subwencji i transfer贸w socjalnych.
Zasady zwi膮zane z wydatkami uwzgl臋dniane w toku wykonywania bud偶etu pa艅stwa:
Pe艂na realizacja zada艅 nast臋puje w terminach okre艣lonych przepisami i ustalonym harmonogramem,
Dokonywanie wydatk贸w nast臋puje w granicach kwot okre艣lonych w planie finansowym, z uwzgl臋dnieniem prawid艂owo dokonanych przeniesie艅 i zgodnie z planowanym przeznaczeniem w spos贸b celowy i oszcz臋dny,
Wydatki na wsp贸艂finansowanie program贸w i projekt贸w realizowanych ze 艣rodk贸w UE i pochodz膮cych ze 藕r贸de艂 zagranicznych niepodlegaj膮cych zwrotowi mog膮 by膰 dokonywane po podpisaniu um贸w finansowych z dawc膮 艣rodk贸w, a dla projekt贸w realizowanych ze 艣rodk贸w z funduszy strukturalnych i funduszu Sp贸jno艣ci od dnia otrzymania przez Komisj臋 Europejsk膮 wniosku o dofinansowanie projektu spe艂niaj膮cego wymogi okre艣lone w odr臋bnych przepisach.
Zlecenie zada艅 powinno nast臋powa膰 na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, uwzgl臋dnieniem przepis贸w ustawy o zam贸wieniach publicznych,
Wydatki na obs艂ug臋 d艂ugu Skarbu Pa艅stwa s膮 dokonywane przed innymi wydatkami bud偶etu pa艅stwa,
Wydatki nieprzewidziane, kt贸rych obowi膮zkowe p艂atno艣ci wynikaj膮 z tytu艂贸w egzekucyjnych lub wyrok贸w s膮dowych, mog膮 by膰 dokonywane bez wzgl臋du na poziom 艣rodk贸w finansowych zaplanowanych na ten cel,
Dotacje celowe przyznane JST na realizacj臋 zada艅 z zakresu administracji rz膮dowej oraz innych zada艅 zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku podlegaj膮 zwrotowi do bud偶etu pa艅stwa w cz臋艣ci, w jakiej zadanie nie zosta艂o wykonane.
Determinanty strony dochodowej bud偶etu:
Rozmiary prowadzonej dzia艂alno艣ci gospodarczej,
Realizowana przez rz膮d doktryna gospodarcza, kt贸rej podporz膮dkowany jest system finans贸w publicznych, maj膮cy wp艂yw na funkcjonowanie 鈥瀞zarej strefy rodzaje podatk贸w, itp鈥︹
Determinanty strony wydatkowej bud偶etu:
Zakres zada艅 przyj臋tych do realizacji przez pa艅stwo lub zwi膮zek publicznoprawny,
Poszczeg贸lne elementy systemu finans贸w publicznych i spos贸b ich organizacji,
Przyj臋ty model polityki spo艂ecznej 鈥 zakres 艣wiadcze艅 us艂ug spo艂ecznych i politycznych,
Zad艂u偶enie pa艅stwa 鈥 wi臋ksze zad艂u偶enie zwi膮zane jest z wi臋kszymi wydatkami, 偶a艣 wi臋ksze wydatki ograniczaj膮 mo偶liwo艣ci finansowania innych zada艅 itp鈥
Zasada r贸wnowagi bud偶etowej - Okre艣la wsp贸艂zale偶no艣膰 pomi臋dzy dochodami a wydatkami.
Kwota planowanych wydatk贸w powinna znale藕膰 pe艂ne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie powinny przewy偶sza膰 dochod贸w, gdy偶 oznacza to brak r贸wnowagi. Gdy dochody przewy偶szaj膮 wydatki, r贸wnowaga bud偶etowa zostaje zachowana.
Rozr贸偶nia si臋 nast臋puj膮ce rodzaje r贸wnowagi bud偶etowej:
R贸wnowag臋 bud偶etow膮 planowan膮,
R贸wnowag臋 bud偶etow膮 rzeczywist膮
Zr贸wnowa偶enie planowanych (przewidywanych) dochod贸w z planowanymi wydatkami, a wiec zapewnienie r贸wnowagi w fazie konstrukcji bud偶etu, jest jedn膮 z podstawowych zasad bud偶etowych.
Czynniki kszta艂tuj膮ce r贸wnowag臋 bud偶etow膮:
Czynniki o charakterze ekonomicznym,
To czynniki, kt贸re kszta艂tuj膮 rozmiary i struktur臋 dochod贸w, a tak偶e wydatk贸w bud偶etowych.
