Kolor niebieski, s.80 - 111
Nowy kolor, s.80 – 81:
Jeśli ma się pozwolenie na barwienie czerwone nie można barwić na niebiesko i odwrotnie. Farbiarze błękitem rozciągają zezwolenie na czarne i zielone, a farbiarze czerwienią na gamę żółci. Z tego wynikały różne problemy, np. jeśli farbiarze zaczerwieniają rzekę to błękitni w tym czasie nie mogę korzystać z tej wody. W niektórych miastach włoskich i niemieckich można farbować tylko na jeden kolor i za pomocą jednej substancji barwiącej. Marzanna – barwnik wytwarzana w Zach. Europie, tani. Kermes, koszenila – drogie produkty ze wschodu. Farbiarze płacą podatki, podlegają kontrolom, mają różne techniki i zaprawy do tkanin, mają osobną klientelę. Są farbiarze barwiący tkaniny średniej jakości oraz luksusowe(kolory piękne, świeże, trwałe).
Tabu mieszania i zaprawiania:
Mieszanie i zaprawianie – specjalizacja farbiarza, odziedziczona po kulturze biblijnej: awersja do mieszania charakterystyczna dla średniowiecznej wrażliwości. Ma to znaczenie ideologiczne, symboliczne, dotyczące życia codziennego i kultury materialnej. Mieszanie, łączenie uważane za czynności diabelskie (burzą porządek ustanowiony przez stwórcę), wzbudzają obawy i podejrzenia, bo igrają z materią. By tego uniknąć nie mieszano kolorów, a np. nakładano jeden na drugi, odcienie zielonego wytwarzano z naturalnych substancji.
Od czasów Arystotelesa do XVII w kolory były podzielone na: żółć, czerwień i biel, z drugiej strony: zieleń, błękit i czerń. Mieszanie barw zakazane i trudne do zrealizowania(podział barw, inne ich miejsce znajdowania się). Techniki farbiarskie uzależnione od zaprawy do tkanin(substancji pośredniej): osad winny, ałun, ocet, mocz, wapno. Zaprawa do tkanin sprawia, że barwnik głęboko przenika w tkaninę i utrwala się w niej. Niektóre substancje barwiące trzeba mocno zaprawić (marzanna i rezeda), inne wymagają zaprawy lekkiej lub wcale(urzet, indygo). Farbiarze „od wrzątku”- w pierwszej kąpieli gotują wszystko razem: zaprawę, farbę i tkaninę. Farbiarze „od kadzi” lub „od urzetu”: unikający gotowania, farbujący na zimno. Nie można być jednocześnie farbiarzem jednego i drugiego rodzaju (tak jest np. w prawie w Valenncienes, XIV w).
Natężenie i nasycenie barwy: ceny i systemy wartości zależą przynajmniej w tym samym stopniu od natężenia i świetlistości barwy, co od jej kolorytu. Kolor piękny i kosztowny: intensywny i lśniący, przenika głęboko włókno tkaniny, odporny na odbarwienia. W średniowieczu natężenie ważniejsze niż tonacja,odcień, koloryt. Dla średniowiecznych ludzi silnie stężona barwa jest bliższa innej stężonej barwie niż temu samemu kolorowi, który jest np. wyblakły. Przykład: świetlisty błękit bliższy świetlistej czerwieni niż wyblakłemu błękitowi. Każdy warsztat ma swoje zwyczaje i tajemnice. Tajniki zawodu przekazywane zazwyczaj bezpośrednio, mówiąc.
Zbiory przepisów:
Przepisy na farbowanie (wiele z XVI w)- często były modyfikowane, więc są trudne do zbadania przez historyka. Trudne też jest to, gdyż praktyczne porady przeplatają się z symboliką, a wzmianki o proporcjach i ilościach są nieprecyzyjne, rzadko się określa ile mają trwać dane czynności, są wskazówki zbijające z tropu. W średniowieczu rytuał ważniejszy niż rezultat, a cyfry mają raczej wartość jakościową i ilościową, np. liczy się oczekiwanie na otrzymanie farby (porównanie do oczekiwania na zmartwychwstanie), a nie to jak wyjdzie. Wszystkie średniowieczne przepisy(dla farbiarzy, aptekarzy, kucharzy itd.) mają wspólna strukturę zdania i słownictwo, zwłaszcza czasowniki, np. wziąć, zagotować, przecedzić. We wszystkich podkreśla się znaczenie powolnej pracy czasu i starannego doboru naczyń( wewnątrz naczyń metamorfoza – operacja niebezpieczna, diaboliczna, więc potrzebna jest ta staranność). Składniki: roślinne-czyste, zwierzęce-nieczyste, oba są żywe, mineralne-martwe. Często substancją żywą oddziaływaną na martwą w farbowaniu. Te zbiory przepisów – osobny gatunek literacki, historycznie można się wiele dowiedzieć o praktykach danych zawodów i wiedzy praktycznej. Do końca XIV w przeważają opisy barw czerwonych, później pojawia się więcej na błękit. XVIII w – dominuje błękit –rywalizacja czerwieni i błękitu w Europie. Nurtujące pytania: do kogo były przeznaczone przepisy i jaki był z nich pożytek.