Czynniki ekonomiczne o charakterze realnym 鈥 obejmuj膮 zjawiska, kt贸re rodz膮 powstanie stosunku fiskalnego, np. rozmiar dzia艂alno艣ci gospodarczej,
czynniki ekonomiczne o charakterze systemowym 鈥 przes膮dzaj膮 one o rodzaju i wielko艣ci dochod贸w (np. rodzaj, elementy konstrukcyjne podatku)
czynniki ekonomiczne, kt贸re wynikaj膮 z bie偶膮cej polityki gospodarczej 鈥 obejmuj膮 poza systemowe sposoby oddzia艂ywania na dochody bud偶etu pa艅stwa (tzw. Indywidualne ulgi podatkowe, po偶yczki zewn臋trzne i wewn臋trzne)
Do czynnik贸w ekonomicznych kszta艂tuj膮cych stron臋 wydatkow膮 bud偶etu ( w uj臋ciu og贸lnym) zaliczamy:
poziom wydatk贸w wp艂ywaj膮cych na klasyczn膮 sfer臋 publiczn膮,
poziom wydatk贸w wp艂ywaj膮cych na sfer臋 us艂ug spo艂ecznych,
poziom wydatk贸w wp艂ywaj膮cych na gospodark臋 narodow膮,
R贸wnowaga bud偶etowa kszta艂towana mo偶e by膰 tak偶e pod wp艂ywem dokonywanych wydatk贸w na infrastruktur臋 gospodarcz膮 (np. drogi, porty lotnicze i morskie) wydatki te mog膮 by膰 realizowane przez przedsi臋biorstwa publiczne lub prywatne, kt贸re realizuj膮 zam贸wienia rz膮dowe.
Czynniki o charakterze organizacyjnym
og贸lna budowa systemu finans贸w publicznych, kt贸ra uwzgl臋dnia przede wszystkim zasady i tytu艂u przep艂ywu dochod贸w i wydatk贸w mi臋dzy poszczeg贸lnymi funduszami (np. mi臋dzy bud偶etem pa艅stwa a funduszami emerytalnymi),
wewn臋trzna struktura organizacyjna systemu bud偶etowego 艂膮cznie z zasadami 藕r贸d艂a i tytu艂y przep艂ywu pieni膮dza mi臋dzy poszczeg贸lnymi elementami tego systemu,
zakres i zasady funkcjonowania pozabud偶etowych funduszy publicznych 鈥 dotyczy to okre艣lenie powiazania tych funduszy z bud偶etem pa艅stwa.
Czynniki o charakterze technicznym,
technik臋 planowania dochod贸w bud偶etowych,
technik臋 planowania wydatk贸w bud偶etowych,
technik臋 gromadzenia dochod贸w bud偶etowych,
technik臋 rozdysponowania wydatk贸w bud偶etowych,
mo偶liwo艣膰 monitorowania dochod贸w i wydatk贸w bud偶etowych.
Czynniki o charakterze politycznym- przez czynniki te rozumiemy zesp贸艂 zachowa艅 pa艅stwa, kt贸re uk艂adaj膮 si臋 w okre艣lon膮 strategi臋 pa艅stwa. Czynniki te nie艂atwo jest zidentyfikowa膰 oraz sklasyfikowa膰 poniewa偶 ulegaj膮 zmianie w zale偶no艣ci d sytuacji kraju. Nale偶y pami臋ta膰 o redystrybucji bud偶etowej i jej strukturze, kt贸ra jest wypadkow膮 r贸偶nych si艂 politycznych 鈥 grup interes贸w ekonomicznych, zawodowych itp..
Przy ustaleniu r贸wnowagi bud偶etowej nale偶y uwzgl臋dni膰:
Rodzaj odchyle艅 od stanu r贸wnowagi mi臋dzy momentem wyj艣ciowym a momentem badanym,
Skal臋 odchylenia od stanu r贸wnowagi,
Kierunki ewolucji niezr贸wnowa偶onego, czyli ustalenia czy zbli偶a si臋 ona do stanu r贸wnowagi
R贸wnowag臋 bie偶膮c膮 oraz r贸wnowag臋 na koniec okresu fiskalnego 鈥 badanie p艂ynno艣ci finansowej rz膮du,
Przyczyny naruszenia r贸wnowagi bud偶etowej 鈥 oddzielenie przyczyn zewn臋trznych od przyczyn o charakterze wewn臋trznym 鈥 okre艣lenie ralacji zachodz膮cych pomi臋dzy bud偶etem a otoczeniem,
Relacj臋 mi臋dzy r贸wnowag膮 ca艂ego systemu finans贸w publicznych a r贸wnowag膮 bud偶etu,
Poziom r贸wnowagi bud偶etowej 鈥 trudno艣ci ze zr贸wnowa偶eniem bud偶etu s膮 wi臋ksze przy wi臋kszym zakresie redystrybucji bud偶etowej,
殴r贸d艂a finansowania deficytu bud偶etowego lub kierunk贸w wykorzystania nadwy偶ki bud偶etowej.