Nowy ład kolorów:
U schyłku średniowiecza błękit: kolor Najświętszej Panny w ikonografii, emblematyczna barwa króla Francji i króla Artura, symboliczna barwa godności królewskiej, kolor modny, kojarzony w tekstach literackich z: miłością, spokojem, lojalnością, często najszlachetniejsza barwa u autorów. Błękit zajął miejsce czerwieni. Pytanie historyka: jak to się stało, że błękit zajął miejsce czerwieni i stał się tak ważny? Trudne pytanie. Pewne jest, że kariera niebieskiego między XII, a XIV w to wyraz głębokich zmian zachodzących w porządku społecznym, w sposobie myślenia i odczuwania, zmian, które wstrząsnęły dotychczasowym systemem kolorów i ich relacji. Wyraża się on w zaburzeniu starego (już od starożytności) trójkowego systemu:biel-czerwień-czerń. Opierał się on na bieli i dwóch przeciwieństwach, stąd utożsamianie żółci z bielą, a zieleni, błękitu i fioletu z czernią. Ten system pozostawił trwałe ślady w średniowieczu, np. w literaturze. Przykład: bajka o czerwonym kapturku, powstała ok. 1000 r.: dziewczynka ubrana na czarno w czerwonym kapturku niesie białe masło dla babci. Między XI-XIII w stary system trójbiegunowy się rozpada – nowy porządek społeczny – nowy porządek kolorów – społeczeństwo potrzebuje 6 barw podstawowych: biała, czerwona, czarna, niebieska, zielona, żółta i bogatych możliwości kombinatoryjnych, by móc zreorganizować swoje emblematy, kody reprezentacji i systemy symboliczne. Funkcje koloru: klasyfikowanie, łączenie, przeciwstawianie, hierarchizowanie. Błękit nabiera znaczenia jako przeciwieństwo czerwieni (tak jak wczesniej biel miała swoje przeciwieństwa).
Kolor moralny(XV-XVIIw):
Błękit oprócz czerwieni konkuruje z czernią. Błękit staje się kolorem moralnym. Dwa fakty dotyczące błękitu: szeroki nurt umoralniający u schyłku średniowiecza i postawa wielkich reformatorów protestanckich z XVI w wobec społecznych, artystycznych i religijnych praktyk koloru. Na karierze czerni traci czerwień, a zyskuje błękit. W latach 1360-1380 zapotrzebowanie społeczne sprawiło postęp techniczny: kolor czarny miał piękne odcienie, był trwały, głęboki i piękny jak nigdy wcześniej. Waloryzacja czerni w zachodnich strojach pod koniec średniowiecza – zmiana wrażliwości, być może z powodu wielkiej zarazy w latach 1346 – 1350. Prawa zakazujące przepychu – królewskie, szlacheckie, miejskie, ze względu na: ograniczenie wydatków na stroje i ich akcesoria, gdyż są to inwestycje nieproduktywne, często były przesadne, chciano powstrzymać te rujnujące wydatki, nie chciano dopuścić do wzrostu cen, ograniczyć import luksusowych produktów, ustabilizować gospodarke. Chciano zachować tradycję chrześcijańskiej cnoty i skromności(trend moralizatorski późnego średniowiecza). Za pomocą stroju chciano zaprowadzić segregację ludzi: ubiór oznaką klasyfikacji społecznej.
Kolory narzucone i zakazane:
XIV, XV w – zabrania się kolorów, które są przeznaczone dla ludzi wysokiej rangi, np. „weneckie szkarłaty” – czerwone sukna, farbowane za pomocą kosztownej odmiany kermesu, w Niemczech cenne błękitne sukna. Z czasem szkarłat zaczyna oznaczać po prostu piękny odcień czerwieni. Ważne jest by nie mylono uczciwych ludzi z ludźmi marginesu, dlatego kolory zostają odpowiednio przypisane do ludzi. Zbyt krzyczących i jaskrawych kolorów zabrania się ludziom godnym, np. duchownym, wdowom, urzędnikom. Wielobarwność, mocne kontrasty, ubrania w paski itp. Generalnie zabronione. Lista ludzi, których dotyczą barwy nakazane jest długa, np. muzycy, ludzie wykonujący działalność niebezpieczną, podejrzaną: medycy, chirurdzy, kaci, skazani, kaleki, żydzi... Zwyczaje oznakowania kolorem różniły się w różnych regionach, nieraz zmieniają się co jakiś czas. Barwy stosowane w oznakach dyskryminacyjnych: biel, czerń, czerwień, zieleń, żółć. Błękit nigdy w nich nie występuje, zapewne dlatego, że początki tych oznak sięgają czasów sprzed społecznej kariery błękitu. W XIII w ten kolor nie miał jeszcze znaczenia. To sprzyjało „moralnej” karierze błękitu. Nie był ani zakazany ani nakazany, można go było używać neutralnie, bezpiecznie. Zyskuje coraz większa popularność. Oznaki dyskryminacyjne miały różne formy, np. kółka, pasy, czepki, rękawice, kaptury. Kolory występują na nich jedno lub dwubarwnie. Różne kombinacje, np. czerń z bielą lub żółcią. Obie barwy połączone tak jak na geometrycznych figurach godła: po równo, w pasach poziomych, pionowych i na skos. Jeśli jest to kombinacja 3 barw to są to zawsze: czerwień, zieleń, żółć. Upraszczając barwy dyskryminacyjne: biel i czerń – nędzarze i kaleki, czerwień – kaci, prostytutki, żółć – fałszerze, Żydzi, zieleń – błazny, muzycy. Jednakże nie da się uogólnić, w różnych regionach było różnie.