Nier贸wnowaga bud偶etowa:
R贸wnowaga bud偶etowa rozumiana dos艂ownie nie wyst臋puje nigdy. Najcz臋艣ciej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu r贸wnowagi. (Bud偶et pa艅stwa wykazuje jakie艣 saldo, czyli nadwy偶k臋 lub deficyt).
Przyjmuje si臋 jednak偶e, 偶e nier贸wnowaga bud偶etu (lub bud偶et niezr贸wnowa偶ony) wyst臋puje tylko w贸wczas, gdy w bud偶ecie pojawia si臋 deficyt.
Deficyt bud偶etowy 鈥 to r贸偶nica mi臋dzy strumieniami wydatk贸w a dochodami; dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego). Na koniec roku deficyt bud偶etowy powi臋ksza d艂ug publiczny. Deficyt bud偶etowy mo偶e powstawa膰 z konieczno艣ci obs艂ugi d艂ugu publicznego.
Podej艣cie do problemu r贸wnowagi bud偶etowej:
Koncepcja klasyczna i neoklasyczna
Rola pa艅stwa sprowadza膰 powinna si臋 do funkcji regulacyjnej, za艣 ingerencja przy wykorzystaniu finans贸w publicznych winna by膰 ograniczona do minimum,
Brak aktywnej polityki bud偶etowej, koncepcja minimalnego bud偶etu, pa艅stwo wyst臋puje w roli 鈥瀗ocnego str贸偶a鈥
Ingerencja pa艅stwa w procesy gospodarcze mo偶e doprowadzi膰 jedynie do zak艂贸ce艅, kt贸re zostan膮 naprawione przez rynek
Zgodnie z opini膮 klasyk贸w, jakakolwiek pr贸ba prowadzenia polityki makroekonomicznej pa艅stwa, zmierzaj膮ca do usprawnienia gospodarki jest niepo偶膮dana, poniewa偶 to system wolnej konkurencji powoduje optymaln膮 alokacj臋 zasob贸w przy pe艂nym zatrudnieniu.
Przedstawiciele szko艂y klasycznej proponuj膮 stosunkowo specyficzne podej艣cie do problematyki bud偶etu pa艅stwa i deficytu bud偶etowego:
twierdz膮 偶e nale偶y go traktowa膰 tak samo, jak ka偶dy bud偶et gospodarstwa domowego
gospodarstwa domowe nie powinny wydawa膰 wi臋cej ni偶 wynosi ich doch贸d
st膮d wywodzi si臋 podstawowe twierdzenie klasyk贸w dotycz膮ce deficytu, w my艣l kt贸rego bud偶et pa艅stwa powinien by膰 zawsze zr贸wnowa偶ony.
Koncepcja Johna M. Keynesa,
Ekspansywna polityka bud偶etowa, inwestycyjne wydatki rz膮dowe jako spos贸b na zwi臋kszenie wzrostu gospodarczego,
Stan koniunktury gospodarczej to g艂贸wny argument usprawiedliwiaj膮cy wyst臋powanie deficyt贸w bud偶etowych,
Odrzucenie zasady zr贸wnowa偶onego bud偶etu w sytuacji niepe艂nego wykorzystania zdolno艣ci produkcyjnych i wyst臋powania bezrobocia,
Podstaw膮 teorii by艂a teza o chronicznym braku r贸wnowagi w gospodarce (pobudzenie popytu determinuje poda偶, nigdy odwrotnie),
W sytuacjach kryzysowych zalecana jest ingerencja pa艅stwa w celu dostosowania sk艂onno艣ci od konsumpcji do sk艂onno艣ci do inwestowania,
Deficyt mo偶na utrzymywa膰 do czasu, gdy nie towarzyszy mu wzrost cen (pewny wzrost cen jest dopuszczalny, ale tylko w贸wczas, gdy efekt wzrostu produkcji i wzrostu zatrudnienia b臋d膮 silniejsze od wzrostu cen),
Pa艅stwo powinno zrezygnowa膰 z finansowania szeregu wydatk贸w publicznych , w miar臋 gdy gospodarka przybli偶a si臋 do stanu pe艂nego zatrudnienia i wykorzystania zdolno艣ci produkcyjnych,
J.M. Keynes: warto stosowa膰 inwestycje rz膮dowe w celu stymulowania globalnego popytu,
Pieni膮dze nale偶y pozyskiwa膰 poprze zad艂u偶enie publiczne (d艂ug skarbu pa艅stwa).
Koncepcja Miltona Friedmana i monetaryst贸w.
Stosunek Miltona Friedmana, a co za tym idzie - monetarystycznej koncepcji gospodarki 鈥 do polityki bud偶etowej jako narz臋dzia polityki gospodarczej jest co najmniej niech臋tny.
Polityka bud偶etowa jest nieskutecznym instrumentem oddzia艂ywania na realne procesy gospodarcze
Ograniczona rola polityki bud偶etowej, nieskuteczno艣膰 tej polityki w d艂u偶szym okresie.